Ta’lim rus tilida olib boriladigan maktablarda o‘quvchilarning nutqiy kompetensiyasini rivojlantirishning samarali usullari Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»
a) masalaning qo’yilishi, masaning matematik modelini yozish;
9-sinflar uchun informatika fanidan choraklik testlar
1.Komputerda masalalarni echish bosqichiga qaysi bandlar kiradi?
A) masalaning qo’yilishi, masaning matematik modelini yozish;
masalani echish usulinini tanlash, hisoblash algaritmini tuzish;
B) algaritmik tilda dastur tuzish, komputerga kiritish;
D)Barcha javoblar to`g`ri
2.Masalaning ob’ekti bu-:
A) Masala asosini tashkil etuvchi aniq bir jarayon;
B) Masalaning tavsifi ;
C) Masalaning maqsadini ifodalovchi jarayon;
D) Voqea, xodisa, energiya, axborot;
3. Ob’ektning miqdoriy jihatidan farq qiluvchi belgilari qanday model turiga kiradi?
A. matematik model B. fizik model C. biologik model D. kimyaviy model
4. Turli tirik ob’ektlar va ularning qisimlari funksiyasi jarayonlarini modellashtirish qanday model turiga kiradi?
A)matematik model B)fizik model
C)biologik model D)kimiyaviy model
5. Algoritm nima ?
A)-biror turdagi masalani yechish uchun qo‘llaniladigan amallar ketma-ketligi
B)-biror tipga oid masalalarni yechish uchun bajarilishi shart bo‘lgan amallar ketma-ketligi
C)-biror tipga oid bo‘lgan masalalarni yechish uchun bajarilishi shart bo‘lgan amallarning tartiblangan ketma ketligi
D)–masalani kompyuter tushunadigan tilda yozish
6. Blok-sxemaning quyidagi elementi qanday amalni anglatadi
a) Shartni tekshirish b) Arifmetik amallar bajarish c) Boshlanish yoki tugallash
d ) Kiritish yoki chiqarish e) Yordamchi algoritmga murojaat
7. Blok-sxemaning quyidagi elementi qanday amalni anglatadi
a) Shartni tekshirish b) Arifmetik amallar bajarish c) Boshlanish yoki tugallash
d) Kiritish yoki chiqarish e) Yordamchi algoritmga murojaat
8.Blok-sxema algoritmini tasvirlashning qaysi usuliga mos keladi?
a) Formula ko’rinishi usuliga b)So’zlar bilan ifodakash usuliga
c) Grafik usuliga d) a va c javoblari to’g’ri
9. Algoritmlarning qanday turlari mavjud ?
A)Chiziqli B)Tarmoqlanuvchi C)Takrorlanuvchi D)Jadvalli
10. Algoritmlarni ifodalashning qanday usuli ko‘rgazmali xisoblanadi
a) Dastur ko`rinishida ifodalsh b) Grafik shaklda c) Blok-sxema d) LOGO tili
11. Algoritmlarni ifodalashning qanday usuli eng ko‘p qo‘llaniladi
a) Blok-sxemalar ko`rinishi b) So‘zlar bilan ifodalash c) Grafik shaklda ifodalash
d) Jadval ko`rinishida ifodalash e) Matematik modellashtirish
12. Algoritm so‘zini kelib chiqishiga sababchi bo‘lgan olimni ayting
a) Beruniy b) Al-Xorazmiy c) Ulug‘bek d) Ibn Sino
13. Algoritm ijrochilari qaysi javojbda to`g`ri berilgan ?
a) Abstrak shaxs, texnik vositalar b) Avtomobillar, samolyotlar c) Hayvonlar d) Barcha javoblar to`g`ri
14. Barcha ko`rsatmalari krtma-ket joylashish tartibida bajarib boriladigan algoritmlar
a) Takrorlanuvchi b) Tarmoqlanuvchi c) Chiziqli d) gravik
15. Inson tushunadigan tildagi algoritmni kompyuter tushunadigan tilga o`girilgani
a)Dastur b) Blok sxema c)Sxema d) dasturlash
16) Yuqori darajadagi dasturlash tillariga qaysi dasturlash tillari kiradi?
a) Assembler tili b) Raqamli kodlash tili c) Paskal , Delphi d) Algoritmik
17. Paskal dasturlash tili nechanchi yilda yaratilgan?
a)1970 b)1956 c) 1969 d) 1967 e) 1965
18. Dasturlash tilining tugallangan biror amalini bajarish uchun mo`ljallangan ko`rsatma
a) Nishon b) O`zgaruvchi c) O`zgarmas d)Operator
19. Paskal dasturining modullari qaysi javobda to`g`ri berilgan?
a) And, asm, array b) Sustem, crt , graph c) Uses , For. Not d) Rekord, xor , var
20. Paskal tilida miqdorlar qanday turlarga ajratiladi?
a) O`zgarmas b) O`zgaruvchi c) jadval d) Barcha javoblar to`g`ri
21. Dasturda o`zgaruvchilarni tavsiflash uchun ………..xizmatchi so`zi bilan boshlanadi.
22.Paskalning BOOLEAN maxsus sozi orqali qaysi o`zgarmas tasviflanadi?
23. Butun turdagi , chiziqli 100 ta elementli jadval tashkil qilish ko`rsatmasini Paskal dasturlash tilida yozing.
24.Paskalda X 2 ni qaysi funksiya hisoblaydi?
25. Paskalda X ning kvadrat ildizini qaysi funksiya hisoblaydi?
9sinf Informatika testi 1-chorak javoblari.
23.bma:ar r y[ 1…100] of integer.
24.Sqr (x) Matematik funksiya.
25.Sqrt (x) Matematik funksiya.
9sinf Informatika testi 2-chorak javoblari.
22.”Belgili o`zgar maslar”
23.bma:”ar r y [1…50] of integer”
24.Int (x) 25.Abs (x)
Informatika test 9- sinf 2-chorak
1.Komputerda masalalarni echishning 1- va 2- bosqichlari qaysi javobda to`g`ri berilgan?
masalaning qo’yilishi, masaning matematik modelini yozish;
a).masalani echish usulinini tanlash, hisoblash algaritmini tuzish;
b).algaritmik tilda dastur tuzish, komputerga kiritish;
d)Barcha javoblar to`g`ri
2.Matematik model nima?
a).Masala asosini tashkil etuvchi aniq bir jarayon;
b).O`rganilayotgan obekt tasviflarining matematik munosibatlar belgilar va bog`lanishlar orqali fodalanishi ;
c)Masalaning maqsadini ifodalovchi jarayon;
d).Voqea, xodisa, energiya, axborot;
barcha javoblar to’g’ri.
3. Odam va hayvonlarda uchraydigan ma`lum bir holatlarni ,kasalliklarni labaratoriya sharoitida sinab ko`rish imkonini beradigan model bu …………….
A). matematik model B). fizik model C). biologik model D). kimyaviy model
4. Matematik model qanday model turiga kiradi?
A)matematik model B)fizik model C)biologik model D)abstrakt model
5. Algoritm nima
A)-biror turdagi masalani yechish uchun qo‘llaniladigan amallar ketma-ketligi
B)-biror tipga oid masalalarni yechish uchun bajarilishi shart bo‘lgan amallar ketma-ketligi
C )-biror tipga oid bo‘lgan masalalarni yechish uchun bajarilishi shart bo‘lgan amallarning tartiblangan ketmaketligi
D)–masalani kompyuter tushunadigan tilda yozish
6. Blok-sxemaning quyidagi elementi qanday amalni anglatadi
a) Shartni tekshirish b) Arifmetik amallar bajarish c) Boshlanish yoki tugallash
d) Kiritish yoki chiqarish e. Yordamchi algoritmga murojaat
7. Blok-sxemaning quyidagi elementi qanday amalni anglatadi
a) Shartni tekshirish b) Arifmetik amallar bajarish c) Boshlanish yoki tugallash
d) Kiritish yoki chiqarish e
8.Blok-sxema algoritmini tasvirlashning qaysi usuliga mos keladi?
a) Formula ko’rinishi usuliga b)So’zlar bilan ifodakash usuliga c) Grafik usuliga d) a va c javoblari to’g’ri
9. Algoritmlarning qanday turlari mavjud ?
A)Chiziqli B)Tarmoqlanuvchi C)Takrorlanuvchi D) a , b , c javoblar to`gri
10. Kompyuterlar uchun qanday qanday algoritmlar qo`llaniladi
a) Dastur ko`rinishidagi algoritmlar b) Grafik shakldagi algoritmlar c) Blok-sxema ko`rinishidagi algoritmlar d) Jadval ko`rinishidagi algoritmlar
11. Ko`paytirish jadvali algoritmning qanday turiga ta`luqli?
a) Blok-sxemalar ko`rinishi b) So‘zlar bilan ifodalash c) Grafik shaklda ifodalash
d) Jadval ko`rinishida ifodalash e matematik modellashtirish
12. Algoritm so‘zini kelib chiqishiga sababchi bo‘lgan olimni ayting
a) Beruniy b) Al-Xorazmiy c) Ulug‘bek d) Ibn Sino
13. Barcha ko`rsatmalari ketma-ket joylashgan tartibida bajarib boriladigan algoritm…………deyiladi
a) chiziqli b)Tarmoqlanuvchi c) Takrorlanuvchi d) Barcha javoblar to`g`ri
14. Shardqa muvofiq bajariladigan ko`rsatmalar ishtirok etgan algoritm…………….. algoritm deyiladi.
a) Takrorlanuvchi b) Tarmoqlanuvchi c) Chiziqli d) gravik
15. Inson tushunadigan tildagi algoritmni kompyuter tushunadigan tilga o`girilgani
a)Dastur b) Blok sxema c)Sxema d) dasturlash
16) O`rta darajadagi dasturlash tillariga qaysi dasturlash tillari kiradi?
a) Assembler tili b) Raqamli kodlash tili c) Paskal , Delphi d) Algoritmik
17. Paskal dasturlash tili nechanchi yilda yaratilgan?
a)1970 b)1956 c) 1969 d) 1967
18. Dastur bajarilish davomida qiymati ozgaradigan miqdorlar …………deyiladi.
a) Nishon b) O`zgaruvchi c)Konstanta d)Operator
19. Paskal dasturining modullari qaysi javobda to`g`ri berilgan?
a) And, asm, array b) Sustem, crt , graph c) Uses , For. Not d) Rekord, xor , var
20. Paskal tilida miqdorlar qanday turlarga ajratiladi?
a) O`zgarmas b) O`zgaruvchi c) jadval d) Barcha javoblar to`g`ri
21. Dasturda nishonlarni tavsiflash ………..xizmatchi so`zi bilan boshlanadi.
22.Paskalning CHAR maxsus sozi orqali qaysi o`zgarmas tasviflanadi?
23. Butun turdagi , chiziqli 50 ta elementli jadval tashkil qilish ko`rsatmasini Paskal
dasturlash tilida yozing.
24.Paskalda X ning butun qismini qaysi funksiya hisoblaydi?
25. Paskalda X ning absalut qiymatini qaysi funksiya hisoblaydi?
Informatika test 9- sinf 3-chorak
1.Komputerda masalalarni echishning 1- va 2- bosqichlari qaysi javobda to`g`ri berilgan?
a).masalaning qo’yilishi, masaning matematik modelini yozish;
b).masalani echish usulinini tanlash, hisoblash algaritmini tuzish;
c).algaritmik tilda dastur tuzish, komputerga kiritish;
2.Matematik model nima?
a).Masala asosini tashkil etuvchi aniq bir jarayon;
b).O`rganilayotgan obekt tasviflarining matematik munosibatlar belgilar va bog`lanishlar orqali ifodalanishi ;
c).Masalaning maqsadini ifodalovchi jarayon;
d).Voqea, xodisa, energiya, axborot;
3. Odam va hayvonlarda uchraydigan ma`lum bir holatlarni ,kasalliklarni labaratoriya sharoitida sinab ko`rish imkonini beradigan model bu …………….
A. matematik model B. fizik model C. biologik model D. kimyaviy model
4. Matematik model qanday model turiga kiradi?
A)matematik model B)fizik model C)biologik model D)kimiyaviy model
5. Algoritm nima ?
A)-biror turdagi masalani yechish uchun qo‘llaniladigan amallar ketma-ketligi
B)-biror tipga oid masalalarni yechish uchun bajarilishi shart bo‘lgan amallar ketma-ketligi
C )-biror tipga oid bo‘lgan masalalarni yechish uchun bajarilishi shart bo‘lgan amallarning tartiblangan ketmaketligi
D)–masalani kompyuter tushunadigan tilda yozish
6. Blok-sxemaning quyidagi elementi qanday amalni anglatadi
a) Shartni tekshirish b) Arifmetik amallar bajarish c) Boshlanish yoki tugallash
d) Kiritish yoki chiqarish e) Yordamchi algoritmga murojaat
7. Blok-sxemaning quyidagi elementi qanday amalni anglatadi
a) Shartni tekshirish b) Arifmetik amallar bajarish c) Boshlanish yoki tugallash
d) Kiritish yoki chiqarish e) Yordamchi algoritmga murojaat
8.Blok-sxema algoritmini tasvirlashning qaysi usuliga mos keladi?
a) Formula ko’rinishi usuliga b)So’zlar bilan ifodakash usuliga c) Grafik usuliga d) a va c javoblari to’g’ri
9. Algoritmlarning qanday turlari mavjud ?
A)Chiziqli B)Tarmoqlanuvchi C)Takrorlanuvchi D) a , b , c javoblar to`gri
10. Kompyuterlar uchun qanday qnday algoritmlar qo`llaniladi
a) Dastur ko`rinishidagi algoritmlar b) Grafik shakldagi algoritmlar c) Blok-sxema ko`rinishidagi algoritmlar d) Jadval ko`rinishidagi algoritmlar
11. Ko`paytirish jadvali algoritmning qanday turiga ta`luqli?
a) Blok-sxemalar ko`rinishi b) So‘zlar bilan ifodalash c) Grafik shaklda ifodalash
d) Jadval ko`rinishida ifodalash e) Matematik modellashtirish
12. Algoritm so‘zini kelib chiqishiga sababchi bo‘lgan olimni ayting
a) Beruniy b) Al-Xorazmiy c) Ulug‘bek d) Ibn Sino
13. Barcha ko`rsatmalari ketma-ket joylash tartibida bajarib boriladigan algoritm………… algoritm deyiladi
a) chiziqli b)Tarmoqlanuvchi c) Takrorlanuvchi d) Barcha javoblar to`g`ri
14. Shardqa muvofiq bajariladigan ko`rsatmalar ishtirok etgan algoritm…………….. algoritm deyiladi.
a) Takrorlanuvchi b) Tarmoqlanuvchi c) Chiziqli d) gravik
15. Inson tushunadigan tildagi algoritmni kompyuter tushunadigan tilga o`girilgani
a)Dastur b) Blok sxema c)Sxema d) dasturlash
16) O`rta darajadagi dasturlash tillariga qaysi dasturlash tillari kiradi?
a) Assembler tili b) Raqamli kodlash tili c) Paskal , Delphi d) Algoritmik
17. Qo`yidagi ifodani paskal dasturlash tilida to`g`ri yozilganini aniqlang?
a) A*Z*Y-23 b) AZY-23 c) A/Z/Y*23 d) A.Z.Y-23
18. Qo`yidagi ifodani paskal dasturlash tilida to`g`ri yozilganini aniqlang?
a) a+5/2b b) a+5/2*b c) (a+5)/(2*b) d) (a+5/2*b)
19. Qo`yidagi paskalda yozilgan ifodalar ichidan noto`g`ri yozilganini toping?
a) 2*a+b b) sqr(a*c*b) c) sin(5+x) d)2*(-b)+a2
20. Ma`lumotlarni ekranga chiqarish operatori qaysi?
a) Write va Writeln b)Read va Readln c) Var d) begin
21. Ma`lumotlarni kompyuter xotirasiga muloqot usulda kiritish operatori qaysi?
22.Qo`yidagi dastur natijasini aniqlang?
Var x,y,z: integer
23. Paskalda Matn ranglari qaysi prosedura orqali o`zgartiriladi?
24. Paskalda yurgichni ekranning kerakli joyiga o`rnatish uchun qaysi proseduradan foydalaniladi?
25. Tarmoqlash operatorining umumiy ko`rinishini yozig.
Informatika test 9- sinf 4-chorak
1. Odam va hayvonlarda uchraydigan ma`lum bir holatlarni ,kasalliklarni labaratoriya sharoitida sinab ko`rish imkonini beradigan model bu …………….
a) matematik model b). fizik model c) biologik model d) kimyoviy model
a)-biror turdagi masalani yechish uchun qo‘llaniladigan amallar ketma-ketligi
b)-biror tipga oid masalalarni yechish uchun bajarilishi shart bo‘lgan amallar ketma-ketligi
c)-biror tipga oid bo‘lgan masalalarni yechish uchun bajarilishi shart bo‘lgan amallarning tartiblangan ketmaketligi
d) Algoritmni kompyuter tushunadigan tilda yozish
3. Qo`yidagilardan qaysi biri modellar turiga kirmaydi ?
A. matematik model B. fizik model C. biologik model D. kimyaviy model
4. Ob’ektning miqdoriy jihatidan farq qiluvchi belgilari qanday model turiga kiradi?
A. matematik model B. fizik model C. biologik model D. kimyaviy model
5. Algoritm so‘zini kelib chiqishiga sababchi bo‘lgan olimni ayting
a) Beruniy b) Al-Xorazmiy c) Ulug‘bek d) Ibn Sino
6.Komputerda masalalarni echish bosqichiga qaysi bandlar kiradi?
a) masalaning qo’yilishi, masaning matematik modelini yozish;
b) masalani echish usulinini tanlash, hisoblash algaritmini tuzish;
c) algaritmik tilda dastur tuzish, komputerga kiritish;
e) Barcha javoblar to`g`ri
7. Algoritmlarning qanday turlari mavjud ?
A)Chiziqli B)Tarmoqlanuvchi C)Takrorlanuvchi D) a , b , c javoblar to`gri
8. Kompyuterlar uchun qanday algoritmlar qo`llaniladi?
a) Dastur ko`rinishidagi algoritmlar b) Grafik shakldagi algoritmlar c) Blok-sxema ko`rinishidagi algoritmlar d) Jadval ko`rinishidagi algoritmlar
9. Ko`paytirish jadvali algoritmning qanday turiga ta`luqli?
a) Blok-sxemalar ko`rinishi b) So‘zlar bilan ifodalash c) Grafik shaklda ifodalash
d) Jadval ko`rinishida ifodalash e) Matematik modellashtirish
10. “Dixit Algoritm” asari qaysi olimga ta`luqli?
a) Beruniy b) Al-Xorazmiy c) Ulug‘bek d) Ibn Sino
11. Barcha ko`rsatmalari ketma-ket joylash tartibida bajarib boriladigan algoritm………… algoritm deyiladi
a) chiziqli b)Tarmoqlanuvchi c) Takrorlanuvchi d) Barcha javoblar to`g`ri
12. Shardqa muvofiq bajariladigan ko`rsatmalar ishtirok etgan algoritm…………….. algoritm deyiladi.
a) Takrorlanuvchi b) Tarmoqlanuvchi c) Chiziqli d) gravik
13) O`rta darajadagi dasturlash tillariga qaysi dasturlash tillari kiradi?
a) Assembler tili b) Raqamli kodlash tili c) Paskal , Delphi d) Algoritmik
14. Qo`yidagi ifodani paskal dasturlash tilida to`g`ri yozilganini aniqlang?
a) AZY-23 b) A/Z/Y*23 c) A.Z.Y-23 d) A*Z*Y-23
15. Qo`yidagi ifodani paskal dasturlash tilida to`g`ri yozilganini aniqlang?
a) (a+5)/(2*b) b) a+5/2b c) a+5/2*b d) (a+5/2*b)
16. Qo`yidagi paskalda yozilgan ifodalar ichidan noto`g`ri yozilganini toping?
a) 2*a+b-d b) sqr(a*c*b) c) sin(5+x) d) (2-b)+(a*2)
17. Dasturni asosiy qizmi boshlanishini bildiruvchi xizmatchi so`z qaysi?
a) Write va Writeln b)Read va Readln c) Var d) begin
18. Ma`lumotlarni kompyuter xotirasiga muloqot usulda kiritish operatori qaysi?
a) Real b) Writeln c) Begin d)Readln
19) Gaysi javobda Paskalda aylana chizish operatori berilgan?
a)Line b) Ellipse c) Circle d)Rectangle
20. Gaysi javobda Paskalda to`g`ri ciziq chizish operatori berilgan?
a)Line b) Ellipse c) Circle d)Rectangle
21.Web sahifa yaratish qanday diskriptor bilan boshlanadi?
22. Html tilining buyruqlari qanday ataladi?
23.WEB sahifada jadvalning chegara chiziqlari qaysi teg yordamida hosil qilinadi ?
24.HTML da qaysi diskriptor matnni yangi satrga o`tkazadi ?
25.WEB brauzerlarga misollar keltirin?
Ta’lim rus tilida olib boriladigan maktablarda o‘quvchilarning nutqiy kompetensiyasini rivojlantirishning samarali usullari Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»
Abdulla Oripov / innovatsiya / samaradorlik / Smart Education / dars ishlanma / pedagogik texnologiya / Loyiha / Abdulla Oripov / innovation / efficiency / Smart Education / lesson development / pedagogical technology / Project
Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Madatov Nurbek Muratovich, Urazbaev Muratbay Amanbaevich
Ushbu maqolada mualliflar ta’lim rus tilida olib boriladigan maktablarda o‘quvchilarning nutqiy kompetensiyasini rivojlantirishning yangicha usullari haqida salmoqli fikrlarini berib o‘tganlar.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Madatov Nurbek Muratovich, Urazbaev Muratbay Amanbaevich
Musiqa darslarini fanlararo aloqadorligida tashkil etish imkoniyatlari
Mutaxassisligi chet tili bo`lmagan OTM talabalariga ingliz tilini o`rgatishda yangi pedagogoik texnologiyalar
O’rta umumta’lim maktablari yuqori sinf o’quvchilariga chet tili grammatikasini o’qitishning usul va vositalari
Maktab o’quvchilarini kasbga yo’naltirishning ayrim jihatlari haqida
Bоshlang’ich sinflarda o’qitishning zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish afzalliklari
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
EFFECTIVE METHODS OF DEVELOPING SPEECH COMPETENCE OF STUDENTS IN RUSSIAN LANGUAGE SCHOOLS
In this article, the authors provide insights into new ways to develop students’ speaking competence in Russian-language schools.
Текст научной работы на тему «Ta’lim rus tilida olib boriladigan maktablarda o‘quvchilarning nutqiy kompetensiyasini rivojlantirishning samarali usullari»
TA’LIM RUS TILIDA OLIB BORILADIGAN MAKTABLARDA O’QUVCHILARNING NUTQIY KOMPETENSIYASINI RIVOJLANTIRISHNING SAMARALI USULLARI
Madatov Nurbek Muratovich Urazbaev Muratbay Amanbaevich Nukus shahar “Progress” ta’lim va rivojlanish markazi
Annotatsiya: Ushbu maqolada mualliflar ta’lim rus tilida olib boriladigan maktablarda o’quvchilarning nutqiy kompetensiyasini rivojlantirishning yangicha usullari haqida salmoqli fikrlarini berib o’tganlar.
Kalit so’zlar: Abdulla Oripov, innovatsiya, samaradorlik, Smart Education, dars ishlanma, pedagogik texnologiya, Loyiha.
EFFECTIVE METHODS OF DEVELOPING SPEECH COMPETENCE OF STUDENTS IN RUSSIAN LANGUAGE SCHOOLS
Madatov Nurbek Muratovich Urazbaev Muratbay Amanbaevich “Progress” Education and Development Center, Nukus
Abstract: In this article, the authors provide insights into new ways to develop students’ speaking competence in Russian-language schools.
Key words: Abdulla Oripov, innovation, efficiency, Smart Education, lesson development, pedagogical technology, Project.
Dunyo bo’ylab yuz berayotgan o’zgarishlar, axborotga ega bo’lishning ochiqligi ta’lim sohasiga ham o’z ta’sirini ko’rsatib, o’qitish usullari, mazmuni, uni tashkil etishning pedagogik-psixologik maqsadini ham o’zgartirish, o’quvchilarni mustaqil faoliyat ko’rsata olish, axborot oqimidan oqilona foydalanishga o’rgatishni talab etmoqda. Shundan kelib chiqqan holda bugungi kun o’qituvchisi tayyor elektron resurslardan foydalanib dars o’tish bilan chegaralanmasdan, ta’limiy resurslarni yaratish hamda ularni amalda qo’llovchi o’qitishning zamonaviy texnologiyalaridan samarali foydalanishi, fan va uning tarkibiga kiruvchi bilimlar mazmunini o’quvchilarga yetkazish malakasiga ega shaxs sifatida faoliyat olib borishi, o’quvchilarni bilim olishga qiziqtirishi, ularning ijodkorlik qobiliyatlarini rivojlantirib, o’z-o’zini tahlil qilish, o’z ustida ishlash va bilimlarini takomillashtirishni o’rgatishi zarur. Chunki zamonaviy texnika bilan ishlash qobiliyatiga ega, zamonaviy ta’lim jarayonining mohiyatini to’laqonli tushuna olgan,
faoliyati jarayonida ro’y beruvchi vaziyatlarda yuzaga kelgan muammolarni hal eta oladigan, yetarlicha ko’nikmaga ega va zamonaviy mutaxassisni tayyorlashga bo’lgan ehtiyoj ta’lim jarayonini texnologik asosda tashkil etishni taqozo etadi. Buning uchun o’quv jarayoniga keys, WEB, kommunikatsion axborot, interfaol, multimedia, telekommunikatsiya yoki elektron o’qitish, Smart Education (aqlli ta’lim) kabi texnologiyalar joriy etilmoqda. Hozirda multimediya dasturlari hamda elektron darsliklar turli ishlarni tez va qisqa fursatda amalga oshirishi, turli tasvirlarni namoyish qila olishi, didaktik jihatdan ustunligi bilan bilimni axborotlashtirishning eng asosiy omillaridan biri bo’lib qolmoqda.
Axborot texnologiyalari va multimediali o’rgatuvchi dasturlardan foydalanish til o’rgatishning sifatini oshirish imkonini beradi, qolaversa, psixologik jihatdan o’quvchining qiziqishini orttirishga, o’z bilimini erkin qo’llashga sharoit yaratadi.
Bugungi kunda E-learning (elektron ta’lim)dan Smart Education (aqlli ta’lim)ga o’tish amalga oshirilmoqda Aqlli ta’lim barcha ta’lim jarayonlari, shuningdek, ushbu jarayonlarda qo’llaniladigan usul va texnologiyalarni keng qamrovli modernizatsiyalashni o’z ichiga oluvchi konsepsiya bo’lib ta’lim kontekstida Smart Board (aqlli taxta), Smart Screen (aqlli ekran), Smart Phone (aqlli telefon), Smart Table (aqlli stol) Smart TV (aqlli televizor), E-book (aqlli kitob), Wi-Fi zonasi kabi texnologiyalarning paydo bo’lishiga olib keldi. Bularning har biri o’rganuvchining darsdan tashqari faoliyati hamda darsni yangidan tashkil etish imkonini berish bilan bir qatorda o’quvchilarni ta’lim-tarbiya jarayonining faol ishtirokchisiga aylantiradi. [1].
Aqlli texnologiyalardan foydalanishning afzalliklari bo’lib, sinf muhitini jonlantirish, kayfiyatni ko’tarish, o’quvchilarni faollashtirish, darsdan tashqari ishlarni tashkil etishga yordamlashish (tarbiyaviy soatlar, mavzuli o’yinlar, konsertlar, bayramlar, adabiy kechalar, o’quv video va badiiy filmlarni tomosha qilish), loyihaviy faoliyatni amalga oshirish, onlayn-konferensiyalarni o’tkazish (veb-saytlar yaratish, elektron jurnallarni nashr etish, she’rlar, suratlar, fotosuratlarni joylashtirish) kabi afzalliklarga ega. Aqlli texnologiyalar ijodiy guruhlar faoliyati, iqtidorli bolalar bilan ishlash, o’quvchilarning shaxsiy kompetensiyalarini oshirish va nihoyat, gumanitar fanlar bo’yicha samarali o’qitishni amalga oshirishga ko’maklashadi.
Shu o’rinda savol tug’iladi: zamonaviy dars qanday bo’lishi kerak? Shubhasiz, yorqin, ko’rgazmali va albatta, axborot bilan to’yingan hamda o’qitish vositalari va usullari ijodiy salohiyatni rivojlantirish, xarakterni shakllantirish, o’quv jarayoni ishtirokchilarining dunyoqarashini kengaytirishga xizmat qiladigan bo’lishi kerak. Zamonaviy o’qituvchining asosiy vazifasi ma’lumotlarni tayyor holda berish va mashqlarning to’g’ri bajarilganligini tekshirish emas, balki o’quvchilarni kerakli ma’lumotlarni mustaqil ravishda turli manbalardan izlab topish (darslik,
ensiklopediya, lug’at, Internet-resurs), tortishuvga sabab bo’lgan muammolarni hal etish, o’z pozitsiyasini himoya qilishga o’rgatishdir. Buni amalga oshirish uchun o’qituvchi zamon bilan hamnafas bo’lishi va o’z darsida nafaqat zamonaviy metod va usullarni qo’llashi, balki kompyuter texnologiyalari sohasidagi so’nggi ishlanmalardan ham foydalanishi kerak.
Mamlakatimizda ta’lim-tarbiya sohasiga mustaqillikning dastlabki yillaridanoq alohida e’tibor berib kelinmoqda. Ayniqsa, o’zbek tili fanini noo’zbek guruhlarida davlat tili sifatida o’qitishning yo’lga qo’yilishi «Davlat tili to’g’risidagi» Qonunning talablarini bajarishning muhim omili bo’lib xizmat qildi. Chunki, O’zbekistonda 130 dan ortiq turli xil millat va elat vakillari istiqomat qilishadi. Ularning milliy urf-odatlari, madaniyatini hamda ona tillarini hurmat qilishni davlatimiz o’z zimmasiga olgan. Shuningdek davlatimiz bosh qomusida «O’zbekiston Respublikasining davlat tili o’zbek tilidir» degan moddaning kiritilishi o’zbek tilinining nufuzi va davlat tili sifatida obro’sini yanada yuksakka ko’tarishga xizmat qildi desak aslo xato bo’lmaydi. [2].
Ushbu konstitutsiyaviy burch va vazifalardan kelib chiqib O’zbekistonda ta’lim 7 tilga olib boriladigan bo’ldi. Noo’zbek guruhlarda ularga o’z ona tilini o’qitish bilan birga o’zbek tilini davlat tili sifatida o’qitish ham yo’lga qo’yilishi mamlakatimizda Asosiy qonunimiz hamda «Davlat tili to’g’risidagi» Qonun talablarini bajarishda muhim dasturamal bo’lib xizmat qildi. Ta’lim boshqa tillarda olib boriladigan maktablarda o’zbek tili fanini davlat tili sifatida o’qitish, bu fandan o’quvchilarda ma’lum kompetensiyalarni shakllantirish uchun Davlat ta’lim standarti va o’quv dasturlarida mazkur fanning maqsad va vazifalari belgilab olindi.
DTS talabiga ko’ra, o’zbek tili fanini o’qitishning asosiy maqsadi- ikki kompetensiyada mujassamlashdi. 1. Nutqiy kompetensiya – tinglab tushunish, o’qish, gapirish va yozish ya’ni muloqot malakasini egallash. 2. Lingvistik kompetensiya- til materialini (fonetika, leksika, grammatika) va vositalarini nutqda qo’llay bilish uchun yetarli bilimlarni o’zlashtirish uchun, bilimlar va nutq faoliyati turlari (tinglab tushunish, o’qish, gapirish, yozish) egallashni nazarda tutadi. [3]
Standartda nutqiy faoliyatning har bir turi yuzasidan til materiali, til vositalari va grammatik bilimlar, hosil qilinadigan zaruriy ko’nikmalar belgilanadi.
Bunda o’rganilayotgan so’z va so’z shakllarini to’g’ri talaffuz qilish hamda yozish, so’zni grammatik jihatdan to’g’ri shakllantirish, so’zlarni o’rinli tanlash, sintaktik-uslubiy jihatdan to’g’ri baholay olish, jumla tuzishda va nutq ohangini belgilashda adabiy til imkoniyatlaridan o’rinli foydalanish talab etiladi. [4]
Ushbu belgilangan maqsad va vazifalarni amalga oshirish uchun o’zbek tili darsliklarida grammatikaga oid ma’lumotlar berish bilan birga, nutqiy kompetentlikni rivojlantirish uchun adabiy-badiiy matnlar, o’zbek shoir-u yozuvchilarining hayoti va ijodiga oid ma’lumotlar ham berib boriladi. Bu ma’lumotlar bilan tanishgan o’quvchi
o’zbek adabiy tilining hamda adabiyotining boy namunalarini ko’rib o’zbek tilidan nutqiy ko’nikmalari rivojlantirib boradi. Ya’ni lingvistik kompetensiyasi bilan birga nutqiy kompetensiyasi ham shakllantirilib fan bo’yicha zarur bilimlarni hosil qiladi.
Yuqoridagi maqsad va vazifalardan kelib chiqib biz hozir ta’lim rus tilida olib boriladigan maktablarda O’zbekiston Qahramoni, O’zbekiston xalq shoiri Abdulla Oripovning hayoti va ijodini o’rgatish orqali o’quvchilarning nutqiy kompetensiyalarini rivojlantirishda qo’l keladigan ba’zi bir metod va usullar haqida o’z tavsiyalarimizni o’rtoqlashmoqchimiz.
Ma’lumki, Abdulla Oripov haqiqiy ma’noda o’zbek adabiyotining darg’asi sifatida barchaga yaxshi tanish. Uning o’ziga xos she’riyati, takrorlanmas so’z qatorlari ko’pgina kitobxonlarni o’ziga mahliyo qilgan. Biz shoirni O’zbekiston Respublikasi Davlat madhiyasining muallifi sifatida ham yaxshi taniymiz. Noo’zbek guruhlarda tahsil oluvchi o’quvchilar, xususan rus sinflarida, o’zbek tili darsliklardagi shoirning ijod namunalaridan parchalar orqali tanishtirilib boriladi. Lekin, eng ko’p ma’lumotni 10-sinf o’zbek tili darsligida oladilar. [5].
Darslikda 4-chorak uchun ajratilgan qismda Adabiy o’qish uchun «Abdulla Oripov hayoti va ijodi» uchun 1 soat ajratilgan. Ammo, bu mavzu uchun berilgan ma’lumotlar nisbatan kamroq hamda to’liq shaklda berilmagan. O’qituvchining o’z pedagogik mahorati hamda fan bo’yicha yetarli nazariy bilimlarning bo’lishi ushbu mavzuni kengroq ochib berishida qo’ keladi. Biroq faqat quruq nazariy ma’lumotlarni gapirib berish, yoki ma’ruza qilib yozdirish orqali o’quvchiga bilim berish o’zini oqlamasligi, tabiiy hol. Chunki bugunning o’quvchisi har taraflama qiziquvchan va ko’rgazmalilik hamda yorqinlikni sevadi. Shuning uchun o’qituvchi mavzuni tushuntirishda qo’llagan metodlari bu borada muhim o’rin tutadi.
Biz hozir ushbu mavzuni o’qitishda qo’l kelishi mumkin bo’lgan bir nechta innovatsion texnologiyalar haqida fikrlarimizni bo’lishmoqchimiz.
1. «Rasmli rebus» usuli. Bu usulni ko’pincha darsning «Mustahkamlash» qismida qo’llasak maqsadga muvofiq bo’ladi. Bilamizki, 10-sinf o’quvchilarida psixologik jihatidan «o’tish davri»ning oxirgi bosqichlari kechayotgan bo’ladi. Ularni ma’lum bir o’yinlar yoki buyruq berish bilan dars jarayoniga tortish qiyin. Bu usul orqali o’quvchilar shoir ijodiga oid asarlarni rasmlarga qarab aniqlashi kerak bo’ladi. Masalan, rebusda baliqcha, hovuz, tilla tanga rasmlari aks etgan bo’lsa, demak bu yerda shoirning «Tilla baliqcha» she’ri tasvirlangan bo’ladi.
2. «Tezkor savol-javob» usuli. Mazkur usulni biz darsning «O’tilgan mavzuni takrorlash va uyga vazifa so’rash»qismida qo’llashni lozim ko’rdik. O’quvchilarga shoirning hayoti va ijodi bo’yicha savollar beriladi. O’quvchilar esa savollarga tezkorlik bilan javob berishlari kerak bo’ladi. Bunda o’quvchilar javoblarini yozma tarzda berganlari maqsadga muvofiq, chunki bunda ularning o’z sheriklarining javoblarini o’zlashtirishi inobatga olinadi.
3. «Qiziqarli krossvord» texnologiyasi. Ushbu texnologiya orqali o’quvchilar darsning «Yangi mavzu bayoni» qismida olgan bilimlarini mustahkamlashda qo’l kelishi mumkin. Ya’ni, bunda sinfdagi o’quvchilar guruhlarga bo’lingan holda ishlasalar samaraliroq bo’ladi.
Abdulla Oripov hayoti va ijodiga oid savollar o’qituvchi tomonidan alohida qog’ozlarga yozilgan tarzda beriladi. O’quvchilar esa, ma’lum bir belgilangan vaqt davomida krossvordni to’ldirishlari kerak bo’ladi.
4. «Loyiha» metodi. Mazkur metodni biz darsning «Yakuniy qismi»da qo’llashni lozim topdik. Chunki, darslikdagi adabiy o’qish uchun berilgan ma’lumotlar nisbatan kam hajmda hamda dars vaqtining chegaralanganligi bois, o’quvchilar keng va to’liq ma’lumotlar olishi qiyin bo’lishi mumkin. Ana shunday vaziyatlarda ushbu metod yaxshi samara berishi mumkin. » Loyiha» metodi o’quvchilarni mustaqil o’rganishga va izlanishiga turtki bera oladigan metoddir. O’qituvchi dars yakunida o’quvchilarga shoirning hayoti va ijodiga oid bo’lgan qiziqarli mavzuni o’rtaga tashlaydi. Sinfdagi o’quvchilar guruhlarga bo’linadi, guruh sardori tayinlanadi. Masalan», Abdulla Oripov mohir tarjimon». Bilamizki, shoir o’zbek adabiyotiga mashhur tarjima asar Dante Aligerining «Ilohiy komediya» sini mahorat bilan o’girib nom qozongan edi. Tarjimashunoslikning qiyinchilgi va mas’uliyati o’quvchilarga tushuntirilgan holda, ularga shoirning boshqa tarjima asarlarini aniqlash va bu boradagi qiyinchiliklar haqida ma’lumotlar topish topshiriladi. Ularga foydalanish lozim bo’lgan adabiyotlar ro’yxati beriladi. Keyingi darsgacha ularga berilgan topshiriqlar bo’yicha ma’lumotlar topish, so’ngra taqdimot loyihasini tayyorlash vazifasi yuklatiladi. Metodning ahamiyati shundaki, bu bir nechta bosqichni qamrab olganligi hamda o’quvchilarda mustaqil tadqiqotchilik qobilyatlarini rivojlantirishda qo’l keladi.
Yuqoridagi, o’zida innovatsion pedagogik ruhni singdirgan bunday dars usullari o’quvchilarning nutqiy kompetensiyasini oshiribgina qolmasdan, ulardan mustaqil tadqiqotchilik hamda intiluvchanlik xislatlarining chuqur tomir otishida yordam berishiga ishonchimiz komil. Lekin, mazkur usul va metodlarni qanday vaziyatda yoki qaysi sharoitda qo’llash, ularni o’quvchilarga qay tarzda tushuntirib yetkaza olishi o’qituvchining pedagogik mahoratiga bog’liqligini unutmasligimiz kerak.
Umumta’lim maktablarida zamonaviy ta’lim asosida o’tiladigan bunday dars texnologiyalari o’quvchilarni har taraflama o’z qobilyatlarini namoyon qilishda, eng asosiysi o’zbek tilidan nutqiy ko’nikma va kompetensiyalarini rivojlantirishda qo’l kelishi mumkin. Bu usuldagi darslar yangi davr kishisini tarbiyalashda kamolga keltirishda yordam berishi shubhasiz.
1. Daniyarov B. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida ta’lim sifatini oshirishda innovatsion texnologiyalar// Ta’lim jarayonida zamonaviy pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish: muammo va yechimlar to’plami-Toshkent 2012.
2. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 2017, T; Ma’naviyat 7 b.
3. Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 6-apreldagi 187-sonli qarori. «Umumiy o’rta ta’limining davlat ta’lim standarti» to’g’risida.
4. «Umumiy o’rta va o’rta maxsus kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standarti» to’g’risida. 2017 y, O’zb. Resp. qonun hujjatlari to’plami 14-son 280 modda
5. X.Muhitdinova va boshqalar. 10-sinf O’zbek tili darsligi 2017, T; «Davr Nashriyoti» 142 b.
10-sinf uchun 12 fandan yangi darsliklar tayyorlandi
Joriy yilda umumta’lim maktablarining 1-sinfiga qadam qo‘yadigan bolalar uchun o‘quv darsliklari 7 tilda tayyorlanib, ta’lim muassasalariga yetkazildi. Bu haqda O‘zbekiston Xalq ta’limi vaziri Ulug‘bek Inoyatov KUN.UZ’ga ma’lum qildi.
Shuningdek, ma’lum qilinishicha, birinchi sinfda o‘qishni boshlaydigan o‘quvchilarning har biriga 12 turdagi o‘quv qurollari va o‘quvchilik portfeli tayyorlab qo‘yilgan. 1-sinfga kelayotgan o‘quvchilar har yili yangidan nashr etiladigan 12 nomdagi darsliklar bilan ham ta’minlanadi.
Yangi o‘quv yilidan boshlab, umumta’lim maktablarida o‘quvchilar 10 sinflarda o‘qishni davom ettirishadi. Ularning ta’lim olishi uchun 10 sinfning 12 fani bo‘yicha tuzilgan yangi o‘quv reja va dasturlar asosida darsliklar tayyorlangan.
Qolaversa, farzandi maktabgacha ta’limga qamrab olinmagan ota-onalarga davlat byudjyeti hisobidan 7 turdagi kitoblar beriladi. Ota-onalar bu kitoblar orqali farzandlarini maktabga mustaqil o‘zlari tayyorlashadi.
Qiziqarli malumotlar
Ta’lim rus tilida olib boriladigan maktablarda o‘quvchilarning nutqiy kompetensiyasini rivojlantirishning samarali usullari Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»