PEDAGOGLAR JAMOASINI BOSHQARISHNING PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

O’qituvchilar jamoasini boshqarish mavzusini yoritishda boshqaruv psixologiyasini, pedagogik psixologiyani, shaxs psixologiyasi hamda muloqot psixologiyasini uzviy o’rganish va ularning kesimida yangi ilmiy muammoni yaratish bugungi yuksak taraqqiyot davrida ta’lim tizimi va jamiyatimiz taraqqiyoti uchun muhim ilmiy va amaliy ahamiyatga ega.

PEDAGOGIK PSIXOLOGIYA

PEDAGOGIK PSIXOLOGIYA — taʼlim va tarbiya muammolarini tadqiq qiladigan psixologiya sohasi. U shaxsning maqsadga muvofiq rivojlanishini, bilish faoliyatining va insonda ijtimoiy ijobiy sifatlarni tarbiyalashning psixologik muammolarini oʻrganadi. Pedagogik psixologiyaning maqsadi — shartsharoit va b. psixologik omillardan kelib chiqqan holda oʻqitishning oqilona rivojlantiruvchi taʼsirini kuchaytirish. Pedagogik psixologiya 19-a. ning 2yarmida vujudga kelgan. Eksperimental psixologiya tadqiqotchilari Pedagogik psixologiya rivojiga katta qissa qoʻshganlar. Pedagogik psixologiyaning fan sifatida taraqqiy etishida oʻsha davrda yuzaga kelgan psixologik yoʻnalishlar ham turtki berdi. Bixevioristik (q. Bixeviorizm) psixologiya yoʻnalishi tarbiyachi va oʻquvchiga tashqi muhitning taʼsirini Pedagogik psixologiya uchun asos qilib oladi. Pedagogik psixologiya umumiy va bolalar psixologiyasi, shuningdek, pedagogika bilan uz-viy bogʻliq. Pedagogik psixologiya, asosan, taʼlim psi-xologiyasi va tarbiya psixologiyasiga boʻlinadi. Taʼlim psixologiyasi d a oʻquv jarayonida xotira, tafakkur, nutq, xayol, irodaning roli, shuningdek, oʻquvchilarning individual xususiyatlari (temperamenti, xarakte-ri, qiziqishlari), oʻquv predmetlarining oʻziga xosʻtomonlari, taʼlim jarayonini boshqarishning psixologik tamoyillari va b. oʻrganiladi. Hoz. zamon taʼlim psixologiyasida oʻquvchilarga doimiy yangilanib turadigan axborotlarni mustaqil oʻzlashtirish imko-niyatini beradigan, ilmiy-texnika yangiliklaridan orqada qolmaslikni taʼminlaydigan tafakkur sifatlarini oʻrganish muhim masaladir. Tarbiya psixol o giyasining asosiy vazifasi — maktabdagi tarbiyaviy ishlar jarayonida shaxsning shakllanishi masalasini ishlab chiqish. Unda shaxsning axloqiy sifatlarining shakllanishiga alohida axamiyat beriladi. Pedagogik psixologiya tadqiqotlari oʻquv materiali mazmunini tanlash, oʻquv dasturlari, darsliklar tuzish, taʼlimning har xil bosqichlarida oʻqitish metodlari tizimini tashkil qilishda muhim axamiyatga ega.

Related Posts:

• Ota-onasiz qolgan bolalar bilan olib boriladigan…
• PSIXOLOGIYA
• ASSOTSIATIV PSIXOLOGIYA
• KOSMIK PSIXOLOGIYA
• DIFFERENSIAL PSIXOLOGIYA
• IJTIMOIY PSIXOLOGIYA

PEDAGOGLAR JAMOASINI BOSHQARISHNING PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

o‘qituvchilar jamoasi / shaxs kamoloti / ta’lim-tarbiya / ta’lim psixologiyasi / tarbiya psixologiyasi / pedagogik faoliyat. / teaching staff / personal development / education / educational psychology / educational psychology / pedagogical activity

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Osiyo Olimjanovna Abdusamatova, Mekhriddin Mukhiddin Ugli Xusniddinov

Ushbu maqolada pedagogik jamoani muvaffaqiyatli boshqarish uchun jamoa tarkibini o’rganish, kamchiliklarini korreksiyalash va haqiqiy pedagogik jamoa sifatida shakllantirishga oid qarashlar o‘z ifodasini topgan. Shuningdek, Jamoada ishlash ko’nikmalarining rivojlangan darajasi ham muvaffaqiyatli jamoa uchun asosiy omillardan biridir. Jamoada ishlash muloqot vositasida amalga oshadi. Pedagogik jamoaning rivojlanishida shaxslararo muloqot muhim ahamiyatga ega.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Osiyo Olimjanovna Abdusamatova, Mekhriddin Mukhiddin Ugli Xusniddinov

TA’LIM TARBIYA JARAYONIGA PSIXOLOGIK MUHIT TA’SIRI
BOSHQARUV PSIXOLOGIYASIGA DOIR IJTIMOIY-PSIXOLOGIK YONDASHUVLAR
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIDA O‘QUV MOTIVATSIYASINI SHAKLLANTIRISHNING PSIXOLOGIK OMILLARI
AMALIYOTCHI PSIXOLOG SHAXS VA MUTAXASSIS SIFATIDA
GO’DAKLIK DAVRINING O’ZIGA XOS PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE EFFECT OF THE PSYCHOLOGICAL ENVIRONMENT ON THE EDUCATIONAL PROCESS

In this article, the successful management of the pedagogical team, the correction of shortcomings and as a real pedagogical team views on the formation were discussed. The level of teamwork skills is also one of the key factors for a successful team. Teamwork is done through communication. Interpersonal communication is important in the development of the pedagogical team.

Текст научной работы на тему «PEDAGOGLAR JAMOASINI BOSHQARISHNING PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI»

PEDAGOGLAR JAMOASINI BOSHQARISHNING PSIXOLOGIK

Abdusamatova Osiyo Olimjanovna

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti magistranti o abdusamatova@gmail.com

Mexriddin Muxiddin o’g’li Xusniddinov

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti magistranti mekhriddin33 @gmail.com

Ushbu maqolada pedagogik jamoani muvaffaqiyatli boshqarish uchun jamoa tarkibini o’rganish, kamchiliklarini korreksiyalash va haqiqiy pedagogik jamoa sifatida shakllantirishga oid qarashlar o’z ifodasini topgan. Shuningdek, Jamoada ishlash ko’nikmalarining rivojlangan darajasi ham muvaffaqiyatli jamoa uchun asosiy omillardan biridir. Jamoada ishlash muloqot vositasida amalga oshadi. Pedagogik jamoaning rivojlanishida shaxslararo muloqot muhim ahamiyatga ega.

Kalit so’zlar: o’qituvchilar jamoasi, shaxs kamoloti, ta’lim-tarbiya, ta’lim psixologiyasi, tarbiya psixologiyasi, pedagogik faoliyat.

THE EFFECT OF THE PSYCHOLOGICAL ENVIRONMENT ON THE

Osiyo Olimjanovna Abdusamatova

Master of Chirchik State Pedagogical Institute in Tashkent region o_abdusamatova@gmail.com

Mekhriddin Mukhiddin ugli Xusniddinov

Master of Chirchik State Pedagogical Institute in Tashkent region mekhriddin33@ gmail.com

In this article, the successful management of the pedagogical team, the correction of shortcomings and as a real pedagogical team views on the formation were discussed. The level of teamwork skills is also one of the key factors for a successful team. Teamwork is done through communication. Interpersonal communication is important in the development of the pedagogical team.

Keywords: teaching staff, personal development, education, educational psychology, educational psychology, pedagogical activity

O’qituvchilar jamoasini boshqarish mavzusini yoritishda boshqaruv psixologiyasini, pedagogik psixologiyani, shaxs psixologiyasi hamda muloqot psixologiyasini uzviy o’rganish va ularning kesimida yangi ilmiy muammoni yaratish bugungi yuksak taraqqiyot davrida ta’lim tizimi va jamiyatimiz taraqqiyoti uchun muhim ilmiy va amaliy ahamiyatga ega.

O’qituvchilar jamoasining psixologik xususiyatlarini o’rganish, pedagogik faoliyat va o’qituvchi muloqotining o’zaro munosabati masalasi psixologiya fanida bir qadar tadqiq qilingan muammolardan biridir. Biroq mamlakatimizda, hozirgi zamon bolalariga pedagogik ta’sir o’tkazishda o’qituvchi ishlayotgan mikromuhitning ta’siri, bu sohada o’qituvchilarda shaxslararo muloqot madaniyatini shakllantirish, pedagogik jamoani boshqarish orqali u yerda ijodiy muhit va hamkorlikni, kasbga fidoyilik va qiziqishni shakllantirish va bu muammoning psixologik imkoniyatlarini aniqlash o’z yechimini kutayotgan muammolardan biri hisoblanadi. Chunonchi, o’qituvchining o’z jamoasidagi muloqot ko’nikmalarini shakllantirishda guruhning ruhiyati, pedagogik jamoa intellektual taraqqiyoti, irodasi, dunyoqarashi va e’tiqodi, kasbiy rivojlanish darajasini aniqlash, boshqaruv tarkibining psixologik taraqqiyoti kabi psixologik yondoshuvlarga tayanish maqsadga muvofiqdir

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA

Biz o’rganayotgan muammo ustida jahon psixolog olimlari XIX-XX asrlarda faol shug’ullanishgan. Ushbu sohaning rivojlanishida V. Kann-Kalik, A.Yu. Panasyuk va boshqalar katta hissa qo’shganlar. Respublikamizda ijtimoiy psixologiya sohasi bo’yicha V.M. Karimova, F. Akramova, E.R. G’oziyev, M. Maxsudova kabi olimlar ilmiy izlanishlarni olib borganlar. Ammo, ushbu katta mavzu hamon o’z dolzarbligini yo’qotmagan, ijtimoiy hayot o’zgarishlari bilan yangi-yangi qirralari va o’rganilishi lozim bo’lgan muammolariga ega bo’lib bormoqda. Z.T.Nishonova tomonidan nashr etilgan «Psixodiagnostika» (T., 2009), «Oliy ta’lim psixologiyasi» (T., 2011) kabi darsliklar ham bu sohani o’rganish davom etayotganligini ko’rsatadi

Pedagogik jamoada boshqaruv etikasi va rahbar fazilatlari o’qituvchi va o’quvchilarda sog’lom ruhiyat, o’qishga qiziqish, kasbga muhabbat va kelajakka ishonch hosil qilishda yetakchi ahamiyatga ega. Fazilat – bu ijobiy xislat yaxshi sifat yoki xususiyatdir.Kishilarda fazilatlarining turlicha bo’lishi hamda xulq – atvorlar insonning badanini aylanib yuradigan suyuq moddalariga ko’p jihatdan bog’liq ekanligi tajribada ko’zatilgan.Qadimgi tibbiyotning yirik namoyondasi Gippokratning inson badanida qon asosiy o’rinni ishg’ol etsa bunday odam harakatchan yengil

bo’ladi, taassurotlarning almashinishiga tez ko’nikib keta qoladi, o’z atrofida sodir bo’ladigan voqyealarga darhol va ishtiyoq bilan aralashadi degan fikri bejiz emas. Mana shu kishilarni Gippokrot sangviniklar deb atagan. Bu lotincha “sangvinik” ya’ni “qon” degan so’zdan kelib chiqqan. Sangviniklar tuyg’u xususiyatlari bilan ajralib turadi. Ular: Yangi kishilar bilan tez til topishadigan; Bir ish turidan ikkinchi ish turiga tezda ko’nikadigan; Bir turda bajaradigan ishlarni yoqtirmaydigan; Yangi sharoitga osonlik bilan o’rganadigan; Xushchaqchaq; Harakatlari shiddatli; Nutqi tez; Kelajakka ishonch bilan qaraydigan; So’zini aniq va ma’noli qilib imoishoralar bilan gapiradigan kishilardir. Obyekt: Rahbarning jamoaga nisbatan madaniyatliligi, xalqparvarligi, ya’ni;

Kishilarga e’tibor va hurmat;

– Kishilarga xayrixoh va iltifotli bo’lish;

– Oliyjanoblik va beg’arazlik, xolislik;

– Kishilarning qadr – qimmatiga yetish kabilar;

– Fuqarolik va kasbiy burchini bajarish;

– Odamlarga ishonch kishilarning o’z kuchiga qobiliyatiga bo’lgan ishonchini qo’llab – quvvatlay olish uni shaxsiy kamchiliklarini bartaraf qilishga yo’naltira bilish;

– Yuqori nutq madaniyatiga ega bo’lish va tashqi ko’rinishdagi ozodaligi;

– O’zaro munosabatdagi quyidagi oddiy e’tiqod qoidalariga rioya qilish;

– Mehnat va do’stlikdagi sherikchilikda o’zaro yordam va qo’llab – quvvatlash;

– Hozirjavoblik va majburiylik so’zsiz bajarishlik;

– Prinsipiallik va ishonch;

– Talabchan. Rahbarning jamiyatga nisbatan madaniyatliligi.

Yuqorida sanab o’tilgan sifatlar va xislatlar rahbar va xodimning jamoada o’z o’rnini topishga juda ahamiyatga ega.

Boshqaruv tizimi deyilganda boshqaruv apparati va ular o’rtasidagi bog’lanish tushuniladi. Boshqaruv tizimining tarkibini bir-biri bilan bog’langan teng huquqli birliklar va bo’g’inlar tashqil qiladi. Har bir bo’linma o’z vazifasiga ega bo’lib, bo’linma boshqaradigan vazifalar doirasini, uning faoliyat chegaralarini, vakolatlari va javobgarligini belgilaydi. Boshqaruv tizimi a’zolari rasmiy va norasmiy aloqalarda bo’ladi. Rasmiy aloqalar bu eng avvolo rahbarlar bilan bo’ysunuvchilar o’rtasidagi

aloqalardir (vertikal aloqalar). Ular rahbarlikning va bo’ysunuvchilming turiga qarab farq qiladi. Agar rahbarlik to’laqonli bo’lib kuyi bo’linmalar faoliyatiga doir barcha masalalarga daxldor ba, bu xildagi aloqa muntazam aloqa deb aytiladi. Rahbarlik cheklangay bo’lsa, u holda aloqa funksional bo’ladi. Bo’linmalar o’rtas ida, vertikal aloqadan tashqari gorizontal aloqalar ham mavjud bo’lib, ular muvofiqlashtirishni va hamkorlik qilish tarzidagi aloqalardir. Boshqaruv tizimida asosiy o’rinni rasmiy aloqalar egallaydi. Lekin norasmiy aloqalar ham muhim, ahamiyatga egaligini unutmaslik kerak.Bugungi kunda boshqaruvning ilmiy asoslangan va tajribada sinab ko’rilgan qoidalariga tayanmay turib, xalq xo’jaligini hamda korxonalarni samarali rivojlantirib va boshqarib bo’lmaydi. Ushbu qoidalar jamoalarni boshqarish va unga rahbarlik qilishni belgilab beradi. Hozirgi sharoitda jamoani boshqarish shakllari va usullarini belgilovchi asosiy qoidalar quyidagilardan iborat:

1. Boshqarishning ilmiylik qoidasi. Bu qoidani amalga oshirish ijtimoiy taraqqiyot qonunlarini tobora to’laroq bilib borishini va ulardan kundalik yuritish amaliyotida borgan sari to’laroq foydalanishni taqazo etadi.

2. Siyosiy va xo’jalik rahbarlarining birligi qoidasi. Bu qoida Boshqaruvga siyosat bilan chambarchas bog’liq holda qarashga asoslanadi va o’z ichiga quyidagilarni oladi:

a) umumiy xo’jalik vazifalari bilan iqtisodiy vazifalarni hal etishga siyosiy yondashuv;

b) Boshqaruv faoliyatini yaxshilash uchun jamoaning barcha a’zolarini jalb

v) Boshqarishni umumdavlat maqsadlariga yo’naltirish.

3. Tarmoq va hududlar bo’yicha boshqarishni bog’lab olib borish koidasi. Bunda tarmoq va bo’linmalar o’rtasida o’zviy bog’liqlik yaratilishi nazarda tutiladi.

4. Boshqarishni demokratlashtirish qoidasi. Bu qoida ishlab chiqarishni boshqarish eng muhim qoidalari jumlasiga kiradi. Boshqarishni demokratlashtirish mexnatkashlar oilasini ishlab chiqarishni boshqarishga keng ko’lamda jalb qilish uchun yetarli imkoniyat yaratib beradi. Boshqaruv faoliyatida mexnatkashlarning bevosita qatnashishi aholi o’rtasida ishonchni uyg’otadi.

5. Reja asosida xalq xo’jaligini rivojlantirish qoidasi. Bu rejalashtirish vazifasining muhimligini va o’sha boshqarishning markaziy bo’g’iniga aylanishini belgilaydi.

6. Boshqarishning yakka hokimlik qoidasi. Bunda boshqaruv bir shaxs tomonidan amalga oshiriladi. Yakka xokimlik asosida boshqarish ba’zan yaxshi, ba’zan salbiy natijalar berishi mumkin. Bu boshqaruvchining layoqatiga, dunyoqarashi, tashqilotchiligiga, ma’naviy va axloqiy yetukligiga bog’liq bo’ladi. Boshqaruv usullari ishchi jamoalari oldiga qo’yilgan vazifalarning o’z vaqtida yuqori

sifatli qilib, bajarilishini ta’minlash uchun ularga nisbatan ko’riladigan zarur chora tadbirlarni va ta’sirchan usullarning qo’llanilishini bildiradi. Pedagogik jamoani boshqa yosh va individual o’zgaruvchanlik insoniyatning ijtimoiy-tarixiy taraqqiyoti tasiri ostida har xil ko’rinishda namoyon bo’ladi. Individning dinamik xususiyatlariga shaxsning ijtimoiy sifatlari ta’sir etib, uning individual o’zgaruvchanligi omilini kuchaytiradi.

O’qituvchi alohida e’tibor talab qiladigan obyektdir. Amaliyot shuni ko’rsatadiki, odatda o’qituvchilar psixolog bilan hamkorlik qilishga tayyor bo’ladilar. Hamma gap psixolog o’zini qanday tutishiga borib taqaladi. Bunda psixologning o’qituvchilarga nisbatan egallaydigan pozisiyasi juda muhim rol o’ynaydi.

Psixolog pozisiyasining asosiy komponentlari quyidagilardan iborat: a)pedagog bilan bo’lgan munosabatga ustanovka;

b)pedagoglarni qanday bo’lsa shundayligicha qabul qilishga ustanovka v)subyekt – subyekt munosabatlaridan iborat tenglik va hamkorlik xarakteridagi munosabatlarga ustanovka.

Mana shunday pozitsiya pedagoglar bilan bo’lgan konstruktiv hamkorlikni ta’minlay oladi.

1.G’oziyev, E. (2010). Umumiypsixologiya. Yangi asr avlodi.

2.Davletshin, M. (2002). Umumiy psixologiya. TDPU.

3.Suyarov, A. (2017). The present condition of tourism in Samarkand, the results of research survey from tourists in region. SCOPE Acad. HOUSE BM Publ. 103, 41-46. 4.Samarova Shoxista Rabidjanovna, Rakhmonova Muqaddas Qahramanovna, Mirzarahimova Gulnora, Ikromovna, Maratov Temur Gayrat ugli, Kamilov Bobir Sultanovich. (2020). Psychological aspects of developing creative personality and the concept of reduction of creativity to intellect. JCR. 7(17): 498-505. doi: 10.31838/jcr.07.17.69

5.Jabbor Usarov. (2019, June). Using Teaching Methods for Development Pupil Competencies. International Journal of Progressive Sciences and Technologies, 15(1), 272-274.

6.Jabbor Eshbekovich Usarov. (2017). Formation Competence at Pupils as the Factor of Increase of Education’s Efficiency. Theoretical & Applied Science, 53(9), 79-82.

7.Mukhamedov Gafurdjan Isroilovich, & Usarov Djabbar Eshbekovich. (2020). Technologies for the Development of Competencies in Physics in General Secondary

Education using Multimedia Resources. International Journal of Innovative Technology and Exploring Engineering, 9(3), 2677-2684.

8. Usarov Djabbar Eshkulovich, & Suyarov Kusharbay Tashbaevich. (2020). Developing Pupils’ Learning and Research Skills on the Basis of Physical Experiments. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(02), 1337-1346.

9.Maratov Temur Gayrat ugli (2019) Scientific theoretical problems of perfect human category in the psychology. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. 7(8). 16-22.

10.NJ 3shnaev, TG’ Maratov, G Mirzaraximova. (2020). O’zbek milliy kino san’ati va madaniyatida psixoprofilaktik xizmat tizimini joriy эtish masalalari. Oriental Art and Culture 03. 156-165.

11 .Turakulov Buri Norboevich. (2020). Analysis of psychological theory of emotional intelligence. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. 8(3). 99-104.

12.Usarov Jabbor Eshbekovich, Eshnayev Nortoji Jumayevich, and Kodirov Ikrom Davronovich. (2020) “PROBLEMS OF FORMATION OF LEARNING MOTIVES IN PUPILS”, IEJRD – International Multidisciplinary Journal, vol. 5, no. 8, p. 6,

13.Usarov Jabbor Eshbekovich, Eshnayev Nortoji Jumayevich, and Haydarova Surayyo Abdusalomovna. . (2020) “DEFECTS IN SCIENTIFIC RESEARCH OF THE PROBLEMS OF SPIRITUAL AND MORAL CRISIS AND ITS SOLUTION”, IEJRD – International Multidisciplinary Journal, vol. 5, no. 8, p. 6.

O’quvchilar taraqqiyotining xususiyatlariga bog’liq ravishda va ta’lim

tarbiyaning asosiy bosqichlariga moye ravishda maktab davri uch bosqichga bo’linadi. Boshlangich sinf 1-3,4 sinflar o’rta 5-9 sinflar. Yuqori 10,11,12 – sinflar. Yosh davrini atrofdagilarga munosabat taraqqiyot darajasi bilan bilimlar, usullar, qobiliyat taraqqiyot darajasi o’rtasidagi aloqa belgilaydi.D.B.Elkonining ta’kidlashicha taraqqiyot jarayonining bu 2 turli tomonlari o’rtasidagi munosabatning o’zgarishi keyingi yosh davrlarda muhim ichki asosni tashkil etadi.Masalan, gudaklik davrida bolaning tashqi muhit bilan aloqasi uning kattalar bilan aloqasi orqaliamalga oshiriladi.Bola xuddi shunday munosabatlar sistemasi sifatida ma’lum malakalarniegallaydi.Undan tasavvurlarnipg sodda bosqichlari shakllanadi. Kattalar bilan muloqot usullari kengayadi, nutqi rivojlanadi va boshqalar. Bo’larning ba’ri bolaning mustaqil harakat qilishimkoniyatlarining kengzyishi uchun asos yaratadi.So’ngra atrofdagilar bilan munosabat usullari ham o’zgaradi. Bu esa psixik

taraqqiyotning keyingi borishi sharoitini o’zgartiradi. Bunday vaziyat usmirlik davrida ham vujudga keladi.Bunda oldingi taraqqiyot yutuqlari majmui bola hayot sharoitlari o’zgarishi bolaning atrofdagilar bilan munosabat usullarining o’zgarishiga olib keladi.