Xolesistit — alomatlari, o’tkir va surunkali turlari, sabablari, davolash, parhez

Xolesistit (yun. cholē — o’t, safro + kýstis — pufak, холецистит) — o’t pufagida yallig’lanish jarayonidir, ko’pincha to’silib qolgan o’t yo’li orqali safro chiqishi buzilishi fonida a’zoni ichak mikroflorasi bilan zararlanishi tomonidan chaqirilgan bo’ladi. Odatda xolesistit o’t-tosh (safro-tosh) kasalligi asorati hisoblanadi. O’t pufagi jigar yonida joylashgan va ovqat hazm qilish jarayonida faol ishtirok etadi. Safro ingichka ichakka quyiladi va u orqali chiqadi, ammo ba’zida evakuatsiya bilan bog’liq muammolar paydo bo’ladi va safro o’t pufagida to’planadi, natijada kuchli og’riq va infektsiya rivojlanishi xavfi ortadi.

Xolesistit

Kasallik odatda xolangit — o’t yo’llarining yallig’lanishi bilan birga kechadi. Xoletsistit — keng tarqalgan jarrohlik patologiyasi, ayniqsa o’rta va katta yoshdagi ayollar orasida — ular erkak tengdoshlariga qaraganda 3-8 marta ko’proq kasallanishadi.

Xoletsistitga jinsiy moyil bo’lishning asosiy sabablari:

• Homiladorlik davrida o’t pufagining surunkali siqilishi uzoq ta’sirlarni keltirib chiqaradi — xolesterin va safro kislotalari muvozanatining buzilishi va natijada safroning turg’unligi (dimlanishi);
• Ayollarning gormonal almashinuvi xususiyatlari — homiladorlik va klimaks davrida ko’p miqdorda ishlab chiqarilgan progesteron va boshqa ayol jinsiy gormonlari o’t pufagining ishiga salbiy ta’sir ko’rsatishi isbotlangan;
• Ayollar turli parhezlar tutishga moyil bo’lishadi va oziq-ovqatga nisbatan bunday qattiq cheklovlar o’t pufagining motorikasini (qisqarish qobiliyatini) buzadi.

Jins va yoshga qaramasdan, xavf guruhiga ilgari quyidagi xastaliklar bilan kasallangan shaxslar kiradi:

• Ichak va / yoki jigar infektsiyalari;
• Parazitar kasalliklar (lokalizatsiyasi statsionar yoki ichak va/yoki jigarda rivojlanishining ma’lum bosqichida bo’lgan gijja va protozoal invaziyalar);
• O’t pufagi bo’ynining obstruktsiyasi (to’silishi) va/yoki shilliq qavatining shikastlanishi bilan o’t-tosh kasalligi;
• O’t pufagini qon bilan ta’minlanishini buzadigan kasalliklar.

O’t pufagining patologiyasi va u bilan anatomik ravishda bog’liq bo’lmagan qorin bo’shlig’i a’zolarining reflektor bog’liqligi isbotlangan — bu vistsero-vistseral reflekslar deb ataladi. Yuqorida keltirilgan xolesistitning barcha sabablari yoki o’t yo’lining obstruktsiyasi (o’tishning buzilishi), yoki uning motorikasi buzilishi (diskineziya) bilan bog’liq.

Etiologik belgilarga ko’ra xolesistitning ikkita katta nozologik guruhlari ajratiladi:

• Kalkulyoz (lot. Calculus — tosh);
• Nokalkulyoz (toshsiz).

Xolesistit kechishi bo’yicha quyidagilarga bo’linadi:

• O’tkir;
• Surunkali.

Yallig’lanish tabiatiga ko’ra quyidagicha bo’ladi:

• Kataral;
• Yiringli;
• Gangrenoz;
• Flegmonoz;
• Aralash.

Kasallikning gangrenoz va flegmonoz shakllari destruktiv xolesistit guruhiga tegishli.

O’t pufagi anatomik va fiziologik jihatdan jigarga yaqindir. Jigar vazifalari xilma-xil, ulardan bittasi safroning doimiy ishlab chiqarilishi va uni o’n ikki barmoqli ichakka chiqarilishi. Safroning ortiqchasi o’t pufagida to’planadi va kerak bo’lganda qismlar bilan sarflanadi.

Hazm qilish fiziologiyasida safroning ahamiyati:

• Me’da sharbati bilan ishlov berilgan oziq-ovqatlarni eritadi, oshqozonli hazm qilishni ichakli hazm qilishga almashtiradi;
• Ingichka ichakning peristaltikasini kuchaytiradi;
• Ichakda himoya vazifasini bajaradigan fiziologik shilliq ishlab chiqarilishni faollashtiradi;
• Bilirubin, xolesterin va bir qator boshqa moddalarni neytrallashtiradi;
• Hazm qilish fermentlariga start beradi.

Xolesistit alomatlari

Xolesistitning dastlabki belgilari, qoida tariqasida, kutilmaganda paydo bo’ladigan o’ng tomon qovurg’a ostki qismida o’tkir og’riqlardir. Buning sababi — o’t yo’lini to’sadigan tosh. Natijada o’t pufagining ta’sirlanishi va yallig’lanishi rivojlanadi.

Og’riq bir muncha vaqt o’tib o’z-o’zidan yoki og’riq qoldiruvchi dori qabul qilgandan so’ng o’tib ketadi, lekin kelajakda u bosqichma-bosqich kuchayib boradi va keyin muntazam namoyon bo’ladigan bo’lib qoladi. Tana haroratining ko’tarilishi, qusish va ko’ngil aynishi bilan birga kechadigan kasallik rivojlanadi. Bemorning ahvoli yomonlashib boraveradi.

Safroning ichakka normal quyilishi to’xtaydi, bu ko’zning sklerasi va teri rangining sarg’ayishi bilan namoyon bo’ladi. Sariqlikka turtki bo’ladigan shartlar aynan safro yo’llarini to’sib qo’yadigan toshlar mavjudligidir. Patogenezning og’irligi bemorning pulsi bilan tavsiflanadi: odatda yurak qisqarish tezligi daqiqasiga 80 dan 120-130 (hatto undan yuqori) gacha bo’ladi, bu esa organizmda xavfli o’zgarishlar sodir bo’lganligining jiddiy belgisidir.

Surunkali xoletsistitga keladigan bo’lsak, alomatlar aniq ko’rinmasligi, kelajakda kasallik o’zini ancha o’tib ketgan holda namoyon qilishi yoki o’tkir shaklga o’tishi mumkin. Bunday holatda, faqatgina maxsus tibbiy muassasada davolanish natijasidagina ahvolning yomonlashishidan qochish mumkin.

Xolesistitning belgilari anamnez yig’ish, jismoniy tekshiruvlar (ko’rik va palpatsiya), laboratoriya va instrumental tadqiqotlar davomida aniqlanadi:

• Anamnez yig’ish paytida aniqlanadigan alomatlar. Bemorning shikoyatlaridan kelib chiqib, boshdan o’tkazilgan oshqozon-ichak trakti, jigar va boshqa a’zolarning kasalliklari, qorin sohasidagi og’riq tabiati va hazm qilish buzilishlari (ko’ngil aynishi va qayt qilish, ich ketish, ich qotishi, qorin damlanishi) aniqlanadi;
• Jismoniy usullar bilan aniqlanadigan alomatlar. Til ustida karash paydo bo’lishi — o’t pufagida turg’unlik mavjudligi belgisidir. Xolesistitning yetakchi belgisi — gavdaning turli proektsiyalarida namoyon bo’ladigan va palpatsiya bilan aniqlanadigan og’riqlar;
• Laboratoriya va instrumental tadqiqot usullari asosida differentsial tashxislash. Xolesistitning instrumental tashxisi asosi — o’n ikki barmoqli ichakni zondlash va rentgen va ultratovush tekshiruvlarining turli modifikasiyalari hisoblanadi. Ularning yordamida pufakning peristaltikasi, safroning o’n ikki barmoqli ichak bo’shlig’iga o’ta olishi va boshqa muhim funktsional va morfologik ko’rsatkichlarni aniqlab olish mumkin.

Xolesistitda ko’ngil aynishi — keng tarqalgan alomat. Ko’ngil aynishi odatda qusish refleksiga olib keladigan holat. Ba’zi hollarda ko’ngil aynishi va qayt qilish organizmning intoksikatsiyaga qarshi himoya chorasi hisoblanadi. Xolesistitda ko’ngil aynishi va qayt qilish kasallik patogenezining bir qismidir.

Xolesistitda ko’ngil aynishini boshqa kasalliklar va patologiyalardagi shunga o’xshash alomatlardan farqlash kerak, masalan:

• Appenditsit;
• Zaharlanishlar;
• Buyrak kolikalari;
• O’n ikki barmoqli ichak va oshqozon yarasi;
• Mezenterial arteriya obstruktsiyasi;
• Pankreatit;
• Bachadondan tashqari homiladorlik.

Xoletsistitda ko’ngil aynishi va qayt qilishni farqlash uchun quyidagilar ahamiyatga ega:

• Ko’ngil aynishi ko’proq xarakterli bo’lgan sutka vaqti;
• Ovqatlanishdan so’ng qancha vaqt o’tib paydo bo’ladi;
• Ko’ngil aynishining davomiyligi va yakuni (u qayt qilish bilan yakunlanadimi);
• Qayt qilishdan keyin yengillik keladimi yoki yo’qmi;
• Qayt qilish massasi tarkibi (hazm qilingan yoki hazm qilinmagan ovqat);
• Qayt qilish massasida qon quyqalari yoki boshqa yot aralashmalarning mavjudligi.

Ko’pincha xolesistitda diareya (ich ketishi) kuzatiladi. Ich ketishi, ich qotishi, oshqozon damlanishi — oshqozon-ichak trakti kasalliklari, shu jumladan xolesistitning o’zgarmas belgilaridir. Xolesistitni davolash davomida to’satdan paydo bo’ladigan bunday buzilishlar kasallikning asoratli kechishini ko’rsatadi.

Diareyaning namoyon bo’lishi odatda quyidagi hollarda xarakterli bo’ladi:

• Ichak disbakteriozi — bu xolesistitni antibiotiklar bilan davolash natijasidir;
• Toksikoinfektsiya qavati hosil bo’lishi;
• Boshqa hazm qilish a’zolari patogenezga jalb qilinganida ichak motorikasining turli xil buzilishlari.

Qabziyat va qorin damlanishi quyidagi hollarda xarakterlidir:

• Ichak parezlari (peritonit) va xolesistitning asoratlangan shakli (tahlilda boshqa alomatlar e’tiborga olinishi kerak);
• Uzoq muddat to’shakda yotadigan bemorlarning gipokinetik holati (kamharakatlik);
• O’t pufagi uzoq muddatli yallig’lanishining ichakka reflektor ta’siri.

Xolesistit rivojlanishi sabablari

Kasallik rivojlanishining sabablari juda turlicha bo’lishi mumkin, lekin ko’pincha xolesistit safro chiqishini qiyinlashtiradigan o’t pufagi kanalida, tanasida va bo’ynida toshlar to’planishi tufayli rivojlanadi. Kasallik sababchisi sifatida jarohat yoki infektsiya, shuningdek, qandli diabet kabi jiddiy kasalliklar xizmat qilishi mumkin, ammo bunday hollarda xolesistit mustaqil kasallik sifatida emas, balki mavjud bo’lgan patologiyaning asorati sifatida namoyon bo’ladi.

Yuqoridagi keltirib o’tilgan barchasining natijasi yallig’langan o’t pufagi bilan o’tkir xolesistit bo’lishi mumkin. Kasallikning surunkali shakli, odatda, ta’sirlanish uzoq vaqt davomida bartaraf bo’lmaydigan va uzoq ta’sir qiluvchi xarakterga ega bo’lgan holatlarda kuzatiladi, natijada a’zo devorlari qalinlashadi.

O’tkir xolesistit

O’tkir xolesistitning elchilari — faqat kuchli og’riq qoldiruvchi vositalar tomonidan qoldiriladigan, yog’li ovqatlardan so’ng biroz vaqt o’tib yuzaga keladigan ko’ngil aynishi va og’riq xurujlardir.

O’tkir xolesistit konkrementlar hosil bo’lganidan keyin va ular bilan o’t yo’lining to’silishi yoki a’zo bo’shlig’ining keskin kengayishidan keyin o’zini klinik jihatdan namoyon qiladi. Eng muhim alomat — shiddatli og’riq.

Og’riqdan tashqari, o’tkir xolesistitning quyidagi belgilari ham aniqlanadi:

• Og’zida achchiqlik bilan birgalikda ko’ngil aynishi va qusish;
• Febril isitma (tana haroratining 38 — 39 °C gacha ko’tarilishi);
• Jigarning kattalashishi;
• Qon tahlilida neytrofiliyaning chapga siljishi (tayoqchayadroviy neytrofil shakllari nisbating ortishi).

O’tkir xolesistitning asoratlari:

• Yiringli diffuz yoki cheklangan peritonit;
• O’t pufagining perforatsiyasi (teshilishi);
• O’tkir pankreatit (me’da osti bezining yallig’lanishi);
• Obturatsion (mexanik) sariqlik.

O’tkir xolesistitdagi og’riq patognomik (asosiy) alomatdir.

Og’riq tananing quyidagi proektsiyalarida namoyon bo’ladi:

• O’ng qovurg’a ostida, old qismida, gavdaning o’ng tomonida joylashgan;
• Epigastral soha. Qilichsimon o’simta ostida joylsahgan uchburchak sohasi;
• Kindik sohasi.

Xolesistitdagi og’riq sub’yektiv tuyg’u bo’lib, bemorlar uni kuchli, o’tkir, sanchuvchi, o’tmas, achituvchi, simillaydigan, bosuvchi, pulsatsiyalanuvchi va kengaytiruvchi deb ta’riflaydi.

Xolesistitni tashxislash uchun og’riqni provokatsiya qilish usullari qo’llaniladi, bunda o’tkir xoletsistit quyidagi holatlarga javoban o’tkir og’riqlar bilan namoyon bo’ladi:

• O’ng qovurg’a ostiga bosish va yengil urish — Ortner alomati;
• Quloq ostidagi bo’yin mintaqasini palpatsiya qilish, to’sh-o’mrov-so’rg’ichsimon mushakning palpatsiyasi — Myussi-Georgievskiy alomati;
• O’ng qovurg’a ostiga chuqur palpatsiya (bosim) ning to’xtatilishi — Schetkin-Myussi alomati.

Surunkali xolesistit

Xolesistitning remissiya davrlari doimo kasallikning zo’rayishi bilan almashadi.

Surunkali xolesistit sabablari:

• Kasallik o’tkir shaklining yengillashishi;
• Patogenezning sekin rivojlanishi.

Surunkali xoletistitning alomatlari kuchli sezilmaydi, uning uchun quyidagilar xarakterli:

• Epigastral sohada og’irlik his qilish;
• Qorin damlanishi;
• Ko’ngil aynishi;
• Og’izda achchiq ta’m hissi;
• Subfebril tana harorati (37 dan 38 °C gacha);
• Jigarning kattalashishi (ba’zi hollarda a’zo qorin devori orqali palpatsiyalanadi);
• O’t pufagi devorlarining qalinlashishi (instrumental tekshiruv orqali aniqlanadi).

Surunkali xolesistitda keskin og’riqlar kuzatilmaydi. Ba’zi hollarda og’riq sindromi umuman bo’lmasligi mumkin. Ko’pincha bemorlar o’tmas yoki simillovchi og’riqlarni sezadilar. Surunkali toshsiz xolesistit sezilarli og’riqli hissiyotlarsiz ham kechishi mumkin. Og’riqni qo’zg’atish (provokatsiya qilish) usullari salbiy yoki zaif ijobiy reaktsiyani ko’rsatadi. Og’riq kasallikning zo’rayishi bilan ortadi.

Xolesistitning turlari

Xolesistitning ikki asosiy turi mavjud:

• O’tkir va surunkali shakllarda kalkulyoz xolesistit;
• O’tkir va surunkali shakllarda nokalkulyoz xoletsistit.

Umuman olganda, bu ikki shakli etiopatogenez nuqtai nazaridan boshqa-boshqa kasalliklardir. Birinchi holatda sabab — o’t pufagining ta’sirlanishi va cho’zilishi, ikkinchi holatda esa innervatsiya natijasida o’t pufagi devori faoliyat ko’rsatishining buzilishidir.

Kalkulyoz xolesistit

Kalkulyoz xolesistit (toshli xolesistit) — bu organizmdagi modda almashinuvi buzilishi, tosh shakllanishi va yallig’lanishni o’z ichiga olgan uchta patologik jarayonlarning birlashuvi va o’zaro ta’siridir.

Kalkulyoz xolesistitning patogenezi bir necha bosqichda rivojlanadi:

• Modda almashinuvi (metabolizm) buzilishi — o’t pufagining bo’shlig’ida konkrementlar (xolelitiaz) shakllanishi yoki safro-tosh kasalligi;
• O’t pufagi shilliq qavatining o’tkir konkrementlar bilan jarohatlanishi;
• Ichak mikroflorasi bilan zararlanishi va keyin o’t pufagi devorlarining yallig’lanishi.

Toshlarning shakllanishi — modda almashinuvi tufayli yuzaga kelgan patologik jarayonlarning natijasidir. Toshlar xolesterin, pigmentlar (bilirubin) va kaltsiy oksidi (so’ndirilmagan ohak) dan iborat bo’lib, ular deyarli doimo xolesterinning ustunligi bilan aralash holda bo’ladi. Normada ortiqcha xolesterin, bilirubin va kaltsiy najas bilan chiqarib yuboriladi.

O’t pufagidagi toshlar quyidagi tuzilmaga ega bo’lishi mumkin:

• Kristall;
• Fibroz;
• Amorf;
• Qatlamli.

Toshlarning kattaligi turlicha. Diametri 3 mm dan kichik, silliq bo’lgan toshlar organizmdan ichak orqali osonlikcha chiqarib yuboriladi.

Kalkulyoz xolesistitida toshlar quyidagilarga bo’linadi:

• Birlamchi (faqat o’t pufagida shakllanadi);
• Ikkilamchi (o’t yo’llari va jigar ichi kanallarida hosil bo’ladi).

Surunkali kalkulyoz xolesistit — o’t pufagi devorlarining yallig’lanishi bo’lib, u remissiya va xuruj davrlari bilan xarakterlanadi. Surunkali kalkulyoz xolesistitining kuchayishi davrini o’tkir yallig’lanish deb hisoblash kerak.

Surunkali kalkulyoz xolesistitining davrlari:

• Remisiya davri (so’nishi) bezovtalik sababining bartaraf etilishi (safroning o’n ikki barmoqli ichakka quyilishini vaqtincha tiklanishi);
• Zo’rayishi (kuchayishi) davri kanalning ikkilamchi obstruktsiyasi (to’silishi) va / yoki infektsiya qavati hosil bo’lishi sabab sodir bo’ladi.

Zo’rayish alomatlari yog’li oziq-ovqatlarni iste’mol qilgandan keyin biroz vaqt o’tgach paydo bo’ladi:

• Epigastral hududda, o’ng qovurg’a ostida yoki kindik sohasida og’irlikni his qilish;
• Dispeptik buzilishlar (diareya va ich qotishi, og’izda achchiqlik, jig’ildon qaynashi).

Kalkulyoz xolesistitlarning asosida o’t-tosh kasalligi yotishi sababli, kasallikning surunkali kalkulyoz shaklini tashxislahs, davolash va oldini olish chora-tadbirlari o’t-tosh kasalligi kechishini hisobga olgan holda olib boriladi.

Nokalkulyoz xolesistit

Xolelitiaz ishtirokisiz safro chiqishining qiyinlashishi fonida rivojlangan o’t pufagining yallig’lanishi nokalkulyoz xolesistit deb ataladi. Ushbu kasallik doimo gepatitlar, o’t yo’llari va me’da osti bezining yallig’lanishi bilan birgalikda kuzatiladi.

Nokalkulyoz xoletsistit quyidagilar ta’sirida rivojlanishi mumkin:

• O’t pufagining mikroblar bilan zararlanishi;
• A’zo shilliq qavatining pankreatik fermentlar bilan yemirilishi;
• O’t pufagi devorlarida qon aylanishining buzilishi.

Nokalkulyoz xolesistit tipik va atipik belgilar bilan namoyon bo’ladi:

• Tipik shakl. Kasallik ovqat qabul qilish, avtomashinada notekis yo’lda yurish yoki og’irlik ko’tarib yurishdan 40-90 daqiqa o’tganidan keyin o’ng qovurg’a ostida o’tmas, monoton og’riqlar bilan xarakterlanadi. O’tirgan holatda og’riqning kuchayishi, yotganda esa yengil tortishi kuzatilishi mumkin. Og’riq jig’ildon qaynashi, ko’ngil aynishi va kekirish bilan birga kechadi;
• Kardialgik sindrom. Ovqatlanishdan keyin paydo bo’ladigan aritmiyalar va ekstrasistoliyalar, yurak bo’lmachalari hududidagi o’tmas og’riqlar. Elektrokardiogramma salbiy T tishcahalari, tekis QRS tishchalarini ko’rsatadi;
• Ezofagik sindrom. Jig’ildon qaynashi, ko’ks ortida o’tmas og’riq va yot jism mavjudligi hissi. Vaqtinchalik disfagiya (ovqatni yutish qiyinligi);
• Ichak sindromi. Lokalizatsiya qilinmagan og’riqlar va doimiy ich qotishi bilan qorin damlanishi.

Surunkali nokalkulyoz xoletsistit — o’t pufagining yallig’lanishi bo’lib, u mikroblar bilan zararlanishi natijasida rivojlanadi va tosh shakllanmasdan biriktiruvchi to’qimalarining o’sib ketishi va safro turg’unligi bilan kechadi.

Mikrofloraning patogenez o’chog’iga kirib borishi ko’tariluvchi, tushuvchi yoki limfogen yo’l orqali sodir bo’ladi:

• Ko’tariluvchi yo’l — ichakdan pufak bo’yniga va undan yuqoriga. Safroning ichakdan qayta oqishini oldini oladigan sfinkter funktsiyasining buzilishiga yo’l ochib beradi;
• Tushuvchi yo’l — infektsiya qo’zg’atuvchisining qon oqimida sirkulyatsiya qilishida. Ba’zi manbalarda infektsiyani «gematogen» yo’l bilan tarqalishi deb ataladi;
• Limfogen. Limfa — organizmning biologik suyuqligi bo’lib, u ko’plab funktsiyalarda, shu jumladan yallig’lanish reaktsiyalarini neytrallashtirishda ishtirok etadi. Katta hajmli yiringli infektsiyalarda (siydik-tanosil, nafas olish, hazm qilish sferasida) limfa o’z rolini bajara olmaydi va infektsiya tarqalishi omili bo’lib xizmat qila boshlaydi.

Surunkali nokalkulyoz xolesistit patogenezi rivojlanishi o’t pufagining qisqaruvchi va so’ruvchi funktsiyasining yo’qotilishi bilan kechadi, bu esa safro turg’unligi (okklyuziya), devorlarining qalinlashishi va a’zoning bujmayishiga olib keladi.

Destruktiv xolesistit

Xolesistitning flegmonoz va gangrenoz turi bitta nozologik guruhga kiritilgan. Og’ir yallig’lanish jarayonlarining umumiy nomi destruktiv (buzuvchi) xolesistitdir. Flegmonoz xolesistitning prognozi ehtiyotkor, gangrenoz shakliniki — salbiy. Flegmonoz xolesistit deyarli har doim kataral va yiringli xoletsistitning davomi sifatida kechadi, ammo ayrim hollarda mustaqil patogenezga ega bo’ladi.

Asosiy simptomakompleksga (kuchli og’riq, ko’ngil aynishi, og’zida achchiq ta’m) quyidagilar qo’shiladi:

• Qorin damlanishi — ichak parezi yoki atoniyasi belgisi;
• Taxikardiya (daqiqasiga 112 taga qadar) — og’riq markazlarining qo’zg’alishi;
• Nafas olishda tananing o’ng tomoni chap tomongaga simmetrik bo’lmaydi — bu reflektor avaylovchi reaktsiya.

Gangrenoz xolesistit flegmonoz xolesistitning davomi hisoblanadi. Kasallik quyidagicha ifodalanadi:

• Yuzaki nafas olish — reflektor avaylovchi reaktsiya;
• Ongning depressiyasi;
• Qorinparda devorining tarangligi va kuchli og’riq — peritonitning belgisi.

Kataral xolesistit

Katar — eksudativ yallig’lanishning bir turi. Kataral ekssudatning asosiy komponenti — shilliq. O’t pufagi kataral yallig’lanishining differentsial diagnostikasi pufak to’qimalarining gistologik va patologoanatomik tadqiqotlar, shuningdek laparoskopiyaning instrumental usullari bo’yicha amalga oshiriladi.

Kataral xolesistitning alomatlari:

• O’ng qovurg’a ostida intensiv, paroksimal og’riqlar;
• Oshqozon va ichak mahsuli bilan kuchli qusish;
• Qorin devorining barcha qismlari nafas harakatlarida ishtirok etishi.

Yiringli xolesistit

O’t pufagining empiemasi (yiringli xoletsistit) — bu a’zo bo’shlig’ida yiring to’planishi bilan kechadigan uning devorlari yallig’lanishidir. Sababi — yiring chaqiruvchi mikroorganizmlar bilan zararlanish va keyin o’t pufagi shilliq qavatining yallig’lanishi.

Yiringli xoletsistit asoratlari:

• O’t pufagi devorlarining yemirilishi, hatto a’zo teshilishi va peritonitga o’tishgacha borishi mumkin;
• Empiemaning destruktiv yallig’lanish holatiga aylanishi (flegmonoz va gangrenoz jarayonlar);
• Tananing umumiy zararlanishi — piemiya (qonda yiring) va sepsis .

Yiringli xolesistitning simptomatikasi boshlang’ich bosqichda kasallik flegmonoz shaklining asoratli kechishidagi kataral yallig’lanish klinik tasvirini eslatadi.

Xolesistitning uch ekssudativ shakllari ajratiladi:

• Flegmona — o’t pufagi devorida diffuz yiringli yallig’lanish;
• Abstsess — o’choqli yiringli yallig’lanish (a’zoning ichki devoridagi yiringli yara);
• Empiema — o’t pufagining anatomik bo’shliqlarini qamrab oluvchi yiringli yallig’lanish.

Yiringli xolesistit tashxisi: qonni laborator tahlil qilishda kuchli leykositoz aniqlanishi, yuqori harorat fonida ECHT ning ortishi. Organizmning yiringli intoksikatsiyasi natijasi — kuchli qusish va shiddatlidir bosh og’rig’idir.

Xolesistit xuruji

Xurujlar ham birlamchi xolesistit, ham kasallik surunkali shaklining zo’rayishi uchun xarakterlidir. Xuruj elchilari sifatida yog’li, achchiq taom yoki alkogol iste’mol qilgandan keyin qorinda paydo bo’ladigan noxush sezgilar xizmat qiladi.

Xolesistitning o’tkir xuruji belgilari:

• O’ng qovurg’a osti, epigastriy yoki kindik mintaqasida keskin xurujsimon og’riq;
• Ko’ngil aynishi va qayt qilish, gazlar bilan kekirish, og’izda achchiq ta’m;
• Subfebril yoki febril tana harorati (37-38 °C yoki 38-39 °C).

Xolesistit xurujini qanday yengillashtirish mumkin?

Xolesistit xurujini bostirish uchun:

1. Tez yordam chaqirish;
2. Yotoqqa yotish va qoringa sovuq qo’yish;
3. Spazmolitik (papaverin, no-shpa) va analgetik (analgin, baralgin) qabul qilish;
4. Ko’ngil aynishini kamaytirish uchun xona haroratidagi yalpizli choy yoki gazlanmagan mineral suv ichish;
5. Qusish bo’lsa, tahlil qilish uchun qayt qilish massalarini to’plash.

Xolesistitning oqibatlari

Tegishli davolanishsiz xolesistitning o’tkir shakli zo’rayish va remissiya davrlari bo’ladigan surunkali shaklga o’tadi. Surunkali kasalliklarni esa davolash qiyin, chunki patogenezga boshqa a’zolar jalb qilingan bo’ladi. Bemorlarning 15 foizida xolesistitning o’tkazib yuborilgan shakli tashxislanadi. Uning natijasi gangrena, safroviy fistulalar, pankreatit, mexanik sariqlik, abstsess, ba’zan esa sepsis bo’ladi.

Kalkulyoz va nokalkulyoz xolesistitning oqibatlari (prognozi):

• Asoratlanmagan kalkulyoz xolesistitning prognozi ijobiydir. Intensiv davolanishdan so’ng klinik tasvir uzoq vaqt davomida ko’rinmasligi mumkin. To’liq davolanish hollari ma’lum. Kalkulyoz xolesistitining asoratlangan shakllarida prognoz ko’proq ehtiyotkor bo’ladi;
• Nokalkulyoz xolesistitning prognozi shubhali. Ushbu kasallik shaklida yallig’lanishning yiringli va destruktiv shakllaridan ehtiyot bo’lish kerak.

Xolesistitni davolash va parhez tutish

O’tkir xolesistit va surunkali kasallikning zo’rayishi bosqichida davolash xirurgik statsionarda amalga oshiriladi. Davolash usullari ko’rsatmalar bo’yicha individual ravishda tanlanadi.

Xolesistitning konservativ davosi:

• Antibiotiklar, tanlov preparat samaradorligiga bog’liq;
• Safroning ingichkka ichakka o’tishi vazifasini barqarorlashtirish uchun spazmolitiklar;
• O’t pufagi gipotoniyasida va safro yo’lining normal o’tkazuvchanligida safro haydovchilar;
• Jigar funktsiyasini qo’llab-quvvatlash uchun gepatoprotektorlar.

Xolesistitni jarrohlik yo’li bilan davolash:

Xolesistektomiya — o’t pufagini to’liq olib tashlash bo’lib, agar tarqoq peritonit va safroning o’tkir o’tmasligi alomatlari bo’lsa darhol o’tkaziladi, boshqa hollarda — rejali tartibda.

Fizioterapiya:

• Induktotermiya;
• UYCH;
• Elektroforez.

Xolesistitda parhez

O’tkir xuruj paytida bemorga faqat kichik qismlarda iliq ichimlik ichish buyuriladi. Suyuqlik miqdori kuniga 1,5 litrgacha yetadi.

O’tkir og’riqlar qolgach, ovqat ratsioniga kashalar, kisel, yog’siz go’shtdan yoki baliqdan bug’da tayyorlangan kotletalar, omlet shaklidagi tovuq tuxumi, oq non kiritiladi.

Xolesistitda oziqlanish tartibi:

• Safro ishlab chiqarish ritmini saqlab qolish uchun ovqatlanish kichik qismlardan (kuniga 5-6 marta) amalga oshirilishi kerak;
• Kechki ovqat uxlashdan 4-6 soatdan oldin qabul qilinishi tavsiya etiladi.

Xolesistit bilan og’rigan bemorlarning ratsioni quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak:

• Yog’i kam bo’lgan, mayda to’g’ralgan va bug’da pishirilgan hayvon mahsulotlari;
• Vitamin va mikroelementlarga boy bo’lgan va dag’al kletchatkasi bo’lmagan o’simlik mahsulotlari.

Xolesistitda quyidagi oziq-ovqatlarni iste’mol qilish taqiqlanadi:

• Konservalangan, marinadlangan, dudlangan, tuzlangan, yog’li;
• Hazm qilmaslik va gazlarni provokatsiya qiladigan (sut, dukkaklilar, gazlangan ichimliklar);
• Oshqozon pH qiymatini o’zgartiradigan (spirtli ichimliklar, otquloq, ismaloq, sitruslilar).