Vitiligo nima? Semptomlar va davolash usullari

Vitiligo(pes)- terida pigment yo’qolishi bilan namoyon bo’ladigan teri kasalligi. Bu holat terida melanin ishlab chiqarish uchun mas’ul bo’lgan melanotsit hujayralarining shikastlanishi yoki yo’q qilinishi tufayli yuzaga keladi. Melanin terining, sochlarning va ko’zlarning tabiiy rangini beruvchi pigmentdir. Melanotsit hujayralarining yo’q qilinishi terida oq dog’lar yoki yamalar ko’rinishida rang o’zgarishiga olib keladi. Vitiligo butun dunyo bo’ylab millionlab odamlarga ta’sir qiladigan autoimmun kasallik hisoblanadi. Ushbu maqolada vitiligo nima, uning belgilari, mumkin bo’lgan sabablari va mavjud davolash usullari batafsil ko’rib chiqiladi.

Vitiligo nima?

Vitiligo surunkali kasallik bo’lib, terida pigment yo’qolishi bilan yuzaga keladi. Ushbu kasallikda melanotsitlar o’z funktsiyalarini yo’qotadi. Melanotsitlarning kamayishi yoki to’liq yo’qolishi natijasida terida oq yoki sutli dog’lar paydo bo’ladi. Vitiligo odatda qo’llar, yuzlar, oyoqlar, tirsaklar va tizzalar kabi tananing ochiq joylarida paydo bo’lsa-da, u tananing har qanday joyida paydo bo’lishi mumkin.

Vitiligo autoimmun kasallik ekanligi haqida keng tarqalgan qarash mavjud. Ushbu nazariyaga ko’ra, immunitet tizimi melanotsitlarga hujum qiladi va yo’q qiladi. Biroq, vitiligoning aniq sabablari hali ham to’liq tushunilmagan. Kasallikning paydo bo’lishida irsiy omillar, atrof-muhit ta’siri, stress, travmalar va gormonal nomutanosiblik kabi ko’plab omillar rol o’ynashi mumkin deb hisoblanadi.

Vitiligo belgilari

Vitiligoning eng aniq belgisi terida ochiq rangli (oq) dog’lar paydo bo’lishidir. Bu dog’lar terining tabiiy rangidan sezilarli darajada engilroq rangga ega. Ular dastlab kichik dog’lar sifatida paydo bo’lishiga qaramasdan, vaqt o’tishi bilan bu dog’lar kengayib, tarqalishi mumkin. Vitiligo tananing ma’lum joylari bilan chegaralanishi yoki butun tanaga tarqalishi mumkin. Vitiligo bilan og’rigan bemorlarda kuzatiladigan ba’zi umumiy simptomlar:

Oq yoki och rangli teri dog’lari: Oq dog’lar yoki dog’lar terining melanin ishlab chiqarish kamaygan yoki to’xtab qolgan joylarida paydo bo’ladi. Bu dog’lar ko’pincha nosimmetrik bo’lishi mumkin va tananing ikkala tomonida o’xshash joylarda paydo bo’lishi mumkin.

Soch va qoshlarning oqarishi: Vitiligo nafaqat teriga, balki sochga ham ta’sir qilishi mumkin. Bunday holda, soch, qosh yoki soqolning erta oqarib ketishi mumkin.

Ko’z va shilliq pardalarning ta’siri: Vitiligo kamdan-kam hollarda bo’lsa-da, ko’zning melanotsit hujayralariga ta’sir qilib, ko’z rangining o’zgarishiga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari, og’iz, burun va jinsiy a’zolarning shilliq qavatlarida rang o’zgarishi mumkin.

Fotosezuvchanlik: Vitiligo bilan kasallangan hududlar melanin etishmasligi tufayli quyoshga nisbatan sezgir bo’lib qoladi. Shuning uchun bemorlar bu hududlarda quyosh yonishiga ko’proq moyil.

Vitiligo kasalligi odatda og’riqsizdir va hech qanday jismoniy noqulaylik tug’dirmaydi. Biroq, bemorlar, ayniqsa, terining ko’rinadigan joylarida paydo bo’lganda, psixologik ta’sir ko’rsatishi mumkin. Estetik tashvishlar, o’ziga bo’lgan ishonchni yo’qotish va ijtimoiy tormozlanish vitiligo bilan og’rigan bemorlarning umumiy hissiy muammolaridan biridir.

Vitiligo turlari

Vitiligo kasalligining har xil turlari mavjud bo’lib, bu turlar lezyonlarning butun tanaga tarqalishiga qarab tasniflanadi:

1. Umumiy Vitiligo: Bu vitiligoning eng keng tarqalgan turi. Teri dog’lari tananing turli qismlarida nosimmetrik tarzda ko’rinishi mumkin. Qo’llar, qo’llar, oyoqlar, yuz va orqa kabi turli sohalarda bir vaqtning o’zida paydo bo’lishi mumkin.
2. Segmental Vitiligo: Bu turdagi vitiligo odatda tananing bir tomoni bilan chegaralanadi va assimetrik tarzda yuzaga keladi. Segmental vitiligo odatda bolalar va o’smirlarda uchraydi.
3. Fokal Vitiligo: Ushbu turdagi vitiligo terining faqat bir nechta kichik joylari bilan chegaralanib qoladi va tarqalmaydi. Bu tanada mahalliy ravishda paydo bo’ladi.
4. Akrofasial vitiligo: Ushbu turdagi vitiligoda odatda qo’l, oyoq va yuz atrofida kuzatiladi. Ayniqsa, og’iz, ko’z va burun kabi yuzning ba’zi joylarida ko’p bo’lishi mumkin.
5. Shilliq qavatli vitiligo: Bu shilliq qavatlarga ta’sir qiluvchi vitiligoning bir turi. Og’iz, burun va genital hududda rang o’zgarishiga olib kelishi mumkin.

Vitiligo davolash usullari

Vitiligo davolashning maqsadi teridagi pigment yo’qotilishini to’xtatish va kasallikning rivojlanishini nazorat qilish, shuningdek, estetik ko’rinishni yaxshilashdir. Vitiligoni davolashning aniq echimi bo’lmasa-da, ba’zi davolash usullari terining rangini tiklash va kasallikning rivojlanishini sekinlashtirishda samarali bo’lishi mumkin. Ushbu davolash variantlari:

1. Topikal steroidlar: teriga surtiladigan kortikosteroid kremlari vitiligoning dastlabki bosqichlarida jarohatlar rangini tiklashi mumkin. Ayniqsa, kichik va cheklangan joylarda samarali bo’lishi mumkin. Biroq, uzoq muddatli foydalanish terining ingichkalashi kabi yon ta’sirga olib kelishi mumkin.
2. Fototerapiya (yorug’lik terapiyasi): Fototerapiya ultrabinafsha (UV) nurlari yordamida davolash usuli hisoblanadi. Ayniqsa, tor tarmoqli UVB fototerapiyasi vitiligoni davolashda keng qo’llaniladi. Ushbu davolash melanotsitlarni qayta faollashtirishga va teridagi pigmentatsiyani tiklashga yordam beradi. Davolash jarayoni bir necha oy davom etishi mumkin va muntazam amaliyotni talab qiladi.
3. Pimekrolimus va takrolimus moylari: Bu dorilar immunitet tizimini tartibga soluvchi mahalliy vositalardir. U steroidlarning nojo’ya ta’sirini boshdan kechirmagan bemorlarda qo’llanilishi mumkin. Bu, ayniqsa, yuz va bo’yin kabi nozik joylarda xavfsiz hisoblanadi.
4. Jarrohlik aralashuvi: Ba’zi hollarda vitiligoni davolashda terini payvandlash yoki melanotsit transplantatsiyasi kabi jarrohlik usullari qo’llanilishi mumkin. Ushbu usullar kasallik barqaror bo’lgan hollarda qo’llanilishi mumkin. Terini payvandlash vitiligo bilan kasallangan joylarga sog’lom teri hujayralarini ko’chirib o’tkazishni o’z ichiga oladi.
5. Depigmentatsiya: Agar vitiligo tananing katta maydoniga tarqalgan bo’lsa va davolash uchun juda rivojlangan bo’lsa, qolgan pigmentli joylarni depigmentatsiya qilish afzalroq bo’lishi mumkin.
6. Qo’llab-quvvatlovchi davolash usullari: Vitiligo bilan og’rigan bemorlarga quyoshdan himoyalovchi kremlardan foydalanish tavsiya etiladi. Melaninning yo’qolishi tufayli quyoshga ko’proq moyil bo’lgan vitiligoli teri hududlari quyosh nurlaridan himoyalangan bo’lishi kerak. Bundan tashqari, teridagi dog’lar ba’zi kosmetik vositalar bilan qoplanishi mumkin.

Psixologik yordam

Vitiligo tashqi ko’rinishga ta’siri tufayli bemorlarda o’ziga bo’lgan ishonchni yo’qotish, depressiya va ijtimoiy inhibisyonga olib kelishi mumkin. Kasallik hech qanday jismoniy zarar keltirmasa ham, bemorlarning hissiy salomatligiga katta ta’sir ko’rsatishi mumkin. Shuning uchun, psixologik yordam va agar kerak bo’lsa, terapiya vitiligo bilan og’rigan bemorlarni davolashning muhim qismi bo’lishi mumkin.

Xulosa
Vitiligo surunkali kasallik bo’lib, terida melanin yo’qolishi va oq dog’lar paydo bo’lishiga olib keladi. Davolanishning aniq yechimi bo’lmasa-da, turli davolash usullari bilan kasallikning rivojlanishini sekinlashtirish va estetik ko’rinishni yaxshilash mumkin. Vitiligo bilan og’rigan bemorlar quyosh nuridan ehtiyot bo’lishlari, tegishli davolanish usullarini sinab ko’rishlari va kerak bo’lganda psixologik yordam olishlari ularning hayot sifatini yaxshilashga yordam beradi.