Namozda kiyim odobi

Odatda mahalla ahli, masjid qavmi ta’ziyaga ko‘pchilik bo‘lib kirib keladi. Ularga imomlar, ahli ilmlar, hurmatli qariyalarimiz yo‘lboshchilik qiladilar. Katta jamoatni boshlab kelayotgan kishilar juda ziyrak va hushyor kishilar bo‘ladilar. Ular bunday katta izdihomlarda so‘rashish va salomlashish odobini juda yaxshi o‘zlashtirgan bo‘lib, agar o‘zlari kutib oluvchilar bilan qo‘l berib so‘rashib qo‘ysalar, orqadagilar ham beixtiyor shunday qilishga majbur bo‘lib qolishi, oqibatda keluvchi va ketuvchilar mahtal bo‘lib qolishini tajribadan biladilar. Shuning uchun bunday holatlarda ko‘z bilan va qo‘limizni ko‘ksimizga qo‘yib, masofadan turib so‘rashganimiz ma’quldir.

Namozda kiyim odobi

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Аллоҳнинг Ўзигагина ҳамдлар, Унинг пайғамбари Муҳаммад ибн Абдуллоҳга, у зотнинг оиласи ва саҳобаларига салавоту саломлар бўлсин.

Биринчидан: Бир қанча ҳадисларда намозда кийимни қайиришдан қайтарув ворид бўлган.

Бухорий (812) ва Муслим (490) Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилдилар. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Етти суяк: пешона – ҳамда қўллари билан бурунларига ишора қилдилар – икки қўл, икки тизза ва оёқ учларида сажда қилишликка ҳамда кийим ва сочни йиғмасликка буюрилдим».

Кийим ва сочни йиғишлик: сажда вақти ерга тегмаслиги учун тўплаб, йиғиб олишликдир.

Нававий роҳимаҳуллоҳ шундай дедилар: «Уламолар кийим ёки кийимни енги ёҳуд шунга ўхшашлар шимарилган ҳолда намоз ўқимоқликдан қайтарувга иттифоқ қилганлар… Буларнинг бари уламоларнинг иттифоқи билан қайтарилган бўлиб, у кароҳати танзиҳдир. Агар шундай ҳолатда намоз ўқиса ёмон ишга қўл урган бўлади ва намози саҳиҳдир. Абу Жаъфар Муҳаммад ибн Жарир ат-Тобарий бу борада уламоларнинг ижмосини ҳужжат сифатида ёдга олган. Ибнул Мунзир эса Ҳасан Басрийдан ушбу ҳолатда (намозни) қайта ўқишлик лозимлигини ҳикоя қилган».

«Туҳфатул Минҳож» (2/161-162)да шундай дедилар: «Намоз ўқувчи учун сочини орқага ташлаш ёки уни салласи остига қайтариши билан (сочни букишлиги) ёҳуд енги ёкида этаги-(почаси)ни шимаргани каби (кийимини қайтаришлиги) макруҳдир».

Шунга кўра шимни намозда қайириш ва шимаришлик макруҳдир.

Иккинчидан: Бухоий (5787) Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилади, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Изорнинг тўпиқдан пасти жаҳаннамдадир».

Абу Довуд (4084) Абу Журай Жобир ибн Сулайм розияллоҳу анҳудан ривоят қилади, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Изорни тушириб юришликдан ўзингни тий! Батаҳқиқ, у кибрдандир. Аллоҳ таоло кибрни хуш кўрмайди». Албоний «Соҳиҳ Аби Довуд»да саҳиҳ санадилар.

Эркак кишига кийимини тўпиқдан пастга тушар даражада узайтиришлиги жоиз эмас.

Узун кийим кийишда давом этиб, ушбу шимда намоз ўқишни хоҳласа, агар ушбу ҳолатида қолдирса кийимини узайтирирган-(тўпиғидан туширган) ҳолда намоз ўқийди. Агар уни тўпиқдан тепа бўлиши учун шимарса кийимини қайирган ҳолда намоз ўқийди. Ана шу дамда икки қайтарув тўқнаш келди: узун кийишдан қайтарув ва намозда кийимни шимаришдан қайтарув. Шак-шубҳа йўқки, узун кийишлик ҳумки қаттиқроқдир. Батаҳқиқ, у гуноҳи кабиралардан биридир. Намозда кийимни шимаришга келсак, бас, у макруҳдир. (Иккиси) тўқнаш келган вақтда эса муҳимроғи муқаддам қилинади. У ҳам бўлса кийимни тўпиқдан пасга туширишдан четлашишликдир. Ана шунда шимни тўпиқдан юқори бўлиши учун шимариб олади.

Агар шим ёки иштон тўпиқдан пастда бўлса, батаҳқиқ, уни кўтариб олишлик вожиб бўлади. Хоҳ намоз ёки бошқа ўринда бўлсин. Балки тўпиққа тегиб туришлиги жоиз эмас. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ушбу қовлларига биноан: «Изорнинг ўрни болдир ва мушакнинг ярмигачадир. Истамасанг (майли) пастроқ. Агар (буни ҳам) истамасанг болдирнинг орқасидан. Икки тўпиқнинг изорда ҳаққи йўқдир». Имом Аҳмад ва Насоий ривоятлари.

Иштонни қайириб олишлик ушбу қайтарув остига дохил бўлмайди. Чунки изорни тўпиқдан кўтариб юришлик шаръан талаб қилинган ишдир. Балки у вожибдир. Кийим ёки сочни йиғиб олишликдан қайтарув эса макруҳ экани учундир.

Учинчидан: Аёл кишини қайирилган шимда намоз ўқишига келсак, у аслида шимда намоз ўқишидан қайтарилгандир. Хоҳ қайирилган ёки қайирилмаган бўлсин.

Агар ушбу буйруққа хилоф иш тутиб, шимда намоз ўқиса намози саҳиҳдир.

Нававий роҳимаҳуллоҳ «Мажмуъ» (3/176)да шундай дедилар: «Агар (танаси) рангини яширса ва тизза, думба ҳамда шунга ўхшашлар каби танасининг ҳажмини васф қиладиган бўлса сатрланиш мавжуд бўлгани учун намоз саҳиҳдир. Доримий ва «Баён» асари соҳиби агар (тана) ҳажми васф қилинса саҳиҳ бўлмайди деган қарашни илгари суришди. Ва у очиқ-ойдин хатодир».

Агар аёл киши шимда намоз ўқиса, бас, уни шимармайди. Чунки унинг бунга ҳожати йўқ. Чунки аёлдан талаб қилинадигани намозда икки оёғи очилиб қолишлигини сатр қилишликдир. Ҳамда кийимни тўпиқдан тушириб юришликнинг ҳаром эканлиги эркакларга хосдир. Аёлларга тегишли эмас. Валлоҳу Аълам.

Қўшимча сифатида Илмий Тадқиқотлар ва Фатво Бериш Доимий Қўмитасининг мана шу мавзуга оид икки фатвосини эътиборингизга ҳавола этамиз.

Савол: Енгларни букиб шимаришлик намозда қайтарилган ишлардан саналадими? Агар букилган бўлса ҳукми ўзгача бўладими. Агар мен намозга ушбу шимарилган ҳолатда кирсам, ушбу (ҳолат) унга (намозга) киришимдан олдиндир. Яъни, мен буни намоз давомида шимариб олмадим. Ёки икки ҳолат баб-баробарми?

Жавоб: Енгларни намоз давомида ёки намоздан олдин сажда вақти ерга тегмаслиги учун букиб ёки қайириб шимаришлик жоиз эмас. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ушбу қовлларига биноан: «Етти суякда сажда қилишликка ҳамда соч ва кийимни йиғмасликка буюрилдим». Бухорий (1/196) ва Муслим (1/354) ривоятлари.

Тавфиқ Аллоҳдандир. Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз Муҳаммадга, у кишининг аҳли оилалари ва саҳобаларига саловату саломлар йўлласин.

Илмий Тадқиқотлар ва Фатво Бериш Доимий Қўмитаси, Фатво № 8598-4.

Раис: Абдулазиз ибн Абдуллоҳ ибн Боз

Раис ноиби: Абдурраззоқ Афифий

Аъзолар: Абдуллоҳ ибн Ғудайён ва Абдуллоҳ ибн Қаъуд

Савол: Дарҳақиқат, саҳиҳ суннатда кийимни қайиришдан қайтарув ворид бўлган. Бундан қасд қилингани нима?

Жавоб: Саҳиҳайнда Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Етти суякда сажда қилишликка ҳамда кийим ва сочни йиғмасликка буюрилдим» (Бухорий (1/196) ва Муслим (1/354)). (Ҳадисдаги) йиғиб олишликдан қасд қилингани: намоз ўрнига тегмаслиги учун тўплаб, йиғиб олишликдир.

Тавфиқ Аллоҳдандир. Аллоҳ таоло пайғамбаримиз Муҳаммадга, у кишининг аҳли оилалари ва саҳобаларига саловату саломлар йўлласин.

Илмий Тадқиқотлар ва Фатво Бериш Доимий Қўмитаси, Фатво № 5133-5.

Раис: Абдулазиз ибн Абдуллоҳ ибн Боз

Раис ноиби: Абдурраззоқ Афифий

Аъзолар: Абдуллоҳ ибн Ғудайён ва Абдуллоҳ ибн Қаъуд

Namozda kiyim odobi

Savol: Hojatxonada tozalanib-poklanish ning qanday tartiblari bor? Agar iloji bo‘lsa, shu haqda ham ma’lumot bersanglar.

Javob: Hojatxonada old va orqadan kelgan najasotdan poklanish uchun kesak, tosh, tuproq, keraksiz latta va shu ish uchun maxsus chiqarilgan narsalardan foydalanib tozalanish va istibro qilish sunnat hisoblanadi. Ular bilan yaxshilab tozalangandan keyin suv bilan yuvish mustahabdir. Agar avratning bir tanga miqdoridan ortiqroq yeriga najas yoyilgan bo‘lsa, suv bilan tozalash (istinjo) vojib bo‘ladi.

Istibro va istinjo o‘ng qo‘l bilan qilinmaydi, istibro uchun tezak, suyak kabilar ishlatilmaydi. Hojatxonada qiblaga qarab yoki orqa qilib o‘tirilmaydi.

Muhim eslatma: musulmon erkakning oyoqda (tikka turib) peshob qilishi musulmon odobiga zid bo‘lib, ust-boshga sachrashiga yo qolib ketgan tomchining kiyimga o‘tishiga sabab bo‘ladi. Peshobdan saqlanmagan bunday kishining qabr azobiga duchor bo‘lishi hadisi sharifda bildirilgan.

Dinda savolim bor

Ilm. Ta’ziya odoblari

Ayriliq dardi og‘ir, juda og‘ir. Taqdiri ilohiyga bo‘ysunsak-da, qazoning haqligiga iqror bo‘lsak-da, banda ekanmiz, yuraklar o‘rtanadi, ko‘kraklar damodam qisiladi. Ko‘zyoshlarimiz sabr bulog‘idan toshib chiqib, g‘am qahri orqali anduh ummoniga oqadi.

Vaqti-soati yetib olamdan o‘tish xalqimiz tilida «bandalikni bajo keltirish» deyiladi. Bandalikni bo‘yniga olgan inson yoshi ulg‘ayib borar ekan, omonatini topshirish tadorigini ko‘radi.

Har bir insonning umri poyoniga yetar ekan, barcha yaqinlari, farzandlari unga qo‘ldan kelgancha yaxshilik qilishni xohlaydi. Lekin hamma ham bunday paytda qanday amallarni bajarishni bilavermaydi. Bilib qo‘yish esa hayotiy zaruratdir.

Aytaylik, og‘ir yotgan bemor jon uzilish oldidan hushidan ketishi mumkin. Bunday paytda og‘izga nam berib turuvchi so‘lak bezlarining faoliyati to‘xtab qoladi. Shunda paxtani suvga pishib olib, bemorning lablari namlab turilsa, unga ancha yordam bo‘ladi. Ba’zi hollarda burun bo‘shlig‘i qisilib, og‘iz torayib qoladi. Umr lahzasi tugab borgan sari qazo alomatlari sezilib boraveradi: ba’zan bemorning yuzida xollar paydo bo‘ladi. So‘zlashga harakat qilsa, tovush chiqarish uchun sarflangan quvvat og‘iz bo‘shlig‘idan chiqmay, halqumga ketib qoladi. Bu holatni «sharsharog‘» yoki «g‘arg‘ara» deyishadi. Shunday alomatlarni sezganimizdan so‘ng hushyorlikni kuchaytirmog‘imiz lozim. Avvalo, bemorning o‘zi tildan qolganicha kalima keltiradi. Ammo, Allohning irodasi, bemor tildan qolsa, yonida hozir bo‘lgan farzandlar, xesh-aqrabolar kalima keltirib tursa, bemor buni sezadi, ko‘ngli taskin topadi. Bunday alomatlarni sezsak, bemorning yostig‘i baland bo‘lsa, biroz pasaytirib qo‘yib, uning ko‘z imo-ishorasidan, lablarining harakatidan nima demoqchi ekanligini anglashga harakat qilmoq kerak.

Sahobalardan qolgan ta’limotga ko‘ra, jon taslim bo‘lish oldidan bemor o‘ng yonboshi bilan yotqizilib, yuzi qibla tomonga qaratib qo‘yiladi.

Ulamolarimizning bayon qilishicha, Alloh taolo Odam Atoga jon bag‘ishlaganda jon dastlab dimog‘laridan o‘tib, avvalo ko‘zga kirgan, so‘ng boshqa a’zolarga o‘rnashib, oxiri oyoqqa kirgan ekan. Vaqti-soati o‘lchab berilgan bu jon insonni xuddi shu tartibda tark etar ekan. Avvalo oyoqdan, so‘ngra boshqa a’zolardan chiqib, oxirulamr inson vafot etadi. Endi uni «mayyit» deb ataydilar.

Bemor bandalikni bajo keltirgach, uning yaqinlari va ahli ayollari, farzandlari baravariga faryod qilavermasdan, shariatimiz ko‘rsatmalarini bajarishga kirishishlari kerak. Oilaning kattalaridan biri mayyit yotgan uyga kirib, uning yuzi boshqa tomonga qarab qolgan bo‘lsa, qiblaga qaratib, ko‘zlarini ohista silab yumib qo‘ymog‘i, qo‘l-oyoqlarini to‘g‘rilab, iyaklarini rostlab qo‘ymog‘i darkor. Bordiyu xonadonda yuqoridagi amallarni qilishga qodir odam bo‘lmasa, qo‘shnilardan so‘rash lozim, toki mahallada bunday savobli ishga tayyor bo‘lgan, ko‘pni ko‘rgan, bu kabi ishlarni avval ham qilib yurgan kishilar kelib, bu ishlarni ado etsinlar. Lekin mayyitga avvalo oila a’zolarining o‘zi qaragani afzalroq.

Dafn marosimiga tez fursatda kirishmoq kerak. Jon tanani butunlay tark etganiga shubha tug‘ilgan holdagina dafnni kechiktirish mumkin.

Janozaga tadorik ko‘rilayotgan paytda, mayyitni g‘assollar qo‘liga topshirishdan avval qarindosh-urug‘lar, xesh-aqrabolar, qadrdonlar u bilan vidolashib oladilar.

Hadislarda «Kim musibat yetgan birodariga ta’ziya bildirsa, Alloh taolo qiyomat kuni unga hurmat-ehtirom libosini kiydirib qo‘yadi», deyilgan.

Janoza namozi musulmonlar uchun farzi kifoyadir. Mayyitni g‘usl qildirib, kafanlab bo‘lish vaqtini mo‘ljallab, mayyit istiqomat qilgan mahalla hamda tobutkashlarga, tanish-bilishlarga janoza haqida xabar beriladi. Janoza namozi uchun azon chaqirilmasligi barchamizga ma’lum. Buning boisi shulki, xonadonda farzand tavallud topganda uning qulog‘iga azon aytiladi. Ana shu azon bu kishi uchun kifoyadir.

Janoza o‘qilib, duo qilingach, jamoat tobutni yelkaga olib, qabriston tomon yo‘l oladi.

Tobut ko‘chaga olib chiqilgandan so‘ng marhumning o‘g‘illari va yaqin qarindoshlari oldinda, tobutkashlar esa orqada jadal sur’at bilan mayyitni qabriston sari eltadilar.

Rasuli akram sollallohi alayhi vasallam ushbu hadisni zikr etganlar: «Mayyitni so‘nggi yo‘lga tezroq olib boringlar, chunki agar u ahli solihlardan bo‘lsa, uni kutilayotgan joyga tezroq olib bormoq darkor. Agar bunday bo‘lmasa, yelkangizni noxush yukdan tezroq xoli qilgan bo‘lasiz».

Tobutkashlar tobutni navbat bilan yelkama-yelka olib boradilar. Tobutni ko‘tarmoqchi bo‘lganlar imkon qadar avval mayyitning o‘ng yelkasi tomondan, so‘ng o‘ng oyoq tomonidan, keyin esa chap yelkasi va chap oyoq tomonidan ko‘tarishga harakat qiladilar.

Ko‘chadan tobut olib o‘tilayotganini ko‘rgan har bir mo‘min-musulmon imkoniyatiga qarab tobutni yelkaga olishi hurmat va odobdan hisoblanadi. Tobutni olib kelayotgan kishilar ularga navbat berishlari ham yaxshi odatlarimizdan sanaladi.

Mayyit yerga berilgandan so‘ng jamoat ta’ziyador xonadonga qaytib keladi. Qur’oni karim tilovatidan so‘ng ta’ziyani boshqarayotgan kishi duo-fotiha qilib, jamoatga ruxsat beradi. Yumushi borlar azadorlarga hamdardlik bildirib, tarqaladilar. Zarur yumushi bo‘lmagan qadrdonlar azadorlarga hamdard va hamdam bo‘lib, biroz muddat turishlari mumkin.

Azador xonadonga qo‘ni-qo‘shnilarning taom tayyorlab chiqarishi ham shariatimizning ko‘rsatmalaridandir. Zero, mazkur xonadon ahlining taom tayyorlashga fursati ham, sharoiti ham bo‘lmaydi. Bunday yumush ko‘ngillariga sig‘maydi ham.

Kezi kelganda aytib o‘tish kerakki, har qanday holatda ham mayyitning ortidan dod-faryod qilish musulmonchilik nuqtai nazaridan joiz emas. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam shunday ta’lim beradilar:

«Oiladagilarning haddan tashqari dod-faryodi uchun u dunyoda marhum javob beradi». Demak, ortiqcha dod-faryodimiz bilan marhumning qismatini og‘irlashtiramiz, xolos.

To‘g‘ri, insoniy his tuyg‘ular Sarvari Koinot uchun ham begona emas edi. U zoti bobarokot ham marhuma onalari va qizlarining qabrlari ustida yig‘laganlar, faqat unsiz yig‘laganlar. Shuning uchun ham bunday paytlarda unsiz yoki past ovozda yig‘lashga yo‘l qo‘yganlar. Ammo qattiq ovoz bilan aytib yig‘lash, o‘zini o‘zi urib yig‘lashni taqiqlab, shunday deganlar: «Kimki chakkalariga urib yig‘lasa, kiyimlarini pora-pora qilsa, mushriklarga o‘xshab aytib yig‘lasa, bizdan emas». Alloh asrasin!

Odatda mahalla ahli, masjid qavmi ta’ziyaga ko‘pchilik bo‘lib kirib keladi. Ularga imomlar, ahli ilmlar, hurmatli qariyalarimiz yo‘lboshchilik qiladilar. Katta jamoatni boshlab kelayotgan kishilar juda ziyrak va hushyor kishilar bo‘ladilar. Ular bunday katta izdihomlarda so‘rashish va salomlashish odobini juda yaxshi o‘zlashtirgan bo‘lib, agar o‘zlari kutib oluvchilar bilan qo‘l berib so‘rashib qo‘ysalar, orqadagilar ham beixtiyor shunday qilishga majbur bo‘lib qolishi, oqibatda keluvchi va ketuvchilar mahtal bo‘lib qolishini tajribadan biladilar. Shuning uchun bunday holatlarda ko‘z bilan va qo‘limizni ko‘ksimizga qo‘yib, masofadan turib so‘rashganimiz ma’quldir.

Dinimizning ta’ziya odobi borasidagi ko‘rsatmalaridan yana biri yurtga ehson dasturxoni yozib, savobini vafot etgan yaqinlariga bag‘ishlash niyatida qilingan marosimlarga oiddir. Bunday marosimlarni albatta shariat ahkomlariga, ahli sunna val jamoat e’tiqodiga, mazhabimizda rasm bo‘lgan qoidalarga muvofiq tarzda o‘tkazish zarur. Ta’ziya marosimlarini bid’atlardan xoli ravishda, ahli ilm hamda mahalla ulug‘lari bilan bamaslahat, imkon qadar yengil, kamtarona, kamchiqim holda o‘tkazmog‘imiz ma’qul.

Musibatxonalarda payshanbalik, yakshanbalik nomi bilan qilinayotgan, dafndan keyin ma’lum kun yoki oyni sanab, ayniqsa, ikki hayit kunlarida o‘tkazilayotgan xudoyi marosimlari diniy kitoblarimizning birortasida buyurilmagan.

Musibat yetgan xonadonda muayyan kunga bog‘lamasdan, oilaning iqtisodiga zarar yetkazmaydigan holatda xudoyi qilib o‘tkazilsa kifoya qilur.

Yoshini yashab, oshini oshab, oxirat manziliga yaqinlashgan insonni parvarish qilish, qazosi yetgandan so‘ng esa uning hurmatini o‘rniga qo‘yish, toat-ibodatlarimizdan so‘ng haqqiga duo qilib, ruhini shodlab turish xalqimizning eng ezgu qadriyatlaridan biridir. Buni har bir erkak – oilaboshi bilishi zarurdir.

Rahmatulloh SAYFUDDINOV,
Yunusobod tumani bosh imom-xatibi,
Toshkent Islom instituti o‘qituvchisi,
«Mirza Yusuf» jome masjidi imom-xatibi

Ushbu maqolani taqdim etgan Bahodir Muhammadiyevga minnatdorchilik bildiramiz