Online maktab 10 sinf dars jadvali
*a) Venn diagrammasi
Tasdiqlayman” Sh. Turdimetov
*a) Bolalar 3 yoshdan 5 yoshgacha tarbiyalanadigan MTM, 1 – 8 – sinflargacha bo’lgan boshlang’ich maktablar 6 yoshdan 13 yoshdagilar, 9-12-sinflardan iborat o’rta maktablar (14-17 yoshgacha). U quyi va yuqori bosqichdan iborat.
b) Bolalar 2 yoshdan 4 yoshgacha tarbiyalanadigan MTM, 1 – 8 – sinflargacha bo’lgan boshlang’ich maktablar 6 yoshdan 12 yoshdagilar, 9-12-sinflardan iborat o’rta maktablar (14-17 yoshgacha). U quyi va yuqori bosqichdan iborat.
c) Bolalar 2 yoshdan 5 yoshgacha tarbiyalanadigan MTM, 1 – 8 – sinflargacha bo’lgan boshlang’ich maktablar 6 yoshdan 13 yoshdagilar, 9-12-sinflardan iborat o’rta maktablar (14-15 yoshgacha). U quyi va yuqori bosqichdan iborat.
d) Bolalar 2 yoshdan 6 yoshgacha tarbiyalanadigan MTM, 1 – 8 – sinflargacha bo’lgan boshlang’ich maktablar 6 yoshdan 11 yoshdagilar, 9-12-sinflardan iborat o’rta maktablar (14-15 yoshgacha). U quyi va yuqori bosqichdan iborat.
2. Germaniya ta’lim tizimining birinchi bosqichi qanday nomlanadi?
*a) Primarbereich
b) Sekundarbereich
c) Tertiärbereich
d) Quartärbereich
3. Germaniyada to’liq o’quv haftalik maktabiga borish majburiyati necha yoshgacha hisoblanadi?
4. Frantsiya boshlang’ich ta’lim maktablariga necha yoshdan necha yoshgacha bo’lgan
bolalar jalb qilinadilar?
*a) 6 yoshdan 11 yoshgacha bo’lgan
b) 6 yoshdan 12 yoshgacha bo’lgan
c) 6 yoshdan 10 yoshgacha bo’lgan
d) 5 yoshdan 10 yoshgacha bo’lgan
5. Koreyada nechta oliy o’quv yurti mavjud?
6. Koreyada necha foiz oliy o’quv yurti xususiy hisoblanadi?
7. Muammoli ta’lim yondashuvlarining kuchli, kuchsiz, imkoniyat va to’siqlarini tahlil qilishga qaratilgan metod bu.
c) Muammoli ta’lim
d) Muammoli vaziyat
8. “Keys-stadi” metodi qanday ma’noni anglatadi?
*a) inglizcha so’z bo’lib, “case” – aniq vaziyat, hodisa, “study” – o’rganmoq, tahlil qilmoq.
b) nemischa so’z bo’lib, “case” – aniq vaziyat, hodisa, “study” – o’rganmoq, tahlil qilmoq
c) fransuzcha so’z bo’lib, “case” – aniq vaziyat, hodisa, “study” – o’rganmoq, tahlil qilmoq
d) lotincha so’z bo’lib, “case” – aniq vaziyat, hodisa, “study” – o’rganmoq, tahlil qilmoq
9. Kompetentsiya nima?
*a) Mavjud bilim, ko’nikma va malakalarni kundalik faoliyatda qo’llay olish qobiliyati.
b) Mavjud bilim, ko’nikma va malakalarni amalda qo’llay olish qobiliyati.
c) O’rganilgan bilimlarni tanish vaziyatlarda qo’llay olish
d) O’rganilgan bilim va shakllangan ko’nikmalarni notanish vaziyatlarda qo’llay olish va yangi bilimlar hosil qilish.
10. Kompetentsiyalar qanday turlarga bo’linadi?
*a) Tayanch va fanga oid umumiy kompetentsiyalar
b) Tayanch va xususiy kompetentsiyalar
c) Boshlang’ich va umumiy kompetentsiyalar
d) Tayanch va umumiy kompetentsiyalar
11. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Umumiy o’rta va o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to’g’risida”gi 187-sonli qarori qachon qabul qilingan?
*a) 2017 yil 6 aprel
b) 2016 yil 16 aprel
c) 2017 yil 17 aprel
d) 2016 yil 7 aprel
12. UO’Tning malaka talablari deganda nima tushuniladi?
*a) Umumta’lim fanlari bo’yicha ta’lim mazmunining majburiy minimumi va yakuniy maqsadlariga, o’quv yuklamalari hajmiga hamda ta’lim sifatiga qo’yiladigan talablar tushuniladi.
b) Umumta’lim fanlari bo’yicha ta’lim mazmuni va sifatiga qo’yiladigan talablardan tushuniladi
c) Umumta’lim fanlari bo’yicha ta’lim mazmunining majburiy minimumi tushuniladi.
d) Umumta’lim fanlari bo’yicha ta’lim mazmuni, o’quv yuklamalari hajmiga hamda ta’lim sifatiga qo’yiladigan talablardan tushuniladi.
13. STEM atamasi ilk bor qaysi davlatning maktab dasturiga kiritilgan?
14. STEM atamasining lug’aviy ma’nosi nima?
*a) Tabiy fanlar, texnologiya, muxandislik ishi, matematika.
b) Muxandislik ishi, matematika, kimy, fizika.
c) Tabiy fanlar, texnologiya, kimy, fizika.
d) Tarix, texnologiya, tasviriy san’at, biologiya.
15. Texnologik jarayon – bu.
*a) Ishlab chiqariladigan mahsulotga ishlov berishning yagona jarayonini hosil qiluvchi texnologik operatsiyalarning yig’indisi.
b) Ishchi tomonidan o’zining ish joyida bajariladigan, yakuniga etkazilgan harakat ko’rinishidagi jarayonning bir qismi.
c) Ma’lum bir mahsulotni ishlab chiqarish texnologik operatsiyalarning ketma-ketligini bayon qiluvchi texnik hujjat.
d) Texnologik operatsiyalarni amalga oshirishni belgilovchi tartib bo’lib, ma’lum bir mahsulotni ishlab chiqarishda bajariladigan operatsiyalarning vaqti, shartlarini belgilaydi
16.Texnologik operatsiya – bu.
*a) Ishchi tomonidan o’zining ish joyida bajariladigan, yakuniga etkazilgan harakat ko’rinishidagi jarayonning bir qismi.
b) Ishlab chiqariladigan mahsulotga ishlov berishning yagona jarayonini hosil qiluvchi texnologik operatsiyalarning yig’indisi.
c) Texnologik operatsiyalarni amalga oshirishni belgilovchi tartib bo’lib, ma’lum bir mahsulotni ishlab chiqarishda bajariladigan operatsiyalarning vaqti, shartlarini belgilaydi
d) Ma’lum bir mahsulotni ishlab chiqarish texnologik operatsiyalarning ketma-ketligini bayon qiluvchi texnik hujjat.
17. Texnologik xarita – bu.
*a) Ma’lum bir mahsulotni ishlab chiqarish texnologik operatsiyalarning ketma-ketligini bayon qiluvchi texnik hujjat.
b) Texnologik operatsiyalarni amalga oshirishni belgilovchi tartib bo’lib, ma’lum bir mahsulotni ishlab chiqarishda bajariladigan operatsiyalarning vaqti, shartlarini belgilaydi
c) Ishlab chiqariladigan mahsulotga ishlov berishning yagona jarayonini hosil qiluvchi texnologik operatsiyalarning yig’indisi.
d) ) Ishchi tomonidan o’zining ish joyida bajariladigan, yakuniga etkazilgan harakat ko’rinishidagi jarayonning bir qismi.
18. Texnologik reja – bu.
*a) Texnologik operatsiyalarni amalga oshirishni belgilovchi tartib bo’lib, ma’lum bir mahsulotni ishlab chiqarishda bajariladigan operatsiyalarning vaqti, shartlarini belgilaydi.
b) Ma’lum bir mahsulotni ishlab chiqarish texnologik operatsiyalarning ketma-ketligini bayon qiluvchi texnik hujjat.
c) Ishchi tomonidan o’zining ish joyida bajariladigan, yakuniga etkazilgan harakat ko’rinishidagi jarayonning bir qismi.
d) Ishlab chiqariladigan mahsulotga ishlov berishning yagona jarayonini hosil qiluvchi texnologik operatsiyalarning yig’indisi.
19. “Texnologiya”ning fan sifatida vujudga kelishiga nechanchi asrga to’g’ri keladi?
20. Qaysi yildan boshlab “Mehnat ta’limi” nomi “Texnologiya” deb atala boshlandi?
*a) 2017 yildan boshlab
b) 2015 yildan boshlab
c) 2016 yildan boshlab
d) 2014 yildan boshlab
21. Kreativ kompetentlik – bu.
*a) Pedagogik faoliyatga nisbatan tanqidiy va ijodiy yondashish, o’zining ijodkorlik malakalariga egaligini namoyish eta olish;
b) Izchil ravishda kasbiy o’sishga erishish, malaka darajasini oshirib borish, kasbiy faoliyatda o’z ichki imkoniyatlarini namoѐn qilish;
c) Pedagogik jarayonni takomillashtirish, ta’lim sifatini yaxshilash, tarbiya jarayonining samaradorligini oshirishga doir yangi g’oyalarni ilgari surish;
d) Kasbiy-pedagogik bilim, ko’nikma va malakalarni boyitadigan ilg’or texnologiyalarni o’zlashtirish;
22. Innovatsion kompetentlik – bu.
*a) Pedagogik jarayonni takomillashtirish, ta’lim sifatini yaxshilash, tarbiya jarayonining samaradorligini oshirishga doir yangi g’oyalarni ilgari surish, ularni amaliyotga muvaffaqiyatli tatbiq etish;
b) Kasbiy-pedagogik bilim, ko’nikma va malakalarni boyitadigan ilg’or texnologiyalarni o’zlashtirish;
c) Izchil ravishda kasbiy o’sishga erishish, malaka darajasini oshirib borish, kasbiy faoliyatda o’z ichki imkoniyatlarini namoyon qilish;
d) Pedagogik faoliyatga nisbatan tanqidiy va ijodiy yondashish;
23. Kommunikativ kompetentlik – bu.
*a) Ta’lim jarayonining barcha ishtirokchilari, jumladan, talabalar bilan samimiy muloqotda bo’lish, ularni tinglay bilish, ularga ijobiy ta’sir ko’rsata olish;
b) Kasbiy-pedagogik bilim, ko’nikma va malakalarni boyitadigan ilg’or texnologiyalarni o’zlashtirish;
c) Izchil ravishda kasbiy o’sishga erishish, malaka darajasini oshirib borish, kasbiy faoliyatda o’z ichki imkoniyatlarini namoyon qilish;
d) Pedagogik jarayonni takomillashtirish, ta’lim sifatini yaxshilash, tarbiya jarayonining samaradorligini oshirishga doir yangi g’oyalarni ilgari surish;
24. Shaxsiy kompetentlik – bu.
*a) Izchil ravishda kasbiy o’sishga erishish, malaka darajasini oshirib borish, kasbiy faoliyatda o’z ichki imkoniyatlarini namoyon qilish;
b) Pedagogik jarayonni takomillashtirish, ta’lim sifatini yaxshilash, tarbiya jarayonining samaradorligini oshirishga doir yangi g’oyalarni ilgari surish;
c) Pedagogik faoliyatga nisbatan tanqidiy va ijodiy yondashish;
d) Kasbiy-pedagogik bilim, ko’nikma va malakalarni boyitadigan ilg’or texnologiyalarni o’zlashtirish;
25. Texnologik kompetentlik – bu.
*a) Kasbiy-pedagogik bilim, ko’nikma va malakalarni boyitadigan ilg’or texnologiyalarni o’zlashtirish, zamonaviy vosita, texnika va texnologiyalardan foydalana olish;
b) Kasbiy-pedagogik bilim, ko’nikma va malakalarni boyitadigan ilg’or texnologiyalarni o’zlashtirish;
c) Pedagogik faoliyatga nisbatan tanqidiy va ijodiy yondashish;
d) Izchil ravishda kasbiy o’sishga erishish, malaka darajasini oshirib borish, kasbiy faoliyatda o’z ichki imkoniyatlarini namoyon qilish;
26. Ekstremal kompetentlik – bu.
*a) favqulotda vaziyatlar (tabiiy ofatlar, texnologik jarayon ishdan chiqqan)da, pedagogik nizolar yuzaga kelganda oqilona qaror qabul qilish, to’g’ri harakatlanish malakasiga egalik;
b) Kasbiy-pedagogik bilim, ko’nikma va malakalarni boyitadigan ilg’or texnologiyalarni o’zlashtirish;
c) Izchil ravishda kasbiy o’sishga erishish, malaka darajasini oshirib borish, kasbiy faoliyatda o’z ichki imkoniyatlarini namoyon qilish;
d) Pedagogik faoliyatga nisbatan tanqidiy va ijodiy yondashish;
27. Koreyada davlat byudjetining necha foizi ta’limga sarflanadi?
28. AQShda majburiy ta’lim necha yoshgacha?
29. AQShda o’rta maktablarda kasb- hunar o’rganish necha xil yo’nalishda ?
30. Germaniya ta’lim tizimi necha bosqichdan iborat?
*a) 4 bosqichdan iborat
b) 3 bosqichdan iborat
c) 2 bosqichdan iborat
d) 5 bosqichdan iborat
31. Germaniya kasb-hunar ta’limining qanday tizimi mavjud?
*a) Dual
32. Frantsiyada boshlang’ich sinflarda o’qish nechta bosqichda amalga oshiriladi?
*a) 3 bosqichda amalga oshiriladi
b) 2 bosqichda amalga oshiriladi
c) 1 bosqichda amalga oshiriladi
d) 4 bosqichda amalga oshiriladi
33. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoev tashabbuslari bilan “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi 2 PF-4947-sonli Farmoni qachon qabul qilindi?
*a) 2017 yilning 7 fevral kuni
b) 2017 yilning 17 fevral kuni
c) 2017 yilning 27 fevral kuni
d) 2016 yilning 7 fevral kuni
34. 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning
nechta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi belgilab berildi?
*a) 5 ta yo’nalish
b) 7 ta yo’nalish
c) 6 ta yo’nalish
d) 4 ta yo’nalish
35. Harakatlar strategiyasining nechanchi uchtuvor yo’nalishida “. ta’lim, madaniyat, ilm-fan, adabiyot, san’at va sport sohalarini rivojlantirish, yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish” masalalariga katta e’tibor qaratilgan?
*a) 4-chi ustuvor yo’nalishida
b) 3-chi ustuvor yo’nalishida
c) 5-chi ustuvor yo’nalishida
d) 2-chi ustuvor yo’nalishida
36. Davlat ta’lim standartining bosh mezoni – bu..
*a) Tayanch o’quv reja
b) Tayanch o’quv dastur
37. Tajriba-tayanch o’quv rejasi, davlat ta’lim standarti loyihalari, sinov o’quv dasturlari hamda baholashning reyting usuli qaysi qarorga muvofiq tajriba-sinovdan o’tkazildi?
*a) O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 13 maydagi
b) O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 14 maydagi
c) O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 13 maydagi
d) O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 14 maydagi
38. Texnologiya va kasb-hunarga yo’naltirish jarayonlari oldiga qo’yilgan yuqoridagi vazifalarning bajarilishini nazorat qilish qanday amalga oshiriladi?
*a) Davlat ta’lim standarti bo’yicha
b) Tayanch o’quv dastur bo’yicha
c) Tayanch o’quv reja bo’yicha
d) Yuklama bo’yicha
39. Texnologiya fanini o’qitishda uning o’ziga xos xususiyatlari, mazmuni va vazifalarini hisobga olgan holda ta’lim-tarbiya jarayonining asosini tashkil qiluvchi qanday tamoillar mavjud?
*a) Umumdidaktik va maxsus tamoillar
b) Umumdidaktik tamoillar
c) Maxsus tamoillar
d) Ijtimoiy tamoillar
40. Umumiy o’rta ta’lim maktablarining o’quv rejasida texnologiya o’quv faniga 1-4 sinflarda haftasiga 1necha soatdan vaqt ajratiladi?
41. Umumiy o’rta ta’lim maktablarining o’quv rejasida texnologiya o’quv faniga 5-7 sinflarda haftasiga 1necha soatdan vaqt ajratiladi?
42. Umumiy o’rta ta’lim maktablarining o’quv rejasida texnologiya o’quv faniga 8-9 sinflarda haftasiga 1nechasoatdan vaqt ajratiladi?
43. Umumiy o’rta ta’lim maktablarining o’quv rejasida texnologiya o’quv faniga jami necha soat vaqt ajratiladi?
44. O’rganilgan ma’lumotlarni eslab qolish va qayta tushuntirib berish nima?
45. O’rganilgan bilimlarni tanish vaziyatlarda qo’llay olish nima?
46. O’rganilgan bilim va shakllangan ko’nikmalarni notanish vaziyatlarda qo’llay olish va yangi bilimlar hosil qilish nima?
47. Molekulalari yuzlab va minglab atomlarning o’zaro valentlik bog’lanishidan hosil bo’lgan yuqori molekulyar birikma bu-.
48. Neft, tabiiy gaz va toshko’mir kabi materiallarga kimyoviy ishlov beriish orqali olinadigan materiallar bu-.
*a) Sintetik polimerlar
b) Sun’iy polimerlar
c) Tabiiy polimerlar
49. Monomerlarning o’zaro qo’shimcha mahsulotlar (chiqindi) ajratmasdan birikish jarayoni deb nimaga aytiladi?
c) Sintetik polimerlarlash
d) Tabiiy polimerlarlash
50. . ni bir necha marta qizdirib (yumshatib) har xil shaklga keltirish va ishlov berish mumkin.
*a) Termoplastik polimerlar
c) Termoreaktiv polimerlar
51. . bir marta qizdirilib (yumshatilib) ma’lum shaklga solingandan keyin harorat ta’sirida yumshamaydigan bo’lib qoladi.
c) Termoplastik polimerlar
52. Sintetik tolalar kamida . oS(gradus) dan keyin yumshab cho’ziladi.
53. . deb – polimerlar asosida olingan mustahkam, qattiq va elastik materialga aytiladi.
*a) Plastmassa (plastik)
b) Termoreaktiv polimerlar
c) Termoplastik polimerlar
d) Sintetik tolalar
54. Plastmassalarni yopiq kameralarda bosim ostida ta’sir ettirib ishlash bu-.
*a) Plastmassani presslash
b) Plastmassani ezish
c) Plastmassani prokatlash
d) Plastmassani shtamplash
55. . inglizcha “resisto” so’zidan olingan bo’lib qarshilik ko’rsataman
ma’nosini anglatadi
56. Maxsus texnik vositalar – o’lchash asboblari yordamida fizik kattaliklarning qiymatlarini tajriba yo’li bilan aniqlash bu-.
57. Nima shaxsning individual kamol topishi uchun zarur bo’ladigan hayotiy ko’nikma va malakalarini rivojlantirish sanaladi?
*a) Rivojlantiruvchi ta’limning vazifasi
b) Rivojlantiruvchi ta’limning o’ziga xos xususiyatlari
c) Rivojlantiruvchi ta’limning maqsadi
d) Rivojlantiruvchi ta’limning predmeti
58. Texnologiya va dizayn”, servis xizmati yonalishlari nechanchi sinflarda o’qitiladi?
59. Texnologiya va dizayn yo’nalishi bo’yicha 5-7 sinflarda qanday bo’limlar yangidan kiritilgan?
*a) “Polimer metallarga ishlov berish texnologiyasi”, “Ro’zg’orshunoslik asoslari”
c) Elektronik asoslari
d) Ro’zg’orshunoslik asoslari
60. Texnologiya va dizayn yo’nalishi bo’yicha 8-9 sinflarda qanday yo’nalish kiritilgan?
*a) Elektronik asoslari
b) Polimer metallarga ishlov berish texnologiyasi
c) Polimer metallarga ishlov berish texnologiyasi”, “Ro’zg’orshunoslik asoslari”
d) Ro’zg’orshunoslik asoslari
61. “Serviz xizmati” yo’nalishi bo’yicha 5-9 sinflarga yangi kiritilgan bo’limning nomi?
*a) Ro’zg’orshunoslik asoslari
b) Polimer metallarga ishlov berish texnologiyasi
c) Polimer metallarga ishlov berish texnologiyasi”, “Ro’zg’orshunoslik asoslari”
d) Elektronik asoslari
62. Texnologiya fanining o’quv dasturidan chiqarilgan yo’nalishning nomini aniqlang?
*a) Qishloq xshjaligi asoslari
b) Polimer metallarga ishlov berish texnologiyasi
c) Polimer metallarga ishlov berish texnologiyasi”, “Ro’zg’orshunoslik asoslari”
d) Elektronik asoslari
63. Sinfdan va maktabdan tashqari ta’lim jarayonini tashkiliy nuqtai nazardan va o’quv ishlarini unga jalb etilishi tomonidan ularni nechta turga ajratish mumkin?
*a) 3 ta turga (Individual, guruhiy va ommaviy)
b) 2 ta turga (Individual va ommaviy)
c) 1 ta turga (Ommaviy)
d) 4 ta turga (Individual, guruhiy, oilaviy va ommaviy)
64. Odam qo’li harakati yoki ishchi funktsiyalarini bajara oladigan va odam orqali yoki avtomatik ravishda boshqariladigan qurilma bu-.
65. Robotlar, asosan necha turga bo’linadi?
d) 5 turga
66. Ukuv ustaxonalari necha xil buladi?
*a) Ko’p qirrali, kombinatsiyalashgan
c) Buyum tikishga moslashtirilgan
67. Metaldan yasalgan buyumlarga o’yib yoki bo’rttirib naqsh ishlash qanday san’at turiga kiradi?
d) Chilangarlik, zargarlik,Chilangarlik, zargarlik.
68. Kasb nima?
*a) Diplom yoki tegishli hujjatda ko’rsatilgan ixtisoslik nomi
b) Maqsadli mehnat faoliyati
c) Unumli mehnat bilan shug’illanish
d) Jamiyat uchun foydali mehnat qilish
69. “Keys – stadi” so’zining izohiy lug’atdagi ma’nosi qaysi bandda to’g’ri ko’rsatilgan?
*a) Keys – stadi inglizcha “sase” – aniq vaziyat, “stadi” – ta’lim co’zlarining
birikuvidan hosil qilingan
b) biror ishda, mahoratda, san’atda qo’llaniladigan usullar, yo’llar yig’indisi.
c) ingl. “integrtion” – yangilik kiritish
d) “integration” so’zidan olingan bo’lib, qayta, qurish, tiklash, to’ldirish; “integr”-to’liq, butun, yaxlit degan ma’noni anglatadi
70. Umumiy o’rta ta’limning malaka talablari qanday tarkibiy qismlardan iborat?
*a) Bilim, ko’nikma, malaka, kompetentsiya
b) Nazariy bilim, ko’nikma, malaka, kompetentsiya
c) Bilim, ko’nikma, amaliy malaka, kompetentsiya
d) Bilim, amaliy ko’nikma, malaka, tayanch va xususiy kompetentsiya
71. Tayanch kompetentsiyalar nechtadan iborat?
d) 3 ta
72. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 15 martdagi 140-sonli Qarori bilan qanday xujjat imzolandi?
*a) Umumiy o’rta ta’lim to’g’risidagi Nizom tasdiqlandi
b) Umumta’lim maktablari 11 yillik bo’ldi
c) Maktabgacha ma’lim vazirligi tashkil etildi
d) ДТС тасдиқланди
73. Ikki va undan ortiq aylanani kesishmasidan hosil bo’ladigan diagramma shaklidagi metod niма деб номланади?
*a) Venn diagrammasi
c) Tushunchalar tahlili
d) Insert
74. A2Q standart darajasi qanday nomlandi?
*a) Umumta’lim fanlarini o’rganishning kuchaytirilgan tayanch darajasi
b) Umumiy o’rta ta’lim fanlarini o’rganishning chuqurlashtirilgan darajasi
c) 5-9 sinf fanlarini o’rganishning kuchaytirilgan darajasi
d) 5-9 sinf fanlarini o’rganishning chuqurlashtirilgan darajasi
75. A2 standart darajasi qanday nomlandi?
*a) Umumta’lim fanlarini o’rganishning tayanch darajasi
b) 5-9 sinf fanlarini o’rganish darajasi
c) Umumiy o’rta ta’lim fanlarini o’rganish darajasi
d) 5-9 sinf fanlarini o’rganishning chuqurlashtirilgan darajasi
76. A1 standart darajasi qanday nomlandi?
*a) Umumta’lim fanlarini o’rganishning boshlang’ich darajasi
b) Umumiy o’rta ta’lim fanlarini o’rganish darajasi
c) Umumiy o’rta ta’lim fanlarini o’rganishning chuqurlashtirilgan darajasi
d) 5-9 sinf fanlarini o’rganishning chuqurlashtirilgan darajasi
77. A1Q standart darajasi qanday nomlandi?
*a) Umumta’lim fanlarini o’rganishning kuchaytirilgan boshlang’ich darajasi
b) Umumta’lim fanlarini o’rganishning boshlang’ich darajasi
c) Umumiy o’rta ta’lim fanlarini o’rganishning chuqurlashtirilgan darajasi
d) 5-9 sinf fanlarini o’rganishning chuqurlashtirilgan darajasi
78. “Integratsiya” so’zining izohiy lug’atdagi ma’nosi qaysi bandda to’g’ri ko’rsatilgan?
*a) “integration” so’zidan olingan bo’lib, qayta, qurish, tiklash, to’ldirish; “integr”-to’liq, butun, yaxlit degan ma’noni anglatadi
b) Biror ishda, mahoratda, san’atda qo’llaniladigan usullar, yo’llar yig’indisi.
c) Ingl. “integrtion” – yangilik kiritish, ixtiro
d) “Yangilik kiritish”
79. Koreyada nechta hunar maktablari mavjud?
d) 550 ta
80. Koreya Oliy maktablarida darsning davomiyligi necha minutga teng?
d) 55 minutga
81. Koreyada boshlang’ich maktablarning har sinfda necha nafargacha bola o’qiydi?
*a) 50 nafargacha
b) 40 nafargacha
c) 45 nafargacha
d) 35 nafargacha
82. Koreyada har yili maktablarni bitiruvchilarning necha foizi o’qishga kiradi?
d) 75 foizi
83. Koreya Respublikasida Ta’lim vazirligi maxsus tashkil etgan qanday
maktablar ham bor?
c) Gimnaziya maktab
d) Oliy maktab
84. Koreyada oliy maktab necha yil?
d) 5 yil
85. Koreyada o’rta maktab necha yil?
d) 5 yil
86. Koreyada quyi maktab necha yil?
d) 3 yil
87. Koreya Ta’lim tizimiga asos qilib qaysi mamlakat modeli olingan?
*a) An’anaviy g’arb modeli
b) An’anaviy sharq modeli
c) An’anaviy janub modeli
88. Janubiy Koreyada ta’lim haqidagi Qonun nechanchi yilda qabul qilingan?
89. Koreyada darslar bir yilda necha soatni tashkil etadi?
d) 1022 soatni
90. Koreyada darslar necha daqiqadan etib belgilangan?
d) 55 minut
91. Koreyada necha yil davom etadigan boshlang’ich ta’lim majburiy etib belgilangan?
d) 4 yil
92. Yaponiyada necha universitet mavjud?
d) 550 ta
93. Yaponiyada darslar necha soatdan o’tiladi?
d) 8 soatdan
94. Yaponiyada o’quv yili necha kunni tashkil etadi?
d) 210 kun
95. Yaponiyada yuqori bosqich o’rta maktab nechanchi sinflarni o’z ichiga oladi?
*a) 10, 11, 12 -sinflarni
b) 9, 10, 11 -sinflarni
c) 8, 9, 10 -sinflarni
d) 7, 8, 9 –sinflarni
96. Frantsiyada ta’lim tizimini rivojlantirish uchun davlatning necha foiz
mablag’i ajratiladi?
d) 19 foizi
97. Frantsiyada o’quv yili necha chorakka bo’linadi?
d) 6 chorakka
98. Frantsiyada Matematika, ona tili va adabiyoti kabi fanlar qanday fan hisoblanadi?
d) Qo’shimcha
99. Frantsiyada tarix, geografiya, mehnat, jismoniy tarbiya qanday fan hisoblanadi?
d) Asosiy
100. Nechanchi yil Yaponiyada boshlang’ich ta’lim majburiy 6 yillikka aylantiriladi?
*a) 1908 yil
b) 1906 yil
c) 1907 yil
d) 1910 yil
Online maktab 10 sinf dars jadvali
Xalq ta’limi vazirligi O‘zbekiston milliy teleradiokompaniyasi bilan hamkorlikda bugun, 30 mart kunidan boshlab uchta telekanalda televizion darslar namoyish etishni boshlaydi.
Uzdigital TV MChJ abonentlari 1-4 sinflar uchun televizion darslarni National Geography Wild kanalida, 5-8 sinflar uchun Eurosport kanalida va 9-11 sinflari uchun esa «Oxota va ribalka» kanalida tamosha qilishlari mumkin.
Kabel televideniye hamda IP-televideniye abonentlarida esa televizion darslar boshqa telekanallar o‘rniga namoyish etilishi mumkin.
Shuningdek, videodarslar yer sun’iy yo‘ldoshi orqali uzoq va borish qiyin aholi punktlarida o‘rnatilgan kam quvvatli teleuzatkichlar orqali qo‘shimcha kanallar shaklida 4 ta televizion kanal orqali ochiq holda bepul asosda tarqatilishi tashkillashtirildi.
Agar abonentlarda savol yoki muammolar yuzaga kelsa, ular televideniye xizmatlarini taqdim etuvchi kompaniyalarga murojaat etishi mumkin.
Soat 17:00 dan boshlab esa videodarslar takroran namoyish etiladi va yanada yaxshiroq o‘rganish uchun qo‘shimcha imkoniyat bo‘ladi.
Xalq ta’limi vazirligi har hafta televizion darslar efir vaqti haqidagi ma’lumotlarni o‘zining rasmiy sayti (wwwedu) va ijtimoiy tarmoqlaridagi sahifalarida e’lon qilib boradi.
Aholi uchun qulaylik yaratish maqsadida Xalq ta’limi vazirligi videodarslarni internet tarmog‘ida joylashtirib boriladi. Jumladan, videodarslar quyidagi manbalarda joylashtirib boriladi:
TASIX tarmog‘idan tashqarida
National Geography Wild kanali:
1-sinf – o‘zbek sinflari 8:30 dan 9:15 gacha, rus sinflari 9:15 dan 10:30 gacha
2-sinf – o‘zbek sinflari 10:00 dan 11:15 gacha, rus sinflari 10:45 dan 12:15 gacha
3-sinf – o‘zbek sinflari 11:30 dan 12:15 gacha, rus sinflari 12:15 dan 13:15 gacha
4-sinf – o‘zbek sinflari 13:00 dan 15:15 gacha, rus sinflari 13:45 dan 16:15 gacha
Eurosport kanali:
5-sinf – o‘zbek sinflari 8:30 dan 9:15 gacha, rus sinflari 9:30 dan 10:15 gacha
6-sinf – o‘zbek sinflari 10:30 dan 11:15 gacha, rus sinflari 11:30 dan 12:15 gacha
7-sinf – o‘zbek sinflari 12:30 dan 13:15 gacha, rus sinflari 13:30 dan 14:15 gacha
8-sinf – o‘zbek sinflari 14:30 dan 15:15 gacha, rus sinflari 15:30 dan 16:15 gacha
«Oxota i ribalka» kanali:
9-sinf – o‘zbek sinflari 8:30 dan 9:30 gacha, rus sinflari 9:45 dan 10:45 gacha
10-sinf – o‘zbek sinflari 10:45 dan 11:45 gacha, rus sinflari 11:30 dan 12:45 gacha
11-sinf – o‘zbek sinflari 11:45 dan 12:45 gacha, rus sinflari 12:45 dan 14:00 gacha
Dars tahlillari va ularni amaliyotga qo`llash
Dars kuzatish va tahlil qilish orqali o’quvchilarning umumiy tayyorgarligi, bilim olishdagi faoliyati, o’quv faniga bo’lgan qiziqishi, diqqat bilan ishlashi, matn, xarita, jadval, asboblar bilan mustaqil ishlay bilishi, o’qituvchiga bo’lgan munosabati aniqlanadi. Shu bilan birga o’qituvchining faoliyati ham tahlil qilinadi. Chunonchi, o’qituvchining o’quv dasturi materiallarini bilish darajasi, yangi mavzuni tushuntirish jarayonida asosiy fikrni ajratib olishi, ilmiylik va soddalik, ko’rgazmalilik tamoyillariga rioya qilishi, dars maqsadini to’g`ri qo’yishi, dars jarayonini to’g`ri rejalashtirishi, darsda hamkorlikka erisha olishi, bilim va ko’nikmalarni o’zlashtirishni nazorat etishi, o’quvchilar bilan yakka va jamoada ishlashni tashkil eta bilishi, dars mobaynida vaqtdan unumli foydalanishi va pedagogik muomala madaniyatini egallaganlik darajasi kabi jihatlar inobatga olinadi.
O’qituvchining darsini bir necha marta kuzatish va tahlil qilish, uning pedagogik mahorati, ish tizimi, o’quvchilarining o’zlashtirishi, bilim darajasi kabi sohaviy va kasbiy layoqati yuzasidan xulosa chiqarish imkonini beradi.
Ta’kidlash joizki, umumiy o’rta ta’lim maktab o’qituvchilarining darslarini tahlil qilishda ko’pincha kuzatuvchilar darsga yaxlit tizim sifatida qaramay ko’proq tashqi jihatlariga baho beradilar, darsning mazmun-mohiyati xususida yuzaki mulohaza yuritadilar. Shuningdek, dars tahlilida o’qituvchining ko’rsatmali qo’llanmadan foydalanishi, didaktik kartochkalar bilan ishlashi va hokazolar aytiladi-yu, ammo ulardan nima maqsadda, qaysi vaziyatda foydalanilgani, qanchalik samara berganligi, vaqt taqsimotiga to’g`ri amal qilinganligi, o’quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan-olmaganligi kabi masalalar to’g`risida fikr yuritilmaydi. Bundan tashqari yana bir jiddiy kamchilik o’qituvchining o’zini o’zi tahlil qilishiga e’tibor qaratmaslikdir. O’zini-o’zi tahlil qilish tamoyili o’qituvchining o’z faoliyatidagi yutuq va kamchiliklarini aniqlash va bartaraf etishga oid maqsadli yo’lni belgilab olishiga asos bo’ladi. O’qituvchilar aksariyat hollarda dars jarayonida quyidagi xato va kamchiliklarga yo’l qo’yadilar. Jumladan:
- dars maqsadi bilan o’quvchilarni tanishtirmaslik;
- interfaol metodlardan samarasiz foydalanish;
- dars jarayonida barcha o’quvchilarning ishtirokini ta’minlay olmaslik;
- o’quvchilar bilan yakka va jamoa tartibda ishlashga erisha olmaslik;
- o’quvchilarning mustaqil ishlashini ta’minlamaslik.
- o’quvchilar bajargan ishlarini vaqtida baholamaslik;
- o’qituvchi nutqining ravon ta’sirchan emasligi;
- mavzuni amaliyot bilan bog`lab tushuntirmaslik;
- mavzuni ilmiy va amaliy nuqtai nazardan tushuntirishga e’tibor bermaslik;
- sinf doskasi, darslik, o’quvchi daftari, qo’shimcha adabiyotlardan foydalanishning tizimli yo’lga qo’yilmaganligi;
- O’quvchilarga beriladigan savollarning muammoli tarzda tuzilmaganligi kabilar.
Darslar aniq maqsad asosida kuzatilishi va tahlil qilinishi lozim. Shundagina natijasi samarali bo’ladi va o’quv jarayoni yuzasidan aniq xulosa chiqarish imkonini beradi. Dars tahlilida tizimsizlik, aniq bir maqsadning yo’qligi, darsga tasodifan qatnashish, darsni chuqur tahlil qila olmaslik, o’qituvchiga amaliy yordam ko’rsata olmaslik esa darslar sifatining va saviyasining pasayib ketishiga olib keladi.
Darslarni tahlil qilish faqatgina metodik ahamiyatga ega bo’lmay, balki maktabda o’quv-tarbiya jarayoniga rahbarlik va nazoratning muhim shakllaridan biridir. O’qituvchi darsini kuzatish va tahlil qilish amaliyotining tizimli amalga oshirilishi darslarni qiyoslash va yo’l qo’yilgan xatolarning bartaraf etilganligini aniqlash imkoniyatini beradi. O’qituvchilarning o’zaro dars kuzatishi tajriba almashinuv jarayoni bo’lib, dars o’tayotgan o’qituvchi bor mahoratini ishga solib, yuqori ishchanlik bilan faoliyat ko’rsatsa, tahlil qiluvchi o’qituvchi esa taklif va mulohazalar berish orqali tajribasini boyitadi, metodik malakasini oshiradi.
Dars tahlili o’quv mashg`ulotini kuzatish, o’rganish shaklida olib boriladi. Shu o’rinda savol tug`iladi. O’qituvchining darsi kim tomonidan kuzatilishi lozim? Qanday maqsad bilan kuzatiladi va tahlil qilinadi? O’qituvchining darsi viloyat XTB, tuman, xalq ta’limi bo’limi, ta’lim muassasalari rahbarlari, xodimlari, metodistlar va o’qituvchilar tomonida kuzatiladi va tahlil qilinadi.
Buning uchun, eng avvalo, darsga kirishdan maqsad nimadan iborat ekanligini aniqlab olish zarur. Dars quyidagi maqsadda kuzatiladi va tahlil qilinadi:
- ta’lim va tarbiya jarayoni sifatini aniqlash;
- o’qituvchining pedagogik mahoratini oshirishga yordam berish;
- ilg`or ish usullari va metodlarini o’rganish va ommalashtirish;
- o’qituvchilarning o’zaro tajriba almashishi;
- o’quvchilarning bilimi va tarbiyalanganlik darajasini aniqlash;
- ilmiy-tadqiqot ishlarini amalga oshirish;
- o’quvchilarning bilish faoliyatini o’rganish;
- dars jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo’lgan xato va kamchiliklarning oldini olish, o’qituvchiga amaliy va metodik yordam ko’rsatish;
- ta’lim-tarbiya jarayonida o’quvchilar psixologik xususiyatlarini o’ziga xosligini e’tiborga olish;
- darsda o’quvchilarni faollashtirish va mavzuni o’zlashtirishlarini e’tiborga olinganligi.
Dars – o’quv jarayonining juda ko’p ta’lim-tarbiya qirralarini hal qiluvchi asos hisoblanadi. Shunga ko’ra darsni kuzatuvchi va tahlil qiluvchilardan maxsus tayyorgarlik ko’rish talab etiladi.
Вазирлар Ма ҳ камасининг
1. Ўзбекистон умумтаълим мактаби ўз фаолиятида “Таълим тў ғ рисида” ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига , шу қ онунга мувофи қ қ абул қ илинадиган бош қ а қ онунчилик ҳ ужжатларига ва мазкур Низомга амал қ илади.
2. Умумий таълим мактаби узлуксиз таълим тизимининг асосий бў ғ ини ҳ исобланади ва Ўзбекистон Республикасининг барча фу қ ароларига давлат умумтаълими андозалари доирасида бепул умумий таълим олишнинг кафолатланган ҳ у қ у қ и ва имкониятини беради.
3. Умумтаълим мактаби фаолияти демократия ва инсонпарварлик, ҳ аммабоплик, умуминсоний қ адриятлар устуворлиги, хал қ нинг илмий ва маданий анъаналари, ў қ итишнинг дунёвий характери, сиёсий партиялар ва ижтимоий-сиёсий ҳ аракатлар таъсиридан холилик, и қ тидор ва илмни ра ғ батлантириш, ў қ увчи ва педагог шахсини ҳ урмат қ илиш тамойиллари асосига қ урилади.
4. Умумтаълим мактабининг асосий ма қ сади – ў қ увчиларни ҳ ар томонлама ривожланган, маданиятли шахс сифатида шакллантириш, шунингдек, жамиятда ўзларининг муста қ ил ўрнини топиш, онгли равишда таълим ва касблар бўйича дастурларни танлаш, уларни ўзлаштириш учун асос яратиш, жамият, оила ва давлат олдида ўз масъулиятларини ҳ ис қ ила оладиган шахсларни тарбиялашдан иборатдир.
5. Умумтаълим мактаби таълим-тарбия ишларини ҳ ар бир шахс, жамият ва давлат манфаатларини кўзлаган ҳ олда амалга оширади, ў қ увчиларнинг ҳ ар томонлама камол топиши учун қ улай шарт-шароитлар, шу жумладан, уларнинг ўз устида муста қ ил ишлашлари ҳ амда қ ўшимча билим олишлари учун имкониятлар яратилишини таъминлайди.
6. Мактаб таълим олувчиларнинг илмий билимлар, ишбилармонлик асосларини, ме ҳ нат ва бошлан ғ ич касб кўникмаларини эгаллашларини, шунингдек, уларнинг ўзига хос қ обилиятлари ва ахло қ ий сифатларини ривожлантиришни таъминлайди.
7. Мактаб фу қ ароларнинг миллий-маданий э ҳ тиёжларини қ ондиришда кўмаклашишга, миллий қ адриятларнинг тикланишига, барча миллат вакилларига ҳ урмат билан муносабатда бўлишни тарбиялашга, ёшларда фу қ аролик туй ғ усини шакллантиришга, уларни муста қ ил ҳ аётга тайёрлашга даъват этилган.
8. Давлат мактаб фаолияти ва уни ривожлантиришнинг ижтимоий-и қ тисодий, ҳ у қ у қ ий асосини кафолатлайди, унинг моддий-техник, молиявий ва бош қ а э ҳ тиёжларининг қ ондирилишини таъминлайди, илмий-техника ва ижтимоий тара ққ иёт билан бо ғ ли қ равишда ўзгарувчан таълим андозаларини, барча турдаги умумтаълим мактабларида таълим даражали ва ў қ ув соатлари ҳ ажмига қ ўйиладиган асосий талабларни белгилайди.
9. Умумтаълим мактаби муста қ ил юридик шахс ҳ исобланади, Ўзбекистон Республикаси Давлат герби тасвири туширилган ва ўз номи ёзилган му ҳ рга, тўртбурчакли штампга ва белгиланган намунадаги пешлав ҳ ага эга бўлади.
10. Мактаб ҳ окимият ва бош қ арув органлари, ота-оналар ва педагогик жамоатчилиги олдида шахснинг таълимга бўлган конституцион ҳ у қ у қ ининг амалга оширилиши, таълим-тарбия жараёнини ташкил этишнинг танланган шакллари ў қ увчилар ёшининг ру ҳ ий-физиологик хусусиятларига, со ғ ли қ ни са қ лаш талабларига мувофи қ келиши, ў қ увчилар томонидан ў қ ув материалларининг қ ўйилган талаблар асосида сифатли ўзлаштирилиши учун масъулдир.
11. Мактаб таълим бериш тилини тегишли органлар билан келишган ҳ олда, ўз имкониятларидан келиб чи қ иб ў қ увчилар ва ота-оналар (ёки уларни ўрнини босувчи шахслар)нинг истакларини ҳ исобга олиб белгилайди.
Мактабда таълим берилаётган ўз она тилларидан таш қ ари ў қ увчилар давлат (ўзбек, Қ ора қ алпо ғ истонда – қ ора қ алпо қ ) тилини ва хорижий тилларни ўрганишга мажбурдирлар.
12. Умумий таълимнинг ҳ амма учун тенглигини таъминлаш, ў қ увчиларнинг қ изи қ ишлари ва қ обилиятларини ривожлантириш учун энг қ улай шарт-шароитлар яратиш, ў қ увчилар ичидан энг и қ тидорлиларни ҳ ар хил турлари (мактаб комплекс, лицей, гимназия, и қ тидорли болалар учун мактаб, катта ёшлилар таълим маркази ва бош қ алар) ташкил қ илиниши мумкин. Улар ўз фаолиятларида мазкур Низомга ва ўз низомлари ҳ амда уставларига амал қ иладилар.
Мактаб турини танлаш унинг Кенгаши (педкенгаш) томонидан ма ҳ аллий ҳ окимият ва таълимни бош қ ариш органлари билан келишган ҳ олда амалга оширилади.
13. Мактабларни ташкил қ илиш, қ айта ташкил этиш ( турини ўзгартириш), шунингдек, унинг фаолиятини тугатиш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Ма ҳ камасининг 1993 йил 12 августдаги 406-сон қарори билан тасди қ ланган Давлат таълим муассасаларини ташкил қ илиш, қ айта ташкил этиш в тугатиш тартиби тў ғ рисидаги Низомга мувофи қ вилоятлар ва Тошкент ша ҳ ар ҳ окимликлари томонидан амалга оширилади.
14. Ушбу Низом асосида ҳ ар бир мактаб жамоанинг хусусиятлари ва тара ққ иёт исти қ болларини, мактаб жамоа аъзоларининг ҳ у қ у қ ва бурчларини, мактабнинг фаолият қ оидаларини белгилаб берувчи ўз Уставини ишлаб чи қ ади.
15. Мактаб Вазирлар Ма ҳ камасининг 1993 йил 12 августдаги 406-сон қарори билан тасди қ ланган Таълим муассасаларини аттестациядан ўтказиш ва рўйхатдан ўтказиш, лицензиялаш тў ғ рисидаги Низомга мувофи қ аккредитация қ илинганлигини тасди қ лаш ма қ садида ва қ ти-ва қ ти билан аттестациядан ўтказилади.
16. Фу қ ароларнинг хатлари, шикоятлари ва мурожаатларини кўриб чи қ иш, шунингдек, фу қ ароларни қ абул қ илишни ташкил этиш Ўзбекистон Республикаси Хал қ таълими вазирлиги белгиланган тартибда олиб борилади.
II. ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИНИНГ ТУЗИЛИШИ
ВА УНИ ТАШКИЛ Қ ИЛИШ
1.Умумий таълим мактаби ў қ итиш жараёнини ў қ увчиларни ривожлантириш умумтаълим дастурларининг уч бос қ ичи даражасига мувофи қ амалга оширади:
I бос қ ич – бошлан ғ ич таълим (4 йил);
II бос қ ич – таянч таълим (5 йил);
III бос қ ич – ўрта таълим (2-3 йил).
2. Турли бос қ ичдаги мактаблар, шунингдек, кечки мактаблар ма ҳ аллий шароитларни ҳ исобга олган ало ҳ ида ёки ягона комплекс ташкил қ илиниши ва жойлаштирилиши мумкин.
Кечки мактабларни ташкил қ илиш учун ў қ увчилар сони етарли бўлмаган та қ дирда ёшлар учун умумий таълим мактаби негизида кундузги синфлар ва сирт қ и гуру ҳ лар очилиши мумкин.
3. Зарурат бўлганда ва керакли шарт-шароитлар яратилган мактаблар қ ошида ў қ увчилар учун тегишли штат билан интернат (ёто қ хоналар)лар, ихтиёрийлик асосида бутланадиган куни узайтирилган ёки бир кунлик гуру ҳ лар ташкил қ илинади.
4. Бошлан ғ ич таълим (I бос қ ич) ў қ иш, ёзиш, ҳ исоблаш, ў қ ув фаолиятининг асосий билим ва кўникмалари, назарий фикрлаш элементлари, нут қ ва хул қ маданияти асосларини эгаллашни ҳ амда шахсий гигиена ва со ғ лом турмуш тарзини таъминлашга давлат этилган.
Бошлан ғ ич таълим таянч таълим олиш учун асос ҳ исобланади.
5. Биринчи синфга 6-7 ёшга тўлган, таълим олиш учун ру ҳ ан ва жисмонан тайёр бўлган, 5 ва 6 ёшлигида тиббий-педагогик комиссия ва мактаб ру ҳ шунослик хизмати кўригидан ўтган болалар қ абул қ илинади. Болаларни қ абул қ илиш, одатда, ў қ ув йили бошлангунга қ адар амалга оширилади ва мактаб бўйича буйру қ билан расмийлаштирилади.
6. Таянч таълим (II бос қ ич) ў қ увчи шахсининг шаклланиши, унинг ижтимоий ўзлигини англашга бўлган истаги, қ изи қ иши ва қ обилиятини таъминлаш учун шарт-шароитлар яратади. Таянч таълим ў қ увчиларни ўрта таълимнинг хилма-хил турларини танлашга тайёрлайди ва муста қ ил ҳ аётга тўла маънода қ ўшилиш учун зарур бўлган умумий таълим пойдеворини яратади.
9-синф ҳ ажмидаги таянч таълим мажбурийдир ва у ў қ увчиларга ўрта таълим муассасаларида, III бос қ ичдаги ўрта таълимларда, турли хил ҳ унар ҳ амда ўрта махсус ў қ ув юртларида таълим олишни давом эттириш, худди шу каби ме ҳ нат фаолиятини бошлаб ҳ амда уни истаги бўлган та қ дирда кечки (сменали) ўрта умумтаълим мактабларида, катталарга таълим бериш марказларида ў қ ишни давом эттириш имконияти билан уй ғ унлаштириш ҳ у қ у қ ини беради.
7. Ўрта таълим (III бос қ ич) ў қ увчиларга таба қ аллаштирилган ва уй ғ унлаштирилган фанлар асосида умумий ўрта таълим бериш жараёнини якунлайди. Асосий фанлардан таш қ ари, ў қ увчилар хо ҳ иш-истаклари ва қ изи қ ишларини ҳ исобга олиб, уларнинг қ обилиятларини ривожлантиришга қ аратилган қ ўшимча фанларни ў қ итишни ташкил қ илади.
III бос қ ич мактабларига ў қ увчилар танлов асосида қ абул қ илинади. (Мактаб (педкенгаши) кенгаши қ арорига кўра кириш имти ҳ онлари, тест синовлари ёки су ҳ бат ўтказилади).
Тегишли имкониятлар бўлган та қ дирда Мактаб (педкенгаши) кенгаши ў қ увчиларнинг талаб ва истакларини ҳ исобга олган ҳ олда мактабда бир ёки бир нечта касбга йўналтирувчи таълимни жорий этиш ҳ а қ ида қ арор қ абул қ илиши мумкин (умумий, ижтимоий, физика-математика, Кимё-биология, техника, қ ишло қ хўжалиги, бадиий йўналишдаги ва бош қ алар).
Бу ҳ олатда ме ҳ нат тайёргарлиги таълим ихтисоси, миллий ва ма ҳ аллий хусусиятларни ҳ исобга олган ҳ олда ташкил қ илинади. Мактаб (педкенгаш) кенгаши қ арорига кўра у ҳ амма ў қ увчилар учун шарт бўлмаган касб таълими шаклида бўлиши мумкин.
8. Янги турдаги ў қ ув муассасалари (гимназия, лицей, и қ тидорли болалар мактаблари ва бош қ аларга) га ў қ увчилар уларнинг уставлари талабларига мувофи қ қ абул қ илинади.
9. Ўзбекистон ҳ удудида исти қ омат қ илаётган чет эл фу қ аролари ва фу қ аролиги бўлмаган шахслар умумий таълим мактабларига умумий асосларда шартномалар ва битимлар билан белгиланган тартибда қ абул қ илинадилар.
Ҳ укуматлараро тузилган маданий, илмий ҳ амкорлик битимлари ва режалари асосида умумий таълим мактабларига қ абул қ илинган хорижий фу қ аролар, агар битим билан бош қ ача тартиб белгиланмаган бўлса, республика қ онунларида ва мазкур Низомда белгиланган ҳ у қ у қ лардан фойдаланадилар ва мажбуриятлар оладилар.
10. Мактабдаги таълим-тарбия ишлари Ўзбекистон Республикаси Хал қ таълими вазирлиги томонидан тасди қ ланган ў қ ув режалари ва дастурларига мувофи қ амалга оширилади.
Ў қ ув-тарбия жараёни Ўзбекистон Республикаси Ҳ укумати томонидан белгиланган тегишли давлат таълими андозалари даражасига мувофи қ ў қ увчиларга таълим берадиган, педагогик жи ҳ атдан асосланган ў қ ув режалари, дастурлари, воситалари ва услублари ў қ итувчи (тарбиячи) томонидан танлаб олинган асосга қ урилади.
11. Умумий ўрта таълимнинг очи қ лиги ва кўп вариантлилиги, миллий ва минта қ авий анъаналар ҳ амда ўзига хослигига йўналтирилганлиги таълим мазмунини қ уйидаги тизимда шакллантириш ор қ али таъминланади:
давлат таянч компоненти (Хал қ таълими вазирлиги томонидан белгиланади);
мактаб компоненти (хал қ таълимини бош қ ариш ма ҳ аллий органлари билан келишган ҳ олда Мактаб (педкенгаш) кенгаши томонидан белгиланади).
12. Давлат мажбурий талаблари доирасида ў қ ув дастурини ўзлаштира олмаган ў қ увчилар ёрдам кўрсатиш учун Мактаб (педкенгаш) кенгаши томонидан I ва II бос қ ич синфларида қ ўшимча ў қ итиш, педагогик қ ўллаб- қ увватлашнинг турли шакллари (умумий сони 15 ў қ увчидан кўп бўлмаган коррекция синфлари, тенглаштирувчи синфлар ва ҳ оказо) ташкил этилиши мумкин, ривожланишида жисмоний ва ру ҳ ий ну қ сонлари бўлган болаларни ў қ итиш ва тарбиялаш учун эса Қ ора қ алпо ғ истон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар, ша ҳ арлар ва туманлар ҳ окимликлари томонидан I-II бос қ ичдаги мактабларнинг махсус синфлари ва махсус умумтаълим муассасалари ташкил этилади ва фаолият кўрсатади.
Болалар саломатлигини тиклаш санатория туридаги муассасаларда амалга оширилади.
13. Ў қ увчиларга тиббий хизмат кўрсатиш штатли ёки мактабга махсус бириктирилган тиббиёт ходими томонидан бажарилади. У маъмурият билан бир қ аторда болаларнинг со ғ ли ғ и ва жисмоний ривожланиши учун масъулдир. У тор доирасидаги мутахассислар ёрдамида болалар саломатлигини йиллик текширувдан ўтказади, даволаш-профилактика тадбирларини амалга оширади, санитария-гигиена нормаларига, мактаб ў қ увчилари ов қ атланишининг тартиби ва сифатига, жисмоний ва а қ лий нагрузкалар ўлчовларига риоя қ илади.
Мактабларда таълим жараёнини ру ҳ ий таъминлашни ру ҳ шунослар амалга оширадилар.
14. Таълимнинг II ва III бос қ ичларида ў қ ишлар имти ҳ онлар билан якунланади.
Мактабда синфдан-синфга кўчириш имти ҳ онлари Хал қ таълими вазирлигининг тегишли буйру ғ и билан белгиланади.
15. Ў қ увчиларни имти ҳ онларга киритиш, синфдан-синфга кўчириш ва мактабни битириш Хал қ вазирлигининг Йўри қ номасига мувофи қ амалга оширилади.
16. Ў қ увчилар тиббий комиссия хулосасига асосан касаллиги туфайли синфдан-синфга кўчириш ва битириш имти ҳ онларидан озод қ илиниши мумкин. Имти ҳ онлардан озод этишга ҳ у қ у қ берадиган касалликлар рўйхати Ўзбекистон Республикаси Со ғ ли қ ни са қ лаш вазирлиги билан биргаликда Хал қ таълими вазирлиги томонидан белгиланади.
17. Ў қ увчиларнинг II ва III бос қ ич мактабларини битиришлари ва уларга таянч таълим ҳ а қ идаги гуво ҳ номалар ва ўрта таълим тў ғ рисидаги ша ҳ одатнома бериш тартиби Хал қ таълими вазирлиги томонидан белгиланади.
18. II бос қ ич мактаби ҳ ажмида таълимни якунлаган ў қ увчиларга асосий (таянч) таълим олганлиги тў ғ рисидаги гуво ҳ нома, ало ҳ ида муваффа қ иятларга эришганларга эса имтиёзли таянч таълими тў ғ рисида гуво ҳ нома топширилади.
III бос қ ич мактаби ҳ ажмида таълим олган битирувчиларга ўрта маълумот тў ғ рисида ша ҳ одатнома, ало ҳ ида муваффа қ иятларга эришганларга эса имтиёзли ўрта маълумот тў ғ рисида ша ҳ одатнома топширилади.
19. Катта ёшлилар таълими маркази мактабида ў қ иш даврида бирор касб- ҳ унарни ўрганиш имкониятига эга бўлган битирувчиларга, улар малака имти ҳ онларини топширганларида ёки синовдан ўтганларида мазкур касбга доир ишга киришга асос бўладиган касб-корга доир мутахассислиги кўрсатилган гуво ҳ нома берилади.
20. Болаларни уй шароитида ў қ итиш умумтаълим мактабларининг дастурлари бўйича давлат андозалари доирасида олиб борилади ва кейинчалик экстернат тартибида аттестациядан ўтказилади. Бундай ҳ олларда ў қ увчилар ота-оналари ёки улар ўрнини босувчи шахслар ўртасида мактаб, таълим бош қ арувининг тегишли органлари билан шартнома тузилади. Бунда томонларнинг и қ тисодий, ҳ у қ у қ ий ва бош қ а мажбуриятлари белгиланади.
21. Мактаб ўз ҳ удуди (микрорайони) да яшовчи I-IX синфларда ў қ иши лозим бўлган барча болаларни мажбурий таълим олишга тўли қ жалб этиш тадбирларини амалга оширади.
Таянч мактабда бўш ўринлар бўлган та қ дирда у унда ў қ ишни хо ҳ лаган барча болаларни қ абул қ илишга мажбурдир. Агар мактабда ў қ увчилар сони жуда кўпайиб кетса, синфларга янги ў қ увчиларни қ абул қ илишда мактабга я қ ин яшайдиган болалар имтиёзга эга бўладилар.
23. Малакали ў қ итувчилар ва етарли хоналарга эга бўлган барча турдаги умумий таълим мактабларида қ уйидаги фанлардан маш ғ улотлар ўтказиш учун синфларни икки гуру ҳ га бўлиб ў қ итишга рухсат этилади:
V-IX синфлардаги ў қ увчилар сони 25 ва ундан зиёд бўлган ша ҳ ар мактабларида, ў қ увчилар сони 20 ва ундан зиёд бўлган қ ишло қ мактабларида ҳ амда X-XI (XII) синфлардаги ў қ увчилар сони 20 ва ундан зиёд бўлган ша ҳ ар ва қ ишло қ мактабларида ме ҳ нат бўйича маш ғ улотларда; тармо қ таълими дарсларида ҳ ам (VIII-IX синфларда 1 соат, X-XI (XII) синфларда 2 соат) фа қ ат ме ҳ нат бўйича амалий маш ғ улотларда бўлиб ў қ итиш амалга оширилади; X-XI синфлардаги ў қ увчилар сони 25 ва ундан зиёд бўлган та қ дирда жисмоний тарбия дарсларида ( ҳ ар бир гуру ҳ да камида 8 йигит ва қ из бўлганда); I-IX синфлардаги ў қ увчилар сони 25 ва ундан зиёд бўлган таълим рус тилида олиб борилмайдиган мактабларда рус тили ва адабиёти дарсларида X-XI (XII) синфлардаги ў қ увчилар сони 20 ва ундан зиёд бўлган ҳ амда таълим ўзбек тилида олиб борилмайдиган мактабларда ўзбек тили ва адабиёти, чет тили, информатика ва ҳ исоблаш техникаси ва махсус фанлар, ихтисос бўйича айрим фанлар чу қ ур ўргатиладиган синф ва мактабларда эса ўз низомларига кўра бўлиниш амалга оширилади.
24. Умумий таълим мактабларида ў қ ув йили 2 сентябрдан бошланади. Ў қ ув йили тўрт чоракка (семестрга) бўлинади, унинг бошланиши ва охирги ў қ ув режаси билан белгиланади. Ў қ ув йили Амалий маш ғ улотларни ҳ исобга олмаганда 33 ҳ афта, 1-синфларда эса 30 ҳ афта давом этади.
Ў қ ув йили мобайнидаги таътиллар камида 30 календарь кун қ илиб белгиланади: кузги таътил – 4 ноябрдан 11 ноябргача (8 кун), қ ишки таътил – 31 декабрдан 10 январгача (11 кун), ба ҳ орги таътил – 22 мартдан 31 мартгача (10 кун). Ёзги таътил – ў қ ув йили (имти ҳ онлар) тугаган кундан бошлаб 31 августгача (камида 8 ҳ афта) давом этади.
1-синф ў қ увчилари учун Мактаб (педкенгаш) кенгаши томонидан февраль ойи ўрталарида қ ўшимча бир ҳ афталик таътил белгиланади.
Ў қ ув йили давомидаги иш ва маш ғ улотлар қ уйидаги байрам кунларида ўтказилмайди: 1 январь – Янги йил, 8 март – Хотин- қ излар куни, 21 март – Наврўз байрами, 9 май – Ғ алаба куни, 1 сентябрь – Муста қ иллик куни, Рўза ҳ айит – (йид-ал-фитр) диний байрамининг биринчи куни, Қ урбон ҳ айит (йид-ал-адха) диний байрамининг биринчи куни, 8 декабрь – Конституция куни.
25. Ўзбекистон Республикаси Ҳ укуматининг қ арори билан назарда тутилган ҳ оллардан таш қ ари ҳ олатларда ў қ увчилари ў қ ув ва қ ти ҳ исобига қ ишло қ хўжалиги ва бош қ а ишларга, ў қ ув жараёни билан бо ғ ли қ бўлмаган турли тадбирларга жалб қ илиш та қ и қ ланади. Ў қ увчиларни дарслардан чал ғ итган хал қ таълими муассасалари ва бош қ аруви органлари ра ҳ барлари тегишли маъмурий жавобгарликка тортиладилар.
26. Кундалик ў қ ув маш ғ улотлар сони ва тартиби мактаб директори томонидан тасди қ ланган дарс жадвали билан белгиланади. Дарслар I бос қ ич мактабида 35-40 да қ и қ агача, II ва III бос қ ич мактабларида 40-45 да қ и қ агача, ў қ ув ҳ афтаси 5-6 кун давом этади. I ва II навбат (смена) лардаги маш ғ улотларнинг бошланишини ота-оналар (уларнинг ўрнини босувчи шахслар), ў қ увчилар билан келишилган, санитария-гигиена талаблари ҳ исобга олинган ҳ олда Мактаб (педкенгаш) кенгаши белгилайди. Дарслар орасидаги танаффусларнинг давом этиши ў қ увчиларнинг фаол дам олишлари ва исси қ ов қ ат билан таъминланишларини ташкил қ илишни ҳ исобга олган ҳ олда белгиланади.
27. Уй вазифалари бериш мажбурий эмас. Улар ў қ увчиларга педагогик талаблар ва ҳ ар бир боланинг шахсий ру ҳ ий-жисмоний хусусиятларини ҳ исобга олган ҳ олда берилиши мумкин.
28. 1-синф ў қ увчиларига ба ҳ о ў қ ув йилининг биринчи ярми учун қ ўйилади, сўнгра эса чораклар бўйича қ ўйилади. Ба ҳ олар қ уйидаги балларда қ ўйилади: 5 (аъло), 4 (яхши), 3 ( қ они қ арли), 2 ( қ они қ арсиз). Бадаллардаги орали қ якуний ба ҳ олар (II – XI – (XII) синфлар) Мактаб (педкенгаш) кенгаши қ арори билан чорак ёки ярим йиллик учун (агар фанни ўрганиш учун ў қ ув режасида ҳ афтасига 1 соат ва қ т ажратилган бўлса) қ ўйилади. Йил охирида якуний ба ҳ олар қ ўйилади.
29. Мактабдаги барча дарсдан таш қ ари тарбия ишлари ихтиёрийлик, фаолият турини танлашда муста қ иллик, ўзаро ҳ урмат ва ҳ амкорлик принциплари асосида, ота-оналарнинг истаги, ў қ увчиларнинг қ изи қ иши, интилиши ва қ обилиятини ҳ исобга олган ҳ олда олиб борилади.
Болалар ва ўсмирларни тарбиялаш вазифалари педагогик ва ў қ увчилар жамоалари, болалар жамоат ташкилотлари, ота-оналар (улар ўрнини босувчи шахслар) ва жамоатчиликнинг биргаликдаги ижодий фаолиятида амалга оширилади. Бунинг учун мактабда ў қ увчиларнинг қ изи қ ишларига кўра бир хил ёшли ва турли ёшли бирлашмалари, ў қ итувчилар ва ў қ увчилар ширкатлари тузилиши мумкин.
III. Ў Қ УВЧИЛАР
1. Умумий таълим мактабларининг ў қ увчилари қ уйидаги ҳ у қ у қ ларга эгадирлар:
а) давлат андозаларига мувофи қ бепул умумий (бошлан ғ ич, таянч, ўрта) таълим олиш;
б) ў қ ув шаклини танлаш. Ў қ увчилар умумий таълим дастурларини ёки унинг айрим бўлимларини умумий ўрта таълим мактабларида ҳ ам, оилавий таълим олиш, муста қ ил ў қ иш ва экстернат шаклида ҳ ам ўзлаштиришлари мумкин;
в) таълимнинг якка тартибдаги ў қ ув режаси бўйича давлат андозалари доирасида тезлаштирилган курсларида таълим олиш Якка тартибдаги ў қ ув режалари асосида ў қ итиш шартлари мактаб устави билан тартибга солинади;
г) қ ўшимча (шу жумладан, пулли) таълим олиш хизматидан фойдаланиш;
д) мактаб Уставида белгиланган шаклда умумий таълим мактабини бош қ аришда иштирок этиш;
е) инсон қ адр- қ имматини ҳ урматлашни талаб қ илиш, виждон ва ахборот эркинлиги, ўз қ арашлари ва эъти қ одларини эркин ифодалаш.
2. Ў қ увчини кейинги синфга кўчириш ижобий якуний ба ҳ о олган та қ дирда амалга оширилади. Фав қ улодда ҳ олларда Мактаб (педкенгаш) кенгаши қ арори билан I-IX синф ў қ увчилари қ они қ арсиз ба ҳ олар билан синфдан-синфга кўчирилишлари мумкин.
3. Бир-икки фан (она тили ва математикадан таш қ ари) бўйича дастурни ўзлаштирмаган 1-синф ў қ увчилари, методика кенгашининг тавсияга кўра ва Мактаб (педкенгаш) кенгаши қ арорига кўра, 2-синфга кўчирилишлари мумкин.
Ў қ увчини 1-синфга қ олдириш ҳ а қ идаги қ арор методик кенгаш (бирлашма) тавсиясига кўра Мактаб (педкенгаш) кенгаши томонидангина қ абул қ илиниши мумкин.
Ў қ ув дастурини ўзлаштира олмаган I бос қ ич (I-IV синфлар) ў қ увчилари методика кенгаши қ арорига кўра зарурат бўлганда якка тартибдаги ў қ ув режасидан фойдаланган ҳ олда қ айта ў қ иш учун қ олдиришлари мумкин.
Икки марта бир синфда қ айта ў қ иш учун қ олдирилган ў қ увчиларга нисбатан Мактаб педагогика кенгаши ру ҳ ий-тиббий педагогика комиссияси хулосасига асосан уларни ёрдамчи ў қ ув-тарбия муассасаларига, синфлар ва мактабларни тўлдириш учун ў қ ишга юборишга тавсиянома беради.
4. Ў қ ув дастурини мажбурий талаблар даражасида ўзлаштира олмаган II бос қ ич ў қ увчилари Мактаб педагогика кенгаши қ арорига кўра ўрнини босувчи таълим синфларига ўтказиладилар. Улар тегишли билим даражаларига эришганларидан сўнг оддий синфларга ўтказишлари мумкин. Бундан таш қ ари, уларнинг ў қ иши якка тартибдаги режалар бўйича ҳ ам ташкил этилиши мумкин.
5. III бос қ ич мактабини битирган ва айрим фанлардан имти ҳ он топшира олмаган ў қ увчиларга уларни битирув имти ҳ онларидан сўнг 2 ой ичида қ айта топшириш ҳ у қ у қ и берилади.
Қ они қ арсиз ба ҳ о олганда ў қ увчиларга экстернат тартибда имти ҳ он топшириш ҳ у қ у қ и билан мактабда ў қ илганлиги ҳ а қ ида маълумотнома берилади.
6. Ў қ увчи унинг ота-онаси (улар ўрнини босадиган шахслар) йиллик ба ҳ одан норози бўлса, унга Мактаб педагогика кенгаши томонидан тузиладиган тегишли фан комиссиясига (ота-оналар ёки улар ўрнини босувчи шахслар иштирокида, агар улар шуни хо ҳ ласалар) имти ҳ он топшириш имкони берилади. Қ айта имти ҳ он топширишга барча кўчириш синфларида (битирув синфлари бундан мустасно) фа қ ат жорий ў қ ув йилида ў қ итилган фанлар бўйича рухсат берилади.
7. Ў қ увчилар умумтаълим муассасаси уставини бажаришга, виждонан ў қ ишга, мактаб мулкига э ҳ тиёткорлик билан муносабатда бўлишга, бош қ а ў қ иётганлар ва ходимларнинг обрўсини ва қ адр- қ имматини ҳ урматлашга, муассаса ходимларининг устав ва ички тартиб- қ оидалар билан уларнинг ваколатларига ўтказилган талабларини бажаришга мажбурдирлар.
Умумтаълим муассасасидаги интизом у ерда ў қ иётганлар, тарбияланувчилар, педагогларнинг инсоний қ адр- қ имматларини ҳ урматлаш асосида қ ўллаб- қ увватланади. Ў қ увчиларга нисбатан жисмоний, ру ҳ ий зўравонлик қ илиш усулларини қ ўллашга йўл қ ўйилмайди.
8. Ў қ итувчилар ва ў қ увчилар ўртасидаги ба ҳ сли вазиятларни ҳ ал қ илиш учун Мактаб кенгаши аъзоларидан иборат таркибда ба ҳ сли масалалар комиссияси тузилади. Бу комиссия ў қ увчи ёки унинг ота-оналари (улар ўрнини босувчи шахслар) томонидан ёзма, о ғ заки ҳ олда тушган аризаларни кўриб чи қ ади.
9. Жамоат тартиб- қ оидаларини бузган, мактаб жи ҳ озлари ва мулкини ишдан чи қ арган ў қ увчига мактаб уставида белгиланган мактабдан ҳ айдашгача бўлган таъсир чоралари қ ўлланилиши мумкин.
Умумтаълим мактабларини бош қ ариш органлари қ арорига кўра қ онунга хилоф равишда хатти- ҳ аракат қ илганлиги, Уставни қ ўпол равишда ва бир неча марта бузганлиги учун педагогик таъсир кўрсатишнинг охирги чораси сифатида ўн тўрт ёшга етган ў қ увчиларни умумтаълим мактабларидан ҳ айдашга йўл қ ўйилади. Етим болаларни ва ота-оналари назоратсиз қ олган болаларни мактабдан ҳ айдаш ҳ а қ идаги қ арор васийлик органларининг розилиги билан қ абул қ илинади.
Ў қ увчини мактабдан ҳ айдаш ҳ а қ идаги қ арор Мактаб кенгаши (педкенгаш) томонидан хал қ таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш туман (ша ҳ ар) бўлими билан келишган ҳ олда қ абул қ илинади.
Ў қ увчининг ҳ айдалганлиги ҳ а қ ида умумтаълим муассасаси уч кун муддатда ма ҳ аллий бош қ арув органларини хабардор қ илади. Улар билан бир ой ичида ў қ увчини бундан кейин қ аерга жойлаштириш масаласини ҳ ал қ илади.
IV. ПЕДАГОГИК ХОДИМЛАР
1. Педагогик ишларга қ абул қ илиш тегишли махсус маълумотга эга бўлган шахслар билан контракт тузиш асосида мактаб директори томонидан амалга оширилади.
2. Контракт тузиш, уни бекор қ илиш ва унинг амалда бўлиш муддати, ишга қ абул қ илинган шахснинг ҳ у қ у қ и ва мажбуриятлари, ме ҳ нат ҳ а қ и тўлаш ва ме ҳ натни ташкил этиш шартлари, ижтимоий-маиший ва бош қ а шарт-шароитлар Педагог ходимлар билан ме ҳ нат шартномаси тузишнинг контракт шакли тў ғ рисидаги Низомга мувофи қ белгиланади.
3. Педагог ходимларнинг ҳ у қ у қ лари, вазифалари, уларни ижтимоий ҳ имоя қ илиш “Таълим тў ғ рисида” ги Қонун билан тартибга солинади.
V. УМУМТАЪЛИМ МАКТАБИНИ БОШ Қ АРИШ
1. Мактабни давлат – жамоатчилик томонидан бош қ ариш демократия, ошкоралик, ўз-ўзини бош қ ариш асосида амалга оширилади. Ў қ увчилар ва мактаб ходимларини бирлаштирувчи мактаб жамоаси ўз вазифасини ота-оналар (улар ўрнини босувчи шахслар), ма ҳ алла қ ўмиталари, кенг жамоатчилик билан муста ҳ кам ҳ амкорликда олиб боради. Мактабни бош қ ариш жамоанинг ўзини-ўзи бош қ ариш ва яккабошчилик асосида Мактаб (педкенгаш) кенгаши томонидан тасди қ ланган ва ма ҳ аллий ҳ окимият ва бош қ арув органларида рўйхатдан ўтказилган ўз Уставига мувофи қ амалга оширилади.
2. Мактабнинг ў қ ув-тарбия жараёнига ва кундалик фаолиятига бевосита ра ҳ барликни директор амалга оширади. У тажрибали ва қ обилиятли мутахассислар орасидан, жамоа фикрини ҳ исобга олган ҳ олда, мактаб ўз тасарруфида бўлган хал қ таълимининг ю қ ори органи томонидан тайинланади.
Мактаб директорининг вазифалари
Мактаб директори қ уйидаги вазифаларни бажаради:
давлат ва жамоат ташкилотларида мактаб манфаатларини ифодалайди;
ў қ ув-тарбия жараёнини режалаштиради ва ташкил қ илади, унинг бориши ва натижаларини, мактаб дастурларининг бажарилишини назорат қ илади, мактаб ишларининг сифати ва самаралилигига, болаликни ва ме ҳ натни му ҳ офаза қ илиш талабларига риоя этилишини, ў қ увчиларнинг ов қ атланишига жавоб беради, мактабдан таш қ ари ва синфдан таш қ ари ишларни ташкил қ илиш учун зарур шарт-шароитлар яратади;
ўринбосарларни танлаб, жой-жойига қ ўяди, уларнинг вазифаларини белгилайди, мактаб педагогик кадрларини жой-жойига қ ўяди, кабинет ва устахона мудирларини, ота-оналар (улар ўрнини босувчи шахслар) ва ў қ увчилар фикрини ҳ исобга олган ҳ олда синф ра ҳ барларини тайинлайди, маъмурият ва педагогик, ў қ ув-тарбиявий ва хизмат кўрсатувчи ходимларни ишга қ абул қ илади ва ишдан бўшатади (шартнома асосида);
Мактаб кенгаши билан биргаликда мактаб таркибий қ исмини ва тегишли хал қ таълими органлари билан келишган ҳ олда унинг мазмунини белгилайди, ў қ итиш ва ме ҳ натга тайёрлаш ихтисосини танлайди, мактабнинг иш тартибини педагогнинг тарификация қ илинган ишининг умумий ми қ дорини ўзгартирмай ў қ ув ҳ афталари ва ў қ ув маш ғ улотларининг давомийлигини, 1-синфга болалар қ абул қ илиш (6-7 ёш) ни, ў қ увчилар кийими формасининг зарурияти ва турини белгилайди;
навбатдаги малака тоифаларини тасди қ лайдиган мактаб педагогика ходимларининг аттестация комиссиясига ра ҳ барлик қ илади;
мактаб педагогика ходимларининг ижодий ўсишлари, таълим-тарбиянинг ил ғ ор шакл ва усулларини қ ўллашлари учун шарт-шароитлар яратади. Педагогларнинг ташаббуслари, ижодий изланишлари ва тажриба-экспериментал ишларини қ ўллаб- қ увватлайди, ў қ увчилар ва педагогларнинг ижодий фаолиятини ҳ ар томонлама ривожлантириш учун зарур шарт-шароитлар яратиш ма қ садида мактабнинг илмий-текшириш, ишлаб чи қ ариш, кооператив ташкилотлар, ма ҳ алла қ ўмиталари, ижодий уюшмалар бўлимлари ва бош қ а давлат ҳ амда жамоатчилик ташкилотлари билан ўзаро ҳ амкорлик қ илиш йўлларини белгилайди;
мактабгача ажратилган молиявий мабла ғ ларга эгалик қ илади, исти қ болдаги масалаларни ҳ ал этиш ва мактабни ривожлантириш учун бюджет мабла ғ ларини, шунингдек, мактаб фонди мабла ғ ларини о қ илона та қ симлашни таъминлайди;
иш юритишнинг ва мактаб ҳ ужжатларининг тў ғ ри юритилишини ҳ амда ҳ исоботнинг ўз ва қ тида бўлишини таъминлайди;
Мактаб кенгаши, ма ҳ аллий ҳ окимлик олдида ўз фаолияти учун жавоб беради ва уларга ва қ ти-ва қ ти билан ҳ исоб бериб туради.
Мактаб директорининг ҳ у қ у қ лари
Мактаб директори қ уйидаги ҳ у қ у қ ларга эгадир:
Мактаб (педкенгаш) кенгашига мактабнинг иш режаси ва ў қ ув режасини тасди қ лаш учун та қ дим этиш, ў қ ув режалари, дастурларига ў қ ув ихтисосига мувофи қ ўзгартиришлар киритиш, ў қ увчиларнинг ў қ ув йил давомидаги ва синфдан-синфга кўчириш имти ҳ онларидаги билимларини текшириш шаклларини, ў қ увчиларга таълим ва тарбия бериш воситалари ҳ амда усулларини ани қ лаш (белгиланган давлат андозаларининг бажарилишини таъминлаш шарти билан);
энг қ обилиятли ва и қ тидорли мактаб болаларини танлаш ма қ садида ў қ увчиларни тест синовидан ўтказиш, бир неча чу қ ур ўргатиладиган синфларнинг X-XI синфларига танлов асосида ў қ увчилар қ абул қ илиш;
мактабга зарур бўлган жи ҳ озларни ва бош қ а моддий ресурсларни хо ҳ лаган корхона, ташкилот, кооперативлар ва шахслар ор қ али чакана савдо тармо қ ларидан сотиб олиш, ижарага олиш, буюртма бериш, на қ д пулсиз ва воситачи дўконларда майда улгуржини лимитга ҳ исобламай олиш;
ю қ ори малакали педагог-мутахассисларни таклиф этган ҳ олда таълимга қ ўйилган мажбурий талаблар даражасини кўтариш ма қ садида айрим фанлар чу қ ур ўрганилганда ў қ ув режасидан таш қ ари қ ўшимча курслар ташкил қ илиш;
ҳ ар хил турдаги қ урилиш ишларини, мактабни жорий тузатиш, жи ҳ озлаш, унинг хоналари, иншоотлари ва шу кабиларини яхши са қ лашга оид ишларни бажариш учун ташкилотлар, муассасалар ва шахслар билан, шунингдек, ў қ увчилар билан шартномалар тузиш;
молиявий таъминлашнинг турли манбаларидан фойдаланиб, мактабнинг ўз фондини ташкил қ илиш;
тўлов қ о ғ озлари бўйича ва чек дафтарлари бўйича ҳ исоб-китоб операцияларини амалга ошириш, Ўзбекистон Республикасининг амалдаги қ онунчилигига мувофи қ бухгалтерия ва статистика ҳ исоботини муста қ ил равишда олиб бориш, мавжуд орти қ ча анжомлар ва асбоб-ускуналарни сотиш;
Мактаб (педкенгаш) кенгаши билан келишган ҳ олда мактаб фондидан олинадиган мабла ғ ларни тежаш ҳ исобига ижодий ишловчи ў қ итувчиларнинг иш ҳ а қ ига устамалар белгилаш;
аттестация якунларига кўра ў қ итувчиларга ю қ ори тоифа берилиши ҳ а қ ида таклифлар киритиш ҳ амда педагогика ходимларини вилоят ва республика малака ошириш курсларига, стажировкага (шу жумладан, чет элларга), аспирантурага тавсия этиш;
мактабнинг жамоат ташкилотлари билан биргаликда ишда ва ў қ ишда ало ҳ ида юту қ ларга эришган ў қ итувчиларни, ў қ увчиларни ва мактабнинг бош қ а ходимларини мукофотларга (шу жумладан, моддий) тавсия этиш, зарур ҳ олларда уларни жазолаш;
ў қ ув-ишлаб чи қ ариш бирлашмалари ташкил қ илиш, ало ҳ ида тадбирлар ўтказиш учун зарур мабла ғ ларни тўплаб бош қ а мактаблар, ў қ ув-тарбия, илмий ва мактабдан таш қ ари муассасалар билан бирлашмалар ташкил этиш тў ғ рисида шартномалар тузиш;
Ўзбекистон Республикаси қ онунчилигига биноан ў қ итувчилар ва ў қ увчилар алмашиш тў ғ рисида, қ ўшма муассасалар ташкил этиш ҳ а қ ида, қ ўшма тадбирлар (конференциялар, мактаб лагерлари ва бош қ алар) ўтказиш тў ғ рисида чет эл таълим ў қ ув юртлари билан шартномалар тузиш;
мактабнинг ў қ ув-тарбия фаолиятидаги кундалик масалаларни ҳ ал қ илиш учун заруриятга қ араб мактабнинг барча ходимларини ёки уларнинг айрим тоифаларини тўплаб мажлис ўтказиш;
ўз ўринбосарларининг, педагогларнинг иш фаолиятлари ҳ а қ идаги ҳ исоботларини тинглаш, Мактаб педагогика кенгаши му ҳ окамасига уларнинг ваколатларини давом эттиришлари ёки тўхтатишлари тў ғ рисида таклифлар, шунингдек, улар ишини такомиллаштиришга оид таклифлар киритиш;
мактаб Устави, Низоми, Ўзбекистон Республикаси қ онунчилигига зид равишда ўтаётган Мактаб (педкенгаш) кенгаши ишини тўхтатиш.
3. Мактабни ўз-ўзини бош қ аришнинг ю қ ори органи мактаб жамоасининг конференцияси (умумий йи ғ илиш) ҳ исобланади.
Ҳ ал қ илувчи овоз билан делегатлар конференцияга II-III бос қ ич мактаб ў қ увчилари, ў қ итувчилар ва мактабнинг бош қ а ходимлари жамоаси, ота-оналар (уларнинг ўрнини босувчи шахслар) ва жамоатчилик вакилларининг йи ғ илишларида ҳ ар уч тоифадан тенг ҳ олда сайланадилар.
Конференция ҳ ар йили камида бир марта ўтказилади.
Мактаб кенгашини, унинг раисини тў ғ ридан-тў ғ ри яширин овоз бериш йўли билан сайлайди, уларнинг ваколат муддатларини белгилайди;
мактаб Уставини қ абул қ илади ва унга зарур ўзгартиришлар киритади; мактабни ривожлантиришнинг, ў қ ув-тарбия жараёнининг сифат ва самарадорлигини оширишнинг асосий йўналишларини тасди қ лайди;
ў қ итиш қ айси тилда олиб борилишини ани қ лайди, мактабнинг моддий-техника базасини ривожлантириш учун қ ўшимча молиявий мабла ғ лар жалб этади;
зарурат ту ғ илган та қ дирда мактабнинг турли иш йўналишлари бўйича ва қ тинчалик ёки доимий комиссиялар, штаблар, кенгашлар тузади ва уларнинг ваколатларини белгилайди.
Конференциялар орали ғ идаги даврда ўз-ўзини бош қ ариш ю қ ори органи вазифасини Мактаб кенгаши бажаради.
мактаб жамоаси конференцияси қ арорлари бажарилишини ташкил этади, жамоа аъзоларининг таклифлари ва тан қ идий фикр-муло ҳ азаларининг қ андай амалга оширилаётганлигини назорат қ илади;
мактабни ривожлантириш режасини тасди қ лайди;
директор билан биргаликда давлат ва жамоат ташкилотларида мактаб манфаатларини ифодалайди, шунингдек, ота-оналар (уларнинг вазифасини бажарувчи шахслар) билан бир қ аторда давлат ва жамоат ташкилотлари ў қ увчиларнинг манфаатларига тааллу қ ли масалалар му ҳ окама қ илинаётганда уларнинг ижтимоий ҳ имоясини таъминлайди;
методик ва педагогик кенгашлар та қ димига кўра мактаб таълимини таъминлашнинг таркибий қ исмини белгилайди, ў қ итиш ва ме ҳ натга тайёрлаш ихтисосларини танлайди;
мактаб иш тартибини, педагогнинг тарификация қ илинган умумий иш ҳ ажмини ўзгартирмасдан ў қ ув ҳ афтаси ва ў қ ув маш ғ улоти давомийлигини, 1-синфга қ абул қ илиш ёшини, ў қ увчи кийими формасининг зарурати ва кўринишини белгилайди, тегишли хал қ таълими бош қ армаси органлари билан келишилган ҳ олда биринчи, шунингдек, навбатдаги синфлар сонини ани қ лайди;
бюджет мабла ғ ларини сарфлаш ҳ исоботларини кўриб чи қ ади, мабла ғ билан таъминлашнинг турли манбаларидан фойдаланиб ўз фондини шакллантиради, мактабнинг бюджет ва бюджетдан таш қ ари мабла ғ ларидан фойдаланишнинг асосий йўналишларини ани қ лайди;
айрим педагоглар, мактаб директори ва унинг ўринбосарларининг иши ҳ а қ идаги ҳ исоботларни тинглайди, эгаллаб турган лавозимларига мувофи қ ликлари ёки номувофи қ ликлари муносабати билан уларнинг ваколатларни узайтириш ёки тўхтатиш ҳ а қ ида, шунингдек, уларнинг ишини такомиллаштириш юзасидан конференцияга таклифлар киритади;
амалдаги қ онунчилик доирасида педагог ходимлар ва мактаб маъмуриятининг касб ва лавозим фаолиятига асоссиз аралашишдан ҳ имоя қ илувчи зарур чора-тадбирлар кўради, мактаб жамоаси муста қ иллигини чекловчи ҳ ар қ андай маъмурий буйру қ бозликка йўл қ ўйилмайди ва мазкур масалалар бўйича тегишли органларга мурожаат қ илади.
Мактаб кенгаши маъмурият, ў қ итувчилар ва ў қ увчилар жамоат ташкилотлари билан я қ ин ало қ ада иш олиб боради.
Унинг барча қ арорлари ўз ва қ тида мактаб жамоаси, ота-оналар (уларнинг ўрнини босувчи шахслар) ва жамоатчиликка маълумот учун етказилади.
Мактаб кенгаши таркибига педагог ходимлар, II ва III бос қ ич ў қ увчилар, ота-оналар (уларнинг ўрнини босувчи шахслар) ва жамоатчилик вакиллари киради. Кенгашдаги вакиллик нормаси ва Кенгаш таркибининг умумий сони конференция томонидан белгиланади. Навбатдаги сайловларда Кенгаш таркибининг одатда камида учдан бир қ исми янгиланади.
Ў қ ув юрти директори лавозими бўйича Кенгаш раиси ҳ исобланади. Кундалик масалаларни ҳ ал қ илиш учун Мактаб кенгаши ўз таркибидан бюро, ба ҳ сли масалалар ва тафтиш комиссияларини сайлаши мумкин.
Мактаб кенгаши бир йилда камида 4 марта йи ғ илади. Мактаб кенгаши аъзолари ўз вазифаларини жамоатчилик асосида бажарадилар. Мактаб жамоаси конференцияси ўз аъзоларини муддатидан олдин кенгаш таркибидан чи қ ариши мумкин.
Агар Кенгаш йи ғ илишида Кенгаш аъзоларининг камида учдан икки қ исми қ атнашса ва қ атнашчиларнинг учдан икки қ исми овоз берган бўлса Мактаб кенгаши қ арори қ онуний ҳ исобланади.
Мактаб кенгашининг ўз ваколати доирасида ва қ онунчиликка мос равишда қ абул қ илган қ арорларини бажариш маъмурият ва мактаб жамоасининг барча аъзолари учун мажбурийдир.
Мактаб кенгаши аъзоси киритган ҳ ар қ андай таклиф, агар бу таклифни Кенгаш аъзоларининг учдан бир қ исми қ ўллаб- қ увватласа, у мазкур таклифнинг му ҳ окама қ илинишини талаб этиши мумкин.
Мактаб кенгаши билан маъмурият ўртасида юзага келган мунозарали масалалар мактаб жамоаси конференцияси (умумий мажлисда) ёки хал қ таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш туман (ша ҳ ар) бўлими кенгашида ҳ ал қ илинади.
4. Ў қ ув-тарбия жараёнини ривожлантириш ва такомиллаштириш ў қ итувчилар ва тарбиячиларнинг касб ма ҳ оратларини ва ижодий сало ҳ иятини ошириш ма қ садида педагог ходимларни бирлаштирувчи мактаб педагогика кенгаши – ҳ айъат органи ташкил этилади.
Мактаб директори педагогик кенгашнинг раиси ҳ исобланади.
таълим мазмуни (ў қ ув режалари, дастурлари, дарсликлар)нинг турли вариантларини му ҳ окама қ илади, ў қ ув-тарбия жараёни услублари, шакллари ва уларни амалга ошириш усулларини танлайди; педагог ходимларнинг малакасини ошириш, уларнинг ижодий ташаббускорликларини ривожлантириш, педагогика тажрибаларини оммалаштириш ишларини ташкил этади, синов-эксперимент ишларининг бориши ва якуний му ҳ окама қ илади, ў қ ув юртининг илмий-тад қ и қ от институтлари, кўнгилли жамиятлар, ижодий уюшмалар бўлимлари, бош қ а давлат ва жамоат ташкилотлари билан ўзаро ҳ амкорлик қ илиш йўналишларини белгилайди;
ў қ увчилар, ота-оналар (уларнинг ўрнини босувчи шахслар) нинг фикр-муло ҳ азаларини ҳ исобга олиб мактаб педагогика ходимларини аттестациядан ўтказади, ў қ итувчиларга малака тоифаларини бериш ҳ а қ ида хал қ таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш туман (ша ҳ ар) бўлимлари ҳ узуридаги малака (аттестация) комиссияларига таклифлар киритади;
мактаб педагог ходимларини ша ҳ ар, вилоят ва республика педагогика ў қ ишларига, малака ошириш курсларига, (шу жумладан, чет элга), аспирантурага, шунингдек, турли мукофотларга тавсия этади.
Педагогика кенгаши ҳ узурида фанга оид ва бош қ а секциялар, бирлашмалар ташкил этилиши мумкин.
5. Мактабда амалдаги қ онунчиликка мувофи қ ўз Уставлари ва Низомлари асосида болалар, ўсмирлар ва ёшларнинг жамоат ташкилотлари фаолият кўрсатади.
Барча жамоат ташкилотлари мактаб Уставида назарда тутилган ў қ ув-тарбия жараёнини такомиллаштириш, мактабда демократия ва ошкораликни ривожлантириш, мажбуриятларни бажаришга эришиш ва ў қ увчиларнинг ҳ у қ у қ ларини ҳ имоя қ илиш учун ғ амхўрлик қ илишга даъват этилгандир.
Жамоат ташкилотларининг вакиллари Мактаб (педкенгаш) кенгаши, директор ўтказадиган мажлисларда му ҳ окама қ илиш ва қ арорлар қ абул қ илишда қ атнашиш ҳ амда мактаб маъмуриятидан ў қ ув-тарбия жараёни ҳ а қ идаги зарур ахборотларни олиш, педагогларнинг аттестациядан ўтишида уларнинг ў қ увчилар билан ўзаро муносабатлари ҳ а қ идаги истакларни айтиш ҳ у қ у қ ига эгадирлар. Педагогика жамоаси, мактаб ва болалар, ўсмирлар ҳ амда ёшлар ташкилотларининг ра ҳ барлари ўртасидаги муносабатлар ўзаро ҳ урмат, ишонч, масъулият ва ҳ амкорлик асосига қ урилади.
6. Мактабларда ҳ ужжатларни юритиш тартиби Хал қ таълими вазирлиги томонидан тасди қ ланган Мактаб ҳ ужжатларини юритиш тў ғ рисидаги йўри қ номага биноан амалга оширилади.
Мактаб ҳ исоботи давлат статистика органлари талабларига мувофи қ та қ дим этилади. Давлат ва жамоат органлари томонидан бош қ а хил ҳ исоботларни талаб қ илиш та қ и қ ланади.
7. Мактабда барча текширув ишлари фа қ ат хал қ таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш туман (ша ҳ ар) бўлимлари, вилоят хал қ таълими бош қ армалари, Тошкент ша ҳ ар хал қ таълими бош бош қ армалари билан келишилган ва мактаб директори, Кенгаши хабардор қ илинган ҳ олда амалга оширилади.
8. Мактаб Устав асосида иш олиб боради.
Мактаб Уставида Ушбу Низомда келиб чи қ адиган ҳ у қ у қ ва мажбуриятлар, тегишли хал қ таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш туман (ша ҳ ар) бўлимлари томонидан берилган қ ўшимча ваколатлар, шунингдек, амалдаги қ онунга зид келмайдиган ва мактаб фаолиятини амалга ошириш учун зарур бўлган бош қ а масалалар белгиланади.
VI. МАКТАБНИНГ МОЛИЯ – ХЎЖАЛИК ФАОЛИЯТИ
1. Мактабнинг молиявий мабла ғ и давлат даражасига эришишни таъминловчи норматив асосда ажратиладиган бюджет мабла ғ лари ва мактабнинг бош қ а манбалардан ташкил топувчи ўз мабла ғ лари ҳ исобига шаклланади.
2. Бар қ арор нормативлар бўйича ажратиладиган, ҳ ар йили нархларни эркинлаштириш билан ани қ ланадиган давлат бюджети мабла ғ лари мактабдаги ў қ ув-тарбия жараёнларини, ме ҳ нат жамоасини ижтимоий ривожлантириш ва унинг ходимларига иш ҳ а қ и тўлашнинг асосий молиявий манбалари ҳ исобланади ва улар таълимга нисбатан мажбурий талаблар даражасига эришишни таъминлайди.
Бюджетдан молиявий таъминлаш нормативларини ажратиш Ўзбекистон Республикаси Хал қ таълими вазирлиги ва Молия вазирлиги қ арорларига мувофи қ Қ ора қ алпо ғ истон Республикаси Хал қ таълими вазирлиги, вилоят ХТБ, Тошкент ша ҳ ар ХТББ томонидан амалга оширилади.
Ҳ окимликлар, ма ҳ алла қ ўмиталари минта қ авий э ҳ тиёжлар ва шарт-шароитлардан келиб чи қ иб оширилган нормативларни белгилашлари ва уларни тегишли мабла ғ лар билан таъминлашлари мумкин.
3. Мактаб кам таъминланган оилаларнинг болаларига умумий таълим фонди, мактаб фонди мабла ғ лари ҳ исобидан дарсликлар, ў қ ув-ёзув қ уроллари, кийим-бош, оё қ кийимлари сотиб олишда ва текин ёки имтиёзли ов қ атланишни ташкил этишда моддий ёрдам кўрсатади.
4. Мактабнинг молиявий мабла ғ лари унинг тўла ихтиёрида бўлади ва улар олиб қ ўйилмайди. Бу мабла ғ ларни та қ симлаш ҳ у қ у қ и Мактаб кенгашига тегишлидир.
Мактабнинг ўз мабла ғ лари қ уйидаги асосий манбалар ҳ исобига шаклланади:
мактабнинг хўжалик фаолиятидан, мактаб томонидан кўрсатилган пулли хизматлардан, мактаб биноси ва жи ҳ озларини ижарага беришдан олинган даромадлар;
давлат, ижтимоий, кооператив ва бош қ а ташкилотлар, ў қ ув ва бош қ а фу қ ароларнинг ихтиёрий бадаллари;
вазирликлар, идоралар, таянч ва бош қ а корхоналар, давлат муассасалари, жамоатчилик ва кооператив ташкилотларнинг ма қ садли қ ўйилмалари;
банк кредити ва бош қ а тушумлар;
корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг, ало ҳ ида шахсларнинг буюртмаларини бажаришдан тушумлар;
мактаб устахоналари, мактаб участкаси ва исси қ хоналари ма ҳ сулотларини сотишдан тушган даромадлар.
5. Мактабда қ ўшимча ў қ ув предметлари ва режадан таш қ ари курслар жорий қ илинганда, тажриба-эксперимент ишлари олиб борилганда, экспериментал педагогик майдончалар ташкил этилганда, янги турдаги мактаблар очилганда, шунингдек, бош қ а ҳ олларда ҳ окимликлар мактабини зарур моддий-техника билан таъминлаш учун қ ўшимча молиявий мабла ғ лар ажратишлари мумкин.
Таълимни ривожлантиришга оид ма қ садли экспериментлар, исти қ болли педагогик дастурларни илгари сурган экспериментал ва бош қ а мактабларнинг фаолияти Хал қ таълими вазирлигининг марказлашган фонди ҳ исобидан, шунингдек, Қ ора қ алпо ғ истон Республикаси Хал қ таълими вазирлиги, вилоят ХТБ, Тошкент ша ҳ ар ХТББ фондлари ва бош қ а жалб қ илинган мабла ғ лардан молиявий таъминланиши мумкин.
6. Мактаб банк кредитидан фойдаланиши мумкин. Банклар томонидан мактабнинг кундалик фаолияти учун қ ис қ а муддатли кредит ажратилади. Моддий негизни ривожлантириш ва ижтимоий ривожланиш учун келгусида қ арзни узиш шарти билан мактабнинг ишлаб чи қ ариш ва ижтимоий ривожланиш фонди ҳ исобидан узо қ муддатли кредит берилади.
7. Мактаб ходимларига ме ҳ нат ҳ а қ и тўлаш ва уларни моддий ра ғ батлантириш ме ҳ натга ҳ а қ тўлашнинг амалдаги шартларига мувофи қ амалга оширилади.
Лавозим маошлари ва тариф ставкаларига педагогларнинг ва бош қ а ходимларнинг тегишли малака тоифалари учун кафолатланган энг кам иш ҳ а қ и сифатида қ аралиши керак (барча турдаги I бос қ ич умумтаълим мактаблари ў қ итувчиларининг ҳ афталик дарс соати 14 соат, II-III бос қ ич мактабларида – 16 соат).
Малака тоифалари Аттестация тў ғ рисидаги Низомга мувофи қ мактабнинг барча ходимларини аттестациядан ўтказиш жараёнида берилади.
8. Мактабда лавозим маошларига ва ставкаларига касб ма ҳ орати, ме ҳ натда эришган юту қ лари, ало ҳ ида му ҳ им ишларни бажаргани учун ва бир йўла бир неча касбда ишлагани учун мабла ғ ларни тежаш ва мактаб фонди ҳ исобидан таба қ алаштирилган қ ўшимча ҳ а қ ва устамалар берилиши мумкин.
Қ ўшимча ҳ а қ лар жорий этиш ва педагог ходимлар ҳ амда бош қ а ходимларни мукофотлаш шартлари ва тартиби Мактаб кенгаши (педкенгаш) томонидан белгиланади.
I бос қ ич кам сонли мактабларнинг педагогларига, куни узайтирилган гуру ҳ ларига, шунингдек, танлов бўйича ёки факультатив (давлат томонидан ҳ а қ тўланадиган) маш ғ улотлар учун, ў қ увчиларнинг сонидан қ атъи назар, фа қ ат ало ҳ ида синф ёки гуру ҳ ў қ увчилари учун ўтилган соатлар ми қ дорига қ араб иш ҳ а қ и тўлаш амалга оширилади.
9. Мактаб томонидан муста қ ил равишда ишлаб чи қ илган ва тасди қ ланган и қ тисодий ва ижтимоий ривожланиш режаси мактабнинг хўжалик фаолиятини режалаштириш ва ташкил этишнинг асосий шакли ҳ исобланади. Режалаштиришнинг дастлабки маълумотлари: контроль ра қ амлар, давлат буюртмалари, узо қ муддатли и қ тисодий нормативлар ва лимитлар – Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Ма ҳ камаси томонидан белгиланади.
Контроль ра қ амлар директив хусусиятга эга бўлмайди ва улар мактабдаги ў қ увчилар сони, техник жи ҳ атдан жи ҳ озланганлик кўрсаткичлари, моддий, негизини ривожлантириш, мактаб жамоасининг ижтимоий ривожланиши, а ҳ олига пули хизматлар кўрсатиш ҳ ажмидан иборат бўлади.
10. Мактаб томонидан пулли хизматлар кўрсатиш деганда қ уйидагилар тушунилади:
таълимга нисбатан мажбурий талаблар даражасини оширувчи турли пули факультатив курслар ва айрим фанларни чу қ ур ўрганиш бўйича курслар, бош қ а ташкилотлар (олий ў қ ув юртлари, маданият ва санъат муассасалари, ижодий уюшмалар) дан ю қ ори малакали мутахассисларни таклиф қ илиш йўли билан махсус лекциялар ва масла ҳ атлашувлар ўтказиш, санъат, жисмоний тарбия, спорт ва бош қ алар бўйича қ ўшимча дарслар уюштириш;
катта ёшлиларни ў қ итиш учун турли курсларни ташкил этиш;
ў қ увчилар ва ў қ итувчиларнинг ме ҳ нат фаолияти жараёнида, шунингдек, корхона ва ташкилотларнинг буюртмаларини бажариш натижасида олинган ма ҳ сулотларни сотиш;
мактаб хоналари, спорт заллари, жи ҳ озлар ва бош қ а буюмларни ижарага бериш;
мактаб театрлари қ атнашчилари, ў қ итувчилар ва ў қ увчилар кучи билан а ҳ олига спектакллар ва концертлар намойиш қ илиш.
А ҳ олига пули хизматлар белгиланган тартибда тасди қ ланган нархлар ва тарифлар бўйича, бундай нархлар ва тарифлар бўлмаган та қ дирда – шартлашилган нархлар бўйича кўрсатилади.
Ҳ окимликлар пулли хизматлар бўйича давлат буюртмаларини бажариш ҳ а қ идаги ҳ исоботга мактаблар томонидан кўрсатилган хизматлар ҳ ажмларини ҳ ам қ ўшишлари мумкин.
Ю қ ори ташкилотлар томонидан мактабларга пулли хизматларни ривожлантириш бўйича режалаштирилган топшири қ ларнинг, улар қ андай шаклда бўлмасин, берилишига йўл қ ўйилмайди. Пулли хизматларни кўрсатиш бюджетдан молиявий таъминланадиган фаолият ўрнига амалга оширилмаслиги ва пулсиз хизмат кўрсатиш даражасини камайтириш эвазига бўлмаслиги шарт. Пулсиз хизмат кўрсатиш даражасини хал қ таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш туман (ша ҳ ар) бўлими томонидан назорат қ илинади.
11. Ҳ окимликлар мактабларга зарур иншоотлар ва бинолар, му ҳ андислик коммуникациялари, ер майдонлари, ў қ ув қ уроллари, инвентарларни етказиб берадилар, мактаб бинолари ва иншоотларини ўз ва қ тида асосли ва жорий тузатиб беришни таъминлайдилар, мактабларни асбоб-ускуналар билан жи ҳ озлаш учун лимитлар ажратадилар.
12. Мактабнинг моддий-техника негизи таркибига ер, бинолар (асосий ва ёрдамчи бинолар), спорт иншоотлари, коммуникациялар, техник воситалар ва асбоб-ускуналар, транспорт воситалари, кутубхона фонди, лаборатория препаратлари, ў қ ув-кўргазмали қ уроллар, мебель, ў қ увчиларни ў қ итиш ва тарбиялаш учун фойдаланиладиган бош қ а мулклар киради.
Мактаб биноси техника хавфсизлиги қ оидалари ва санитария-гигиена нормаларига мувофи қ жи ҳ озланади ҳ амда фойдаланилади. Мактабларнинг моддий-техника негизини муста ҳ камлаш ва ривожлантириш республика ва ма ҳ аллий бюджетлар ҳ исобидан, шунингдек, молиявий таъминлашнинг қ ўшимча манбалари, мактаб фонди ҳ исобидан амалга оширилади.
13. Мактабда бухгалтерия ва статистика ҳ исоби ҳ амда ҳ исоботини юритиш тартиби амалдаги қ онунчилик билан тартибга солинади. Ҳ исобга олиш мактаб томонидан муста қ ил равишда ёки марказлашган туман (ша ҳ ар) бухгалтерия ор қ али олиб борилиши мумкин. Ҳ исоб-китоб операциялари тўлов топшири қ номалари бўйича ва чек дафтарчалари бўйича амалга оширилиши мумкин.
VII. МАКТАБНИНГ ХАЛ Қ АРО Ҳ АМКОРЛИКДА Қ АТНАШИШИ
Умумтаълим мактаби амалдаги қ онунчиликка мувофи қ хал қ аро фаолиятни амалга ошириш ҳ у қ у қ ига эгадир.
Мактаб хорижий ў қ ув юртлари билан валютасиз асосда хал қ таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш туман (ша ҳ ар) бўлимларининг тегишли органлари ор қ али ў қ увчилар гуру ҳ ини ў қ ишга, дам олишга, биргаликда ўтказиладиган олимпиадалар, кўриклар, танловларга юбориш юзасидан алмашиш имкониятларини назарда тутувчи тў ғ ридан-тў ғ ри амалий ало қ алар ўрнатади.
Qiziqarli malumotlar
Online maktab 10 sinf dars jadvali