Xitoy adabiyoti: xususiyatlari, janrlari, asarlari va vakillari

Takror . Takror biror grammatik ma`noni ifodalash uchun bir so‘zni ikki marta takrorlash bo‘lib, u lingvistikada reduplikatsiya (lat-ikkilanish) deb yuritiladi. Mas., malay tilida – orang-odam, orang-orang-odamlar, xitoy tilida sin-yulduz, sin-sin-yulduzlar. O‘zbek tilida sariq-sap-sariq, ko‘k-ko‘m-ko‘k.

Xitoy tili pdf

1.Grammatika va uning tarkibiy qismlari.

2.Grammatik ma`no va grammatik shakl.

3.Grammatik kategoriyalar va ularning ifodalanish usullari.

4.Sintetik va analitik tillar.

Tayanch iboralar: tilning grammatik qurilishi, nutqning grammatik strukturasi, morfologiya, sintaksis, kategorial va nokategorial shakllar, so‘z birikmasi, gap, tarixiy grammatika, falsafiy grammatika, umumiy grammatika, qiyosiy grammatika, tasviriy grammatika, tranformatsion grammatika, logik va grammatik kategoriyalar, struktural tilshunoslik, til sistemasini (tizimini) tadqiq qilish metodlari, distributiv analiz (tahlil) metodi, til elementlari, distributsiya, kontrast distributsiya, bevosita tashkil etuvchilarga ajratish metodi, transformatsion analiz metodi, yadro gaplar, sintaktik metonimiya, leksik ma`no, grammatik ma`no, kelishik qo‘shimchalari, fe`l zamonlari, sifat darajalari, affiksatsiya, egalik affikslari, kelishik shakllari, intonatsiya (ohang), melodika, ur ғ u, takror, reduplikatsiya, ichki flektsiya, suppletivizm.

1.Grammatika va uning tarkibiy qismlari. Grammatika tilshunoslikning tarkibiy qismi bo‘lib, tilshunoslikning boshqa sohalari bilan aloqasi ko‘p qirrali va murakkabdir.

O‘tmishda grammatika to‘ ғ ri yozish va gapirishga yordam beruvchi qonun va qoidalarni o‘rgatadi deb tushunilgan. Bugungi kunda grammatika termini tilshunoslikda ikki ma`noda qo‘llaniladi. Grammatika deyilganda, birinchidan, tilning grammatik qurilishi, ikkinchidan, tilning grammatik qurilishi haqidagi fan tushuniladi. Ikkinchi ma`noda grammatika so‘zlarning ma`lum turkumlarga bo‘linishi, ularning har biriga xos formalar, nutqning grammatik qurilishi haqadagi fandir.

Ma`lumki, til kishilik jamiyatida fikr almashish quroli sifatida xizmat qiladi. Kishilarga fikr almashish imkoniyatini yaratib berish uchun har bir til ma`lum miqdordagi grammatik vositalarga ega bo‘lishi kerak. Lekin gapning hosil bo‘lishi uchun so‘zlarning o‘zi kifoya qilmaydi. Gapda so‘zlar har bir tilning grammatik va fonetik qoidalari asosida birlashib, ma`lum bir fikrni ifodalaydi.

Tilning grammatik qurilishi o‘z kategoriyalari va birliklariga ega. Bular so‘z formalari, so‘z birikmalari va gaplardir.

Grammatika ikki qismdan iborat: morfologiya va sintaksis. Morfologiyada so‘z turkumlari, uning kategoriyal va nokategoriyal shakllari o‘rganiladi. Sintaksis nutqning grammatik qurilishi haqidagi ta`lim bo‘lib, so‘z birikmasi, gap va undan yirik bo‘lgan birliklarni o‘z ichiga oladi.

Grammatikaning quyidagi turlari mavjud:

– umumiy (universal) grammatika

– tasviriy grammatika (deskriptiv)

Tarixiy grammatika biror bir tilning grammatik qurilishida ro‘y bergan o‘zgarishlar taraqqiyotini o‘rganadi.

Falsafiy grammatika ning asosiy vazifasi til va tafakkur, logik va grammatik kategoriyalarning aloqa imkoniyatlarini o‘rganadi.

Umumiy grammatika qaysi til oilasiga mansub ekanligidan qat`iy nazar, hamma tillarga xos bo‘lgan umumiy xususiyat va qonuniyatlarni belgilaydi.

Qiyosiy grammatika tillarning grammatik tizimini bir-biri bilan taqqoslab, qiyoslab, ularga xos umumiy va xususiy belgilarni o‘rganadi.

Qiyosiy grammatika o‘z navbatida qiyosiy–tarixiy va tipologik–qiyosiy grammatikalarga bo‘linadi. Rasmus Rask (1787-1832) «Qadimgi island tili va island tilining paydo bo‘lishi». YA.Grimm «Nemis tili grammatikasi»(1819).

Tasviriy (deskriptiv) grammatika biror konkret til grammatik qurilishining hozirgi (sinxron) holatini o‘rganadi. Deskriptiv grammatikada til birliklari va ularning mohiyatini aniqlashda formal metodlardan foydalaniladi. Deskriptiv grammatikada tilning qurilishini tahlil qilish jarayonida ma`no e`tiborga olinmaydi.

Struktural tilshunoslik tilning ichki qurilishi, til sistemasini tashkil etgan elementlarning orasidagi munosabatlar, oppozitsiyalarni o‘rganishga katta e`tibor beradi. Struktural tilshunoslik tilni o‘rganishda va fanning predmetini belgilashda o‘ziga xos yangi oqimdir.

Til tizimini tadqiq qilishning ikki metodi mavjud: destributiv analiz metodi va tranformatsion analiz metodi.

Birinchi metod. L.Blumfeld. »Til», Z.Xarris. »Struktural tilshunoslikning metodlari» (1951). Bu metod tilshunoslikda keng qo‘llanilmoqda. U til birliklarining (fonema, morfema, so‘zlar) distributsiyasi (qo‘llanish o‘rni, joylashishi) turlicha bo‘ladi, degan nazariyaga asoslanib, til tizimini tashkil etgan elementlarning o‘zaro birikishi qonun-qoidalarini o‘rganadi. U birmuncha ob`ektiv metoddir.

Distributiv metod yordamida til birliklari aniqlanadi va bu metod fonema, uning variantlari, morfemalarni, allamorflarni aniqlashga yordam beradi. Ammo sintaksisga xos bo‘lgan masalalarni o‘rganishda bu metodning imkoniyatlari cheklangan.

SHuning uchun tilda bevosita tashkil etuvchilarga ajratish metodi paydo bo‘ldi. Bunda gap bevosita ikki qismga ajratib tekshiriladi. Mas., ot qism va fe`l qism. Bu metod distributiv tahlilni o‘z ichiga olgan holda sintaktik birliklarni analiz qilishda qo‘llaniladigan formal metoddir.

Bu metodning qiyinchiliklari:

1.Morfologiya bilan sintaksis aralashtirib yuboriladi, so‘z birikmalari va gap bir-biridan farqlanmaydi.

2. Bir xil strukturaga ega bo‘lgan, ammo mazmun jihatdan har xil bo‘lgan so‘z birikmalari bu metod bo‘yicha bir xil analiz qilinadi. Mas., To‘yga ko‘p keksa erkaklar va ayollar kelishdi jumlasini analiz qilganda, keksa so‘zining qaysi so‘zga tegishli ekanligini aniqlash qiyin (erkaklargami yoki ayollarga).

3. Bu metod til sintaktik yarusining elemantar birligini va sodda sintaktik birliklarning tashkil topishi va tarixni ko‘rsatib berolmaydi.

Bevosita tashkil etuvchilarga ajratish metodining yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan kamchiliklarni bartaraf etish ehtiyoji transformatsion analiz metodlarining yaratilishida asosiy omil bo‘ldi.

Transformatsion grammatika hozirgi tilshunoslikda, xususan, sintaktik va stilistik izlanishlarda eng ko‘p qo‘llanilayotgan metod yordamida ish ko‘radi.

Ma`lumki, distributiv metod yordamida til yaruslarining birliklari: fonema, morfema, ularning qo‘llanilish o‘rinlari aniqlansa, bevosita tashkil etuvchilarga ajratish metodida esa bu gapning ichidagi sintaktik munosabatlar o‘rganiladi.

Transformatsion metodning asosiy mohiyati quyidagilardan iborat:

Har bir tilda son-sanoqsiz gaplar mavjud va bu yangi gaplar tinglovchi tomonidan to‘ ғ ri tushiniladi. Tabiiy quyidagi savol tu ғ iladi: Qanday qilib nutq eshituvchi shu paytgacha eshitmagan yangi gaplarni tushunadi? Buning asosiy sababi shundan iboratki, nutqda mavjud bo‘ladigan cheklanmagan miqdordagi gaplar, ma`lum miqdordagi elementlar sintaktik modellar asosida paydo bo‘ladi. Lekin bu sintaktik modellar (yadro gaplar) ning soni chegarali va amalda faqat bir necha bo‘lishi mumkin. Mas., ot qism – fe`l qism.

Gapning elementar, sodda modellari transformatsion grammatikada yadro gaplar deb ataladi. Bu model asosida tuzilgan gaplar o‘sha yadro gapning transformasi hisoblanadi.

Transformatsion analizning asosiy maqsadi tilda mavjud bo‘lgan son-sanoqsiz gaplarning ma`lum sondagi sintaktik modellari-yadro gaplardan tuzilganini o‘rganadi.

Transformatsion metodning asosida til tizimi sintaktik yarusning o‘zi bir necha kichik sistemalardan tashkil topadi, degan ғ oya yotadi. Bulardan biri asosiy yadro gap bo‘lib, ikkinchisi esa yadro gaplardan hosil bo‘lgan transformalardir. Transformalarning yadro gaplardan hosil bo‘lishini o‘rganish jarayoni transformatsion analiz deyiladi.

2.Grammatik ma`no va grammatik shakl. Leksik ma`no individual ma`no hisoblanadi, bir ma`no bir so‘z bilan boғlangan bo‘ladi. Grammatik ma`no leksik ma`nodan tubdan farq qiladi. U leksik ma`noga o‘xshab tashqi dunyodagi narsa va voqelarni aks ettirmaydi va individual xususiyatga ham ega bo‘lmaydi. Ular umumiy ma`nolardir.

Leksik va grammatik ma`nolar o‘z xususiyatlariga ko‘ra bir-biridan farq qilsa ham nutqda bir-biri bilan uzviy bo ғ langan. Biri ikkinchisisiz voqe bo‘lmaydi. Grammatik ma`no leksik ma`noga qo‘shimcha ravishda namoyon bo‘ladi va turli grammatik munosabatlarni ifodalaydi: Bir so‘zning ikkinchi so‘zga munosabatini, so‘zning shaxsga, songa, zamonga va h. ga bo‘lgan aloqasini ko‘rsatadi. Masalan: uy, nok, kitob, tulki, neytron, bo‘ ғ in. Ularda olti leksik ma`no, ammo bir grammatik ma`nosi bor. Predmetlik, birlikda, bosh kelishikda.

Odatda leksik ma`no konkret, real; grammatik ma`no umumiy bo‘ladi.

Grammatik ma`no ifoda hosil qiluvchi vositalar quyidagilar:

Affiksatsiya . Ba`zi olimlarning fikricha, tillarda eng ko‘p tarqalgan vositalardir. Ikki turga ajraladi: forma yasovchi affiksal grammatik morfemalar, so‘z o‘zgartiruvchi affiksal grammatik morfemalar. Bu hamma tillarda bir xil emas.

Intonatsiya . U o‘z ichiga melodika bilan ur ғ uni oladi. Bu vositalar ham tilda grammatik ma`no ifodalash uchun xizmat qiladi.

Melodika . Melodika deganda, ton balandligining o‘zgarishi tushuniladi. U asosan xitoy-tibet tillarida katta ahamiyatga egadir. Bu tillar uchun affiksatsiya, umuman olganda, yot narsadir. Xitoy-tibet tillar oilasiga kiruvchi xitoy tilida to‘rtta ton mavjud bo‘lib, so‘zning ana shu tonlardan qaysi biri yordamida talaffuz qilinishiga qarab so‘zning ma`nosi o‘zgaradi. Mas., ma-ona, kanop, chumoli, so‘kinmoq.

Ur ғ u . O‘zbek va ingliz tillarida ur ғ u so‘zlarning leksik ma`nolarini ajratishda ishlatiladi: yangi (sifat), yangi (ravish).

Takror . Takror biror grammatik ma`noni ifodalash uchun bir so‘zni ikki marta takrorlash bo‘lib, u lingvistikada reduplikatsiya (lat-ikkilanish) deb yuritiladi. Mas., malay tilida – orang-odam, orang-orang-odamlar, xitoy tilida sin-yulduz, sin-sin-yulduzlar. O‘zbek tilida sariq-sap-sariq, ko‘k-ko‘m-ko‘k.

Ichki flektsiya . U turli grammatik ma`nolarni ifodalash uchun so‘z tarkibidagi tovushlarning o‘zgarishidir. Mas., arabcha-kitob-kutub, kataba-kutuba.

Suppletivizm . Suppletivizm deganda, bir so‘zning turli grammatik formalarning har xil so‘z o‘zaklaridan yasalishi tushuniladi: ya-menya, mi-nas.

YOrdamchi so‘zlar . YOrdamchi so‘zlar yoki funktsional so‘zlar ham grammatik ma`no ifoda qilish uchun qo‘llaniladi. Bunday so‘zlar boshqa so‘zlarning tarkibiy qismi emasligi bilan affikslardan farq qiladi.

Umumiy tilshunoslik nuqtai nazaridan tillarda yordamchi so‘zlar turli-tumandir. Ularga ko‘makchi, bo ғ lovchi, artikl’, predlog, yordamchi va bo ғ lovchi fe`llar, yuklamalar kiradi. Bu so‘zlar grammatik kategoriyalar ifodalashda qatnashishi yoki qatnashmasligi nuqtai nazaridan ikki qismga bo‘linadi:

a) so‘zlarning analitik formasini yasashda ishtirok etuvchi yordamchi so‘zlar;

b) bu funktsiyani bajarmaydigan yordamchi so‘zlar.

YOrdamchi so‘zlarning birinchi gruppasiga artikllar, yordamchi fe`llar, ba`zi yordamchi so‘zlar kiradi.

YOrdamchi so‘zlarning ikkinchi gruppasiga bo ғ lovchi, ko‘makchi, predgog va ba`zi yuklamalar kiradi.

O‘zbek tilida sof ko‘makchi fe`llar yo‘q. Ayrim mustaqil fe`llar ,masalan, bo‘l, ol, qo‘y, bor, kel kabilar ko‘makchi fe`l vazifasida kelib turli-tuman ma`nolarni ifodalash uchun xizmat qiladi. Masalan, bo‘l ko‘makchi fe`li tugallik, to‘la bajarilish ma`nosini ifodalaydi. Zulfiya topshiriqlarni bajarib bo‘ldi.

Grammatik ma`no anglatishning yana bir vositasi so‘z tartibi dir. So‘z tartibi xitoy-tibet tillari oilasiga kiruvchi tillarda va qurilishi shu tillarga o‘xshash bo‘lgan boshqa tillarda juda muhimdir.

-Masxaraboz masxarabozni masxaraboz deb atadi.

So‘z gapda uch xil vazifani bajarmoqda: ega, vositasiz to‘ldiruvchi, vositali to‘ldiruvchi.

Sintaktik va analitik vositalar. Grammatik ma`nolarni ifodalovchi til vositalari turli-tumandir. Tilshunoslikda bu vositalar ikki katta gruppaga ajratilgan: sintetik vositalar, analitik vositalar.

Sintetik vositalarga affiksatsiya (prefeks, suffekslar), ichki flektsiyaning hamma turlari (arab tiliga xos xususiyatlar), hind-evropa tillari so‘z o‘zagidagi unlining o‘zgarishi, suppletiv formalar kiradi.

Analitik vositalar grammatik ma`no anglatuvchi yordamchi so‘zlar, so‘z tartibi orqali grammatik ma`no anglatish, takror, intonatsiyalardan iborat.

Sintetik va analitik vositalar dunyo tillarida bir xil emas.

Sintetik tillarga turkiy tillar, fin-ugor tillari (venger, eston, fin, ugor), yapon va koreys tillari kiradi.

Analitik tillarga xitoy-tibet tillari, hand-evropa tillari (ingliz, frantsuz) tillari ham kiradi.

Agglyutinativ tillarda bir grammatik affiks bitta grammatik ma`no anglatadi. Flektiv tillarda ko‘proq. Mas., rus: knigu-rod, son ma`nolari.

O‘zbek tilining –lar ko‘plik qo‘shimchasi rus tilida bir necha ko‘plik affiksiga to‘ ғ ri keladi: i, a, ya, i.

3.Grammatik kategoriyalar va ularning ifodalanish usullari. Har bir tilning o‘ziga xos grammatik ma`nolari ,uni ifoda qiluvchi vositalari mavjud. Grammatik kategoriya – umumlashgan grammatik ma`no bo‘lib, u tilning qaysi morfologik tipga kirishini ko‘rsatadi va o‘z ifodasini so‘zlarning o‘zgarishida, gapda so‘zlarning boғlanishida topadi. Zidlik mas., birlik va ko‘plik. SHundan son kategoriyasi kelib chiqadi.

Grammatik kategoriyalar grammatik ma`no va grammatik formalar birikmasidan tarkib topadi.

Grammatik kategoriyalar ifodalanish usuliga ko‘ra uch turga bo‘linadi:

– sintetik grammatik kategoriyalar;

– analitik grammatik kategoriyalar;

-aralash grammatik kategoriya yoki sintetik-analitik grammatik kategoriyalar.

Sintetik grammatik kategoriyalar: o‘zbek tilida: son, kelishik, egalik, shaxs-son.

Analitik grammatik kategoriyalar: rus tili: egalik, o‘zbek tilida -i, rus tilida tvoya, moya, ego, nasha, vasha, ix.

Demak, har bir tilning o‘ziga xos grammatik ma`no turlari va ularni ifoda qilish usullari, vositalari bor. Bular har bir tilning o‘ziga xos grammatik qurilishiga ega ekanini ko‘rsatuvchi faktorlardir.

4.Sintetik va analitik tillar. Tilda ma`no va munosabat ifodalangan bo‘lib, so‘zning qismlari o‘zak bilan mahkam boғlangandir. So‘zlarni qismlarga bo‘lish mumkin. Bunday so‘z qurilishiga ega bo‘lgan tillar agglyutinativ tillardir. Agglyutinativ tillar, A. SHleyxer fikricha, o‘simlikka o‘xshaydi. Bunday tillarni ikki guruhga ajratadi: sintetik tillar va analitik tillar. Sintetik tillarga turkiy tillar, mo‘ғul tillari, fin-ugor tillari, dravid tillarini kiritadi. Analitik tillarga tibet tilini kiritadi.

Xitoy adabiyoti: xususiyatlari, janrlari, asarlari va vakillari

The xitoy adabiyotiIbroniy va hind tillari bilan bir qatorda, bu tug’ilishidan buyon uzluksiz bo’lgan eng qadimiy adabiy an’analardan biridir. Agar Xitoy tsivilizatsiyaning dastlabki elementlarini rivojlantirgan joylardan biri deb hisoblasak, boshqacha bo’lishi mumkin emas.

Proto-yozuv Xitoyda 5000 yil oldin paydo bo’lgan va o’zining uzoq tarixiy jarayonida G’arbdan deyarli besh asr oldin siyoh, qog’oz va undan keyin bosib chiqarishni ixtiro qilgan. Va shunga qaramay biz uning adabiyoti haqida kam ma’lumotga egamiz.

Xitoy adabiyoti miloddan avvalgi 2200 yilda, Sya sulolasi paydo bo’lgan davrda paydo bo’lgan mamlakat bilan deyarli o’z tarixiga ega. Biroq, ko’plab mualliflar ushbu adabiyotning boshlanishini miloddan avvalgi VI asrda, beshta klassik yozilgan yoki tuzilgan yoki Vu jīng.

Xitoy tarixi 1911 yilda respublika ko’tarilguniga qadar bir-birini ta’qib qilgan bir qator shohlik va sulolalar tarixidir va u uzoq vaqt izolyatsiyada yashagan bo’lsa-da, uning madaniyati qo’shni davlatlarga, masalan, Koreya va Yaponiya va ba’zi davlatlarga ta’sir ko’rsatdi. klassiklar, kabi Tao Te KingLao Tsu tomonidan Men Ching, yoki Urush san’ati, Sun Tsu tomonidan, insoniyatning madaniy merosining bir qismidir.

Xitoy adabiyotining xususiyatlari

Ta’sir

O’zining butun tarixi davomida, miloddan avvalgi VI asrdan. 20-yil boshigacha xitoy adabiyotida xitoy kelib chiqishi bo’lgan ikki falsafiy oqim: Konfutsiylik va daosizm ta’sir ko’rsatdi.

Konfutsiylik

Konfutsiychilik nomi bilan ham tanilgan, bu Konfutsiy (miloddan avvalgi V asr) tomonidan yaratilgan marosimlarni ifoda etishning diniy va falsafiy ta’limoti edi.Tarix davomida buzilgan ibtidoiy tartib ikki amaliyot orqali tiklanadi, deb ta’kidlaydi: o’rganish va fazilatlar amaliyoti.

Uning maqsadi individual najot emas, aksincha har bir inson jamiyatni o’zgartirishda ishtirok etadi, bu qonun bilan uyg’unlikni tiklashi kerak. Tian yoki jannat, uni axloqiy-siyosiy ta’limot deb ham tasniflash mumkin.

Besh klassik

Beshta klassik – qadimiy matnlarning to’plamlari: Shī Jīng (She’riyatning klassikasi yoki Odes kitobi), Shū Jīng (Tarixning klassikasi), Yì Jīng (O’zgarishlar kitobi yoki Mutatsiyalar kitobi), Li Xi (Klassik marosimlar) Y Chūn Qiū (Bahor va kuz yilnomalari).

Uchinchisi nomi ostida dunyo bo’ylab bir nechta nashrlarga ega Men Ching va oxirgi, the Yilnomalar, Bu Konfutsiyga tegishli bo’lib, Xitoyning Tsin sulolasi ostida birlashtirilishidan oldin sodir bo’lganligi haqida hikoya qiladi.

Konfutsiyning to’rtta kitobi

The Dâ Xué (Katta bilim) Y Jhong Yong (O’rtamiyonalik to’g’risida ta’limot) qismi Klassik marosimlar; Lùn yu (Analektlar) – Konfutsiyning so’zlari to’plamidir; Y Men Zi (Mencius), ushbu konfutsiylik faylasufining asarlarini to’playdi.

Daosizm

Tao bilan uyg’unlikda hayotni targ’ib qiluvchi teng darajada falsafiy va diniy ta’limotdir, bu so’zma-so’z “yo’l” degan ma’noni anglatadi (daosizm “yo’lni o’rgatish” degan ma’noni anglatadi).

Tao – bu mutlaq birlik tamoyili va shu bilan birga o’zgaruvchan; bu hamma narsaning oliy haqiqatini, uning ontologik va kosmogonik printsipini tashkil etadi. Shunday qilib, daosizm uchun Tao mavjud bo’lgan hamma narsaning mohiyatidir.

Taocu klassiklari

The Dao De Jing (Yo’l va fazilat klassikasi), Lao Tsuga tegishli (miloddan avvalgi 4-asr); The Yolg’on Zi (Kusursuz bo’shliqning klassikasi); va Zhuang Zi yoki Chuang tsu, xuddi shu nomdagi faylasufdan.

Besh klassik (Wu jīng), to’rtta Konfutsiy kitoblari (Ha shu) va Taosist klassikalar Xitoy adabiyotida asosiy o’rinni egallaydi.

Asarlar va mualliflar nomlarining o’zgarishi

Xitoy adabiyoti sinogrammalar (xitoycha belgilar) bilan yozilganligi sababli, lotin alifbosiga o’tkazilganda yozuvchilar, mutafakkirlarning nomlari va turli xil usullarda yozilgan asarlarni ko’rish odatiy holdir.

Masalan: Laozi yoki Lao Tsu, Chuang Tszi yoki Zuangzi, Daò De Jing yoki Tao Te King, Y Yì Jīngyoki men Ching, boshqalar qatorida.

Xitoy adabiyoti tarixining bosqichlari

Tanqidchilar Xitoy adabiyot tarixini to’rt qismga ajratdilar:

• Klassik matnlar yozilishidan (miloddan avvalgi VI-IV asrlar oralig’ida), imperiya birlashgan milodiy II asrgacha bo’lgan klassik davr.
• 3-dan 13-asrgacha bo’lgan O’rta asrlar davri.
• XIV asrdan 1911 yilda respublika ko’tarilguncha zamonaviy davr.
• 1912 yildan hozirgi kungacha bo’lgan zamonaviy davr.

20-asr davomida xitoy adabiyoti zamonaviylikka qo’shila boshladi, ammo bu jarayon 1949 yildagi inqilob bilan to’xtatildi. 70-yillarning oxiriga qadar adabiyot “sotsialistik realizm” bilan ajralib turardi va eng zamonaviy tendentsiyalarga ega bo’lmagan. jahon adabiyoti.

Bu holat so’nggi o’n yilliklarda o’zgarib, Xitoy adabiyoti Osiyo ichida va tashqarisida katta erkinlik bilan targ’ib qilingan, ammo baribir rejim nazorati ostida va potentsial tsenzurasi ostida bo’lgan.

Janrlar, vakillar va asarlar

She’riyat

She’riyat eng qadimiy adabiy janrlardan biri bo’lib, 3000 yil avval boshlangan. Qadimgi she’riyatning ko’p qismi Shī Jīngdeb nomlangan Qo’shiqlar kitobi. Ushbu she’rlarning aksariyati an’anaviy marosimlarda, musiqa asboblari jo’shqinligida ijro etish uchun yozilgan.

Bundan tashqari, she’riyat dunyodagi eng taniqli daosizm asarida mavjud Dao De Jing yoki Tao sen qirol, Laos Tszuga tegishli she’rlar hajmi, garchi bu faylasufning mavjudligiga shubha qiladiganlar bo’lsa.

Xitoy she’riyatining oltin davri Tanglar sulolasi davrida, 618-907 yillarda sodir bo’lgan, bu nafaqat shoirlarning sifati, balki qog’ozning rivojlanishi va 10-asrda bosmaxona ixtirosi tufayli ham sodir bo’lgan. she’riy matnlarning keng tarqalishi.

Shu vaqtdan boshlab o’z matnlari orqali o’sha davrdagi falsafiy oqimlarni (konfutsiylik, buddizm va daosizm) ifoda etgan va xitoy adabiyotining birinchi sevgi she’rlariga yo’l qo’ygan Vang Vey, Li Po va Du Fu shoirlar ajralib turadi.

13-asrdan 20-yil boshigacha she’riyat mashhur mavzularni o’zida mujassam etgan, ammo katta o’zgarish 1917 yilda bo’lib, Xu Shi tomonidan zamonaviy xitoy tilida yozilgan va “Xitoy Uyg’onishi” deb nomlangan adabiy inqilobning bir qismi bo’lgan. .

Hozirgi shoirlar o’tgan asrning 60-80-yillari orasida paydo bo’lgan va Beidao, Shu Ting, Tszian Xe, Tyan Syaoqing, Zaxi Yongming va Lu Yimin va boshqalarning ovozlari ajralib turadi. Xitoyda she’riyat hali ham keng o’qiladigan janrdir.

Esse va boshqa nasriy matnlar

Tarixiy to’plamlar, shuningdek, falsafiy matnlar miloddan avvalgi V asrga to’g’ri keladi va klassik matnlarda mavjud.

Imperiya birlashmasidan oldingi davrlar, ya’ni Bahor va Kuz va Urushgan davlatlar davrlari (miloddan avvalgi 722-221 yillar) sifatida siyosiy va falsafiy munozaralar uchun qulay muhit yaratilgan bo’lib, u ko’plab xronikalar va esselarda aks etgan. .

Xan sulolasi davrida (miloddan avvalgi 206-miloddan-220 yilgacha) tarixshunoslik ajoyib rivojlanishga ega edi Tarixiy xotiralar Keyingi asrlarda katta ta’sir ko’rsatadigan va Tanglar sulolasi davrida (618-907) muhim adabiy yo’nalish – “Qadimgi til uchun harakat” paydo bo’lishiga olib keladigan Sima Qian.

Ushbu davrda xitoy tilining ustalari deb hisoblangan ikkita muallifning asarlari ajralib turadi: Xan Yu va Lyu Tsongyuan. Ikkalasi ham “Xitoy tilining sakkizta ustasi” guruhiga kiritilgan.

“Sakkiz usta” dan yana biri Vang Anshi (1021-1086) “sakkiz qismli insho” ni yaratib, muhim bosqichni belgilab berdi, bu keyingi asrlarda imperiya byurokratiyasida davlat xizmatchisi bo’lish talabiga aylanadi.

Qolgan beshta “xitoy tili ustalari”: Ouyang Syu, Su Sin, Su Shi, Su Chje va Chjen Gong.

Hikoya

Xitoy rivoyatidagi badiiy adabiyotning kelib chiqishi biografik hikoyalar, latifalar va ruhiy hikoyalar kabi to’plamlarda to’plangan. Zuozhuan (miloddan avvalgi 300 y.) va Chūn Qiū (Bahor va kuz yilnomalari).

Miloddan avvalgi 200 yilda ilhomlanib ushbu asarlarda to’plangan hikoyalar. C. the Zhan Guo Ce (Jangovar davlatlarning strategiyasi), noma’lum muallif tomonidan yozilgan bo’lib, u tarixiy matn deb hisoblansa-da, Xitoy bayonotining rivojlanishida muhim rol o’ynagan.

Xitoy rivoyati 14 va 18-asrlarga qadar, “Xitoy mumtoz adabiyotining to’rtta durdonasi” yozilgan paytgacha rivojlanib bordi.

Ushbu to’rtta asarUch qirollikning romantikasi (1330), Luo Guanchjong tomonidan; Suv bo’yida (1573) Shi Nay’an tomonidan yozilgan; G’arbga sayohat (1590), Vu Chengeyga tegishli; va Qizil xonani orzu qiling (1792), Cao Xueqin va Gao E. tomonidan.

1918 yil zamonaviy xitoy adabiyoti boshlangan yil deb hisoblanadi, Lyuks Sin (1881-1936) tomonidan xitoy tilida yozilgan “Jinnining kundaligi” nomli hikoyasi bilan. Hikoya matnlarini nashr etishdan tashqari, Lyuks Xun a Xitoy romanining qisqacha tarixi va u xalq tilidan adabiyotda foydalanish himoyachisi edi.

20-asrda Xitoy adabiyoti Xitoy Kommunistik partiyasining mafkurasi bilan kuchli ajralib turdi, garchi 21-asrda keyinchalik tsenzuraga uchragan bo’lsa ham, romanlarni nashr etishga imkon beradigan pozitsiyada o’zgarish yuz berdi.

Bu shunday Shanxay go’dak (1999) Vey Xui tomonidan nashr etilgan va keyinchalik taqiqlangan; va of Sevgi kullari (2003) Mu Zimei tomonidan, shuningdek, ijtimoiy tarmoqlarga muvaffaqiyatli kirib borgan. Asr oxiridagi yana bir romanni ta’kidlash kerak Fei du (L.foydasiz kapitalga, 1993) Jia Pingva tomonidan.

21-asrda Xitoy romani, shuningdek, muallif Lyu Tsixin kabi mualliflar bilan ilmiy-fantastik janrni omad bilan o’rganib chiqdi. Uch jasadning trilogiyasi; o Baoshu, muallif Vaqtni qutqarish.

Adabiyotlar

1. Botton Beja, F. (1984). Xitoy. Uning tarixi va madaniyati 1800 yilgacha. Historiadelascivilizacionesblog.files.wordpress saytidan olingan.
2. Sahifa, J. (1989). Arvohlar haqidagi ertakdagi xitoylik hikoyaning kelib chiqishi. Estudiosdeasiayarica.colmex.mx-dan olingan.
3. Baliqchi, A. (2006). Hozirgi Xitoy adabiyotiga oid eslatmalar. Día.mx saytidan olingan.
4. Botton Beja, F. (2007). Bugungi kunda Xitoy adabiyotidagi tendentsiyalar. Redalyc saytidan olingan.
5. Sun Chang, K., Ouen, S. (2010). Xitoy adabiyotining Kembrij tarixi. Academia.edu saytidan olingan. Xitoy she’riyatining qisqacha tarixi (2019). Utadeo.edu.co saytidan olingan.
6. Pira, A. (2015). To’rtta klassik xitoy romani. China-files saytidan olingan.
7. Kukso, F. (2019). Xitoy ilmiy fantastika osmonni izlaydi: kult mualliflari kimlar. Lanacion.ar saytidan olingan.
8. Mencius (2020). Es.wikipedia saytidan olingan.

Xitoy tili pdf

“Spot” har hafta IT ga qiziquvchilar va bu sohada ko‘nikmalarga ega bo‘lganlarga foydali bo‘ladigan kitoblarni berib boradi. Ushbu to‘plamni Python dasturlash tilidan boshladik.

Foto: Yevgeniy Sorochin / Spot

Junior darajadagi dasturchilar uchun

“Python’ni o‘rganamiz”, Mark Lutz.

Bu kitobda python’ning xususiyatlari va afzalliklarini qulay tarzda ko‘rsatgan. Uning foydaliligi shundan iboratki muallif kitobda nazariya hamda amaliyotga birdek ahamiyat qaratgan .

Ba’zi fikrlarni eslab qolish unchalik oson emas, shuning uchun Mark har bir bo‘lim oxirida savollar va amaliy mashqlardan iborat o‘ziga xos uy vazifasi beradi.

Muallif kitobda predmetlar, funksiyalar, modullarning qanday turlari borligini qisqa va juda aniq tushuntirgan, til vositalari to‘g‘risida batafsil ko‘rsatgan.

“Python’ni o‘rganamiz. O‘yinlarni dasturlash, ma’lumotlarni vizualizatsiya qilish, veb-ilovalar”, Erik Metys.

Bu dasturlash tilini endi o‘ rganayotganlar uchun yana bir ajoyib kitob. Rus va inglizcha versiyalari mavjud.

Biz yuqorida aytib o‘tgan kitobda bo‘lgani kabi, bu yerda ham nazariya, ham amaliyot taqdim etiladi.

Bundan tashqari, birinchi navbatda mantiqiy tushuntirish bor, shundan so‘ng o‘quvchi amalda hamma narsani tekshirishi mumkin.

Muallif kitobxonga oson b o‘lishi uchun texnik atamalarni oddiydan murakkabgacha sodda tarzda tasvirlagan.

Bu kitobda ham har bo‘limda misollar va qiziqarli uy vazifasi berib borilgan.

Middle darajadagi mutaxassislar uchun

“Sof python. Professionallar uchun dasturlashning nozik jihatlari”, Dan Bader.

Kitobni asl nusxasini o‘qishni tavsiya qilamiz, chunki noaniqliklar uning tarjimasidanoq boshlanadi.

Asl nomi “Python tricks” (Python fokuslari) b o‘lgan kitob da p rofessionallar uchun hech narsa yo‘q, aslida o‘rta darajadagi dasturchilar uchun mo‘ljallangan.

Ammo mutaxassislar ham o‘zlari uchun foydali narsalarni topishlari mumkin. Unda muallif o‘ z amaliyotidan misollar keltirgan va ular haqiqatdan ham kerak.

Nima yozilganligini tushunish uchun python tilining asoslarini tushuna olish kifoya.

“Python. Sinovga asoslangan dasturlash”, Garri Persival.

K o‘ pgina dasturchilar kutubxonasida mavjud b o‘ lgan eng yaxshi kitoblardan biri. Bu test asosida ishlab chiqish (TDD) metodologiyasining nuanslarini ochib beradi.

O ‘ quvchiga dasturning deyarli har qanday qismini yaratish uchun testlarni yozish va ishga tushirish o‘ rgatiladi.

Shuningdek, testlardan o‘ tish uchun zarur b o‘ lgan minimal kod miqdorini qanday ishlab chiqish k o‘ rsatiladi.

Muallif Django, Selenium, Git, jQuery va Mock kabi turli xil vositalar va “framework”lar bilan ishlashni o‘ rgatadi.

Senior darajadagilar uchun

“Murakkab vazifalar uchun Python. Ma’lumotlar fanlari va „machine learning“”, J.Vander Plas.

Ushbu kitobda professionallar ish jarayonida tez-tez duch keladigan murakkab va hajmli vazifalar haqida s o‘ z boradi.

Bu “data science” uchun hisoblash va statistik usullar b o‘ yicha q o‘ llanmadir. Kitob yaxshi tajribaga ega b o‘ lgan, shuningdek, “data science” b o‘ yicha o‘ z tajribasi va bilimlarini oshirmoqchi b o‘ lganlar uchun.

Muallif har xil turdagi ma’lumotlar bilan ishlashga, jumladan, vaziyatni tahlil qilishga, javoblar olishga, statistik modellarni yaratishga va “machine learning”ga alohida e’tibor qaratgan.

Kitobda turli formatlarni skriptda o‘ qish, ma’lumotlarni o‘ zgartirish, tozalash, ma’lum turdagi ma’lumotlarni vizualizatsiya qilish kabi k o‘ plab amaliy misollar mavjud.

Таълим / Образование

Ўзбек, рус ва инглиз тилларида транспорт воситаларининг аталиши (видео)

Ушбу мақола ёрдамида техника ва транспорт воситаларнинг рус ва инглиз тилларида қандай номланиши ҳақида маълумот олишингиз мумкин. Видеоролик ва расм эса маълумотларни мустаҳкамлашингизга ёрдам беради.

3.8 K марта кўрилди

Инглиз тилидан тест саволлари (Intermediate. Рart I)

Инглиз тили дунёдаги энг кўп ишлатиладиган тиллар ичида 3-ўринда туради (Испан ҳамда хитой тиллардан кейин). Инглиз тили Европа Иттифоқининг асосий ҳамда БМТнинг 3та расмий иш юритиш тилларидан бири ҳисобланади, Буюк Британия, Ирландия, Шим. Америка, Австралия, Янги Зеландия, Осиё ва Африкадаги…

46.2 K марта кўрилди

Инглиз тилидан тест саволлари (Intermediate. Рart III)

Инглиз тили дунёдаги энг кўп ишлатиладиган тиллар ичида 3-ўринда туради (Испан ҳамда хитой тиллардан кейин). Инглиз тили Европа Иттифоқининг асосий ҳамда БМТнинг 3та расмий иш юритиш тилларидан бири ҳисобланади, Буюк Британия, Ирландия, Шим. Америка, Австралия, Янги Зеландия, Осиё ва Африкадаги…

19.6 K марта кўрилди

Инглиз тилида тез айтишлар тўплами

Тез айтиш – халқ оғзаки ижоди турларидан бири бўлиб, айрим нутқ товушларининг кўп қайтарилиши ёки товушларнинг сўз ва иборалар таркибида талаффузни қийинлаштирадиган даражада мураккаб жойлашишига асосланади.

8.3 K марта кўрилди

Инглиз тилида энг кўп қўлланадиган 100 та сўз (видео)

Ушбу саҳифада сиз инглиз тилида энг кўп ишлатиладиган 100 та сўз ҳақида маълумот олишингиз мумкин. Фильмлардан парчалар эса сизга инглиз тилини яхшироқ ўрганиш ва машқ қилишда ёрдам беради.

3.2 K марта кўрилди

Инглиз тилидан тест саволлари (Elementary. Part II)

Ушбу сахифада инглиз тили фанидан тест саволларига жавоб бериб, ўзингизни синаб кўришингиз мумкин. Тестлар асосан мактаб дастуридан тузилган бўлиб, фойдаланувчи чизиқлар ўрнига керакли сўз ёки жумлаларни қўйиши талаб этилади. Ўз билимларингизни текшириб кўринг, омад сизга ёр бўлсин!

18.0 K марта кўрилди

Инглиз тилида суҳбат (видеодарслар)

Агар сизни хориж компанияси ёки фирмасида ишлаш қизиқтирса, ёки келажакда чет элда ўқиб бир вақтда ҳам ишлашни ният қилган бўлсангиз, демак бу саҳифадаги маълумотлар айнан сиз учун фойдали бўлади. Чет элда ишлашни ният қилганлар тилни билмасдан ҳам ишласа бўлади деган…

4.1 K марта кўрилди

Компьютер клавиатурасидаги белгилар инглиз тилида қандай номланади?

Ушбу мақолада кундалик кунимизда учрайдиган, айниқса математика фанида кўпроқ учрайдиган белгилар, клавиатура клавишларидаги белгиларнинг инглизча номланиши билан таништирамиз. Русча варианти билан ушбу саҳифада танишишингиз мумкин.

5.3 K марта кўрилди

Ўзбек, рус ва инглиз тилларида жониворларнинг аталиши (видео)

Ушбу мақола ёрдамида жониворларнинг рус ва инглиз тилларида қандай номланиши ҳақида маълумот олишингиз мумкин. Видеожамланмалар эса маълумотларни мустаҳкамлашингизга ёрдам беради.

32.2 K марта кўрилди

Инглиз тилида қариндошларнинг аталиши (транскрипция + видео)

Сайтимизда бир неча кун олдин қариндошларнинг рус тилида қандай номланиши ҳақида мақола эълон қилган эдик. Фойдаланувчиларимизнинг талаб ва истакларини инобатга олган ҳолда ушбу мақолада қариндошларнинг инглиз тилида аталишига батафсил тўхталиб ўтамиз.

5.6 K марта кўрилди

Ўзбек, рус ва инглиз тиллари футбол терминлари (видео)

Дунёда энг оммабоп спорт тури – футбол, десак адашмаймиз. Дунё бўйлаб 3 миллиарддан ортиқ футбол ишқибозлари бор. Уларнинг кўпчилиги учун футбол шунчаки, ўйин эмас, балки ҳаётнинг муҳим бўғинига айланган.

3.0 K марта кўрилди

Нима учун инглиз тилида I (Мен) катта харфда ёзилади?

Нима учун инглиз тилида I (Мен) катта харфда ёзилади? Кўпчиликнинг фикрича, инглиз тилидаги Мен – I катта харфлар билан ёзилишининг асосий сабаби – инглизларнинг манманлиги ва худбинлигида деб билишади.

3.9 K марта кўрилди

Инглиз тилида йиллар қандай ёзилади ва ўқилади?

«Инглиз тилини ўрганамиз!» рукни остида инглиз тилини ўрганишга оид қизиқарли мақолаларни бериб боришни давом эттирамиз. Бугунги мақоламиз орқали инглиз тилида йилларнинг ёзилиши ва ўқилиши қоидалари ҳақида батафсил маълумот олишингиз мумкин. Видео рус тилида бўлишига қарамай, мавзуни мустаҳкамлашингизга ёрдам беради деган…

3.0 K марта кўрилди

TOEFL нима дегани? (видеотест)

TOEFL (Test of English as a Foreign Language) – инглиз тилида сўзлашмайдиган давлатлар учун халқаро имтиҳон бўлиб, АҚШнинг Нью Жерси штатида жойлашган, Пристон университетига қарашли Educational Testing Service (ETS) ташкилоти томонидан тайёрланган.

2.0 K марта кўрилди

Ўзбек, рус ва инглиз тилларида ранглар (видео)

Фойдаланувчиларимизга қулайлик туғдириш мақсадида ушбу мақолада бир йўла 3 тил: ўзбек, рус ва инглиз тилларида ранглар қандай талаффуз этилишини ва фарқланишини билиб оламиз. Шунингдек инглиз тилида ранглар кучма маъноларда қандай ишлатилишини кўриб чиқамиз. Демак, келинг улар билан яқинроқ танишамиз:

11.4 K марта кўрилди

Ўзбек, рус ва инглиз тилларида дарахтларнинг номланиши

«Инглиз тилини ўрганамиз!» рукни остида инглиз тилини ўрганишга оид қизиқарли мақолаларни бериб боришни давом эттирамиз. Дарсларимиз янада қизиқарли бўлиши учун рус ва инглиз тилларини бир саҳифада юклаб борамиз. Бугунги мақоламиз орқали инглиз ва рус тилларида дарахтларнинг ёзилиши ва ўқилиши қоидалари…