Mavzu. Topishmoqlar. Darsning maqsadi

To’rt kishi osilgan,
To’rt kishi yuribdi,
Ikki chiqish yo’li,
Ikki itni to’sib qo’ying,
Hech qachon harom
Uning orqasida osilgan.
Bu jumboq haqida o’ylang
Ey shahzoda Heidrek! [26]

Geografik topishmoqlar

Topishmoqlar o`zbek va jahon xalqlarining qadimgi xalq og`zaki ijodlaridan biri hisoblanadi. Ularda asosan tabiatning turli hodisalari, jismlari ishora orqali juda aniq tasvirlanadi. Bu topishmoqlar o`z o`rnida barchani qiziqtiradi va topqirlikka undaydi. Topishmoqlardan darsda samarali foydalanish o`quvchilami fanga bo`lgan qiziqishini, zukko va fikrlar teranligini, topqirligini oshirishga xizmat qiladi. Dars jarayonida ruhiy charchashni oldini oladi. O`qituvchiga esa o`quvchilarai ichki, dunyosini o`rganishga, ularning individual xususiyatlapni aniqlashga yordam beradi.
Geografik atama, hodisa, joy nomlari va boshqalarni topishmoqlar asosida bayon etilishi o`quvchilarni unga mos javobni topish uchun bilgan barcha ma’lumotlarni eslashga, geografik xaritalarni tasawurqilish, materiklar, davlatlar, rayonlar bo`yicha o`ziga xos xususiyatlarni yodda saqlashga o`rgatadi.
Bu «Geografik topishmoqlarni» yozishdan maqsad o`quvchilar bilimini baholashda noan’anaviy usullardan foydalanib o`tilgan dars samaradorligini oshirishdan iboratdir.

1. To`rt tomoning aniqlab berar,
Darajada joylar aks etar.
Osmondami, suvda, o`rmonda,
Sayohating chog` asqotar

2. Unga o`simlikla ryuzini burar,
Qumursqalar inin og`zin qurar,
«Avstraliya» — so`zi unga taqalar,
Bu tomonning nomi qanday atalar?

3. Yo`ldan adashib Tolib,
Rosa qolibdi horib.
Xarita va plan ham,
Kompas, gnomonlar ham,
Qolgan edi yo`qolib,
Ne qilish endi Tolib?
Ketsin shaxdam yo’l solib,
Daraxtlarga qarabmi,
Tog`-suvlarda yayrabmi?

Daraxtlarga qarab aniqlash

4. Lotinchadan qilsang tarjima
«Sharq» so`zini hosil qiladi.
Yo`llaringni yo`qotsang juda
Hamrohu hayrixoh bo`ladi.

Oriyentirlash

5. Yer yuzida shunday nuqta bor.
Kecha-kunduz farqlanmas unda.
Yulduzi ham so`nmaydi zinhor,
Charaqlaydi kunda va tunda.

Shimoliy qutb

6. Xaritamas miqyosi bor,
Unda joyning rejasi bor.
Aniqroqdir globusdan,
Belglarning o`z o`rni bor.

7. Bor shunday mingtaga kunduz va kecha,
Teng kelar hattoki minutlargacha.

8. Bir xil baland nuqtani,
Tutashtirar bir chiziq.
Unga relyef bo`lsa bas,
Hech rang ijhlatmas qiziq.

Gorizontal

9. Globus va xarita,
Chizayotib Madina.
Sariq nuqtalar qo`ydi,
Ayting, qani bu nima?
Cho`lning shartli belgisi

10. Harakatsiz barqaror,
Yerda ikki nuqta bor.

11. Yer sharini qoq ikkiga bo`laman,
Parallelga men parallel bo`laman.

12. Ekvatordan Arktikaga,
Yo`l oldi do`sting G`ani.
Qaysi kenglik tomon borar,
Shu G`ani ayting qani?

Shimoliy kenglik tomon

13. Uchburchak shakl chizib,
Uch xil nom qo`ydi Vali.
Chunki birin bo`yadi,
Birisi yarim hali.
Uchinchisi oq qoldi,
Nomini top-chi, Ali.

Neft, tabiiy gaz, oltingugurt

14. Sayohatda asqotar,
Asbob nomin kim topar.

15. Kurramizni tasvirlab,
Kattaligin ham o`lchab.
Darslikni kim nomlagan.
Xotiralarni jamlagan.

16. Xarita tuzib olim,
Ko`llarni belgiladi.
Ko`p ko`lni ko`kka bo`yab,
Ba’zisin qizg`illadi,
Bu ranglarda ne sir bor,
Ko`llarga ne ta’sir bor.

Ha. Chuchuk va sho`r ko`llar

17. To`g`ri rang bersang unga,
Axborot berar senga.
Yozuvsiz xarita

18. To`rtburchakni chizganlar,
Qoraga bo`yab qo`ysin.
Belgilab uning nomin,
Nima deb yozib qo`ysin?

19. Xaritada yashil rang,
Qanday joy ekan qarang.

20. Mening shaklim yumaloq,
Harakatdaman har choq.
Qish, bahor, yoz va kuzni,
Kechasi va kunduzni,
Hadya etaman senga,
Quyoshga tutib o`zni.

Mavzu. Topishmoqlar. Darsning maqsadi

Darsning borishi I. Da’vat bosqichi. Maqsad: o’quvchilarning topishmoq haqidagi tushunchalarini aniqlash, yangi mavzuga qiziqish uyg’otish. Metod: suhbat, izlanish metodi.

O’qituvchi xattaxtaga osmondagi yulduzlar, yong’oq, yer yong’oq, arra rasmlarini ilib qo’yadi va quyidagi topishmoqni yozadi: Tunda ko’rib, cho’g’ deysan, Tongda ko’rib yo’q deysan. Savol-topshiriqlar beriladi:

— Shu rasmlar ichidan topishmoqning javobini toping.

— Qaysi so’zlar orqali topishmoqlarning javobi „yulduz” eka -nini bildingiz?

Xattaxtaga 2-topishmoq yoziladi: Qo’shaloq tovoq, Ichi toia yog’.

— Qaysi belgilariga ko’ra topishmoqning javobini topdingiz? 3-topishmoq yoziladi: Pilla kabi bo’g’indor, Har bo’g’inda mag’zi bor.

— Yer yong’oqning qaysi belgilari topishmoqda keltirilgan?

Og’zi yo’g’-u tishi bor, Duradgorda ishi bor.

— Javob qaysi so’zlar orqali topdingiz? O’qituvchi:

• Topishmoqda narsaning belgilarini ifodalovchi so’zlar bo’ladi.

2. Topishmoqlar haqida ma’lumot berish. O’qituvchining hikoyasi:

— Topishmoq matnida narsa yoki hodisalarning belgisi, shakli, harakati, holati, vazifasi va boshqa tomonlari berilgan bo’ladi. Topishmoqlar qadimda „jumboq”, „top-top” deb yuritilgan. Har bir topishmoq uni yaratgan xalqning hayoti, urf-odati, o’ziga xos rasm-rusmlari bilan bog’liq bo’ladi.

II. Anglash bosqichi. Maqsad: darslikda berilgan topishmoqlar bilan tanishtirish, mustaqil o’qishga, topishmoqlar yuzasidan o’zaro muhokama qilishga o’rgatish.

1. Topishmoqni ifodali o’qish va javobini topish.
2. Savol-javob o’tkazish:

• 2-topishmoqda oy nima deb ta’riflangan? (patir)

1. Krossvord yechish.

1. guruh uchun krossvord:

1. Keragida suvga o’tasan Qimirlashin poylab yotasan.
2. Kasbi doim taqir-tuqur, Qayda ilon ko’rsa cho’qir.
3. Birlashtirib kiyimni Issiq tutadi sizni.

1. Qo’lsiz, oyoqsiz eshik ochar.
2. Katta oppoq dasturxon Yer yuzini qoplagan.
3. Og’zi yo’g’-u, tishi bor, Duradgorda ishi bor.

1. Qarmoq. 2. Laylak. 3. Tugma. 4. Shamol. 5. Qor. 6. Arra.

1. guruh uchun krossvord:

1. Tikuvchimas, Bichuvchimas, Ignasi ancha ekan.
2. Kundalik tarix o’zi Har yerda uning so’zi.
3. Bir onadan yuz bola, Yuzovi ham bo’z bola.

1. Uyning shiftida ini, Kuylab berar har kuni. Bahorda kutib olib Kuzatamiz kuz uni.
2. Xo’ppa semiz, bir tuki yo’q.
3. Uzun terak, ichi kovak. Javoblar:

1. Tipratikan. 2. Gazeta. 3. Uzum. 4. Qaldirg’och. 5. Tarvuz. 6. Qamish.

1. guruh uchun krossvord: Bo ‘yiga

1. Pishirsang osh bo’lur, Pishirmasang qush bo’lur.
2. Gulsiz meva qiladi, Ko’p yesang — til shiladi: G’ir-g’ildirak oy kulcha, Bu nima, kim biladi?
3. Chopsa chopilmaydi, Ko’msa ko’milmaydi.
4. Bodom kabi yaprog’i, Sollanadi butog’i, O’zi shirin, tukligina, Mazasi ham totligina.

1. Ikki ajib qulog’i bor: Biri tinglar, biri so’zlar.
2. O’zi qizil, go’zal biram, Qirga yozar qizil gilam.
3. Pak-pakana bo’yi bor, Yetti qavat to’ni bor.

1. Tuxum. 2. Anjir. 3. Soya. 4. Shaftoli. 5. Telefon trubkasi. 6. Lola. 7. Piyoz.

1. Darslikdagi savol va topshiriqlar ustida ishlash:

— Topishmoqlar qadimda nima deb nomlangan?

— Topishmoqning qanday foydasi bor?

1. O’quvchilar bir necha qatorlarga ajratilib, o’yin uyushtiriladi: qator boshliqlari o’quvchilarga biror narsa rasmini beradi, o’quvchi rasmga oid topishmoq aytadi. Bir o’quvchi aytolmasa, orqadagi o’quvchiga uzatadi. O’quvchilarning o’zlariga „Shunga doir topish -moqni o’zingiz to’qishingiz ham mumkin” deb aytiladi. Qaysi qator topishmoqni birinchi aytsa, o’sha g’olib sanaladi.
2. Uyga vazifa. Darslikda o’qilmagan yangi topishmoqlar topib, daftarga yozib kelish.
3. O’quvchilarni rag’batlantirish va darsni yakurtlash.

Qobil qahraton qishda qishloqda qishladi.

Qahraton qishda Qobil qishladi.

Bu tez aytishni o‘rgangandan keyin qish, qor, sovuq, muz, yax, yaxmalak, sumalak, ayoz so‘zlari ishtirokida hikoya tuzish o‘quvchilarga topshiriladi. O‘quvchilar quyidagicha hikoya tuzishlari mumkin.

Qish keldi. Kunlar sovidi. Qor yog‘a boshladi. Suvlar muzladi tarnovlardasumalaklar paydo bo‘ldi. Biz bolalar yaxda yaxmalak ucha boshladik. Ayoz bobo oynalarga gul solib ketdi.

Bunday hikoyalarni tuzish orqali o‘quvchilarning fikrlash qobiliyati shakllanadi, dunyoqarashi kengayadi, og‘zaki nutqi oshadi.

Eshik oldida buloq, buloqdan suv ichar uloq, uloqcham uzun quloq.

Qo‘ng‘iroq qo‘g‘irchoqnikimi, qo‘zichoqnikimi?

Shuningdek 3-sinfda ham tez aytishlar keltirilgan:

Qishda qatiq qattiq qotib qolibdi.

Tolib tandir tagidan tanga topdi.

San’at saroyi – saroylarning sarasi.

Salimning sadadagi sap-sariq sa’vasi sahar sayraydi.

Shuni alohida ta’kidlab o’tish kerakki, boshlang’ich sinf darsliklariga o’quvchilar yoshiga mos, mavzular bo’yicha tanlab olingan,

Nutqni eshitish va undan o‘z tajribasida foydalanish natijasida bolalarda ongli ravishda ta’lim metodikasiga asoslanadigan “tilni sezish” shakllanadi. Nutq o‘stirishning metodik sharti nutqiy faoliyatning keng tizimini yaratish, ya’ni, birinchidan, ikki nutq namunasini idrok etish, ikkinchidan, o‘rgangan til vositalaridan foydalanib, fikrini bayon etish uchun sharoit yaratish hisoblanadi.Tilni o‘rganish jarayonida bolalarni turli xil rollarni bajarishga, bir-birlari bilan gaplashishi, o‘yinchoqlari bilan muloqotda bo‘lishga, o‘z ismini va ota- onalarining ismini aytishga, boshqa bolaning ismini so‘rashga o‘rgatib borish zarur. Bu jarayonda bolalarning o‘yin mashqlarini bajarishi orqali lug‘at boyligi o‘sib borishi bilan birga, so‘zlarni bir-biriga moslashtirish, ularni o‘z o‘rnida qo‘llay bilish malakasi o‘sadi.

1. So‘zlarni bo‘g‘in va tovush tomondan tahlil qilish.
2. Bo‘g‘inlardagi harflarning tovush tomondan to‘g‘ri talaffuz qilinishiga e’tibor berish, ya’ni fonematik eshitishni rivojlantirish.

— Bolalar, qurbaqa qanday sayraydi?

— Qurbaqa “qur-r, qur-r” deb sayraydi.

— Kechqurunlari chigirtkalarning ovozini eshitganmisiz?

— Qishda kunlar isib qolgan vaqtda qarg‘alar qanday ovoz beradi?

— Traktor yurganda qanday ovoz chiqaradi?

“Sh” tovushining to‘g‘ri talaffuzini o‘rgatish uchun:

— Hon sudralganda qanday ovoz chiqaradi?

Ba’zan buyumlarning nomini takror-takror ayttiriladi: shar, arra, choynak, cho‘mich, chaqich kabi. Shuningdek, tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilishga o‘rgatishda tez aytishlardan ham foydalanish mumkin. Masalan, s, sh, g undoshlarining to‘g‘ri talaffuzi uchun, avvalo, quyidagicha mashqlarni o‘tkazish lozim:

So-so-so-so Sodiq, sochiq, somon.

Sa-sa-sa-sa sa’va, sariq, sayr.

Sha-sha-sha-sha sharshara, Shahlo, shaqildoq.

Sho-sho-sho-sho sholi, oqshom, sholg‘om.

Ra-ra-ra-ra rasm, randa, raketa.

Ro-ro-ro-ro rom, rohat, rost.

Bu mashqlarni bolalar o‘qituvchi bilan birgalikda shoshilmay, bo‘g‘iniarni ifodali qilib aytadilar..Keyinchalik mazkur bo‘g‘inlar qatnashgan so‘zlarning to‘g‘ri talaffuzini mashq qiladilar. So‘ngra tez aytish mashqiga o‘tish mumkin:

Sodiq sochini sochiqqa artdimi,

Sodiq sochiqqa sochini artdimi?

Saodat soatni soatsozga sozlatdi

Shahlo shaqildoqni shoshib shaqillatdi.

Tohirning traktori tog‘ orqasida tirilladi.

Tez aytishni dastlab asta-asta aytib, keyin bir nafasda necha marta ayta olishga e’tibor qaratiladi. Tez aytish jarayonida o‘qituvchi bolalarni to‘g‘ri talaffuzga o‘rgatishi, tovushlarni bir-biridan farqlashlariga e’tibor berishi, bolalar nutqini doim kuzatib borishi va xatolarni tuzatib borishi lozim. Boshqa millat bolalarining ham davlat tili bo‘lgan o‘zbek tilini egallashlariga harakat qilishi, tilimizga muhabbat uyg‘otishi zarur.

Bola zerikmasligi, toliqmasligi uchun o‘qituvchi albatta belgilangan vaqtda jis moniy tarbiya mashqlarini o‘tkazishi kerak. Bu bolalarni charchashdan saqlaydi, ongini rivojlantiradi, nutqini faollashtiradi.

Tez aytishlar

O‘zim uzum uzib yedim. -z-m.

Olma shoxida olmaxon, Olmaxonni olma Olimxon. -m-1.

To‘lqin turpni tunda to‘pladi. -r-t.

Bo‘ri boqqa, Soqi toqqa bordi. -q-t.

Jo‘ja cho‘chib go‘ja cho‘qir. -ch-j.

Bir tup tut, tut tagida turp, Tut turpni turtib turibdi, turp tutni turtib turibdi. -t-r.

Sora allalaydi, Rashid arralaydi. -r-1.

Hashar — hashardan shahar yashar. -sh-r.

Bolalar bilan tez aytishlar mashq qilinganda shoir va yozuvchilarning asarlaridan, xalq ertaklari va maqollardan ham foydalanish mumkin. Masalan, “Bor ekanda, yo‘q ekan, och ekanda, to‘q ekan, qarg‘a qaqimchi ekan, chumchuq chaqimchi ekan, yo‘lbars o‘kirar ekan, xo‘roz qichqirar ekan, bo‘ri bakovul ekan, tulki yasovul ekan. Ana shunday zamonda qora tovuqdek qaqillagan bir kampir bo‘lgan ekan”.

Shuningdek, quyidagicha badiiy asarlar matnidan foydalanib ham mashqlar o‘tkazish mumkin:

“Bir boy bor ekan,

uning oti Jomboy ekan,

o‘zi juda boy ekan,

bir choynakda aynab qolgan choy ekan,

yomg‘ir yoqqanda bulutlar orasidan mo‘ralab turgan oy ekan,

suv o‘tmagan soy ekan,

birov minmagan toy ekan,

kigiz ko‘rpasi yo‘q,

birov yotmagan joy ekan,

hech kim ichmagan choy ekan,

ana shunday dong‘i ketgan boy ekan”.

Bolalar adabiyoti bilan ishlashda, o‘qilgan asardagi talaffuzi quyin bo‘lgan so‘zlarni o‘rgatish bilan ham, kundalik turmushda qo‘llanadigan so‘zlarga diqqatlarini qaratish bilan ham ularning lug‘at boyliklarini kengaytirib borish mumkin. Asar till ustida ishlashda muallif tomonidan qo‘llangan ko‘p ma’noli, ma’nolari bir-biriga yaqin hamda qarama-qarshi ma’noli so‘zlar, ayrim so‘z birikmalari bilan ishlash nutq o‘stirishning asosiy vositasi hisoblanadi. Bunday so‘zlar ustida ishlash bilan bolalar yangi bilim va tasavvurlarga ega bo‘ladilar.Ba’zan fasllarga bog‘liq she’rlar, tez aytishlar, topishmoqlarni ham o‘rgatib borish kerak. Yuqorida aytilganidek, bolalarni qiyin tovushlarni to‘g‘ri talafruz qilishga, tez-aytishlar orqali ularning fikrlash qobiliyatini o‘stirishga erishiladi.

Ko’proq tarbiyaviy ahamiyatga ega bo’lgan topishmoq, latifa va tez aytishlar tanlab kiritilishi maqsadga muvofiqdir.

Topishmoq, latifa va tez aytishlarni o’rganish boshlang’ich sinf-larda dastlab har bir darsda amalga oshirilib boriladi. Alohida dare sifatida o’rganishda esa o’qituvchilar turli usullardan foydalanishlari mumkin.

Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, dars jarayonida ilg‘or pedagogik texnologiyalardan foydalanish dars samaradorligini oshiradi. O‘quvchilarni darslarga bo‘lgan qiziqishini, o‘zlashtirish darajasini ko‘taradi.

1. Matn badiyatini tahlil etish asosida o‘quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyati o‘stiriladi.
2. Darsni yangi pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etish o‘quvchilarning adabiyotga bo‘gan qiziqishini orttiradi.
3. O‘qish darslarida ta’limning interfaol usullaridan foydalanish o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatadi.
4. O‘quvchilar nutqini o‘stirishda ertaklar ustida ishlash yaxshi vosita bo‘la oladi. Chunki bola tabiatga yaqin, uni yangi olamga olib kiradi. Ertak tinglab, bolalar fikran undagi hamma voqea va hodisalarni chuqur his etadilar, ertak qahramonlari bilan harakat qiladilar. Ertaklar orqali bolalar o‘zbek xalqining an’analari, urf-odatlari bilan yaqindan tanishadilar.
5. Xalq yaratgan maqollarning ma’nosi, tuzilishi, vazifasini o‘quvchilarga tanishtirib borish ta’lim-tarbiyaning samaradorligini oshirish bilan birga, biror voqea-hodisa haqida tez hukm chiqara olishga va teran fikrlashga undaydi.
6. O‘quvchilarga zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida darslar tashkil etilsa, o‘quvchilarning darsni o‘zlashtirishlari osonlashadi, fikrlashi kengayadi, dunyoqarashi shakllanadi, o‘z fikrini, his-tuyg‘usini она tilining imkoniyatlari dоirаsidа ifоdаlаsh vаzifаlаrini bаjаrа оlаdigаn dаrаjаdаgi kеlаjаk kishisi bo‘la oladi.
7. Bolalar lug‘atini boyitish, nutqining ravon, silliq va ta’sirchanligini ta’minlashda xalq og‘zaki ijodi ustida ishlash, shubhasiz, yaxshi natija beradi.
8. Har xil janrdagi asarlarni o‘rganishda undagi ayrim so‘z va iboralar bilan ishlash, bir tomondan, asar mazmunini oson hamda toliq o‘zlashtirishga yordam bersa, ikkinchi tomondan, bolalar lug‘atini boyitish, til hodisalarini anglash ko‘nikmalarini tarbiyalaydi, so‘zlarni fonetik jihatdan o‘zlashtirishga zamin bo‘ladi.

1. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch. – Toshkent, Ma’naviyat, 2008.
2. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari. – Toshkent: O‘zbekiston, 2009.
3. Karimov I.A. Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi. -Toshkent. 2011. 21-yanvar.
4. Ona tili. Umumiy ta’limning davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturi“ Ta’lim taraqqiyoti” axborotnomasining 1-maxsus soni. T. “Sharq” 1999 y.
5. Azizxo‘jayev N.M. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. Toshkent: O‘zbekiston yozuvchilar uyushmasi. Adolat, 2006.
6. Bahriyev A., Bahriyeva N. Yangi pedagogik texnologiyalar orqali o‘qitishda ichki motivatsiyani shakllantirish. Xalq ta’limi jurnali, 2006
7. Bobomurodova A. Ona tili ta’limi jarayonida o‘yin topshiriqlardan foydalanish. Toshkent: Musiqa,2009.
8. Yo‘ldoshev J.G., Usmonov S.A. “Pedagogik texnologiya asoslari”,-T.,”O‘qituvchi”, 2004-yil.
9. Nurmatov M. Ifodali o‘qish tugaragi. “Til va adabiyot ta’limi” 1992 yil, 1-son.
10. Ne’matov Х., G‘ulomov A., Ziyodova T. O‘quvchilar so‘z boyligini oshirish. -T.1996 y.
11. Ochilov M. Yangi pedagogik texnologiyalar. Qarshi: Nasaf, 2000.
12. Ta’lim jarayonida so‘z boyligini oshirishning asosiy omillari. “O‘zbek tili” doimiy anjumani 3-yig‘inining tezislari.T.1995 y.
13. Tolipov O‘., Usmonbekova M. Pedagogik texnologiyalarning tadbiqiy asoslari. – T.,Fan, 2006-yil.
14. “Ta’limda yangi pedagogik texnologiyalar, muammolar, yechimlar” Ilmiy-amaliy konferensiya materiallari. T.O‘z.PFITI. 1999-yil.
15. G‘afforova T. Boshlang‘ich ta’limda zamonaviy texnologiyalar. Qarshi: Nasaf, 2009.
16. G‘afforova T., G‘ulomova X. 1-sinfda o‘qish darslari. -T., Sharq, 2003-yil.
17. G‘ulomov A., Ne’matov Х. Ona tili ta’limi mazmuni. -T. 1995 y.
18. G‘ulomov А. Nutq o‘stirish mashg‘ulotlari (O‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanma). -T. 1995 y.
19. O‘zbek maktablarida она tili va adabiyot darslari samaradorligini oshirish. Ilmiy asarlar to‘plami. -T. O‘z.PFITI -1998 y.
20. Ziyomuhammedov B., Tojiyev M. Pedagogik texnologiyalar – zamonaviy o‘zbek milliy modeli. Toshkent: 2009.

Topishmoq – Riddle

Rembrandt Xarmensz. van Rijnning 1638 y Shimshonning to’yi, Shimsho’nning tasviri (markazning o’ng tomonida) pozlar Shimsho’nning jumbog’i.

• Miya teaser
• Dilemma
• Optik xayol
• Paket bilan bog’liq muammolar
• Paradoks
• Muammoni hal qilish
• Jumboq ovi
• Sillogizm

• Mumkin bulmacalar
• Labirent video o’yinlar
• Nikoli jumboq turlari
• Jumboqli video o’yinlar
• Jumboq mavzulari

A topishmoq a bayonot, savol yoki ibora sifatida qo’yilgan ikki yoki pardali ma’noga ega jumboq hal qilinishi kerak. Topishmoqlar ikki xil: jumboqlar, bu odatda ifodalangan muammolar metafora yoki majoziy ularni hal qilish uchun ixtiro va ehtiyotkorlik bilan o’ylashni talab qiladigan til va konundra, bu savolga yoki javobga javob berishga ta’sir qiladigan savollar.

Archer Teylor “biz jumboqni universal san’at deb ayta olamiz”, deb aytadi va yuzlab turli madaniyatlarning jumboqlarini keltiradi, jumladan fin, venger, amerikalik hind, xitoy, rus, golland va filippin manbalari. [1] Ko’plab topishmoqlar va topishmoqlar mavzulari xalqaro miqyosda keng tarqalgan.

Elli Köngas Maranda (dastlab yozgan) haqida Malayt topishmoqlar, lekin kengroq tushuncha bilan), holbuki afsonalar ijtimoiy me’yorlarni kodlash va o’rnatishga xizmat qiladi, “jumboqlar kontseptual chegaralar bilan o’ynashni va ularni ko’rinadigan darajada barqaror emasligini ko’rsatishning intellektual zavqini olish uchun belgilaydi” – ammo buni amalga oshirishning mohiyati hali oxir-oqibat bo’lishi mumkin “chegaralar bilan o’ynang, lekin oxir-oqibat ularni tasdiqlash uchun”. [2]

Mundarija

• 1 Ta’riflar va tadqiqotlar
  • 1.1 Ta’riflar
  • 1.2 Tadqiqot
  • 2.1 Yozish-topishmoq
  • 2.2 Yil-jumboq
  • 2.3 Shaxs-topishmoq
  • 2.4 Ikki oyoqli, uch oyoqli va to’rt oyoqli
  • 2.5 Sigir-jumboq
  • 2.6 Chavandoz va ot jumboq
  • 2.7 Tuksiz qush-jumboq
  • 3.1 Bobil
  • 3.2 Janubiy Osiyo
  • 3.3 Ibroniy, arab va fors tillari
  • 3.4 Evropa
    • 3.4.1 Yunoncha
    • 3.4.2 Lotin va romantik
    • 3.4.3 Nemis tilida so’zlashadigan dunyo
    • 3.4.4 Kelt tilida so’zlashadigan dunyo
    • 3.4.5 Fin tilida so’zlashadigan dunyo
    • 3.5.1 Xitoy
    • 3.5.2 Filippinlar
    • 3.7.1 Mahalliy Amerika an’analari
    • 3.7.2 Mustamlakachilik an’analari
    • 4.1 Haqiqiy hayotda
    • 4.2 Qadimgi, o’rta asr va xalq adabiyotida
    • 4.3 Zamonaviy adabiyotda

    Ta’riflar va tadqiqotlar

    Ta’riflar

    Topishmoqlarni aniq aniqlash juda qiyin va juda ko’p ilmiy munozaralarga sabab bo’ldi. Topishmoqni aniqlashga qaratilgan birinchi yirik zamonaviy urinish bu edi Robert Petsch 1899 yilda, [3] ilhomlanib yana bir seminal hissasi bilan strukturalizm, tomonidan Robert A. Jorj va Alan Dundes 1963 yilda. [4] Jorj va Dundes “jumboq – bu bir yoki bir nechta tavsiflovchi elementlarni o’z ichiga olgan an’anaviy og’zaki ibora, ularning juftligi qarama-qarshi bo’lishi mumkin; elementlarning havolasini taxmin qilish kerak” deb taxmin qilishdi. [4] Topishmoqning mumkin bo’lgan kichik to’plamlari, shu jumladan charades, dudaklar va ba’zilari hazillar.

    Ba’zi urf-odatlar va kontekstlarda jumboqlar bir-biriga to’g’ri kelishi mumkin maqollar. [5] [6] [7] Rus tilidagi “Hech narsa unga zarar qilmaydi, lekin u doimo ingraydi” degan iborani maqol sifatida (uning referenti gipoxondriya bo’lganida) yoki topishmoq sifatida (uning referenti cho’chqa bo’lganida) joylashtirish mumkin. [8]

    Tadqiqot

    Jumboqlar bo’yicha ko’plab ilmiy tadqiqotlar jumboqlarni yig’ish, kataloglashtirish, aniqlash va tipologiyalashga qaratilgan. Topishmoqlarni kataloglashtirish va tipologiyalash bo’yicha asosiy ishlar nashr etilgan Antti Aarne 1918-20 yillarda, [9] va tomonidan Archer Teylor. [10] Qadimgi topishmoqlarda echimsiz yozilgan taqdirda, ilmiy kuchlar ham echimlarni taklif qilish va muhokama qilish uchun sarflanadi. [11]

    Ilgari tadqiqotchilar o’zlarining ijtimoiy ko’rsatkichlari nuqtai nazaridan jumboqlarni chiqarishga moyil bo’lishgan bo’lsa-da, ko’tarilish antropologiya Urushdan keyingi davrda ko’proq tadqiqotchilarni jumboq va topishmoqlarning ijtimoiy rolini o’rganishga undadi. [12] Biroq, jumboqlarni keng qamrovli o’rganish faqat G’arb mamlakatlari bilan chegaralanib qoldi, Sharq va Afrika jumboqlari nisbatan e’tibordan chetda qoldi. [13]

    Topishmoqlar tilshunoslarni ham o’ziga jalb qilgan, ko’pincha topishmoqlarni nuqtai nazardan o’rganishadi semiotikalar. [14] [15]

    Xalqaro topishmoqlar

    Yil daraxti – a Faro ning an’anaviy forscha versiyasi tasvirlangan shtamp yil topishmoq.

    Ko’pgina topishmoqlar o’xshash shaklda ko’plab mamlakatlarda va ko’pincha qit’alarda paydo bo’ladi. Jumboqlarning qarzdorligi kichik, mahalliy miqyosda va katta masofalarda sodir bo’ladi. Dorvlo jumboqdan misol qilib keltirilgan Qo’y tili qo’shni ma’ruzachilar tomonidan Logba tili: “Bu ayol suv qidirish uchun daryo bo’yiga bormagan, ammo uning idishida suv bor”. Javob – hindiston yong’og’i. [16] Keyinchalik keng miqyosda Sfenksning jumbog’i da hujjatlashtirilgan Marshal orollari Ehtimol, so’nggi ikki asrda G’arb aloqalari u erda olib borilgan. [17]

    Tomonidan klassik tadqiqotlar asosida Evropa an’analariga e’tibor qaratgan holda xalqaro miqyosda keng tarqalgan jumboqlarning asosiy namunalari Antti Aarne. [9]

    The Yozish-topishmoq

    Ushbu topishmoqning asosiy shakli – “Oq maydon, qora urug’lar”, bu erda maydon sahifa, urug’lar esa harflardir. [18] Masalan, VIII-IX asrlarni keltirish mumkin Veronese Riddle:

    Se pareba boves
    alba pratalia araba
    albo versorio teneba
    negro semen seminaba

    Uning oldida (u) ho’kizlarni olib bordi
    Oq dalalar (u) haydaldi
    Oq pulluk (u) ushlab turdi
    Qora urug ‘(u) sepdi.

    Bu erda ho’kizlar kotibning barmog’i va bosh barmog’i, shudgor esa qalamdir. Adabiy topishmoqlar orasida qalam va boshqa yozish uskunalari ustidagi topishmoqlar ayniqsa keng tarqalgan. [19] [20]

    The Yil-jumboq

    Ushbu tur Evroosiyo bo’ylab joylashgan. [21] Masalan, jumboq Sanskritcha Rig Veda “bitta tug’ilishning 720 o’g’li turadigan” o’n ikki pog’onali g’ildirakni “tavsiflaydi (ya’ni yilning o’n ikki oyi birgalikda 360 kun va 360 kecha bor). [22]

    The Shaxs-topishmoq

    Ushbu turdagi eng mashhur misol Sfenksning jumbog’i. Ushbu Estoniya misolida quyidagi naqsh ko’rsatilgan:

    Homikul käib nelja,
    xuna-ajal kahe
    xhtul kolme jalaga

    Ertalab to’rt oyoq bilan yuradi,
    tushlik paytida ikkitasida,
    kechqurun uchda [23]

    Topishmoqda emaklab yurgan go’dak, turgan odam va tayog’i bo’lgan keksa odam tasvirlangan.

    Ikki oyoqli, uch oyoqli va to’rt oyoqli

    Ushbu turga ushbu nemis misolining jumboqlari kiradi:

    Zweibein sass auf Dreibein und ass Einbein.
    Da kam Vierbein und nahm Zweibein das Einbein.
    Da Nahm Zweibein Dreibein und schlug damit Vierbein,
    dass Vierbein Eynbein tushib qoldi.

    Ikki oyoq uch oyoqqa o’tirib, bitta oyoqni yeb qo’ydi.
    Keyin to’rt oyoq kelib, ikki oyoqdan bitta oyoqni oldi.
    Keyin ikki oyoq uch oyoqni oldi va u bilan to’rt oyoqni urdi,
    Shunday qilib, to’rt oyoq bir oyog’ini qo’yib yubordi. [24]

    Bu erda mag’rurlik shundan iboratki, Ikki oyoqli odam, Uch oyoqli uch oyoqli najas, To’rt oyoqli it, va bitta oyoqli jambon xok.

    The Sigir-jumboq

    Ushbu turdagi misol [25] bu erda XIII asr Island shaklida berilgan:

    Fyorir xanga,
    fyorir ganga,
    tveir veg vísa,
    tveir hundum varða,
    einn eptir drallar
    ok jafnan heldr saurugr.
    Heiðrekr konungr,
    gatu da hyggðu!

    To’rt kishi osilgan,
    To’rt kishi yuribdi,
    Ikki chiqish yo’li,
    Ikki itni to’sib qo’ying,
    Hech qachon harom
    Uning orqasida osilgan.
    Bu jumboq haqida o’ylang
    Ey shahzoda Heidrek! [26]

    Sigirda to’rtta ko’krak, to’rtta oyoq, ikkita shox, ikkita orqa oyoq va bitta dum bor.

    The Chavandoz va ot jumboq

    Bu turdagi frantsuzcha versiya

    Olti pirog,
    kvaterli oreilles,
    deux buxlar,
    frontlar,
    quelle bête est-ce donc?

    Olti metr,
    to’rt quloq,
    ikki og’iz,
    ikkita peshona:
    unda qanday hayvon? [27]

    The Tuksiz jumboq

    Ushbu tur eng yaxshi Markaziy Evropada tanilgan. [28] Ingliz tilidagi versiyasi:

    Tuksiz oq qush
    Jannatdan uching,
    Qal’aning devoriga o’ralgan;
    Lord Yuhanno ersiz keldi,
    Uni qo’lsiz olib qo’ydi,
    Va otsiz haydab, Shohning oq zaliga bordi. [29]

    Mana, qor parchasi osmondan tushadi va uni shamol uchirib yuboradi.

    Mintaqalar bo’yicha jumboq-an’analar

    Attic qizil figurali pelike, Edipus Sfenksning jumbog’ini hal qiladi va Axil rassomi tomonidan Thebesni ozod qiladi, miloddan avvalgi 450-440 yillar, Berlin Altes muzeyi (13718779634)

    Bu topishmoq ba’zan qadimgi va o’rta asrlar dunyosida taniqli adabiy shakl bo’lib kelgan, shuning uchun topishmoqlar ushbu davrlardagi yozma yozuvlarimizda, agar yamoq bo’lsa, keng tasdiqlangan. So’nggi paytlarda dunyoning ko’plab mamlakatlarida olimlar tomonidan jumboqlar og’zaki an’analardan to’plangan.

    Bobil

    Archer Teylorning so’zlariga ko’ra, “qayd etilgan eng qadimgi topishmoqlar Bobil hech qanday adabiy jilo ko’rsatilmagan maktab matnlari “. jumboqlarning javoblari saqlanib qolmagan; ular orasida” tizzalarim shoshiladi, oyoqlarim tinchimaydi, achinmasdan cho’pon meni yaylovga haydab yuboradi “(daryo? Qayiqchi qayiq?);” siz borib dushmanning mol-mulkini oldingiz; dushman kelib, sizning mol-mulkingizni tortib oldi “(to’quv shatl?);” kim homilador bo’lmasdan homilador bo’ladi, kim ovqatlanmasdan semirib ketadi? “(yomg’ir buluti?). Bizda bu erda o’qituvchi og’zaki an’analaridan topishmoqlar borligi aniq maktab daftariga qo’ydi. [30]

    Janubiy Osiyo

    Asosiy maqola: Topishmoqlar (Janubiy Osiyo)

    Dunyoda saqlanib qolgan eng qadimgi she’riy topishmoqlar bizgacha omon qoladi degan fikr bor Sanskritcha Rigveda. [31] [32] Gimn 164 ning birinchi kitob ning Rigveda bir qator topishmoqlar yoki jumboqlarni o’z ichiga olishi tushunilishi mumkin [33] hozirda tushunarsiz, ammo sirli ekspozitsiya bo’lishi mumkin pravargya marosimi. [34] Ushbu topishmoqlar, asosan, qirq ettita to’plam bilan bir-biriga to’g’ri keladi Atharvaveda; topishmoqlar boshqa joylarda ham paydo bo’ladi Vedik matnlar. [35] [36] Teylor quyidagi misolni keltirdi: ‘”Kim havoda harakat qiladi? O’g’rini ko’rgan kim shovqin qiladi? Lotuslarning dushmani kim? G’azabning avj nuqtasi kim?” Birinchi uchta savolga javoblar, charade tarzida birlashtirilsa, to’rtinchi savolga javob beradi. Birinchi javob qush (vi), ikkinchi it (çva), uchinchi quyosh (mitra) va barchasi shu Vichvamitra, Rama birinchi o’qituvchisi va maslahatchisi va bir kishi g’azablanishiga e’tibor qaratdi. [37]

    Shunga ko’ra, jumboqlar kabi sanskrit she’riyatining dastlabki tadqiqotlarida muomala qilinadi Daṇḍin VII-VIII asrlarda Kavyaddarya. [38]

    Dastlabki rivoyat adabiyotida ba’zida jumboqlar ham ko’zga tashlanadi Mahabxarata masalan, o’z ichiga olgan Yaksha Prashna, tabiat ruhi tomonidan yaratilgan bir qator topishmoqlar (yaksha ) ga Yudxishtira. [39]

    O’rta asr hind tilidagi birinchi topishmoqlar to’plami an’anaviy ravishda Amir Xusrovning topishmoqlari Da yozilgan (1253-1325) Xindavi, oyatda, o’lchov o’lchagichi. [40] [41]

    70-yillarga kelib, folklorshunoslar Hindistonda jumboqlarni keng yig’ishni boshlamagan edilar, ammo jumboq folklor adabiyotining bir shakli sifatida, ba’zida oyatlarda gullab-yashnashi ma’lum bo’lgan. [42] Topishmoqlar tamil tilida ham to’plangan. [43] [44]

    Ibroniy, arab va fors tillari

    Shuningdek qarang: Topishmoqlar (arabcha), Topishmoqlar (forscha) va Topishmoqlar (ibroniycha)

    Muqaddas Kitobda jumboqlar son jihatdan ko’p bo’lmasa-da, eng mashhurlari mavjud Shimsho’nning jumbog’i xiv.14 sudyalarida, shuningdek I Shohlar 10: 1-13 (bu erda Sheba malikasi testlar Sulaymon ning donoligi) va Talmud. [45] Sirach shuningdek, topishmoqlar mashhur kechki ovqat sifatida, oromiy tilida Axikar haqida hikoya hikmatli hikmatning uzun qismini o’z ichiga oladi, ba’zi versiyalarida topishmoqlar ham mavjud. [46] Aks holda, topishmoqlar qadimgi semit yozuvlarida siyrak.

    O’rta asrlarda oyat-jumboqlar boshqa jumboqlar va jumboqlar qatorida arab tilida so’zlashuvchi dunyoda muhim adabiy shaklga aylandi, [47] va shunga muvofiq islomiy fors madaniyatida [48] va ibroniy tilida – xususan Al-Andalus. [49] Dastlabki arab va fors she’riyatida ko’pincha boy, metafora tavsifi va ekfrazis, umuman, she’riyat va xususan, topishmoqlar o’rtasida uslub va yondashuvda tabiiy kelishuv mavjud; shuning uchun ham adabiy topishmoqlar har ikkala an’anada ham ma’lum bo’lgan tavsifiy she’riy shaklning bir qismidir edi. Topishmoqlar she’riyat antologiyalarida va arabcha jumboq-tanlovlarning prosimetrik tasvirida tasdiqlangan maqomat kabi fors dostonlarida Shohname. Ayni paytda, ibroniy tilida, Dunash ben Labrat (920–990), arabcha hisoblagichlarni ibroniy tiliga o’tkazgan deb hisoblanib, asosan jumboqlardan ilhomlanib, bir qancha jumboqlarni tuzdi. [50] Boshqa ibroniycha yozuvlar eksponentlari kiritilgan Muso ibn Ezra, Yehuda Alharizi, Yahudo Xalevi, Rim Immanuil va Isroil Onceneyra. [45]

    Arab va fors tillarida ham jumboqlar vaqt o’tishi bilan tobora ilmiy uslubga ega bo’lib, tarjimon jumboq va jumboqlarni kuchaytirib, unda jumboqning echimi bo’lgan so’zni birlashtirish uchun harflar va raqamlarga oid echimlarni topgan.

    Jumboqlar zamonaviy olimlar tomonidan arab tilida so’zlashadigan dunyo bo’ylab to’plangan. [51]

    Evropa

    Yunoncha

    Shuningdek qarang: Topishmoqlar (yunoncha)

    Jumboqlar Yunonistonda ellinizm davrida va ehtimol undan oldin ham mashhur bo’lganligi ma’lum; ular namoyish etilgan o’yin-kulgilar va qiyinchiliklar orasida taniqli bo’lganlar simpoziumlar. [52] Mo”jizalar, shuningdek, tez-tez jumboq tilida gapirish sifatida ifodalangan. [53] Biroq, yunoncha jumboqlarning birinchi muhim korpusi avvalgi material antologiyasida saqlanib qolgan Yunon antologiyasi, unda 50 ga yaqin oyat-jumboq, [54] tomonidan hozirgi shakliga kiritilgan bo’lishi mumkin Konstantin Sefalalar milodiy X asrda ishlagan. [55] Qadimgi yunon topishmoqlarining ko’pi oyatdadir. [56] Aristotelning III kitobining ikkinchi bobida Ritorika, faylasuf “yaxshi topishmoqlar, umuman olganda, bizni qoniqarli metafora bilan ta’minlaydi, chunki metafora topishmoqlarni anglatadi, shuning uchun yaxshi topishmoq yaxshi metafora yaratishi mumkin”. [57]

    Shuningdek, adabiy topishmoqlar ham tuzilgan Vizantiya, ehtimol X asrdan boshlab ishi bilan Jon Geometres, o’n beshinchi asrda, taxminan XVIII asr boshlarida neo-Vizantiya tiklanishi bilan birga. Uzoq XII asr atrofida ma’lum bir cho’qqisi bo’lgan. [58]

    Lotin va romantik

    Ikki lotin topishmoqlari Bazilikada grafiti sifatida saqlanib qolgan Pompei. [59] Qadimgi lotin jumboqlarining eng taniqli to’plami 100 geksametrik jumboqlarning to’plamidir Symphosius keyinchalik o’rta asr Lotin yozuvchilariga ta’sir ko’rsatgan. The Bern Riddles, aniq Symphosius asosida yaratilgan lotin jumboqlari to’plami ettinchi asrning boshlarida noma’lum muallif tomonidan, ehtimol Shimoliy Italiyada tuzilgan. Symphosiusning to’plami ham bir qator ilhomlantirdi Angliya-sakson jumboqlari kim lotin yozuvida yozgan. [60] Ular XIII asrdagi ikkinchi topishmoqlarning asosi bo’lgan o’rta asrlarning Kastiliya an’analarida ta’sirli bo’lib qolishdi. Libro de Apolonio, Apolonioning qizi Tarsiana tomonidan otasiga suratga olingan. [61]

    Ehtimol, sakkizinchi yoki to’qqizinchi asr Veronese Riddle lotin tilidan romantikaga o’tishning lingvistik o’tishining asosiy guvohidir, ammo jumboqlar aks holda o’rta asr romantikasi tillarida kam uchraydi. Biroq, zamonaviy davrning boshlarida frantsuz tilida bosilgan jumboq to’plamlari, shu jumladan Adevineaux amoureux (1479 yil atrofida Bryusda Colard Mansion tomonidan bosilgan); va Demandes joyeuses en maniere de quolibets, uchun asos Wynkyn de Worde 1511 yil Demaundes Joyous. [62]

    Nemis tilida so’zlashadigan dunyo

    Shuningdek qarang: Anglo-sakson jumboqlari va Topishmoqlar (Skandinaviya)
    Exeter Book: O’rta asr nemis tilidagi jumboqlarning asosiy qo’lyozmasi.

    Jumboqlar faqatgina qismlarga bo’linib omon qoladi Qadimgi yuqori nemis: uchta, juda qisqa, mumkin bo’lgan misollar qo’lyozmalarda mavjud Sankt-Gallen monastiri, ammo, shubhasiz, [63] ular qat’iy ma’noda jumboq emas. [64] Taxminan 150 tirik qolgan O’rta yuqori nemis, asosan boshqa adabiy kontekstlarda keltirilgan. [65] [66] [67] Xuddi shunday, topishmoqlar ham kamdan-kam uchraydi Qadimgi Norse: deyarli barchasi bir qismida sodir bo’ladi Hervarar saga ok Heidreks, unda xudo Ðinn atrofida 37 ta topishmoq (qo’lyozmaga qarab). [68] Biroq, bu topishmoqlar tushuncha beradi Norse mifologiyasi, O’rta asr Skandinaviya ijtimoiy me’yorlari va kamdan-kam hollarda tasdiqlangan she’riy shakllari. [69]

    Aksincha, oyat topishmoqlari orasida mashhur bo’lgan Anglo-saksonlar, ingliz-sakson tomonidan taniqli adabiy shaklga aylandi Aldhelm (taxminan 639-709), lotin yozuvida yozgan va to’rtinchi yoki beshinchi asrdagi lotin shoiridan ilhomlangan Symphosius. Uning ortidan yana bir qancha anglosakslar lotin tilida jumboq yozishdi. Ushbu nufuzli adabiy meros X asrda yuzga yaqin jumboqlarning saqlanib qolishining mazmunini anglatadi Exeter Book, saqlanib qolgan asosiy to’plamlaridan biri Qadimgi ingliz oyat Ushbu kitobdagi jumboqlar mavzu jihatidan ribaldan tortib to ilohiy nafosatga qadar farq qiladi. Uch, Exeter Book jumboq 35 va Topishmoqlar 40/66, Aldhelm tomonidan yaratilgan jumboqlarning asl tarjimalarida (va Riddle 35 Exeter Bookdan tashqari boshqa qo’lyozmada tasdiqlangan yagona qadimgi ingliz jumboq). Symphosiusning uchta uch qatorli jumboqlaridan farqli o’laroq, qadimgi ingliz jumboqlari munozarali bo’lib, ko’pincha mead (masalan, mead) kabi artefaktlarni tasvirlashda murakkab ishlab chiqarish jarayonlarini muhokama qiladi.Exeter Book jumboq 27 ) yoki qamish qalam yoki -pipe (Exeter Book jumboq 60 ). Ular qadimgi ingliz she’riyatida paydo bo’lishga moyil bo’lmagan aktyorlarga ovoz beradigan dunyodagi istiqbollarni taqdim etishlari bilan ajralib turadilar, ayol qullardan tortib, hayvonlarga va o’simliklarga qadar va ular ko’pincha qadimiy ingliz qahramonlik va diniy she’riyatining konventsiyalarini buzishadi.

    O’rta asrlarda nemis tilidagi jumboqlarning yozuvlari yamoq bo’lsa, G’arbda bosma nashrlar paydo bo’lishi bilan jumboq to’plamlari va shunga o’xshash savollar nashr etila boshlandi. Ko’p sonli jumboq to’plamlari nemis tilida so’zlashadigan dunyoda va qisman Germaniya ta’siri ostida Skandinaviyada bosilgan. [70] Jumboqlar, shubhasiz, Germaniyada juda mashhur bo’lgan: yaqinda o’tkazilgan tadqiqot loyihasida 100 mingdan ziyod zamonaviy nemis topishmoqlari topilgan bo’lib, ularning eng muhim to’plami shu Strassburger Rätselbuch, dastlab 1500 atrofida nashr etilgan va ko’p marta qayta nashr etilgan. [71] Bu o’sha paytdagi eng mashhur topishmoqlardan biri:

    Es kam ein Vogel federlos,
    saß auf dem Baume blattlos,
    da kam die Jungfer mundlos
    und fraß den Vogel federlos
    von dem Baume blattlos.

    Tuksiz qush keldi
    bargsiz daraxtlarga o’tirdi
    U erda bir qiz gapirolmadi
    Va qushni tuklarsiz yedi
    Daraxtdan bargsiz.

    Ya’ni, “qor (tuklarsiz qush) qishda yalang’och daraxtda yotadi (bargsiz daraxt), va quyosh (tilsiz qiz) qorni eritishiga olib keladi (tuksiz qushni yeydi)”. [72]

    Xuddi shu tarzda, dastlabki zamonaviy ingliz tilida so’zlashuvchilar 1598 yil kabi bosma topishmoq to’plamlarini nashr etishdi Geraklit va Demokritning topishmoqlariMasalan, quyidagi topishmoqni o’z ichiga oladi:

    Avvaliga men kichkina va marvarid kabi yumaloq edim;
    Keyin uzun va ingichka, graf singari jasur;
    Zohid kabi, men kamerada yashadim,
    Va endi, firibgar kabi, men keng dunyoda yashayman. [73]

    Ilk o’rta asrlardan so’ng, topishmoq kamdan-kam hollarda ingliz tilida adabiy shakl sifatida ishlatilgan. Aytgancha, ammo Jonathan Swift qalam, oltin va xizmatchilar kabi kamida sakkizta misradan iborat jumboqlarni tuzgan, bu uning ko’plab zamondoshlari tomonidan ta’mga tushgan narsa sifatida qabul qilingan. [19] [74] Biroq, bugungi kunda jumboqlar o’z-o’zidan adabiy shakl sifatida kamdan-kam ishlatilsa-da, ular, masalan, bir qator yigirmanchi asr shoirlarining she’riyatiga yondashuviga ta’sir ko’rsatdi. Frensis Pong, Uolles Stivens, Richard Uilbur, Rainer M. Rilke va Henrikas Radauskas. [75] Mashhur Transandantalist Ralf Valdo Emerson bir marta “Hammasi jumboq, va jumboqning kaliti . boshqa jumboq” deb yozgan. [76]

    So’nggi paytgacha jumboqlar og’zaki o’yin-kulgi shaklida rivojlanib bordi; erta davrdan yigirmanchi asrgacha anglofon jumboqlarining asosiy to’plami Archer Teylor. [77] Masalan, jumboqlar ba’zi zamonaviy-zamonaviylarda ko’zga tashlanadi balladalar og’zaki an’analardan to’plangan. Tarkibiga kiritilganlarning ba’zilari Bolalar balladalari bor “Jumboqlar oqilona tushuntirilgan “(1-bola),”Elfin ritsari “(2-bola),”Shoh Jon va episkop “(45-bola),”Kapitan Vedderbernning sudga berilishi “(46-bola) va”Mag’rur xonim Margaret “(47-bola). [78] Odatda zamonaviy ingliz tilidagi topishmoqlardan foydalaniladi jumboq va er-xotin ishtirokchilar hazil effekti uchun, [ iqtibos kerak ] ning tugmachasini jumboq qilish o’rniga hazil, “Nega oltitasi ettidan qo’rqadi?” “Chunki etti sakkiz to’qqiz (sakkiztasini yemoq bilan almashtirish mumkin).” Ushbu topishmoqlar endi asosan bolalarnikidir hazil va o’yinlar adabiy kompozitsiyalardan ko’ra.

    Ba’zi jumboqlar xorijiy so’zlardan tashkil topgan va shunga o’xshash tovushlarda o’ynaydi:

    Ikkita mushuk bor edi, 1 2 3 mushuk va un deux trois mushuk, ular suzish bo’yicha Angliyadan Frantsiyaga musobaqa o’tkazdilar. Kim yutdi? 1 2 3 Cat chunki Un deux trois quatre cinq (un deux trois mushuk cho’kib ketgan)

    Bu frantsuzcha so’zlar uchun o’ynaydi to’rt va beshta ingliz tilidagi “Cat” va “Sank” so’zlariga o’xshash talaffuz qilinadi, shuning uchun pun mushuk g’arq bo’ldi, frantsuz tilida esa beshgacha.

    Kelt tilida so’zlashadigan dunyo

    O’rta asrlarning kelt tillarida bir nechta jumboqlar tasdiqlangan, ammo bu jumboqning qanchalik tor aniqlanishiga bog’liq; ba’zi dastlabki o’rta asrlarning uels va irland yuridik matnlari jumboq sifatida o’qilgan. [79] O’rta asrlarda bitta shubhasiz jumboq tasdiqlangan Uelscha, XIV asrda “Canu y Gwynt” (“shamol qo’shig’i”) deb nomlangan batafsil matn. Taliesin kitobi ehtimol shu mavzuga oid lotin topishmoqlaridan ilhomlangan. Biroq, bu yozuv lotin tilidagi materiallar bilan to’ldirilgan, a Brittonik madaniy kelib chiqishi Shimoliy Britaniyada, haqida Lailoken: XII asr matnida Lailoken asir podshoh Meldredga uchta topishmoq qo’ydi. [80]

    Irland tilida tasdiqlangan dastlabki jumboqlarni odatda XV asr Fermoy kitobining qisqa to’plamida topish mumkin. [81] [82] Biroq, donishmandlik musobaqasining boshqa turlari Irlandiya adabiyotida uchraydi, masalan Ikki donishmandning so’zlashuvi, birinchi bo’lib XII asr qo’lyozmalarida va shu kabi tanlovlarda tasdiqlangan Imthecht na Tromdaime, birinchi marta o’n beshinchi asrda tasdiqlangan, hech bo’lmaganda bitta jumboq qo’yilgan. [83]

    O’rta asrlardan keyingi kelt tilida so’zlashadigan dunyo bo’yicha olib borilgan tadqiqotlar ham “qiyosiy darajada korpus” ni keltirib chiqardi. [84]

    Fin tilida so’zlashadigan dunyo

    Shuningdek qarang: Topishmoqlar (fin)

    Dan an’anaviy jumboqlarning korpusi Fin tilida so’zlashadigan dunyo (shu jumladan, zamonaviy Finlyandiya, Estoniya va G’arbiy Rossiyaning ayrim qismlari) juda unitar, garchi sharqiy fin tilida so’zlashadigan mintaqalar rus pravoslav nasroniyligi va slavyan topishmoqlari madaniyatining o’ziga xos ta’sirini ko’rsatmoqda. Finlyandiya “topishmoq” uchun arvoitus (pl.) arvoitukset), fe’l bilan bog’liq arvata (“taxmin”).

    Finik jumboqlari dunyodagi boshqa og’zaki jumboq kanoniga nisbatan o’ziga xos obrazlari, jinsiy jumboqlarning ko’pligi va sharq va g’arb ta’sirining qiziqarli to’qnashuvi bilan diqqatga sazovordir; [85] ba’zi mintaqalarda attestatsiya bilan birga murakkab jumboq o’yini. [86] Jumboqlar fin tilidagi adabiyot uchun saqlanib qolgan dastlabki dalillardan bir nechtasini keltiradi. [87]

    Sharqiy Osiyo

    Xitoy

    Qo’shimcha ma’lumotlar: Topishmoqlar (xitoycha)

    Zamonaviy xitoy tilida “jumboq” so’zining standart so’zi mil (謎, so’zma-so’z “ajablantirmoq”). Topishmoqlar a bor deb aytiladi mian (面, “sirt”, topishmoqning savol komponenti) va a di (底, “asos”, javob komponentasi). Qadimgi xitoycha “topishmoq” atamalariga quyidagilar kiradi yin (讔) va sou (廋), ikkalasi ham “yashirin” degan ma’noni anglatadi. [88] : 56, 67

    Xitoyda adabiy topishmoqlar milodning ikkinchi asrida birinchi bo’lib juda ko’p miqdorda tasdiqlanmoqda. [89] [88] : 54–56

    Xitoy jumboq-an’anasi xitoycha belgilarda ingl. [90] Bir misol – “the 里 会 千 金 the” topishmoq; bu belgilar navbati bilan “ming kilometr uchrashgan ming oltin” degan ma’noni anglatadi.

    1. Topishmoqni hal qilishning birinchi bosqichi og’zaki:
       1. Xitoy madaniyatida “yaxshi ot kuniga minglab kilometr yurishi mumkin” deyilgan, shuning uchun “千 里” (ming kilometr) “马” (ot) sifatida hal qilingan.
       2. Ayni paytda, “oilada qizi juda muhim” bo’lganligi sababli, Xitoy madaniyatida “千 金” (ming oltin) ni “女” (qizi) deb hal qilish mumkin.

       Shunday qilib, “ming kilometr uchrashgan ming oltin” ga javob “” “(ona). [91]

       Jumboqlarni qo’yish va hal qilish xitoyliklarning azaldan muhim qismidir Chiroqlar festivali. [92] Xitoy, shuningdek, ingliz tilida ” kōan (Xitoy : 公案 ; pinyin : gōngg’n ) da o’qitish texnikasi sifatida ishlab chiqilgan Zen Buddizm ichida Tang sulolasi (618-907). Ushbu an’ana bo’yicha, topishmoqning javobi Zen fikrlari bilan izlangan bir necha yillik meditatsiya orqali izlash jarayonining bir qismi sifatida belgilanadi. ma’rifat. [93]

       Yigirmanchi asrda minglab topishmoqlar va shunga o’xshash jumboqlar to’planib, xitoy tilidagi ko’p sonli gomofonlardan foydalanilgan. Xalq jumboqlariga quyidagilar kiradi:

       • Sos bilan to’ldirilgan kichik idish bor, bitta idish ikki xil turga ega. (Tuxum)
       • Yuvish uni tobora ko’proq iflos qiladi; u yuvmasdan toza. (Suv)
       • Siz uni ishlatsangiz, uni tashlaysiz, ishlatmaganingizda esa qaytarib berasiz. (Langar) [94]

       Filippinlar

       Ingliz hamkasbiga juda o’xshash, jumboq Filippinlar deyiladi Bugtong. [95] Bu an’anaviy ravishda a paytida ishlatiladi dafn marosimi kabi boshqa o’yinlar bilan birgalikda Tong-its yoki mashhurroq sakla, keyingi avlodlar foydalanadilar Bugtong o’tgan vaqt shakli yoki faoliyat sifatida. Ning o’ziga xos xususiyati Filippin versiyasi ular bilan boshlash usulidir ibora Bugtong-bugtong jumboqni aytishdan oldin, odatda jumboqlarni yaratish odatiy holdir qofiya.

       Bu a Tagalogcha Bugtong:

       Bugtong-bugtong, hindcha xari, hindi pari
       ang suot ay sari-sari.

       Jumboq-topishmoq, shoh ham, ruhoniy ham emas,
       lekin ziyofat uchun kiyinish.

       Keyinchalik janubda, ichida Sulavesi, Indoneziya, orasida Pendau, jumboqlardan dafn marosimlarida ham foydalaniladi. [96]

       Afrika

       Afrikadagi antropologik tadqiqotlar so’nggi asrda yoki shunga o’xshash jumboqlarning keng to’plamlarini yaratdi. [97] Topishmoqlar “Afrikadagi og’zaki ijodning muhim turlaridan biri” sifatida tavsiflangan; [98] Xamnett afrikalik jumboqni antropologik nuqtai nazardan tahlil qiladi; [99] Yoruba jumboqlari yaqinda o’tkazilgan monografiya tadqiqotidan bahramand bo’ldi. [100]

       Amerika qit’asi

       Mahalliy Amerika an’analari

       Amerikadagi jumboqlar stipendiya uchun katta qiziqish uyg’otadi, chunki uzoq vaqtdan beri mahalliy Amerika madaniyatlarida avtonom jumboq an’analari yo’q edi (Evropa madaniyatidan ilhomlangan jumboqlardan farqli o’laroq, yigirma ikkitasi kabi) Azteklar tomonidan to’plangan topishmoqlar Bernardino de Sahagun XVI asrda). [101] [102] Agar shunday bo’lsa, bu jumboqlarning universal san’at turi emasligini taxmin qilgan bo’lar edi. [103] Biroq, Hieronymus Lalemant jumboq tanlovi haqida juda batafsil ma’lumot berdi Huron taxminan 1639 davolovchi marosimning bir qismi sifatida. [104]

       Kimdir aytadi: “Men xohlagan narsa va izlayotgan narsa bu o’z ichida ko’l ko’targan narsadir”; va bu bilan oshqovoq yoki qalampir mo’ljallangan. Boshqasi: “Men so’ragan narsa mening ko’zlarimda ko’rinadi – u turli xil ranglar bilan belgilanadi”; Xuddi shu “ko’z” ni anglatuvchi “Huron” so’zi “shisha munchoq” ni ham anglatganligi sababli, bu uning xohlagan narsasini, ya’ni ushbu materialning qandaydir munchoqlarini va har xil rangdagi ilohiy ilhom manbai.

       Shunga ko’ra, yigirmanchi asr davomida tub amerikalik topishmoqlarning tobora sezilarli to’plamlari, jumladan, Alyaskalik atabaskaliklar (Ten’a) odamlar Britaniya Kolumbiyasi; [105] [106] Amuzgo xalqi Markaziy Amerikada; [107] va Kechua xalqi Janubiy Amerikada. [108] Shunday qilib, ma’lumotlar juda nozik bo’lib qolsa-da, jumboq Amerikada Evropa madaniyatidan mustaqil ravishda mavjud bo’lganligi aniq.

       Mustamlakachilik an’analari

       Jumboqlar Amerikaning ko’chmanchi-mustamlakachilik madaniyatlarida keng tarqalgan.

       In jumboq xususiyatlarining bir shakli payada de contrapunto (“counterpoint payada”), a Rioplatense gitara chaluvchilar ramziy duelda qatnashadigan musiqiy janr. [109] Ikkita gitara chaluvchisi bir-birlarini qo’shiqda jumboqga o’xshash savol berish va / yoki raqibning savollariga javob berish orqali chaqirishadi. Bu bir-birining ketidan ketma-ket ayyorona almashinuvlar orqali amalga oshiriladi, ular xushomadgo’ylik va hatto haqoratlarni o’z ichiga olishi mumkin – odatda hazil niyatida. Kontrakt payada eng mashhur adabiy namunasi kelib chiqadi Martin Fierro, 2-qism, 30-qo’shiq, 6233-6838-oyatlar. [110]

       Topishmoq-tanlovlar

       Jumboq o’yini rasmiylashtirildi taxmin o’yini, o’yinchilar navbatma-navbat jumboq so’raydigan aql va mahorat musobaqasi. Javob berolmagan o’yinchi yutqazadi. Jumboq o’yinlari tez-tez bo’lib turadi mifologiya va folklor shuningdek, ommaviy adabiyotda.

       Shuni anglash kerakki, ko’pgina madaniyatlarda yoki kontekstlarda odamlardan jumboqlarning javoblarini taxmin qilishlari kutilmaydi: ularga jumboqchi aytishi mumkin, yoki jumboqlarni va ularning javoblarini o’sib ulg’ayganlarida birga o’rganishlari mumkin. [111] Shunday qilib, jumboq-tanlovlar jumboqlarni ifodalashning yagona forumi yoki hatto shart emas.

       Adabiy belgilar ko’pincha jumboq-tanlovida g’olib bo’lgan hal qilinmaydigan jumboq, ba’zida deyiladi bo’yin-jumboq.

       Haqiqiy hayotda

       Bu ko’rinadi qadimgi Yunoniston, topishmoq-tanlovlar intellektual ko’ngil ochish sifatida mashhur bo’lgan simpoziumlar. [52] Ushbu madaniyatning asosiy manbai bu Afina. [112]

       XVIII-XIX asrlarda rivojlangan va g’ayrioddiy topishmoq o’yinlari bo’lib o’tdi Fin tilidagi jumboqlar. [86] Masalan, Elias Lyonrot o’n to’qqizinchi asrda Finlyandiyada o’tkazilgan odatiy topishmoq-tanlovlar:

       Bu jamoalarsiz bo’lib o’tdi, ammo tanlovning o’ziga xos turi edi: guruh a’zosi xonadan chiqarilardi, boshqalari topishmoqni kelishib oldilar; Javobni ilohiy ravishda uchta muvaffaqiyatsizlikka uchraganligi uchun, topishmoq o’yinni tark etishi, chetga chiqishi va yana ishtirok etish huquqini nishon bilan “sotib olishi” kerak edi. [97]

       Qadimgi, o’rta asr va xalq adabiyotida

       Shuningdek qarang: Jumboq-ertaklar (qadimiy va o’rta asrlar)

       Eski matnlarda jumboq-tanlovlar ko’pincha kadrlar haqidagi hikoyalar bu orqali jumboqlar avlodlar uchun saqlanib qolgan. Bunday musobaqalar, odatda, donolik musobaqalarining bir qismidir. Ular ikki guruhga bo’linishga moyil: qirol yoki boshqa zodagonlarning donoligini sinash; va kostyumning yaroqliligini sinovdan o’tkazish. Shunga mos ravishda Aarne-Tompson tasniflash tizimlari ikkita asosiy folklor turlarini, shu jumladan topishmoq-tanlovlarni katalogi: AT 927, Sudridan ustunlik va AT 851, Jumboqni hal qila olmaydigan malika. [113]

       Zamonaviy adabiyotda

       • Yilda J. R. R. Tolkien roman Hobbit, Gollum qiyinchiliklar Bilbo Baggins uning hayoti uchun jumboq tanloviga. Bilbo o’yinning “qadimiy qoidalarini” buzadi, ammo Gollumning sehridan qutulib qoladi uzuk. Qadimgi Norvegiyadagi kabi Heiðreks saga, garchi Bilbo topishmoqdan ko’ra oddiy savolni ko’proq bergan bo’lsa-da, unga qarshi chiqish o’rniga javob berishga urinib, Gollum uni topishmoq sifatida qabul qildi; uni qabul qilib, uning yo’qotilishi majburiy edi. [114]
       • Yilda Kul shoh, uchinchi kitobi Syuzan Kuper fantaziya ketma-ketligi Zulmat ko’tarilmoqda, Uran va Bran o’z merosini Pendragon sifatida talab qilishi uchun jumboq o’yinida g’alaba qozonishi kerak.
       • Yilda Patrisiya A. MakKillip “s Jumboq-usta trilogiya, qadimgi jumboq san’ati Keynnard kollejida o’qitiladi – Sehrgarlar maktabi xarobalaridan tiklangan kitoblarga asoslangan tadqiqot. Seriyadagi jumboqlar uch qismdan iborat – savol, javob va qat’iylik – va ular ham tarixni yozib olish usuli, ham hayot uchun qo’llanma. Topishmoqlar seriyada hal qiluvchi rol o’ynaydi, asosiy qahramon Xedning Morgoni, Peum of Aumning qadimgi arvohi bilan topishmoq o’yinida Aum qirollarining tojini yutib olish bilan safarini boshlaydi; Peven hech kim u bilan jumboq o’yinida g’alaba qozona olmasligi uchun doimiy tikish o’yiniga ega edi va unga qarshi yutqazganlar o’z hayotlarini yo’qotishdi. – Javobsiz jumboqdan ehtiyot bo’ling.
       • Yilda Stiven King “s Dark Tower III: Chiqindilar quruqlik va Dark Tower IV: sehrgar va shisha, ularning hayotini saqlab qolish uchun ka-tet Bleyn Monoga qarshi topishmoq kerak. Avvaliga Bleyn ka-tet tomonidan qo’yilgan barcha jumboqlarga osongina javob bera oladi, ammo keyin Ed-Din, ka-tetlardan biri, so’rashni boshlaganda ustunlikni qo’lga kiritadi. hazil topishmoqlar, Bleynning yuqori mantiqiy fikrini samarali ravishda asabiylashtirmoqda.
       • In Botmonhajviy kitoblar, qahramonning eng taniqli dushmanlaridan biri Riddler shaxsan dushmanlariga jumboq va jumboq shaklida yaqinda sodir bo’ladigan jinoyatlar to’g’risida ma’lumot berishga majbur. Stereotip sifatida ular bolalarning oddiy jumboqlari, ammo zamonaviy muolajalar odatda xarakterdagi murakkab jumboqlardan foydalanishni afzal ko’rishadi.

       Shuningdek qarang

       • Droodllar
       • Yo’qolgan dollar topishmoq
       • Gazeta topishmoq
       • Edip va Sfenks
       • Rumpelstiltskin
       • Topishmoqlar (anglo-sakson)
       • Topishmoqlar (arabcha)
       • Topishmoqlar (xitoycha)
       • Topishmoqlar (fin)
       • Topishmoqlar (yunoncha)
       • Topishmoqlar (ibroniycha)
       • Topishmoqlar (forscha)
       • Jumboq hazili
       • Charades
       • Bo’yinga jumboq
       • Dilemma hikoyasi

       Adabiyotlar

       1. ^ Archer Teylor, Og’zaki an’analardan inglizcha topishmoqlar (Berkli: Kaliforniya universiteti nashri, 1951), p. 3.
       2. ^ Elli Köngäs Maranda, “Topishmoqlar va topishmoqlar: kirish”, Amerika folklor jurnali, 89 (1976), 127-37 (131-bet); doi:10.2307/539686; JSTOR539686; qarz Xanna Burrouz, “Aql va Donolik: Qadimgi Norland-Islandiya jumboqlarining dunyoqarashi va ularning Edik she’riyatiga aloqasi”, Eddic, Skaldic and Beyond: O’rta asr Islandiya va Norvegiyada she’riy xilma-xillik, tahrir. Martin Chase tomonidan (Nyu-York: Forham University Press, 2014), 114-35 bet (116 bet).
       3. ^Petsch, Robert. “Neue Beitrëge zur Kenntnis des Volksrätsels”, Palaestra, 4 (1899).
       4. ^ ab Jorj, Robert A.; Dundes, Alan. “Topishmoqning strukturaviy ta’rifi tomon”, Amerika folklor jurnali, 76(300) (1963), 111–18 doi:10.2307/538610, JSTOR538610. Alan Dundesda qayta nashr etilgan, Folklorning analitik ocherklari (Gaaga: Mouton, 1975), 95-102 betlar.
       5. ^ John C. Messenger, Jr. 1960. “Anang maqol-jumboqlari”. Amerika folklor jurnali Vol. 73, № 289: 225–235 betlar. doi:10.2307/537975. JSTOR537975.
       6. ^ Finnegan, Rut. Afrikadagi og’zaki adabiyot. Saylor Foundation, 1982. p. 418.
       7. ^ Umoh, S. J. 2007. “Ibibio maqollari – topishmoqlar va til pedagogikasi”. Xalqaro tilshunoslik va aloqa jurnali 11(2), 8–13.
       8. ^ Alan Dundes, “Maqolning tuzilishi to’g’risida”, yilda Folklorning analitik ocherklari, tahrir. Richard Dorson tomonidan yozilgan (Gaaga: Mouton, 1975), 103-8 betlar.
       9. ^ ab Antti Aarne, Vergleichende Rätselforschungen, 3 jild, Folklor Fellows Communications, 26-28 (Xelsinki / Xamina: Suomalainen Tiedeakatemia, 1918-20).
       10. ^ Archer Teylor, Jumboqlarning bibliografiyasi, Folklor Fellows Communications, 126 (Xelsinki, 1939).
       11. ^ Masalan, Patrik J. Merfi, Eksteter jumboqlarini echish (University Park, PA: Pennsylvania State University Press, 2011).
       12. ^ Masalan, Devid Evans, “Riddling va kontekstning tuzilishi”, Amerika folklor jurnali, 89 (1976), 166–88; doi:10.2307/539688; JSTOR539688; Annikki Kayvola-Bregenxoy, Jumboqlar: Folklor janridan foydalanish, funktsiyasi va o’zgarishi istiqbollari, Studia Fennica, Folkloristica, 10 (Xelsinki: Finlyandiya Adabiyot Jamiyati, 2001), doi:10.21435 / sff.10.
       13. ^ A. A. Seyed-Gohrab, E’tiborli jumboqlar: dastlabki fors she’riyatidagi jumboqli bezaklar (Leyden: Leyden universiteti matbuoti, 2010), 14–18.
       14. ^ Elli Köngäs Maranda, “Topishmoqlar va topishmoqlar: kirish”, Amerika folklor jurnali, 89 (1976), 127-37 (135-37 betlar); doi:10.2307/539686; JSTOR539686.
       15. ^ Klaudiya Shittek, Die Sprach- und Erkenntnisformen der Rätsel (Shtutgart: M und P, Verlag für Wissenschaft und Forschung, 1991): ISBN 978-3-476-45007-4; doi:10.1007/978-3-476-04165-4.
       16. ^ Dorvlo, Kofi. “Logbaga qarz olgan qarindoshlar.” Xalqaro bilingualizm jurnali 18.4 (2014): 428-446.
       17. ^ p. 266. Davenport, Uilyam. 1952. O’n to’rt marshalli jumboq. Amerika folklor jurnali Vol. 65, № 257, 265-266 betlar.
       18. ^ Antti Aarne, Vergleichende Rätselforschungen, 3 jild, Folklor Fellows Communications, 26-28 (Xelsinki / Xamina: Suomalainen Tiedeakatemia, 1918-20), I 35-73.
       19. ^ ab Lyuk Pauers, “Haqiqiy jodugar uchun testlar: Jonatan Sviftning qalam va siyoh topishmoqlari”, Janubiy Markaziy sharh, 7.4 (1990 yil qish), 40-52; doi:10.2307/3189093. JSTOR3189093.
       20. ^ Xelen Prays, Angliya-sakson va ingliz urushidan keyingi she’riyatdagi inson va noinsoniy: adabiy ekologiyani qayta shakllantirish (nashr qilinmagan doktorlik dissertatsiyasi, Lids universiteti, 2013), 92–128 betlar.
       21. ^ Antti Aarne, Vergleichende Rätselforschungen, 3 jild, Folklor Fellows Communications, 26–28 (Xelsinki / Xamina: Suomalainen Tiedeakatemia, 1918–20), I 74–178.
       22. ^ Frederik Tupper, kichik, “Exeter Book jumboqlarining asl nusxalari va analoglari”, Zamonaviy til yozuvlari, 18.4 (1903 yil aprel), 97-106 (102-bet). JSTOR2917102.
       23. ^ Antti Aarne, Vergleichende Rätselforschungen, 3 jild, Folklor Fellows Communications, 26-28 (Xelsinki / Xamina: Suomalainen Tiedeakatemia, 1918-20), II 3-23 (12-bet).
       24. ^ Antti Aarne, Vergleichende Rätselforschungen, 3 jild, Folklor Fellows Communications, 26-28 (Xelsinki / Xamina: Suomalainen Tiedeakatemia, 1918-20), II 24-59 (24-bet).
       25. ^ Antti Aarne, Vergleichende Rätselforschungen, 3 jild, Folklor Fellows Communications, 26-28 (Xelsinki / Xamina: Suomalainen Tiedeakatemia, 1918-20), II 60-172.
       26. ^Hikmatli shoh Xaydrekning dostoni, trans. Kristofer Tolkien tomonidan (London: Nelson, 1960), p. 43 [yo’q. 70].
       27. ^ Antti Aarne, Vergleichende Rätselforschungen, 3 jild, Folklor Fellows Communications, 26-28 (Xelsinki / Xamina: Suomalainen Tiedeakatemia, 1918-20), II 173-216 (173-bet).
       28. ^ Antti Aarne, Vergleichende Rätselforschungen, 3 jild, Folklor Fellows Communications, 26-28 (Xelsinki / Xamina: Suomalainen Tiedeakatemia, 1918-20), III 3-48.
       29. ^ Jon Arnason, Lenslenzkar gátur, skemtanir, vikivakar og Þulur, I (Kaupmannahöfn: Hið Íslenzka bókmenntafélag, 1887), http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/IcelOnline/IcelOnline-idx?type=HTML&rgn=DIV2&byte=187436.
       30. ^ Archer Teylor, 1600 yilgacha bo’lgan adabiy topishmoq (Berkeley, CA: California University of California Press, 1948), 12-13 betlar, M. Jaegerga asoslanib, “Assyrische Räthsel und Sprichwörter”, Beiträge zur Assyriologie, 2 (1894), 274–305.
       31. ^ A. A. Seyeb-Gohrab, E’tiborli jumboqlar: dastlabki fors she’riyatidagi jumboqli bezaklar (Leyden: Leyden universiteti matbuoti, 2010), 14.
       32. ^ L. Sternbax, Hind jumboqlari: Sanskrit adabiyoti tarixining unutilgan bobi (Hoshiarpur 1975).
       33. ^ Martin Xaug, “Vedische Räthselfragen und Räthselsprüche (Uebersetzung und Erklärung von Rigv. 1, 164)”, Sitzungsberichte der philosophisch-filologischen und historyischen Classe der Köngl. bayerischen Akademie der Wissenschaften zu Myunxen (1875), 457–515.
       34. ^ Yan E. M. Xyuben, “Veda madhiyasining marosim pragmatikasi:” Jumboq madhiyasi “va” Pravargya marosimi “, Amerika Sharq Jamiyati jurnali, 120 (2000), 499-536 (inglizcha tarjima 533-36-betlar), doi:10.2307/606614. JSTOR606614.
       35. ^ Archer Teylor, 1600 yilgacha bo’lgan adabiy topishmoq (Berkli, KA: Kaliforniya universiteti nashri, 1948), 13-17 betlar.
       36. ^ Shuningdek, J. Huizinga, Xomo Ludens: Het spel-element der cultur tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotni sinab ko’ring (Haarlem, 1940), 154-bet.
       37. ^ Archer Teylor, 1600 yilgacha bo’lgan adabiy topishmoq (Berkli, Kaliforniya: Kaliforniya universiteti nashri, 1948), 16–17-betlar, A. Fyererga ishora qilib, “Sanskrit-Rätssel”, Zeitschrift der Deutschen morgenländischen Gesellschaft, 39 (1885), 99–100.
       38. ^ Prakash Vatuk, Ved (1969). “Amir Xusro va hind topishmoqlarining urf-odati”. Amerika folklor jurnali. 82 (324): 142–54 [142]. doi:10.2307/539075. JSTOR539075.
       39. Durga Bagvatga asoslanib, Hind hayoti, ilmi va adabiyotidagi jumboq (Bombay, 1965), 5-9.
       40. ^ Annikki Kayvola-Bregenxoy, Jumboqlar: Folklor janridan foydalanish, funktsiyasi va o’zgarishi istiqbollari, Studia Fennica, Folkloristica, 10 (Xelsinki: Finlyandiya Adabiyot Jamiyati, 2001), 11-12 betlar; doi:10.21435 / sff.10.
       41. ^ Annemarie Shimmel, Klassik urdu adabiyoti boshidan Iqbolga qadar, Hindiston adabiyoti tarixi, 8 (Xarrassovits: Visbaden, 1975), p. 129.
       42. ^ Prakash Vatuk, Ved (1969). “Amir Xusro va hind topishmoqlarining urf-odati”. Amerika folklor jurnali. 82 (324): 142–54 [144, 143]. doi:10.2307/539075. JSTOR539075.
       43. ^ Alan Dundes va Ved Prakash Vatuk, ‘Hind Riddle Prosodining ba’zi xarakterli o’lchovlari ‘, Osiyo folklorshunosligi, 33.1 (1974), 85-153.
       44. ^ Shanthi (1993 yil dekabr). “Tamil jumboqlari”. Xalqaro tamilshunoslik instituti . Olingan 4 dekabr 2014 .
       45. ^ Diter B. Kapp (1994). “Og’zaki an’analardan olingan Jaffna Tamil jumboqlari to’plami”. Osiyo folklorshunosligi. Din va madaniyat bo’yicha Nanzan instituti. 53 (1): 125–149. doi:10.2307/1178562. JSTOR1178562 . Olingan 4 dekabr 2014 .
       46. ^ ab Jozef Jeykobs, “Riddle”, yilda Yahudiy ensiklopediyasi: qadimgi zamonlardan to hozirgi kungacha yahudiy xalqining tarixi, dini, adabiyoti va urf-odatlari haqida tavsiflovchi yozuv, tahrir. by Isidore Singer (New York: Funk & Wagnalls, 1901–1907), s.v.
       47. ^ Archer Taylor, The Literary Riddle before 1600 (Berkeley, CA: University of California Press, 1948), pp. 41–42.
       48. ^ G. J. H. van Gelder, “lughz”, in Arab adabiyoti entsiklopediyasi, tahrir. by Julie Scott Meisami and Paul Starkey, 2 vols (London: Routledge, 1998), II 479.
       49. ^ A. A. Seyed-Gohrab, Courtly Riddles: Enigmatic Embellishments in Early Persian Poetry (Leiden: Leiden University Press, 2010).
       50. ^ See further Archer Taylor, The Literary Riddle before 1600 (Berkeley, CA: University of California Press, 1948), pp. 35–37.
       51. ^ Archer Taylor, The Literary Riddle before 1600 (Berkeley, CA: University of California Press, 1948), pp. 33–35, citing Nehemya Aluny, “Ten Dunash Ben Labrat’s Riddles”, Yahudiylarning choraklik sharhi, New Series, 36 (1945), 141–46, doi:10.2307/1452496, JSTOR1452496.
       52. ^ Masalan, Charles T. Scott, Persian and Arabic Riddles: A Language-Centered Approach to Genre Definition (Bloomington, 1965).
       53. ^ ab Frederick G. Naerebout and Kim Beerden, ” ‘Gods Cannot Tell Lies’: Riddling and Ancient Greek Divination”, in O’yindagi muz: Yunon va lotin she’riyatidagi topishmoqlar va so’zlar, tahrir. by Jan Kwapzt, David Petrain, and Mikolaj Szymanski (Berlin: de Gruyter, 2013), pp. 121–47 (p. 140).
       54. ^ Frederick G. Naerebout and Kim Beerden, ” ‘Gods Cannot Tell Lies’: Riddling and Ancient Greek Divination”, in O’yindagi muz: Yunon va lotin she’riyatidagi topishmoqlar va so’zlar, tahrir. by Jan Kwapzt, David Petrain, and Mikolaj Szymanski (Berlin: de Gruyter, 2013), pp. 121–47.
       55. ^ Christine Luz, “What has it got in its Pocketses? Or, What Makes a Riddle a Riddle?”, in O’yindagi muz: Yunon va lotin she’riyatidagi topishmoqlar va so’zlar, tahrir. by Jan Kwapzt, David Petrain, and Mikolaj Szymanski (Berlin: de Gruyter, 2013), pp. 83–99.
       56. ^ Jan Kwapisz, “Were there Hellenistic Riddle Books?”, in O’yindagi muz: Yunon va lotin she’riyatidagi topishmoqlar va so’zlar, tahrir. by Jan Kwapzt, David Petrain, and Mikolaj Szymanski (Berlin: de Gruyter, 2013), pp. 148–67 (p. 148).
       57. ^ Christine Luz, “What has it got in its Pocketses? Or, What Makes a Riddle a Riddle?”, in O’yindagi muz: Yunon va lotin she’riyatidagi topishmoqlar va so’zlar, tahrir. by Jan Kwapzt, David Petrain, and Mikolaj Szymanski (Berlin: de Gruyter, 2013), pp. 83–99 (p. 84).
       58. ^“Aristotle’s Rhetoric Book III, Chapter 2”. Arxivlandi asl nusxasi 2016-10-05 da . Olingan 2016-07-22 .
       59. ^ Milovanović-Barham, Čelica (1993). “Aldhelm’s Enigmata and Byzantine Riddles”. Angliya-sakson Angliya. 22: 51–64 [pp. 53–54, esp. n. 11]. doi:10.1017/S0263675100004300.
       60. ^ Rebcca R. Benefiel, “Magic Squares, Alphabet Jumbles, Riddles and More: The Culture of Word-Games among the Graffiti of Pompeii”, in O’yindagi muz: Yunon va lotin she’riyatidagi topishmoqlar va so’zlar, tahrir. by Jan Kwapzt, David Petrain, and Mikolaj Szymanski (Berlin: de Gruyter, 2013), pp. 65–79 (pp. 72–75).
       61. ^ Andrew Welsh, “Riddle” in Medieval Folklore: An Encyclopedia of Myths, Legends, Tales, Beliefs, and Customs, tahrir. by Carl Lindahl, John McNamara and John Lindow, 2 vols (Santa Barbara, CA: ABC-CLIO, 2000), II 824–32 (pp. 826–27).
       62. ^ Doris Clark, “Tarsiana’s Riddles in the LdA“, ichida Medieval Hispanic Studies Presented to Rita Hamilton, tahrir. by Alan D. Deyermond (Támesis, 1976), pp. 31–43, cited by Harriet Goldberg, “Riddles and Enigmas in Medieval Castilian Literature”, Romantik filologiya, 36(2) (1982), 209–21 (p. 216 n. 22).
       63. ^ Andrew Welsh, “Riddle” in Medieval Folklore: An Encyclopedia of Myths, Legends, Tales, Beliefs, and Customs, tahrir. by Carl Lindahl, John McNamara and John Lindow, 2 vols (Santa Barbara, CA: ABC-CLIO, 2000), II 824-32 (p. 830).
       64. ^ Tomas Tomasek, Das deutsche Rätsel im Mittelalter, Hermaea germanistische Forschungen, neue Folge, 69 (Tübingen: Niemeyer, 1994), pp. 158–74.
       65. ^ Christopher Wells, “The Shorter German Verse Texts”, in Ilk o’rta asrlardagi nemis adabiyoti, tahrir. by Brian Murdoch, Camden House History of German Literature, 2 (Rochester, NY: Camden House, 2004), pp. 157–200 (pp. 181–82).
       66. ^ Jeffri Skot Love, The Reception of Hervarar saga ok Heiðreks from the Middle Ages to the Seventeenth Century, Münchner Nordistische Studien, 14 (München: Herbert Utz Verlag, 2013), p. 198.
       67. ^ Tomas Tomasek, Das deutsche Rätsel im Mittelalter, Hermea: Germanistische Forschungen, Neue Folge, 69 (Tübingen: Niemeyer, 1994).
       68. ^ On German riddles, see further Mathilde Hain, Ratsel, Sammlung Metzler, 53. Realienbücher für Germanisten. Abt. E: Poetik (Stuttgart: Metzler, 1966).
       69. ^ Alaric Hall, “Changing Style and Changing Meaning: Icelandic Historiography and the Medieval Redactions of Heiðreks saga”, Skandinaviya tadqiqotlari, 77 (2005), 1–30, at pp. 9–10. JSTOR40920553
       70. ^ Burrows, Hannah, “Wit and Wisdom: The Worldview of the Old Norse-Icelandic Riddles and their Relationship to Eddic Poetry”, in Eddic, Skaldic and Beyond: O’rta asr Islandiya va Norvegiyada she’riy xilma-xillik, tahrir. by Martin Chase (New York: Forham University Press, 2014), 114–35; Hannah Burrows, “Enigma Variations: Hervarar dostoni ‘ s Wave-Riddles and Supernatural Women in Old Norse Poetic Tradition”, JEGP: Journal of English and Germanic Philology, 112 (2013), 194–216, doi:10.5406/jenglgermphil.112.2.0194, JSTOR10.5406/jenglgermphil.112.2.0194.
       71. ^ Frauke Rademann-Veith, Die skandinavischen Rätselbücher auf der Grundlage der deutschen Rätselbuch-Traditionen (1540–1805) (Frankfurt am Main: Lang, 2010) (PhD thesis, Münster University, 2004).
       72. ^Strassburger Räthselbuch: Die erste zu Strassburg ums Jahr 1505 gedruckte deutsche Räthselsammlung, tahrir. by A. F. Butsch (Straßburg, 1876).
       73. ^ Dominik Landwehr, “Review of Simpliciana: Schriften der Grimmelshausen Gesellschaft 2014“, ichida Kriptologiya, 41(1) (2017), 92–96. doi:10.1080/01611194.2016.1236628.
       74. ^ Archer Taylor, The Literary Riddle before 1600 (Berkeley: University of California Pres, 1948), p. 2018-04-02 121 2.
       75. ^ Gregg A. Hecimovich, Puzzling the Reader: Riddles in Nineteenth-century British Literature (New York: Peter Lang, 2008).
       76. ^ Živilė Gimbutas, The Riddle in the Poem (Dallas: University Press of America, 2004).
       77. ^“IX. Illusions. Ralph Waldo Emerson. 1904. The Complete Works”. www.bartleby.
       78. ^ Taylor, Archer, Og’zaki an’analardan inglizcha topishmoqlar (Berkeley: University of California Press, 1951).
       79. ^ Andrew Welsh, “Riddle” in Medieval Folklore: An Encyclopedia of Myths, Legends, Tales, Beliefs, and Customs, tahrir. by Carl Lindahl, John McNamara and John Lindow, 2 vols (Santa Barbara, CA: ABC-CLIO, 2000), II 824-32 (p. 829).
       80. ^ Robin Chapman Stacey, ‘Instructional Riddles in Welsh Law’, in Heroic Poets and Poetic Heroes in Celtic Tradition: A Festschrift for Patrick K. Ford, tahrir. by Josoph Falaky Nagy and Leslie Ellen Jones (Dublin: Four Courts Press, 2005), pp. 336-43; Robin Chapman Stacey, ‘Speaking in Riddles’, in Ireland and Europe in the Early Middle Ages: Texts and Transmission, tahrir. by Próinséas Ní Chatháin (Dublin: Four Courts Press, 2002), pp. 243-48; Fergus Kelly, ‘An Old-Irish Text on Court Procedure’, Peritiya, 5 (1986), 74-106.
       81. ^ Christine Goldberg, Turandot’s Sisters: A Study of the Folktale AT 851, Garland Folklore Library, 7 (New York: Garland, 1993), p. 35.
       82. ^ Patrik Sims-Uilyams, O’rta asr Welsh adabiyotiga Irlandiyaning ta’siri (Oksford: Oxford University Press, 2010), 114-15 betlar.
       83. ^ Stokes, Whitley (1904). “Irish Riddles”. Keltlar sharhi. 1 (2): 132–35. doi:10.2307/30069786. JSTOR30069786.
       84. ^ Christine Goldberg, Turandot’s Sisters: A Study of the Folktale AT 851, Garland Folklore Library, 7 (New York: Garland, 1993), pp. 36–37.
       85. ^ Patrik Sims-Uilyams, O’rta asr Welsh adabiyotiga Irlandiyaning ta’siri (Oksford: Oxford University Press, 2010), p. 115. Cf. Vernam Hull and Archer Taylor, A Collection of Welsh Riddles, University of California Publications in Modern Philology, 26 (Berkeley: University of California Press, 1942); Vernam Hull and Archer Taylor, A Collection of Irish Riddles, University of California Publications: Folklore Studies, 6 (Berkeley: University of California Press, 1955; Thomas Parry, ” ‘Y Gorcheston ‘ “, Keltlar tadqiqotlari kengashining Axborotnomasi, 5 (1930), 138–40.
       86. ^ Leea Virtanen, “The Collecting and Study of Riddles in Finland”, in Arvoitukset: Finnish Riddles, tahrir. by Leea Virtanen, Annikki Kaivola-Bregenhøj and Aarre Nyman, Suomalaisen Kirjallisuuden Seura, Toimituksia, 329 ([Helsinki]: Suomen Kirjallisuuden Seura, 1977), pp. 51–57.
       87. ^ ab Leea Virtanen, “On the Function of Riddles”, in Arvoitukset: Finnish Riddles, tahrir. by Leea Virtanen, Annikki Kaivola-Bregenhøj and Aarre Nyman, Suomalaisen Kirjallisuuden Seura, Toimituksia, 329 ([Helsinki]: Suomen Kirjallisuuden Seura, 1977), pp. 77–89 (at 80–82).
       88. ^Finnish Folk Poetry: Epic. An Anthology in Finnish and English, tahrir. va trans. by Matti Kuusi, Keith Bosley and Michael Branch, Suomalaisen Kirjallisuuden Seuran toimituksia, 329 (Helsinki: Finnish Literature Society, 1977), pp. 33–34.
       89. ^ ab Timothy Wai Keung Chan, ‘A New Reading of an Early Medieval Riddle’, T’oung Pao, 99 (2013), 53–87 doi:10.1163/15685322-9913p0002.
       90. ^ Richard C. Rudolph, “Notes on the Riddle in China”, Kaliforniya folklor kvartalida, 1.1 (Jan. 1942), pp. 65–82 (pp. 79–81). JSTOR1495728.
       91. ^ Andrew H. Plaks, ‘Riddle and Enigma in Chinese Civilization’, in Tugunni echish: jumboq va boshqa jumboqli rejimlarda, tahrir. by Galit Hasan-Rokem and David Shulman (Oxford: Oxford University Press, 1996), pp. 225–36.
       92. ^ Chuanqi Tan, Furu Wei, Li Dong, Weifeng Lv, and Ming Zhou, “Solving and Generating Chinese Character Riddles”, Proceedings of the 2016 Conference on Empirical Methods in Natural Language Processing, Austin, Texas, November 1–5, 2016 (Association for Computational Linguistics, 2016), pp. 846–55.
       93. ^ Richard C. Rudolph, “Notes on the Riddle in China”, Kaliforniya folklor kvartalida, 1.1 (Jan. 1942), pp. 65–82 (p. 77). JSTOR1495728.
       94. ^ Charles G. Zug III, ‘The Nonrational Riddle: The Zen Koan ‘, Amerika folklor jurnali, 80, no. 315 (January–March 1967), 81-88 doi:10.2307/538419.
       95. ^ Richard C. Rudolph, “Notes on the Riddle in China”, Kaliforniya folklor kvartalida, 1.1 (Jan. 1942), pp. 65–82 (quoting pp. 74–75). JSTOR1495728.
       96. ^ Hart, Donn V. 1964. Riddles in Philippine Folklore: An Anthropological Analysis. Sirakuza, Nyu-York: Sirakuz universiteti matbuoti.
       97. ^ Quick, Phil (2007). “Riddles of death: The structure of the tangke-tangke riddle game used at Pendau memorial services” (PDF) . In Iwasaki, Soichi; Simpaon, Andrew; Adams, Karen; Sidwell, Paul (eds.). SEALSXII: papers from the 13th meeting of the Southeast Asian Linguistics Society (2003). pp. 203–212.
       98. ^ ab Elli Köngäs Maranda, “Riddles and Riddling: An Introduction”, Amerika folklor jurnali, 89 (1976), 127–37 (p. 128); doi:10.2307/539686; JSTOR539686.
       99. ^ Lyndon Harries, “The Riddle in Africa”, Amerika folklor jurnali, 84 (1971), 377–93; doi:10.2307/539632; JSTOR539632.
       100. ^ Hamnett, Ian, “Ambiguity, Classification and Change: the Function of Riddles”, Kishi, 2 (1967), pp. 379–391. doi:10.2307/2798727. JSTOR2798727
       101. ^ Akíntúndé Akínyẹmí, Orature and Yorùbá Riddles (Palgrave Macmillan US, 2015), doi:10.1057/9781137502636 Chop etish
       102. ISBN 978-1-349-69958-2
       103. ^ Archer Taylor, “American Indian Riddles”, Amerika folklor jurnali, 57 (no. 223) (January–March, 1944), 1–15 (pp. 1–2). JSTOR53575.
       104. ^ Cf. Wolfgang Mieder, “Proverbs of the Native Americans; A Prize Competition”, G’arbiy folklor, 48.3 (July 1989), 256–60. JSTOR1499742.
       105. ^ Annikki Kaivola-Bregenhøj, Riddles: Perspectives on the Use, Function, and Change in a Folklore Genre, Studia Fennica, Folkloristica, 10 (Helsinki: Finnish Literature Society, 2001), pp. 35–36; doi:10.21435/sff.10.
       106. ^ Archer Taylor, “American Indian Riddles”, Amerika folklor jurnali, 57 (no. 223) (January–March, 1944), 1–15 (pp. 2–3). JSTOR53575.
       107. ^ J. Jetté, “Riddles of the Ten’a Indians”, Antroplar, 8 (1913), 181–201, 630–51. JSTOR41103129.
       108. ^ Archer Taylor, “American Indian Riddles”, Amerika folklor jurnali, 57 (no. 223) (January–March, 1944), 1–15. JSTOR53575.
       109. ^ Charles T. Scott, “New Evidence of American Indian Riddles”, Amerika folklor jurnali, 76 (no. 301) (July–September 1963), 236–41. JSTOR53852.
       110. ^ Isbell, Billie Jean; Roncalla Fernandez, Fredy Amilcar, “The Ontogenesis of Metaphor: Riddle Games among Quechua Speakers Seen as Cognitive Discovery Procedures”, Lotin Amerikasi Lore jurnali, 3:1 (1977), 19–49.
       111. hdl: 1813/2271 .
       112. ^ R.Fernández Manzano y otros: El trovo de la Alpujarra. Ed. Centro de Documentación Musical de Andalucía, 1992, pág. 27
       113. ^ Ghiano, Juan Carlos (1974). “El Contrapunto de Fierro y el Moreno”. Revista Iberoamericana, XL:87-88, (1974): 337-352.
       114. ^ Lyndon Harries, “The Riddle in Africa”, Amerika folklor jurnali, 84 (1971), 377–93 (pp. 387–88); doi:10.2307/539632; JSTOR539632.
       115. ^ Erin Sebo, “In scirpo nodum: Symphosius’ Reworking of the Riddle Form”, in O’yindagi muz: Yunon va lotin she’riyatidagi topishmoqlar va so’zlar, tahrir. by Jan Kwapzt, David Petrain, and Mikolaj Szymanski, Beiträge zur Altertumskunde (Berlin: de Gruyter, 2013), pp. 184–95 (p. 184).
       116. ^ Christine Goldberg, Turandot’s Sisters: A Study of the Folktale AT 851, Garland folklor kutubxonasi, 7 (Nyu-York: Garland, 1993), 10–11-betlar.
       117. ^ Adam Roberts, The Riddles of the Hobbit (New York: Palgrave Macmillan, 2013).

       Tashqi havolalar

       • Puzzles And Riddles – A mix of both original and classic riddles.
       • Funny Riddles with Answers – Collection of funny riddles online.
       • RiddlesDB – Riddles With Answers.
       • Riddles – A collection of riddles with answers for all ages.
       • Topishmoqlar da Curlie – An active listing of riddle links.
       • Riddle Mastery

       “Ustoz, kitobda xato berilmaydi-ku. ”

       “Mushtariy muhokamasi”ning bu galgi mavzusi — maktab darsliklari­dagi xatoliklar.

       — Matematika darsida bir o‘quvchim misolni xato yechdi. Tengdoshlari xatoligini aytishsa, tan olmasdan, “Bu misol darslikda xato berilgan, shuning uchun men bo‘linmada qoldiq chiqardim”, dedi. O‘quvchilarimning kitob haqida fikri o‘zgardi. Axir, ular darslikda berilgan har bir ma’lumotni to‘g‘ri deb biladi. Lekin ayrim darsliklardagi xatolar sabab o‘quvchilarning kitobga mehri, o‘qituvchi bergan bilimlarga ishonchi so‘nayotganday. Ustozning aytganlari kitobdagi bilan to‘g‘ri kelmasa, o‘quvchi ikkilanib qolmay­dimi? Ta’limga, kitob mutolaasiga katta e’tibor qaratilayotgan bir davrda bunday kamchiliklarga yo‘l qo‘ymas­ligimiz kerak.

       — 2-sinf “Ona tili” darsligidagi “So‘z ichida yonma-yon kelgan bir xil undoshlar” mavzusidagi 132-mashqda topishmoqning javobi noto‘g‘ri ko‘rsatilgan. Bu mashq o‘qituvchilar davrasida ham bahs-munozaraga sabab bo‘ldi. Achinarlisi, ayrim ustozlar o‘sha javob aslida to‘g‘riligini “isbotlashga” urindi. Demak, ular bolaga ham shunday o‘rgatishgan. Mana o‘sha topish­moqlar:

       1) Katta varaq, dumi taroq,

       Akasining ismi — quroq.

       (Javobi: y….q (yostiq ekan).

       2) Og‘zi yo‘g‘-u tishi ko‘p,

       Chaynagani to‘sin cho‘p.

       (Javobi: j. a ( javda emish).

       Aslida birinchi topishmoqning javobi varrak, ikkinchisiniki arra bo‘lishi kerak. Har ikkala topishmoqni bolalar maktabga chiqmasdanoq yodlab olishadi. Afsuski, mazmuniga umuman to‘g‘ri kelmaydigan javoblar bolalarning kitobga ishonchini yo‘qotmoqda.

       — Darslikdagi ba’zi tushun­movchiliklarga ko‘z yumib ketish qiyin. 2016-yili chop etilgan 3-sinf “O‘qish” darsligidagi “Vatan” matnida olamni mahliyo etgan qadimiy shaharlar — Buxoro, Samarqand, Xorazm deyilgan. Buni o‘qib o‘zim ham ikkilanib qoldim. Xorazm shahar bo‘lganini eshitmagan ekanman. Aniqlashtirish maqsadida tarixchi­larga murojaat qildim. Tarixiy shaharlar qatoriga Xorazm o‘rniga Xiva kiritilsa, to‘g‘ri bo‘lardi.

       — 6-sinf “Ona tili” darsligida 49-mashqdan keyin 50-mashq tushib qolgan. Yoki “mobaynida” so‘zi tarkibiy qismlarga bo‘lingan. Aslida bu yaxlit so‘z. Yana bir xato — “Fors tili” so‘zidagi “-i” qo‘shimcha sifatida ko‘rsatilgan.

       E’tirozlarim shu bilan tugamaydi. 6-sinf “Ona tili” darsligini fe’l mavzusi bilan emas, ot mavzusi bilan boshlashni taklif qilgan bo‘lardim. Undan keyin sifat va fe’l o‘tilsa, maqsadga muvofiq. Chunki harakat nomi va sifatdoshni o‘quvchiga tushuntirish ancha oson.

       Yoki bo‘lmasa, darsliklarda shunday so‘zlar borki, uni bolalarga qanday tushuntirishni bilmaysan, kishi. Masalan, 7-sinf “Adabiyot” darsligida Abdulla Qahhorning “Dahshat” hikoyasida “taloq” so‘zi bor. Bolaning “Taloq nima?” degan savoliga nima deb javob berardingiz? Bu bolalar, ayniqsa, qizlarning ruhiyatiga salbiy ta’sir qilishi mumkin.

       — Yozuvchi va shoir Asqad Muxtor qachon vafot etganini bilasizmi? 5- va 7-sinf “Adabiyot” darsligida 1997-yil deb yozilgan bo‘lsa, 8-sinf “Adabiyot”ida 1996-yil ko‘rsatilgan. Axir, bu qandaydir nazariya emaski, uni har kim har xil talqin qilsa. Buni o‘quvchiga qanday tushuntirish mumkin? Test savollari haqidagi noroziliklar ham shunday manbalar sabab yuzaga kelmoqda. O‘quvchi javoblarning to‘g‘ri varianti yo‘q ekan, deb e’tiroz bilidiradi. Chunki testda manba berilmaydi.

       — Darsliklardagi xatolar og‘riqli nuqtamiz. Har yili bu kamchilikni hududiy xalq ta’limi boshqarmasiga yozib beraveramiz, yana o‘sha darsliklardan o‘zimizga moslab foydalanaveramiz. Darslik­dagi xatolarni o‘qituvchilar guruhida muhokama qilganimizda darslik muallifi bo‘lgan opamiz juda qattiq ranjib, “Bilimdon bo‘lib ketibsiz­larmi?!” deb kinoya qilgan edi.

       — 5-sinf ingliz tili darsligida Unit 1. Lesson 2-, 7-sahifalarida “My cat’s name’s is Tiger” jumlasida “is” fe’li ortiqcha qo‘llanilgan. Shu darslikning Unit 2. Lesson 4-, 15-sahifalarida “Teachers work at the school” jumlasida ham “the” artikli noto‘g‘ri ishlatilgan. 7-sinfda Lesson 4 da “What’s it made of?” mavzusida made of va made from frazalari bir o‘rinda qo‘llangan. Aslida ikkala-sining bir-biridan ma’noviy jihatdan farqi katta.

       — Darsliklar loyihasi qay tarzda muhokama qilinishi, qo‘llanmani yozish uchun muallif­larga qancha muddat berilishi va qanday sharoit yaratilishi bilan hech qiziqib ko‘rganmisiz? Men muallif emasman, lekin bu jarayonni ko‘p kuzatganman. Darslik mualliflari uchun, birinchidan, vaqt kam beriladi. Ikkinchidan, ular uchun sharoit yo‘q hisobi. Biz ayta­yotgan mualliflar ishidan ajramagan holda darslik yozadilar. Darslikda xato chiqsa, darrov mualliflarni ayblaymiz, lekin musahhihlar-chi? Nega ularga ham javobgarlik yuklatilmaydi? Axir, darslikning so‘nggi varianti bilan ular ishlaydi-ku. Qolaversa, muharrirlar, nashriyot xodimlari ham darslik uchun mas’ul hisoblanadi.

       Yana bir jihat: darslikni ko‘rib chiqish uchun maktab o‘qituvchilari ham jalb etiladi, lekin shu o‘qituvchilarning bilim darajasi yetarlimi-yo‘qmi — bu ham hisobga olinadimi? Agar o‘qituvchi to‘g‘ri tanlanib, ularga kerakli sharoit yaratilib, ijodiy guruh bilan ishlash imkoniyati berilganda edi…

       — Bu yil 1-sinfni o‘qityapman. Hatto “Alifbe” darsligi ham ayrim xatoliklardan xoli emas. Bolaga dastlab harf o‘rgatganda so‘zlar bo‘g‘inga ajratib yozdiriladi. Lekin “Alifbe” kitobimizning ba’zi sahi­falarida berilgan so‘zlarning birinchi qatori bo‘g‘inga ajratilmagan. Masalan, “B” mavzusida bino, bola, so‘zlari, “K” da ikki, katta, aka, “M”, “U” kabi harflarga berilgan misollarda ham shu holat takror­langan.

       — Avvalo, darsliklar chop etishda monopoliyani bekor qilish kerak. Chunki sifat faqat erkin raqobat bor joyda bo‘ladi. 1930-yillari har bir fandan faqat bitta darslik tasdiqlanishi qoida sifatida kiritilgan (hammaga bir xil mafkurani singdirish maqsadida) edi. Sobiq ittifoq hududidagi davlatlarning deyarli barchasi darsliklar mono­poliyasini bekor qilgan. Bizda esa bu saqlanib qolgan, chunki bunday tartib tanish-bilishchilik va korrup­siyaga keng yo‘l ochadi. Buyuk Britaniya, AQSh kabi davlatlarda bitta fandan faqat bitta darslik bo‘lishi kerak, degan tushuncha yo‘q. Agar erkin raqobat bo‘lib, maktabda bir necha darslikdan istaganini tanlash imkoniyati bo‘lsa, tabiiyki, muallif ham, noshir ham mahsulotini sifatli chiqarishga majbur bo‘ladi. Xalq ta’limi vazirligida darsliklar tizimiga mutasaddi rahbarlar bilan bu borada gaplash­ganimda ular turli bahonalar topishgan. Xo‘p, unda vazirlik tasdiq­layotgan darsliklar mualliflari qanday mezonlar asosida tanlangan, desam yelka qisishgan. Chunki shu yerda ham tanish-bilishchilik va korrupsiya.

       — Fikrimcha, darslik tayyor­lashda monopo­liyani bekor qilishga hali tay­yor emasmiz. Yagona tasdiq­langan darsliklardagi muammolarni to‘liq tugatib bo‘lganimiz yo‘q-ku. Rivojlangan davlatlarda o‘qituv­chining salohiyati biznikidan ancha yuqori. Chunki ular testdan oldin 300 tagacha kitob o‘qishadi. Biz bu yildan boshlab faqat 10 ta tavsiya qildik. O‘qituvchilarimiz orasida kitob o‘qimaydigan filologlar soni o‘qiydiganlardan ancha ko‘p.

       — Umrida bir marta dars ishlanmasi yozib ko‘rmagan ayrim o‘qituvchilar darslik yozishga da’vo qilganini ko‘rdim. Agar adashib darslik shunday insonlar tomonidan yozilsa bormi.

       Darslik mualliflari necha yillardan buyon o‘zgarmay keladi. Boshqa­larga ham imkoniyat berish kerak.

       — Afsuski, erkin raqobatga hali-beri o‘tolmaydiganga o‘xshay­miz. Oddiy avtomobil sanoati yoki internetda erkin raqobatga yo‘l ochilmayotgan bir paytda ta’limga yo‘l bo‘lsin. Ta’limni-ku davlat bepul qilib belgilagan, biz to‘laydigan soliqlar hiso­bidan moliyalashtiradi. Dars-liklarni tuzuvchilar esa shu pullarni talon-toroj qilishadi. Pul — xalqniki, xalqni talon-toroj qiladi, desak ham bo‘laveradi. Mayli, hech bo‘lma­ganda xususiy maktablarga yo‘l ochildi-ku. Darsliklarga ham yo‘l ochilib qolar. Aytgancha, xususiy maktablarga ham darslikni tanlash huquqi beriladimi yoki ular ham faqat bitta darslikdan foydalanishga majburmi?

       “Ma’rifat” muxbiri tc ““Ma’rifat” muxbiri” Niginabonu SHUKUROVA tayyorladi.