Qadimgi Xitoy Tili

V – VI asrlardagi Xitoy taraqqiyoti G’arbiy Yevropada bo’lganidek varvarlaming hujumi bilan bog’langan edi. Varvarlar hisoblangan hamda Xitoydan Shimoliy va G’arbiy rayonlarida yashagan ko’chmanchi mo’g’ul va tiirk qabilalari Xitoyga doimiy hujumlar qilib turdi. Varvarlaming bu hujumlari mamlakat iqtisodiy, siyosiy hayotiga katta zarba bo’lib tushdi . Ular ko’pdan – ko’p qishloqlarni taladilar, shahaiiarni yer bilan yakson qildilar. Xitoy juda ko’p mayda-mayda davlatlarga bo’linib siyosiy jihatdan tarqoq bir mamlakatga aylanib qoldi, Bu davlailarning ba’zilarining teppasida drujinalari bilan birga varvarlaming boshliqlari va ba’zilarining tepasida esa (Janubda) mahaliy Xitoy zadagonlari turdi.

Bunday davlatchalar orasida eng kattasi Shimoliy VEY davlati bo’lib, lining poytaxti Loyan shahri edi. Bu davlat 386 yildan 584 yilgacha yashadi. 420 – 589 yilar o’rtasidagi davr Xitoy tarixiga “Shimoliy va Janubiy dinastiyalar davri” bo’lib kirdi. Bu davr Xitoy tarixida qulchilk tizimining sekinlik bilan yoqolishi, varvarlar orasida ham, Xitoylar orasida ham feudal munosabatlarning o’ziga xos formasi rivojlanayotgan edi. Jumladan Vey davlatida chek yer sistemasi tartib topa boshladi, bu sistemaga ko’ra davlat boshlig’i eng oliy darajadagi; haqiqatda esa yer cheklariga bo’linib, dehqonlarga ularning oila a’zolariga mehnatga layoqatli ishlar soniga qarab taqsimlanar, chek yer olish uchun dehqon ko’proq natura bilan (don, chorva molari, hunarmandchilik buyumlari va hokazolar bilan) soliq to’lash kerak edi. Xuddi shu vaqtda Xitoyda xususiy pomisevlarni (chjuanyuan) ham ahyon – ahyonda uchrab turar edi. Pomesivlar ayni feodal krepostnoylik xarakteriga ega edi.

Xitoyda urug’chilik munosabatlarining qoldiqlari uzoq vaqtgacha saqlanib keldi. Mali Xva XI Asrlarda ham krepostnoy dehqonlar to’g’risida fikr yuritiladi. Xitoyda feodal egaligining ilk turi budda monastr yer egaligi bo’lib, yerga egalik qiiishning bu turi bu yerda V – VI asrlardayoq ancha keng tarqalgan edi .

Xitoyni siyosiy jihatdan birlashtirish yo’lidagi birinchi urinishlar. Suy impcriyasi

Ilk o’rta asrlarda Xitoyni siyosiy jihatdan birlashtirishga birinchi bo’lib Suy clinastiyasi urundi. Bu dinastiyaning asoschisi Yatszyan (yoki Vendi) harbiy drujina boshlig’i bo’lib. Shimoliy dinastiyalardan birida xizmat qilar edi.

589 yilda Yanizyan butun Shimoliy va janubiy Xitoyni o’ziga bo’ysundirdi. Bu davrda mamlakat obodonchiligiga alohida e’tibor berildi . Sug’orish sistemasi tiklandi va kengaytirildi. Jumladan VII asrning boshlarida shu dinastiyaning ikkinchi imperatori Yanguan yoki (Yan-di) davrida Xuanxe daryosini Yanzi daryosi bilan bog’laydigan umumiy uzunligi 1000 km keladigan Buyuk kanal qazildi. Kauai qazilishida bir millionga yaqin kishi ishtrok etgan. Ammo Suy dinastiyasi ko’p uzoq yashamadi. Shimol bilan janub birlashuvi zaif edi. Hokimiyat viloyatlar faoliyati ustidan nazorat qila olmadi, G’arbdan turkey qabilalarning doimiy hujumi, ichki qarama – qarshiliklar, ziddiyatlar imperiyani holdan toydirdi.

618 yilda Shimoli – G’arbiy Xitoyning inglizlaridan biri Li Yuan yoki Gaonzu (u kelib chiqisbi jihatidan chala turk edi) Imperiyada hokimiyatni bosib olib yangi dinastiya Tan dinastiyasiga asos soldi.

Tan dinastiyasi

Tan imperiyasi Xitoy da 300 yil ya’ni 618 yildan 907 yilgacha yashadi. Uning poytaxti Chanan (hozirgi Sian) shahri edi. VIII asrda Chanan aholisi 1 mlndan ko’p edi. Imperiyaning ikkinchi katta shahri Loyan shahri bo’lib u savdo markazi edi. Tan dinastiyasining eng kuchli vakili . Li Yuanning vorisi Li- Shi -min yoki Tayizun (626 – 649) edi. Li – Shi – Min paytida imperiya chegarasi ancha kengaydi. O’sha paytda Xitoy (chegarasi) territoriyasi Shimolda amir va Xinganchaga, Janubda Hindiston va Siyomgacha Sharqda Korelgacha (Tayizun Korilni ham bosib olishga uringan edi) G’arbda O’rta Osiyoning Sharqiy chegarasigacha borar edi.

Li – Shi – Min davrida amaldorlar uchun unvonlar joriyqilindi. Ular to’qqiz darajaga bo’lindi, har birlariga pomisitellar belgilandi. Markaziy idora 6 ta mahkama palatasidan yoki ministrlikdan amaldorlar, ministrlik, soliq ministrligi Jiarbiy ministrlik jinoiy ishlarni ko’radigan sud ministrligi jaraoat ishlari ministrligi marosim ishlari ministrligidan iborat bo’lib uzul-kesil rasimiylashdi. Oblastlarni gubernatorlar boshqaradigan bo’ldi. Tan dinastiyasi davrida feodal chek yer sistemasi uzil-kesil qaror topdi. Bu davrda davlatga qarashli yerlar ko’paytirildi, bu yerlarda davlat dehqonlari mehnat qilib. soliq to’Iar va turli xil majburiyatiarni bajarar cdi.

VIII asrning 20-30 yillarida Tan imperiyasi qonunlarining yagona majmuasi uzildi u ijtimoiy hayot va davlat hayotining xilma- xil tamonlarining o’z ichiga olgan 6 ta alohida kodeksdan iborat edi. VIII va IX asrlarda Tan imperiyasining Krizisga uchrashi. VII asrning II yarmida asrda Tayizun vorislari zamonida Osiyodagi eng katta davlat bo’lib qolaverdi. Bu vorislar ichida eng ko’zga ko’ringani buddizm homiysi imperatorligiga U Sze Tyanyoki Uxoun (656-705) bo’ldi. VII – VIII xitoy – arab xalifaligi yoki Hindiston Siyom va Vetnam bilan qizg’in tashqi savdo aloqalarini olib bordi bir qancha katta – katta karvon yo’llari bular orasida Chanandan O’rta Osiyoga olib boradigan – “Ipak yo’li” ayniqsa katta ahamiyatga ega bo’ldi) Xitoyni Shimoliy-G’arbiy va Janubiy Osiyoning turli mamlakatrlari bilan bog’lar edi. Bundan tashqari Xitoy sohilaridan Janubiy sharqiy Osiyo va Hindistonga boradigan dengiz yo’li ham muhim rol o’ynar edi. Ammo VIII asrdan boshlab Tan imperiyasi chuqur krizislarini o’z boshlaridan keehira boshladi. Turli xil soliqlar, olchamlar, har xil majburuyatlar dehqonlar ommasining qashsshoqlashuviga olib keldi. Ochlik natijasida tez- tez bo’lib turadigan epidemyalaridan yuz minglab dehqonlar qirilib ketdi. Dehqonlarning click yerlari kamayib bordi, ularni yerlarini “kuchli xonadonlar” yuta boshladi.

Davlat dehqonlarining soni kamayishi oqibatida davlat xazinasi bo’shashib qolgan edi. Shu ahvolni hisobga olib hukumat 780 yilda soliq sistemasini islohot qildi .

Yangi (muallifi Yan-van) qonuniga binoan endi soliqlar chek yeri bo’lgan dehqonlardagina olinib qolmasdan shu bilan birga xususiy yer egalaridan va davlat yerini ijoraga olgan shaxslardan ham yig’ib olinadigan bo’ldi.

Feodallashuv jarayoni mahaliy yerdorlarni kuchaytirdi va imperatorlarning gubcrnalorlari bilan harbiy boshliqlarning o’zida ham tobe bo’lmaslikda intilish kayliyatini tug’dirdi. Bosh qo’mondon An Li Shan qo’zgaloni Tan dinastiyasi tarixida burilish nuqtasi bo’ldi.

U 785 yilda 120 ming kishilik qo’shinni o’ziga ergashtirib, imperatorga qarshi bosh ko’tardi. U 786 ikkala poytaxtni – Chanan va Loyanni ham bosib olishga muvaffaq bo’ldi. Fmperator qochdi, bu qo’zg’olon kelgusi yildagina yollangan varvarlar, asosan, uyg’urlar yordami bilan bostirildi. An Lu Shan qo’zg’olonidan keyin Janubiy Xitoydagi gubernatorlar qo’zg’oloni bo’ldi, bu qo’zg’olonlarni ham imperator juda katta kuch sarfiab qiyinchilik bilan bostirdi.

Xuan Chao qo’zg’oloni

XI asrning II yarmida dehqonlarning iqtisodiy ahvoli haddan tashqari o’g’irlashdi. Xuan Chao boshchiligidagi qo’zg’alon 875 yildan 884 yilgacha davom etdi. Qo’zg’alonga ilgari chakana tuzfurish va keyin imperator gvardiyasida soldat bo’lib xizmat qilgan. Xuan Chao degan kishi boshchilik qildi. Bu qo’zg’alon uzoq vaqt davom etganligi, ko’p kishi qatnashganligi bilan boshqa qo’zg’alonlardan ajralib turadi. Qo’zg’olon boshida stixiyali ravishda boshlangan bo’lsada, keyinchalik uyushgan holda movaffaqiyatlarni qo’lga kirta boshladi. Qo’zg’alon Shandun va Xebiy degan Shimoliy viloyatlardan boshlandi. Kevin u Markaziy Xitoydagi Xenan viloyatiga tarqaldi. Qo’zg’alonning birinchi yilidayoq Xuan Chao qo’l ostiga 100 mingga yaqin qurolangan dehqon bor edi .

879 yilda Xuan Chao Janubiy Xitoyga yurish qildi va u yerlami talab savdogarlarni ko’p tavarlarini bosib oldi. Epidemya oqibatida Xuan Chao Shimolga, yaqin daryosi ortiga chekinishga majbur bo’ldi. 880 yilda Xuan Chao qo’shinlarining soni 250 – 300 ming kishiga yetdi.

880 yilda Xuan Chao Loyan ustiga yurish qildi . Oz vaqt ichida Chananni bosib oldi. va o’zini imperator deb qa’bul qildi. (U o’zi Da SI degan nom bilan imperator deb e’lon qildi).

Xalqga rohat va farovon hayot bag’shilashni va’da berdi. U taxrda hammasi bo’lib, 2.5 yil turdi, 884 yilda Tan dinastiyasining imperatori uyg’urlar, tangutlar va Shimoli – G’arbda yashovchi ko’chmanchilardan iborat varvar to’dalarining yordami bilan poytaxtga qaytib keldi.

Varvarlar dehqonlarni jazoladilar. Xaiq ularga ” рога qo’zg’alonlar” deb nom berdi. Xuan Chao Chanandan qochib ketdi va Xenan viloyatida o’zini o’zi o’ldirdi .

Tan dinastiyasining tugashl

Bu voqealardan keyin Tan dinastiyasining ta’sifi butunlay pasayibketdi, ularning hokimiyati endi butun Xitoyga yoyilmas edi. Xuan Chao asr boshlarida Shimolda kidan qabilalari ittifoqining katta bir varvar davlati tuzildi bu qabilalar Manjuriyani, Mo’g’ilistonning va Shimoliy Xitoyning bir qismini bosib olgan edi. Bu Lyo deb atalgan yangi davlatning poytaxti Yanizin shahri bo’ldi. Shu shahar keyinchalik Pekin deb yuritila boshladi.

907 yil Tan imperiyasi yo’qo’zg’alon bo’ldi. Bir necha o’n yilgacba Xitoyda batamom tarqoqlik hukm surdi. Albatta shu bilan birga, 875-884 yillardagi dehqonlar qo’zg’olono zoye ketmadi, dehqonlarning bir qismi chek yerlarini o’zlariga mustahkamlab olib, raayday yer egalari bo’lib qoldilar.

X asr o’rtalarida mamlakatda anchagina iqtisodiy yuksalish yuz berdi. Xitoy bu yuksalish sharoitida 960 yilda Sun dinastiyasining hokimiyati ostida qaytadanbirlashtirildi. Bu dinastiyaga Shimoliy Xitoydagi harbiy boshliqlardan bin bo’lgan Chjao Kuan – in asos soldi, u kidanlar ustidan bir necha marta g’alaba qozongan edi. Yangi dinastiyaning poytaxti dastlabki paytda Byan (hozirgi Kayfin) shahri bo’ldi. Keyinchalik markaz Janubga, Xanchjou shahriga ko’chirildi.

Sun imperiyasi

Sun imperiyasi Tan imperiyasiga qaraganda kuchliroq bo’ldi. Sun imperiyasi vaqtida Xitoyning o’zi ham to’la birlashtirilmadi. Bir qancha territoriyalar o’zlarini mustaqil davlatlar deb e’lon qildilar. Turk, Mo’g’ul va G’arbdagi boshqa qabilalar Sun dinastiyasiga itoat etdilar. Sun imperatorlari uyg’urlarga, tangutlarga, kidanlarga Annamga qarshi urushlar qildi. Biroq, bu harakatlar Sunlarga hech qanday foyda keltirmadi.

Sun davrida Xitoyning tashqi mamlakatlar bilan aloqalari ancha kengaytirildi va mustahkamlandi. O’rta Osiyo, Hindiston, Hindi- Xitoy, Korel, Yaponiya, Indaneziya bilan savdo aloqalari olib borildi. Mamlakat ichkarisiga mis, temir qog’oz pullar muomilada ishlalildi .

XI asrda Sun imperiyasida ham angonizm vujudga keldi. O’ziga tinchroq dehqon xonadonlarining soni kamayib bordi. Ularning yerlarini amaldorlar qisman qoshni pomeshchik yer egalari bosib olardi. Qishloqlarda sudxo’rlik avj oldi. Qishloqlarda och – yalong’ochlik hukm surar edi. Ocharchilik, epidemyalar tez- tez takrorlanib turadigan voqea bo’lib qoldi. Dehqonlar harakati. xavfi kuchaydi. Hukumat yangidan dehqonlar urushiga aylanishidan qo’rqib izdan chiqgan davlat moliyasini islohot qilishga harakat qildi. Bu reformaning Sun dinastiyasining ministry Van – Shi tuzib chiqdi.

Van – An – Shi reformalari

Van- An-Shi (1021-1086) dastlabki vaqtlarda viloyat amaklorlaridan biri edi. Imperatorning birinchi ministry darajasiga ko’tarilgach, Van-An-Si 1069-1074 yiliarda moliyaviy – iqtisodiy va sokkal harakatidagi bir qancha tadbirlarni amalgam oshirdi. Yerlami qaytadan ro’yxatgaoldi. Imperator xizmatidagi zadagonlarning yerlariga soliq soldi. Dehqonlarni davlat foydasiga barshchina o’tashdan ozod qildi. Barshchina o’rnigapul bilan to’lanadigan soliq joriy qilindi. Yer solig’ini ham dehqonlar qisman pul va qisman mahsulot bilan to’laydigan bo’ldi. Van – An – Sh reformalariga asosan ocharchilikning oldini olish maqsadida davlat g’alla oleborlari tashkil etildi. Sudxo’rlikning oldini olish m aqsadida davlat banilari tashkil qilinib kam proyekt bilan dehqonlarga qarz beriladigan bo’ldi. Davlat tomonidan savdo- sotiq ishlarini tashkil qildi.

Ellanma armiya o’rnida umumiy harbiy majburiyat joriy qilmoqchi edi. Asosiy qoshin dehqon lashkarlaridan iborat bo’lishi kerak edi. Наг uch xonadon bitta piyoda askar, har o’n xonadon bitta otliq askar berishi kerak edi. Van-An-Shi reformalari amaldorlar bilan feodallarning qattiq qarshiligiga uchradi. 1075 yilda Van -An- Shi vazifasidan bo’shatildi. Uning tuzgan planlari daviat uchim “Xavfli” deb topildi, vaholanki lining maqsadi feudal davlatni uchiga chiqgan parazit elementlaridan xoli qilib, uni tartibga solish edi, xolos.

Sun dinastiyasining tugashi

XII asrda ham Sun imperiyasining ahvoli yaxshilanmandi. Shimoldagi hujumlar xavfidan qutilish maqsadida 1126 yilda imperator poytaxtni Janubga, Xanchjouga ko’chirdi. 1127 yildan boshlab Sun dinastiyasi qo’l ostida faqat Janubiy Xitoy qoldi, xolos.

Shimoliy Xitoy manjur – tunguye qabilalaridan biri bo’lgan chjurchjenlar tuzgan va Sizin deb atalgan yangi bir katta daviat sastaviga terdi, bu daviat ilgarigi kidanlar davlatini o’ziga singdirib olgan edi.

VIII asrning boshlarida Shimoliy Xitoyni mo’g’ullar bosib oldi. 1127 – 1132 yillar mobaynida Xitoyning Janubiy rayonlarida 93 la ommaviy qo’zg’alon bo’lganligi rasmiy yilnomalarda qayd qilingan.

Sun dinastiyasiga 1279 yigacha, ya’ni Chingizxonning nevarasi Xubilay bosib olguncha yashadi. Xubilay yangi mo’g’ul dinastiyasiga asos soldi, bu dinastiya xitoycha Yuan deb ataldi.

Xitoy madniyati va fani

VI – XI asrlarda Xitoy madaniyati juda yuksak bir madaniyat edi. Xitoyning sog’oriladigan dehqonchilik, qisman poliz dehqonchiligi bor edi. Qishloq xo’jaligida sholi, paxta choy, ipak yetishtirilar edi. Ko’p miqdorda temir, mis, oltin, kumush qazib ehiqarildi. Xitoy chet mamlakatlarga, asosan choy, xom ipak, xitoy chinnisi, xitoy shoyisi va ip gazlamalar, temir va misdan qilingan har turli buyumlar chiqarar edi. Xitoyda XI asrda 2 mingdan ortiq shahr bor edi. Chanan, Loyan, Kanton. Xanchjou shaharlarida bir million atrofida aholi yashar edi.

Xitoyda ilm-fan yuksak darajada rivojlandi. Eng qadamgi yozuv (iyeroglif yozuv) bor edi. Yozuv qog’ozi birinchi marta Xitoyda kashf etildi. Kitob ham birinchi marta Xitoyda chiqarilgan.VIII asrning boshlarida “Poytaxt axboroti” nomli rasmiy hukumat gazetasi vujudga keldi. Bu gazeta XX asrning boshlarigacha chiqib keldi.

Xitoylar matematika, astronomiya, geografiya, tarixni urganar edi. VIII asrda Xitoyda Xanlin fanlar akadiraiyasi tashkil qilindi. O’rta asr Xitoyni o’z yilnomalari bilan dong chiqardi. Sun imperiyasi davrida 500 yilnoma saqlangan. Xitoyda 100 minglab qo’lyozmalar saqlanadigan katta-katta kutubxonalar bor edi.

Bir nechta shaharlarda oily maktablar bo’lib.bu maktablarda daviat amaldorlari tayyorlanardi. Xitoy adabiyoti ilk O’rta asrlar davridayoq klassik asarlar yaratdi. Tan dinastiyasi vaqlida shoirlardan Li Bo (701-762), Du Fu (712-770), Bo Szyuyuy I (772-846) juda ham shuhrat qozongan edi.

O’rta asrlar davrida Xitoyda arxitektura bilan tasviriy san’atni rivojlantirishga ko’p e’tibor berildi. Xitoy binolari -saroylar, ibodatxonalar, minoralar, shahar darvozalari, ko’priklar, turar joylar o’zlarining stili jihatidan xilma-xil arxitektura jihatidan ixcham va nafis qilib qurilar edi. Bu binolar juda xilma-xil matereallardan: tosh, yog’ch, marmar, temirdan ishlanar edi. Ular jimjimador naqsh, chinni,tillalar bilan bezatilar edi.

Bu davrda rassomlik yuqori darajada rivojlandi. Xitoy rassomlari ipak matoga, qog’ozga, yog’ochga, toshga rasm solar edilar. Sun dinastiyasi davrida-Chjaolzi (“Yovvoyi g’ozlar”) va Gu Xun-chjun (“zodagon amaldorlikda tungi bazm”) rasmlari o’z davrida dong chiqargan.Noma’lum rassom tomonidan ishlangan “Qishloq maktabi” degan rasm shuxrat qozondi.

Sunday qilib, Tan va Sun imperatorliklari davrida boshqa osiyo mamlakatlari kashfi Xitoyda ham fan, madaniyat, san’at, adabiyot, arxitektura va rassomlik rivojlandi va Xitoy taraqqiyotida ijobiy rol o’ynadi.

Qadimgi xitoy tili

Barcha fanlardan o’zbek tilida referatlar mega to’plami, arxiv mutlaqo bepul.

Qadimgi Rim Xitoy tilshunosligi O‘rta asrlar tilshunosligi

Подробности Автор: Aim adminka Родительская категория: Рефераты Категория: Языковедения (Рефераты) Опубликовано: 13 Июль 2021 Просмотров: 746

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Rating 0.00 (0 Votes)

Qadimgi Rim, Xitoy tilshunosligi. O‘rta asrlar tilshunosligi

Qadimgi Rim tilshunosligining asosiy xususiyatlari. Analogistlar va anomalistlar qarashlarining davom ettirilishi. Qadimgi Rim tilshunosligi vakillarining qarashlari. “Analogiya haqida”, “Lotin tili haqida”, “Grammatika san’ati”, “Fe’lning ma’nosi”, “Grammatika san’ati haqida ta’limot” asarlarining lingvistik mohiyati.
Qadimgi Xitoy tilshunosligining asosiy xususiyatlari. Xitoy leksikografiyasi. Xitoy tilshunosligida fonetik-prosodemiya hodisasining ishlab chiqilishi. Xitoy grammatikasi asoschilari.
O‘rta asrlar tilshunosligi. O‘rta asr tilshunoslarining nazariy qarashlari. Yevropa Arab tilshunosligi. Arab leksikograflari. “Kitob ul -ayn”, “Kitob ul-avomil”, “Al – kitob” asarlari mohiyati.

Скачать Файл:

Ushbu ma’lumotni yuklab olish uchun ro’yxatdan o’ting. Ma’lumotlar mutlaqo bepul. Чтобы скачать этот файл зарегистрируйтесь или войдите на сайт.
Please register or login to download this file.

Qadimgi Xitoy haqida rasmlar bilan qiziqarli ma’lumotlar

Dunyodagi eng qadimiy tsivilizatsiyalardan biri Xitoy juda ajoyib tarixga ega. Qadimgi Xitoy boshidan boshlab, uzoq umr va nufuzli shaxslarni yaratishni, ularni jismoniy tuzilmalar yoki e’tiqod tizimi sifatida ethereal bo’lishni ko’rgan.

Olyaksing suyaklarini Buyuk devorga san’at asariga yozish orqali, qadimiy Xitoy haqidagi qiziqarli ma’lumotlarning ro’yxatini ko’rib chiqing.

02 of 08

Qadimgi Xitoyda yozilish

Rasmlar / Getty Images / Getty Images

Xitoyliklar Shohlar sulolasidan hech bo’lmaganda shunchaki orkestr suyaklariga yozadilar. Ipak yo’lining imperiyalarida Kristofer I. Beckveytning aytishicha, xitoyliklar cho’l odamlaridan yozuvlarni eshitib, ularni aravakorga taklif qilishgan.

Xitoyliklar shu tarzda yozishni bilishgan bo’lsa-da, ular yozma nusxa ko’chirish degani emas. Ular o’z-o’zidan yozishni rivojlantirish uchun guruhlardan biri sanaladi. Yozuv shakli piktografik edi. Vaqt o’tgach stilize qilingan rasmlar hecelerle kutib oldi.

03 dan 08 gacha

Qadimgi Xitoyda dinlar

Xose Fuste Raga / Getty Images

Qadimgi Xitoyda uchta ta’limot mavjud: Konfutsianizm , Buddizm va Taoculuk. Xristianlik va islom faqat 7 asrda keldi.

An’anaga ko’ra, Laozi, miloddan avvalgi VI asrga kelib, Tao Te Chingni Taoizmni yozgan Xitoy falsafasi edi. Hindiston imperatori Ashoka miloddan avvalgi 3 asrda Buddist missionerlarni Xitoyga yubordi

Konfutsiy (551-479) axloqni o’rgatdi. Uning falsafasi Xon Hanedanligi davrida muhim ahamiyat kasb etdi (mil. Avv. 206 – mil. Herbert A Giles (1845-1935), xitoylik belgilarning roman nusxasini o’zgartirgan ingliz Sinologisti, ko’pincha Xitoyning dini hisoblangan bo’lsa-da, Konfutsiylik din emas, balki ijtimoiy va siyosiy axloqiy tizimdir. Giles shuningdek , Xitoy dinlari materializmga qanday murojaat qilganligi haqida ham yozgan.

04 of 08

Qadimgi Xitoyning sulolalari va hukmdori

Xitoy fotosuratlari / Getty Images

Britanik sinologlardan biri bo’lgan Herbert A Giles (1845-1935), Ssma Chyan (milodiy 1-asrda Pinyan shahrida, Smit Qian) tarixning otasi bo’lgan va Shi Ji “The Historical Record” ni yozgan . Unda mil. Avv. 2700 yildan buyon afsonaviy xitoy imperatorlarining hukmronligi tasvirlanadi, ammo faqat mil. Avv. 700 dan keyin kelganlar, aslida tarixiy davrda.

” Sariq imperator ” haqida yozgan bayonotida, “Xudoga sajda qilish uchun ma’bad qurilib, tutatqilar ishlatilgan va avval Tog’lar va Daryolar uchun qurbon bo’lgan, shuningdek, quyosh, oy va boshqa narsalarga sajda qilishni o’rnatgan” beshta sayyora va ota-bobolaring ibodatining marosimini ishlab chiqdi “. Kitobda Xitoyning sulolalari va Xitoy tarixidagi davrlar haqida ham so’z bor.

05 of 08

Xitoy xaritalari

teekid / Getty Images

Eng qadimgi qog’oz xaritasi – Guixian xaritasi miloddan avvalgi 4 asrga to’g’ri keladi. Bu xaritani ochib berish uchun biz ushbu xaritaning rasmiga kirish imkoniga ega emasmiz.

Qadimgi Xitoyning ushbu haritasi topografiya, platolar, tepaliklar, ulkan devor va daryolarni ko’rsatmoqda. Xon Maps va Ch’In Maps kabi eski Xitoyning xaritalari mavjud.

06 dan 08 gacha

Qadimgi Xitoyda savdo va iqtisodiyot

Jamoat domeni. Vikipediyaning huquqi

Dastlabki yillarda Konfutsiy tomonidan Xitoy xalqi tuz, temir, baliq, qoramol va ipakni sotishgan. Savdoni engillashtirish uchun birinchi imperator yagona og’irliklar va o’lchov tizimini o’rnatdi va yo’llarning kengligini standartlashtirishdi, shuning uchun aravalar savdo hududlarini bir joydan ikkinchi joyga olib kelishlari mumkin edi.

Mashhur Ipak yo’li orqali ular tashqi bozorda ham savdo qildilar. Xitoydan kelgan mahsulotlar Yunonistonda shamollashi mumkin. Marshrining sharqiy qismida Xitoy Hindistonlik odamlar bilan savdo qilib, ularni ipak bilan ta’minlab, lapis lazuli, mercan, jade, shisha va marvaridlarni sotib oldi.

08 of 08

Qadimgi Xitoyda san’at

Pan Xong / Getty Images

“Chin” nomi ba’zan chinni uchun ishlatiladi, chunki Xitoy G’arbda chinni uchun yagona manba edi. Chinni, ehtimol, Sharqiy Xan davridan boshlab, kaolin gilidan petuntse sirini qoplagan, yuqori issiqlik bilan birga ishdan chiqarilgan, shuning uchun sirni eritib yuboradigan va chipdan yasalmagan chinni qilingan.

Xitoy san’ati neolit davriga qaytadi, shundan keyin biz kulolchilikka bo’yalganmiz . Shanxay sulolasi tomonidan Xitoy yodgorlik suratlarini ishlab chiqargan va qabrlar orasida bronza topilgan.

08 of 08

Xitoyning buyuk devori

Yifan Li / EyeEm / Getty Images

Bu Xitoyning birinchi imperatori Qin Shi Huang tomonidan 220-206 yillarda qurilgan Yulin shahri tashqarisidagi eski Buyuk Devorning bir qismidir. Buyuk devor shimoliy bosqinchilardan himoya qilish uchun qurilgan. Asrlar osha bir necha devorlar qurilgan. Biz bilgan Buyuk devor X asrda Ming sulolasi davrida qurilgan.

Devorning uzunligi 21196,18km (13,170,6956 milya) deb aniqlandi, deya xabar beradi BBC. Xitoyning devorlari “ilgari o’ylanganidan ko’ra ko’proq”.

Qadimgi Xitoy sulolalari

Qadimgi Xitoy arxeologiyasi taxminan miloddan avvalgi 2500 yildan to’rt yarim ming yillikgacha bo’lgan tarixiy voqealar to’g’risida ma’lumot beradi. Xitoy tarixidagi voqealarga davrning qadimgi hukmdorlari mansub bo’lgan sulolaga qarab murojaat qilish odat tusiga kirgan. Sulola, odatda, bir xil nasl yoki oila hukmdorlarining vorisidir, garchi oilani belgilaydigan narsa madaniyatga qarab farq qilishi mumkin.

Bu qadimgi tarixga tegishli emas, chunki so’nggi sulolasi Tsin 20-asrda tugagan. Bu faqat Xitoyga tegishli emas. Qadimgi Misr yana bir uzoq umr ko’rgan jamiyat bo’lib, u uchun biz voqealarni belgilash uchun sulolalardan (va podshohliklardan) foydalanamiz.

Dynasty China nima?

Odamlar bugungi kunda Xitoy bo’lgan joyda ikki million yildan beri yashaydilar: Xitoyda eng qadimgi odam ishg’oli Nivaxan, a Homo erectus Xitoyning shimolidagi Xebey viloyatidagi sayt. Uzoq paleolit davri taxminan 10000 yil oldin tugagan, undan keyin neolit va xalkolit davrlari taxminan 2000 yil oldin tugagan. Qudratli oilalar Xitoyning ko’p qismini boshqargan davr sifatida ta’riflangan Dynastic China an’anaviy ravishda bronza davrida Xia sulolasidan boshlangan deb belgilanadi.

Misr xronologiyasi singari, o’zining “qirolliklari” bilan oraliq davrlar o’zaro bog’liq bo’lib, sulolaviy Xitoy turli xil muammolarga duch keldi, bu esa “oltita sulola” yoki “beshta sulola” kabi atamalar bilan atalgan xaotik, hokimiyatni almashtirish davrlariga olib keldi. Ushbu tavsiflovchi yorliqlar zamonaviyroq rimliklar olti imperator yiliga va beshta imperator yiliga o’xshaydi. Masalan, Sya va Shanx sulolalari birin-ketin emas, balki bir vaqtda mavjud bo’lgan bo’lishi mumkin.

Tsin sulolasi imperatorlik davrini, Suy sulolasi esa Klassik imperatorlik Xitoy deb ataladigan davrni boshlaydi.

Dynasty China xronologiyasi

Quyida Xiaoneng Yangning “Xitoyning o’tmishdagi yangi istiqbollari: XX asrdagi xitoylik arxeologiya” (Yel University Press, 2004) dan olingan Dynasty China-ning qisqacha xronologiyasi keltirilgan.

Bronza davri sulolalari

Sya (miloddan avvalgi 2070–1600)
Erlitu (miloddan avvalgi 1900–1500)
Shanx (miloddan avvalgi 1600–1046)
Chjou (miloddan avvalgi 1046–256)

Dastlabki imperatorlik davri

Tsin (miloddan avvalgi 221–207)
Xan (miloddan avvalgi 206 – milodiy 8)
Sin (milodiy 8–23)
Uch qirollik (200–280)
Olti sulola (222-589)
Janubiy va Shimoliy sulolalar (586–589)

Kech imperatorlik davri

Suy (mil. 581–618)
Tang (618-907)
Beshta sulola (907–960)
O’n qirollik (902-979)
Qo’shiq (960–1279)
Yuan (1271–1568)
Ming (1568–1644)
Tsin (1641-1911)

Xia (Xia) sulolasi

Bronza davri Sia sulolasi taxminan miloddan avvalgi 2070 yildan 1600 yilgacha davom etgan deb taxmin qilinadi. Bu birinchi sulola, afsonalar orqali ma’lum, chunki o’sha davrdan yozma yozuvlar yo’q. O’sha paytdan beri ma’lum bo’lgan ko’p narsalar qadimiy yozuvlardan kelib chiqqan Buyuk tarixchining yozuvlari va Bambuk yilnomalari. Bular Sya sulolasi qulaganidan ming yillar o’tgach yozilganligi sababli, aksariyat tarixchilar Sya sulolasi afsona deb taxmin qilishgan. Keyinchalik, 1959 yilda arxeologik qazishmalar uning tarixiy haqiqatidan dalolat berdi.

11 ning 02

Shang Dynasty

Shan sulolasi, shuningdek, Yin sulolasi deb atalgan, miloddan avvalgi 1600–1100 yillarda bo’lgan deb taxmin qilinadi. Buyuk Tang sulolaga asos solgan va qirol Chjou uning yakuniy hukmdori bo’lgan; butun sulola tarkibiga 31 ta qirol va yettita poytaxt kirgan deyiladi. Shang sulolasidan yozma yozuvlarga toshbo’ron suyaklari, toshbaqa chig’anoqlariga siyoh bilan yozilgan xitoy tilidagi dastlabki shakllardagi yozuvlar va arxeologik joylardan topilgan ho’kiz suyaklari kiradi. hayvonlar chig’anoqlari va suyaklarida xitoy yozuvining dastlabki ko’rinishlarida saqlangan. Orang suyaklarida saqlanib qolgan Shang sulolasi yozuvlari miloddan avvalgi 1500 yilga tegishli.

Chou (Chjou) sulolasi

Chou yoki Chjou sulolasi Xitoyni taxminan 1027 yildan taxminan 221 yilgacha boshqargan. Bu Xitoy tarixidagi eng uzoq sulola bo’lgan. Sulola ideal hukmdorlar, san’at homiylari va Sariq imperatorning avlodlari deb hisoblangan Shohlar Ven (Dziy Chang) va Chjou Vuang (Dji Fa) bilan boshlangan. Chjou davri quyidagilarga bo’linadi:

Miloddan avvalgi G’arbiy Chjou 1027–771
Miloddan avvalgi 770-221 yillarda Sharqiy Chjou
Miloddan avvalgi 770-476 yillar – bahor va kuz davri
Miloddan avvalgi 475-221 yillar – Urushgan davlatlar davri

Bahor va kuz va urushuvchi davlatlar

Miloddan avvalgi 8-asrga kelib, Xitoyda markazlashgan rahbariyat tarqoq edi. Miloddan avvalgi 722 yildan 221 yilgacha turli shahar-davlatlar Chjou bilan urushgan. Ba’zilar o’zlarini mustaqil feodal birliklar sifatida namoyon qildilar. Aynan shu davrda konfutsiylik va daosizmning diniy va falsafiy harakatlari rivojlandi.

Tsin sulolasi

Tsin yoki Chin (ehtimol “Xitoy” ning kelib chiqishi) Urushgan davlatlar davrida bo’lgan va birinchi imperator Shi Xuangdi (Shih Xuang-ti) Xitoyni birlashtirganda sulola sifatida hokimiyatga kelgan (miloddan avvalgi 221–206 / 207). tarixda birinchi marta. Qin imperatori Buyuk Xitoy devorini boshlash uchun javobgardir va uning ajablantiradigan qabri hayot bo’yli terakota askarlari qo’shiniga to’lgan.

Qin imperatorlik davrining boshlanishi bo’lib, u yaqinda, 1912 yilda nihoyasiga yetdi.

Xan sulolasi

Xan sulolasi odatda ikki davrga bo’linadi, avvalgi, G’arbiy Xan sulolasi, miloddan avvalgi 206 yildan – milodiy 8 / 9gacha, keyinroq esa Sharqiy Xan sulolasi, 25-220 yillardan boshlab. Unga Tszinning haddan tashqari haddan tashqari ta’sirini boshqargan Lyu Bang (imperator Gao) asos solgan. Gao markazlashgan hukumatni saqlab qoldi va aristokratik tug’ilishdan ko’ra aqlga asoslangan doimiy byurokratiyani boshladi.

Olti sulola

Qadimgi Xitoyning notinch 6 sulolasi davri milodning 220-yilidagi Xan sulolasining oxiridan boshlab, 589 yilda janubiy Xitoyni Suy tomonidan bosib olinishiga qadar davom etdi. Uch yarim asr davomida hokimiyatni qo’lida ushlab turgan oltita sulola:

Vu (222-280)
Dong (Sharqiy) Jin (317–420)
Lyu-Song (420–479)
Nan (Janubiy) Qi (479–502)
Nan Liang (502-557)
Nan Chen (557–589)

Suy sulolasi

Suy sulolasi – milodiy 581–618 yillarda ishlagan qisqa muddatli sulola bo’lib, poytaxti Dingingda bo’lgan, hozirgi Sian.

Tang (Tang) sulolasi

Tan sulolasi, Suyga ergashgan va Song sulolasidan oldingi davr, 618-907 yillarda davom etgan oltin asr bo’lib, Xitoy tsivilizatsiyasining eng yuqori nuqtasi hisoblanadi.

5 sulolalar

Tangni ta’qib qilgan 5 sulola juda qisqa edi; ular quyidagilarni o’z ichiga olgan:

Keyinchalik Liang sulolasi (907–923)
Keyinchalik Tang sulolasi (923–936)
Keyinchalik Jin sulolasi (936–947)
Keyinchalik Xan sulolasi (947–951 yoki 982)
Keyinchalik Chjou sulolasi (951–960)

Song Dynasty va boshqalar.

5 sulola davridagi notinchliklar Song sulolasi (960–1279) bilan tugadi. Zamonaviy davrga olib boradigan imperatorlik davrining qolgan sulolalari quyidagilarni o’z ichiga oladi:

Yuan sulolasi 1271-1368 yillar
Min sulolasi 1368–1644 yillar
Tsin sulolasi 1644–1911 yillar

Qiziqarli malumotlar
Qadimgi xitoy tili