Mavzu: Dastur va dasturlash tillari

Jadvallar qoʻyish. Taqdimotga jadval qoʻyish uchun “Tablisы” guruhidan foydalanamiz.

“Vstavka tablisы” dan kerakli ustun va satrlar tanlanadi.

“Vstavit tablitsu” buyrugʻi tanlanadi. Kerakli ustun(Chislo stolbsov)ga, satr esa(Chislo strok) boʻlimiga kiritiladi va “OK” bosiladi.

Jadvallar bilan ishlagan paytda Microsoft office 2013/2016 versiyalarida qoʻshimcha “Konstruktor” va “Maket” menyulari paydo boʻladi. “Konstruktor” menyusi bu jadvallarning koʻrinishini oʻzgartiradi. “Stili tablis” boʻlimi:

Jadvallarning tayyor formatlari foydalanishimiz mumkin. Masalan:

“Maket” menyusi. “Stroki i stolbsы” boʻlimi

Udalit – ustun, satr va jadvalni oʻchirish Vstavit sverxu – joriy satrning yuqorisiga. Vstavit snizu – joriy satrning pastiga. satr qoʻyadi. Vstavit sleva – joriy ustundan chapga. Vstavit sprava – joriy ustundan oʻngga. ustun qoʻyadi.

“Obyedineniye” boʻlimi:

Obyedinit yacheyki – bir nechta yacheykalarni birlashtiradi. Razdelit yacheyki – yacheykalarni bir nechta yacheykalarga ajratadi.

“Vыravnivaniye” boʻlimi:

Jadvallar ichida matnlarni tekislash
	Jadvallar ichida matnlarning yoʻnalishi

Diagrammalar qoʻyish. Taqdimotga diagrammalar qoʻyish uchun “Illyustratsii” guruhidan foydalanamiz.

Diagramma bosilganda quyidagicha turlari paydo boʻladi. Kerakli diagramma turi tanlangandan keyin quyidagicha xosil boʻladi.

Bunda Exceldasturiga murojaat qiladi.

Exceldasturida berilgan maʼlumotlarni oʻzimizning maʼlumotlarga almashtiramiz va kerak boʻlsa qoʻshimchalar qoʻshamiz yoki olib tashlaymiz. Tayyor boʻlgandan keyin Excel dasturini yopamiz. Diagrammalar bilan ishlaganda “Konstruktor” va “Format” menyulari qoʻshimcha ochiladi. “Konstruktor” menyusi:

Diagramma turini oʻzgartirish.

Maʼlumotlarni belgilash.

Maʼlumotlarni oʻzgartirish.

Diagramma maketini tanlash.

Diagramma koʻrinishini tanlash.

Sxema(SmartAtr)dan foydalanish uchun “Illyustratsii” guruhidan foydalanamiz. Har bir obyektning oʻzining qoʻshimcha menyulari boʻlgani singari SmartArt da ham “Konstruktor” va “Format” menyulari mavjud. “Konstruktor” menyusi:

P ower Point da Video va Tovushlar bilan ishlash. Video va tovushlardan foydalanish uchun “Vstavka” menyular panelidan “Multimedia” boʻlimidan foydalanamiz.

Video qoʻyish:	Video iz fayla.	Xotiradagi fayllarni yuklash.
	Video s videosayta.	Saytlardan video manzilini oʻrnatish
	Video iz organizatora klipov.	Mini kliplar qoʻyish.

Tovush qoʻyish:

Zvuk iz fayla.	Xotiradagi fayllarni yuklash.
Zvuk iz organizatora klipov.	Standart tovushlarni qoʻyish.
Zapisat zvuk.	Mikrofon orqali ovoz yozish.

3. Microsoft PowerPointda slayd dizayni va animasiya effektlari

• Dopolnitelnыe effektы vxoda..
• Dopolnitelnыe effektы vыdeleniya..
• Dopolnitelnыe effektы vыxoda..
• Drugiyeputi peremeщeniya..

«Oʻtish (Perexodы)» «Oʻtish (Prexodы)» bu slaydlar almashuvidagi harakat. Budan foydalanish uchun menyular panelidan “Prexodы” tanlanadi va “Prexod k etomu slaydu” boʻlimidan biror bir “Oʻtish (Prexodы)” tanlanadi. Bu yerda “Oʻtish (Prexodы)” turlarining barchasini koʻrish uchun qizil bilan belgilab qoʻyilgan tugma bosiladi. Bunda:

Bu tanlangan effektlarni Gorizontal va Vertikal koʻrinishiga oʻtkazadi.

Bu komanda tanlangan harakatni barcha slaydlarga birdaniga qoʻyish.

Slaydlarning oʻtishiga ovoz berish.

Vaqt, yaʼni berilgan vaqt ichida avtomatik keyingi slaydga oʻtish.

Taqdimotlarni multimediyali elektron axborot taʼlim resursiga aylantirish Gipermurojaat bilan ishlash. Buning uchun kerakli jumla yoki obyekt belgilanib olib, “Vstavka” boʻlimidagi “Deystviye” tugmasi tanlanadi. Soʻng hosil boʻlgan “Nastroyka deystviya” oynasidan “Pereyti po gipperssыlke” belgilanib, strelka orqali ochilgan roʻyxatdan “Slayd. ” bandi tanlanadi: Keyingi hosil boʻlgan “Giperssыlka na slayd”oynasidan kerakli slayd tanlanib, OK tugmasi va avvalgi oynadagi OK tugmasini bosamiz: Natijada quyidagi koʻrinish paydo boʻladi:

Taqdimot vaqtida ushbu koʻk rangdagi jumlaga bosilganda, shu jumlaga biriktirilgan slaydga oʻtiladi. Shu amallarni shakllarga qoʻllagan xolda ularni biror amal bajaruvchi tugmalarga aylantirsak boʻladi: Natijada tugmasiga bosilsa, biriktirilgan slaydga oʻtiladi:

1. Slaydshou va videoroliklar yaratish uchun qanday dasturlarini bilasiz?
2. Movie Maker dasturida video faylni yuklash uchun qaysi boʻlimdagi qanday tugma bosiladi?
3. Movie Maker dasturida foto faylni yuklash uchun qaysi boʻlimdagi qanday tugma bosiladi?
4. Movie Maker dasturida ovozli faylni yuklash uchun qaysi boʻlimdagi qanday tugma bosiladi?
5. MS PowerPoint 2016 dasturida yaratilgan taqdimot qanday qilib video formatda saqlanadi?

1. ZiyoNET taʻlim portali haqida umumiy maʻlumot
2. ZiyoNET taʻlim portalidagi satellit-saytlarining yaratilishi

1.ZiyoNET taʻlim portali haqida umumiy maʻlumot ZiyoNET (“ziyo” soʻzi arabcha soʻzdan olingan boʻlib, “nur”, “shuʼla” maʼnosini, “NET”- NETworkning qisqartmasi boʻlib – inglizchadan “toʻr”, “tarmoq” maʼnosini bildiradi. ZiyoNET” – nur, ziyo tarqatuvchi tarmoq maʼnosini bildiradi.) Oʻzbekiston Respublikasining jamoat taʼlim axborot tarmogʻi 2005-yil 28-sentyabrda tashkil etilgan. ZiyoNET axborot taʼlim tarmogʻi resurslarini yaratish boʻyicha asosiy masʼul etib “Yagona integrator UZINFOCOM” MCHJ belgilangan. Loyiha haqida ZiyoNET jamoat axborot taʼlim tarmogʻi Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti ning 2005-yil 28-sentyabrdagi PQ-191-sonli „Oʻzbekiston Respublikasining jamoat taʼlim axborot tarmogʻini tashkil etish tơgʻrisida“gi Qaroriga muvofiq tashkil topgan. ZiyoNET tarmogʻining asosiy maqsadi taʼlim oluvchilar uchun taʼlim olish tizimida keng koʻlamli axborot-kommunikatsiya xizmatlarini joriy etishdan iborat. ZiyoNET tarmogʻi yoshlar, murabbiylar, shuningdek barcha portal foydalanuvchilari uchun kerakli axborotlarni jamlash bilan bir qatorda, ularga axborot texnologiyalari sohasidagi kerakli maʼlumotlarni berish, oʻzaro muloqot qilish va tajriba almashinishlari uchun zarur imkoniyatlarni yaratib berish vazifasini ham oʻz zimmasiga oladi. ZiyoNET portali – sayt, ZiyoNETtarmogʻining asosiy resurslari ziyonet.uz manzilida joylashgan. Portal imkoniyatlari ID.UZ tizimidan roʻyxatdan oʻtgan foydalanuvchilarga ZiyoNET portali oʻz imkoniyatlarini namoyon qilishlari uchun barcha sharoitlarni yaratib beradi. Jumladan: uchinchi darajali „zn.uz“ domenida sayt-satellitlarni yaratish; guruhlar yaratish, yaratilgan guruhlarda mavzular yaratish, guruhlarga qatnashchilarni taklif qilish va boshqa foydalanuvchilar tomonidan yaratilgan mavzularda ishtirok etish; „Savollar va javoblar“ boʻlimida oʻz savollarini berish va boshqa foydalanuvchilar bergan savollarga javob berish; „Oʻyinlar“ boʻlimining foydalanuvchilari reytingida ishtirok etish; ZiyoNET axborot resurs tarmogʻining turli tanlovlarida qatnashish Missiyasi Internet tarmogʻida mahalliy axborot taʼlim resurslarini yaratish va shakllantirish uchun zarur sharoit yaratish hamda axborot kommunikatsiya texnologiyalarini taʼlim jarayoniga singdirishga koʻmaklashishdan iboratdir. Vazifalari yoshlar uchun: ularni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash samaradorligini oshirishga; oʻsib kelayotgan yosh avlodning Vatanga muhabbat tuygʻusini, Oʻzbekistonning boy tarixi, xalqning milliy anʼanalari va maʼnaviy qadriyatlarini bilishga asoslangan yuksak maʼnaviy-axloqiy fazilatlarini mustahkamlashga; faol hayotiy mavqega ega boʻlgan barkamol shaxsiy voyaga yetkazishga qaratilgan milliy axborot resurslarini shakllantirish va rivojlantirish; Oʻzbekistonning milliy manfaatlarini hisobga olgan holda, yoshlarning maʼnaviy, aqliy jihatdan kamol topishiga koʻmaklashadigan ijtimoiy-siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy, tahliliy, maʼnaviy-maʼrifiy, ilmiy-taʼlim hamda boshqa axborotdan keng koʻlamda foydalanishni taʼminlash; yoshlar oʻrtasida sogʻlom turmush tarzini targʻib etish, har xil sport turlarini ommalashtirish; respublika oʻquvchilari va yoshlari uchun masofaviy taʼlim usullarini, boshqa axborot-kommunikatsiya xizmatlarining keng kompleksini taʼlim tizimiga joriy etishda koʻmaklashish. Tarixi 2006-yilda – ZiyoNET tarmogʻi Resurs markazi portalining birinchi talqini ishlab chiqildi va www.ziyonet.uz manzili boʻyicha ishga tushirildi. 2007-yil avgustda – ZiyoNET portali tubdan oʻzgartirildi va uning 2-talqini yaratildi. Uning bosh sahifasida oxirgi maʼlumotlar va Kutubxonada joylashtirilgan materiallar hamda muhokama uchun mavzular koʻrsatila boshlandi. 2007-yil oktyabrda – ZiyoNET barcha foydalanuvchilar uchun bepul sayt-satelitlarni yaratish imkoniyatini yaratdi. 2008-yilda – saytning asosiy sahifasi takomillashtirildi va bosh sahifada sayt-satelitlarlarda nashr etilgan maʼlumotlar berila boshlandi. 2009-yil yanvarda – ZiyoNet Portalining oʻzbek tilidagi talqini ishga tushirildi. 2009-yilda – Uz milliy domeni Internet-festivalida “Fan va taʼlim sohasidagi eng yaxshi sayt” nominatsiyasida 3-oʻrinni egalladi. 2009-yil oktyabrda sayt-satellitlar uchun bepul xostingni yaratish va qoʻllab-quvvatlash tizimi ishga tushirildi. 2010-yilda – Portalning 3-talqini ishga tushirildi. Tegishli boʻlimlar va loyihalarda resurslarning yangilanishini koʻrishda qulayliklar yaratish uchun barcha yangi materiallar bosh sahifaning bloklarida chiqarilishi boshlandi. Portalda quyidagi boʻlimlar mavjud edi: “Taʼlim”, “Abituriyent”, “Muassasalar”, “Saytlar”, “Imkoniyatlar”, “Aksiyalar”. 2011-yilda – Portalning asosiy sahifasida Fikr.uzdan eng yaxshi “Hafta yangiligi” va uTube.uzdan eng yaxshi “Hafta videosi” berila boshlandi. 2013-yil – “Xorijiy tillar” va “Rivojlantiruvchi oʻyinlar” boʻlimi yaratildi. 2014-yil 8-may ZiyoNET.uz portalining navbatdagi talqini yaratildi. Yangi logotip va yangi interfeys ishlab chiqildi: – ijtimoiy tarmoq ishlashni boshladi, ijtimoiy mavzuli guruhlarni yaratish imkoniyati yaratildi. Guruhda mavzularni muhokama qilish, izohlash, medifayllarni joylashtirish, fotoalbomlarni yaratish mumkin. Sinflar va taʼlim muassasalari uchun guruhlar ham yaratish mumkin. – “Savol-javoblar” servisi yaratilib (2014-yil 31-may), unda savollar berib, boshqa foydalanuvchilarning savollariga javob berish mumkin. Bir yildan kamroq vaqt oraligʻida, yaʼni 2015-yilda, “Savol-javoblar” boʻlimidagi savollar – 3 392 dan oshgan boʻlsa, 2016-yilda savollar 5 880 taga yetdi. – “Kutubxona” boʻlimi interfeysi yangilandi, kutubxonadagi resurslar oʻqiladigan formatda matnli va grafik shaqlda taqdim etildi. – Portalda roʻyxatdan oʻtish ID.UZ tizimi orqali amalga oshiriladi. – Tashrif buyuruvchilar uchun , foydali saytlar tavsiya etiladi. – 2015-yil yanvar oyida asosiy sahifaning dizayni oʻzgartirildi va ZiyoNET portalining boʻlimlariga yoʻnaltirilgan vidjetlar namoyish etildi. – 2015-yil iyunda ZiyoNET Portalining barcha sahifalarining chap tomonida “Translit” boʻlimi yaratildi. – 2015-yil iyulda “ZiyoNET” taʼlim tarmogʻiga 1069-sonli AOKAning litsenziyasi berildi. – 2018-yilda asosiy sahifaning dizayni yangilandi. ZiyoNET portalining resurslari: – “Abituriyent” boʻlimida – abituriyentlar uchun Oʻzbekiston Respublikasidagi OTMga oʻtish ballari, testlar, kvotalar, va h.k.z. toʻgʻrisidagi maʼlumotlar berib boriladi. – “Armiya va yoshlar” – Oʻzbekiston Respublikasi qurolli kuchlari, tarixi, muhim sanalari va harbiy maʼlumotlariga bagʻishlangan boʻlim. – “Audiokitoblar” – turli mavzulardagi (adabiyotlar, ilmiy kitoblar, ertaklar, darsliklar, tarix va boshqalar) rus, oʻzbek va boshqa tillardagi audio materiallar bazasi. – “Kutubxona” – Portal kutubxonasi Respublika OTM va ularning mualliflari tomonidan taqdim etilgan avtoreferatlar, dissertatsiyalar, bitiruv malakaviy ishlari va boshqa ishlarning manbaidir. 2021-yil 1-iyun holatiga koʻra, 11 6000 dan ortiq oʻquv adabiyotlar mavjud. – “Savol-javoblar” – Savol-javoblar xizmati. -“Arboblar” -“Oʻzbekiston arboblari” veb-sayti https://arboblar.uz/ Arxivlandi 2017-10-05 Wayback Machine saytida. manzilida joylashgan, Oʻzbekiston taraqqiyotiga hissa qoʻshgan taniqli insonlar haqida maʼlumot beradi. Ushbu sayt ilmiy-ommabop, maʼrifiy va taʼlimiy resursdir. – “Oʻyinlar” boʻlimida mahalliy dasturchilar tomonidan ishlab chiqilgan oʻzbek va rus tillaridagi oʻyinlar bilan bir qatorda, ingliz tilini oʻrganish boʻyicha 400 tadan ortiq taqdim qilingan oʻyinlar joylashtirilgan.Brauzerlarda Flash Player qoʻllab-quvvatlash tugaganligi sababli, oʻyinlar hozirda faol holatda emas. – “Taʼlimiy muassasalar” – respublikaning barcha taʼlim muassasalari, shuningdek, mutaxassisliklar toʻgʻrisidagi maʼlumotlar bazasi. – “Iqtidorli yoshlar” – Oʻzbekistondagi iqtidorli yoshlar toʻgʻrisidagi maʼlumotlar joylashtirilgan. – “Saytlar” (Saytlar reyestri) ushbu boʻlimda foydalanuvchilar taʼlimiy va bilim berishga moʻljallangan saytlar, kutubxonalar, turli xildagi maʼlumotnomalar, ensiklopediyalar, mashhur shaxslarning shaxsiy saytlari katalogi shakllantirilgan va foydalanuvchilarga tavsiya etilgan. – “Sayt-satellitlar” – taʼlim oluvchilar, oʻqituvchilar va boshqa tashabbuskor foydalanuvchilar oʻzlarining shaxsiy yoki taʼlim muassasalari uchun zn.uz domenida bepul sayt (sayt-satellit) yaratish imkoni yaratilgan.

1. WordPress dasturining imkoniyatlari toʻrisida maʻlumot
2. WordPress saytiga foydalanuvchilarning kirishi

1. Sayt-satellitlari imkoniyatlari bilan ishlash
2. WordPress sahifalari bilan ishlash

ROʻYXATDAN OʻTISH tugmasini bosganimizdan keyin quyidagi oyna hosil boʻladi va toʻldirish uchun berilgan boʻsh joylarga maʻlumotlarni kiritamiz va yana roʻyxatdan oʻtish tugmasini bosamiz.

Natijada Avtorizatsiyalash oynasiga yetib kelamiz hamda avtorizatsiyalash uchun KIRISH tugmasini bosamiz KIRISH tugmasi bosilgandan keying oynada VOYTI ni bosamiz.

Natijani RAZRESHIT qilamiz va roʻyxatdan oʻtishni yakunlaymiz.

ZiyoNET saytiga kirib pastgi qismiga tushganimizda imkoniyatlar boʻlimidan sayt yaratish boʻlimiga murojat qilamiz va keyingi oynadan sayt yaratish qonun-qoidalari bilan tanishish uchun strelka bilan koʻrsatilgan joyni bosamiz

Sayt-satellitlarini yaratish va ulardan foydalanish qoidalari bilan tanishganimizdan soʻng oʻsha oynani pastgi qismiga tushamiz va taxrirlashni boshlashimiz uchun birinchi koʻrsatilgan tugmachani belgilab olamiz hamda taxrirlashni nihoyasiga yetkazganimizdan soʻng toifani tanlab olamiz

Barcha ishni tugatganmizdan soʻng sayt yaratish tugmasini bosamiz va qoidalar bilan tanishganimizda bizga aytilganidek uch kun ichida bizga sayt yaratilganligi haqidagi malimot boshda kiritgan umail adresimizga javobi keladi uMail adrisga kelgan javob va biz sayt domenini yozamiz va saytni ochamiz 2.WordPress sahifalari bilan ishlash Baʻzi odamlar (ayniqsa, veb-ishlab chiquvchilar) bu jarayonni faqat mutaxassislar uchun ish deb taʻkidlashsa-da, oʻz veb-saytingizni yaratish unchalik qiyin emas. Kimda bor boʻlsa asosiy bilim Internetda buni osongina qilish mumkin. Bu aslida besh bosqichli oddiy jarayon: CMS (kontentni boshqarish tizimi) ni tanlang. Termoq Domen nomi kelajak sayt. Xosting va tarif rejasini tanlang. Sayt uchun mavzuni tanlang. Saytni oʻrnatish. Keling, har bir qadam haqida batafsilroq gaplashaylik. Shunday qilib, keling, boshlaylik. CMS nima? Ushbu qoʻllanmaning eng qiziqarli qismiga oʻtishdan oldin, muhim sizga WordPress nima va u nima ekanligi haqida umumiy fikr berish uchun dasturiy taʻminot. haqida alohida maqolamiz bor. Oʻqing va bu erga qaytib keling. Bu erda biz WordPress CMS haqida alohida gaplashamiz. WordPress kontentni boshqarish tizimi (CMS) boʻlib, bugungi kunda u dunyodagi eng mashhur CMS hisoblanadi. CMS – bu siz foydalanishingiz mumkin boʻlgan dasturiy taʻminot oddiy nazorat saytingizdagi kontent, masalan, foydalanish uchun qulay boshqaruv panelidagi rasmlar, videolar va maqolalar. WordPress Internetda eng koʻp afzal qilingan CMS boʻlsa-da, Drupal va Joomla kabi veb-saytlar yaratish uchun mos boʻlgan bir nechta boshqa dasturlar mavjud. Ammo qoʻshimcha funktsiyalarni ishlab chiqish uchun dasturchilarni mustaqil ravishda jalb qilishingiz kerakligiga tayyor boʻling. Biroq, ushbu CMS dasturlari ilgʻor foydalanuvchilar uchun koʻproq mos keladigan biroz rivojlangan xususiyatlarga ega. Shuning uchun biz har doim yangi boshlanuvchilarga WordPressni tavsiya qilamiz. WordPress uchun minglab tayyor plaginlar mavjud boʻlib, ular qoʻshimcha sifatida oʻrnatiladi va asosiy funksionallikni kengaytiradi, shuning uchun siz dasturchini yollashingiz va unga pul toʻlashingiz shart emas – hamma narsa tayyor. Foydalanish qulayligi hammaning WordPressni sevishining yagona sababi emas. Bu oddiydan tortib, deyarli har qanday veb-sayt yaratish uchun ishlatilishi mumkin boʻlgan kuchli dasturiy taʻminot shaxsiy blog onlayn doʻkonga yoki hatto oʻzingizning ijtimoiy tarmogʻingizga. “WordPress Internetdagi barcha saytlarning 27,4 foizida qoʻllaniladi”. – W3Techs maʻlumotlariga koʻra Hatto dunyodagi eng yirik korporativ kompaniyalar ham oʻzlarining rasmiy veb-saytlarini kuchaytirish uchun WordPress-dan foydalanadilar. Ulardan baʻzilari Kvars, Target, Bloomberg, Forbes, Bata va boshqalarni oʻz ichiga oladi. WordPress-da ham bor katta jamoa mashhur CMS-ni yanada yaxshilash uchun doimiy ravishda mavzular, plaginlar va qoʻshimchalar yaratadigan foydalanuvchilar. Odamlarning WordPress-ni tanlashining eng muhim sababi bu ochiq kodli loyihadir. Bu shuni anglatadiki, siz WordPress-ni yuklab olishingiz va undan xohlaganingizcha foydalanishingiz va xohlagancha koʻp veb-saytlar yaratishingiz mumkin, bepul! Automattic, WordPress dasturchisi, xatolarni tuzatish va platformani yanada yaxshilash uchun doimiy ravishda platformaga yangi yangilanishlarni tarqatadi. Hammasi tugadi, endi zerikarli ishlarni tugatdik, keling, qiziqarli qismga oʻtamiz: veb-sayt yaratish! Mukammal domen nomini toping. Mukammal domen nomini topish veb-sayt yaratishning eng qiyin qismidir, chunki sodda qilib aytganda, barcha yaxshi domen nomlari allaqachon olingan. Domen nomini tanlashda Rossiya uchun .ru, Ukraina uchun .ua, Qozogʻiston uchun .kz va Belarus uchun .by kengaytmali domen nomini olish maqsadga muvofiqdir. Ular ushbu mamlakatlar uchun nufuzli domen nomi kengaytmalari sifatida tan olinadi va saytingizga bir zumda yaxshi obroʻ-eʻtibor beradi. Misol uchun, Rossiyada ceteris paribus, ru zonasi boʻlgan saytlar afzalliklarga ega. Lekin, Rossiyada bu eng mashhur kengaytma, shuning uchun .ru zonasida nom tanlash baʻzan oson emas. Va nihoyat, domen tarixini tekshirishni unutmang. Ehtimol, bu nom bepul boʻlsa-da, lekin oʻtmishda bu nom ostida allaqachon sayt mavjud boʻlishi mumkin va unda yomon karma toʻplanishi mumkin, masalan, men yomon reklama usullaridan foydalanaman. Keyin qanchalik urinmasin, sizda yomon pozitsiyalar boʻlishi aniq va saytni reklama qilish sizga qiyin boʻladi. Tarixni tekshirish uchun recipdonor.com kabi xizmatlar mavjud. Domen nomi va xosting sotib olish. Domen sotib olishga tayyor boʻlgach, domen nomini roʻyxatga oluvchi bilan bogʻlanishingiz, uni oʻz nomingizga roʻyxatdan oʻtkazishingiz va eng yaxshi xostingni tanlashingiz kerak. WordPress saytingizni yaratish uchun sizga uning fayllarini saqlash uchun joy kerak. Xosting provayderlari yordamga keladi. Ushbu xizmat koʻrsatuvchi provayderlar sizga oʻzlarining kuchli serverlarida saytingizni joylashtirish uchun joy beradi va butun dunyodagi odamlarga saytingizga kirishga imkon beradi. Xosting provayderlari bir nechta takliflarni taklif qilishadi har xil turlari har xil turdagi saytlarni yaratish uchun xosting: Muntazam (virtual) xosting. Boshqariladigan WordPress hosting. Virtual shaxsiy serverlar (VPS). Maxsus xosting. Boshqariladigan, VPS va maxsus hosting sizga qimmatga tushadi. Yangi boshlanuvchilar uchun odatiy hosting turini tanlashni tavsiya qilamiz. Saytingiz kuniga minglab tashrif buyuruvchilarni qabul qila boshlaganida, siz yaxshiroq rejaga oʻtishingiz mumkin. Koʻpgina hosting provayderlari sizning erkinligingiz va domen nomingiz ustidan toʻliq nazorat qilish evaziga xosting paketini sotib olganingizda sizga bepul domen nomini taklif qilishadi. Shuning uchun, biz Beget.ru ni tavsiya qilamiz, Beget bilan hamma narsa toza va shaffof. Beget bizning sevimli xosting provayderlarimizdan biri boʻlib, nafaqat yaxshi tezligi va ishonchli xizmatlari, balki mijozlarga ajoyib darajada sezgir xizmatlari tufayli ham. Qoʻllab-quvvatlash javoblarining tezligi hayratlanarli. Bundan tashqari, Beget koʻp bloggerlar uchun WordPress-ni qoʻllab-quvvatlaydi foydali xususiyatlar WordPress avtomatik yangilanishi, bepul SSL, bepul kunlik zaxira nusxalari va boshqalar. Agar tajovuzkorlar saytingizni buzib, parolingizni oʻzgartirsa ham, siz undan zaxira nusxasini yaratishingiz mumkin zaxira Saytingiz uchun mavzu topilmoqda. Sizning veb-saytingiz deyarli tayyor, yagona muammo shundaki, veb-saytingiz dizayni unchalik professional koʻrinmaydi. Buning sababi, sizning WordPress saytingiz hozirda standart mavzudan foydalanmoqda. Xavotir olmang, bu mavzuni osongina chiroyliroq qilib oʻzgartirishingiz mumkin. WordPress katalogida bepul yuklab olishingiz va foydalanishingiz mumkin boʻlgan minglab bepul mavzular mavjud. Biroq, ushbu mavzularning aksariyati xunuk dizaynga ega va butun Internetdagi minglab boshqa bloglar tomonidan qoʻllaniladi, bu sizni ular orasida noyob qilmaydi. Veb-saytingiz professionalroq koʻrinishi uchun veb-saytingiz uchun premium WordPress mavzusidan foydalanish muhimdir.
WordPress saytini sozlash. Boshlash vaqti keldi amaliy ish va WordPress saytingizni sozlashni boshlang. Yangi maqolalar yaratish va saytga tarkibni yuklashdan oldin, siz bir nechta juda muhim narsalarni qilishingiz kerak. Saytning asosiy sozlamalaridan boshlaylik. Asosiy parametrlarni oʻrnatish 1-qadam: Quyidagi kabi havolani bosish orqali WordPress boshqaruv panelini oching: yourdomain.com/wp-admin va foydalanuvchi nomingiz va parolingizni kiriting. 2-qadam. “Sozlamalar” boʻlimiga oʻting. Yorliqlarda umumiy Va yozish hamma narsa intuitiv tarzda aniq, ularda siz vaqt mintaqangizni, sana formatini tanlashingiz kerak yoki hatto saytingiz nomini oʻzgartirishingiz mumkin. Ammo oʻqish yorligʻining oʻziga xos nuanslari bor. Bu erda siz rasmdagi kabi RSS parametrlarini oʻrnatishingiz kerak: Agar siz RSS variantini qoldirsangiz – toʻliq matn botlar sizning kontentingizni oʻgʻirlaydi. 3-qadam: Saytingiz URL manzillari qanday koʻrsatilishini oʻzgartirish uchun doimiy havolalar sozlamalariga oʻting. Skrinshotda koʻrsatilganidek, men buni oʻzim qildim. Ushbu format sizga oddiy va qisqa URL manzillarini yaratishga imkon beradi, men ham xuddi shunday qilishni tavsiya qilaman. Xavotir olmang, mening maqolalarim shunday qisqa havolalar bilan yuqoriga chiqadi. Saytning mavzusini oʻrnatish. WordPress-da veb-saytingiz uchun bepul mavzularni oʻrnatish juda oson. Siz shunchaki borishingiz kerak ” Tashqi koʻrinish » « Mavzular“, katta maʻlumotlar bazasidan mavzuingizni toping va bosing” Oʻrnatish“. Lekin premium mavzuni sotib olganingizda uni oʻzingiz qoʻlda oʻrnatishingiz kerak. Premium mavzuni yuklab olgandan soʻng, siz mavzu fayli va mavzuni qanday sozlash boʻyicha koʻrsatmalar bilan mavzu hujjatlarini oʻz ichiga olgan ZIP faylini olasiz. Oʻrnatish vaqtida xatolikka yoʻl qoʻymaslik uchun oʻtishdan oldin shoshilmang va ushbu koʻrsatmalarni oʻqing.
Ziyonetda yaratilgan Veb-saytni menyu hamda dizaynini WordPress dasturi orqali sozlash Veb-saytni sozlash va tahrirlash uchun quyida keltirilgan rasmdagi address orqali murojat qilinadi, yaʼni bu adress saytning administrator boʻlimi hisoblanadi. 1-rasm. Saytning administrator qismiga kirgandan keyin quyidagi boʻlim orqali saytning interfeysini oʻzgartirish mumkin. (2-rasm) 2-rasm.

Bu rasmda saytning har xil turdagi interfeyslari koʻrsatilgan boʻlib, shu interfeyslardan xohlagan birini tanlashimiz mumkin boʻladi. (3-rasm) 3-rasm. Yuqorida koʻrsatilgan interfeyslardan birortasi tanlangandan keyin aktivirovat tugmasi bosiladi. (4-rasm) 4-rasm Bu rasmda WordPress dasturiga oʻtish koʻrsatilgan (5-rasm) 5-rasm. Bu rasmda WordPress dasturiga oʻtgandan keyin sozlash oynasi koʻrsatilgan va bu orqali saytimizni sozlashimiz mumkin boʻladi. (6-rasm) tashkiloti 6-rasm Bu rasmda boʻlimning dastlabki qismida sayt xususiyatlari joylashgan. (7-rasm) 7-rasm Keyingi qadamda esa sayt adressiga murojat qilgan paytimizda sayt yorligʻini joylashtirish mumkin hamda uning pastki qismida saytning nomini oʻzgartirishimiz mumkin. (8-rasm) 8-rasm. Quyida koʻrsatilgan oynada saytning menyu qismini yaratish hamda sozlash mumkin. (9-rasm) 9-rasm. Veb-saytga maʼlumotlar joylashtirish Bu rasmda sayt menyusini yaratish koʻrsatib oʻtilgan. Bu menyuni yaratish uchun Dobavit tugmasiga murojaat qilamiz. (1-rasm) 1-rasm. Bu rasmda saytning tezkor menyusini yaratish koʻrsatib oʻtilgan. Tezkor menyuni yaratish uchun Vidjetы boʻlimiga murojaat qilamiz. (2-rasm) 2-rasm. Saytning har bir boʻlimga maʼlumot joylash uchun Zapisi boʻlimiga murojaat qilamiz. (3-rasm) 3-rasm.

1. Qanday Oʻzbek, rus va ingliz tillaridagi zamonaviy elektron taʻlim resurslarini bilasiz?
2. Multimedia texnologiyasi qoʻllanishining qanday sohalarini bilasiz?
3. Qanday pedagogik dasturiy taʻminotlaridan foydalanishni bilasiz?
4. AutoPlay Media studio dasturi toʻrisida nimalarni bilasiz
5. AutoPlay Media studio amaliy dasturiy taʻminoti orqali qanday qilib 3D – kitob yaratish mumkin?
6. AutoPlay Media studio amaliy dasturiy taʻminoti orqali qanday qilib baholash testlarini yaratish mumkin?
7. AutoPlay Media studio amaliy dasturiy taʻminoti orqali qanday testlar turini yaratish mumkin?
8. Power Point tizimining imkoniyatlari qanday?
9. Taqdimot slaydlari qanday yaratiladi?
10. Prezentasiya slaydlari obʻektlariga animasiya va tovush effektlari qanday beriladi?
11. Power Point tizimining imkoniyatlaridan foydalangan holda amaliy prezentasiya slaydlarini yarating va ularni namoyish qiling.
12. Prezentasiya asosan qaysi dastur asosida amalga oshiriladi?
13. Slayd konstruktori qanday buyruqlarni amalga oshiradi?
14. ZiyoNET taʻlim portali qanday portal?
15. WordPress sahifalari bilan ishlashni bilasizmi?
16. AutoPlay Media Studio dasturida loyihaga sahifa qoʻshish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?
17. AutoPlay Media Studio dasturida sahifaga tugma oʻrnatish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?
18. AutoPlay Media Studio dasturida sahifaga matn kiritish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?
19. AutoPlay Media Studio dasturida sahifaga video lavha oʻrnatish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?
20. AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi yozuvning shrift parametrlarini oʻzgartirish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?
21. AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi yozuvga veb-saytni bogʻlash uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?
22. AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi tugmaga tanlagan sahifaga oʻtish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?
23. AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi tugmaning sahifada joylashuvi parametrlarini oʻzgartirish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?
24. AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi tugma bosilganida tugmadagi yozuvning rangi oʻzgarishi uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?
25. AutoPlay Media Studio dasturida loyiha parametrlarini oʻzgartirish uchun qaysi amallar ketma-ketligini bajarish kerak?
26. AutoPlay Media Studio dasturida keyingi sahifaga oʻtish uchun tanlangan tugma ustida qaysi amallar bajarilishi kerak?
27. AutoPlay Media Studio dasturida saxifa ustida sichqonchaning chap tugmasi 2-marta bosilsa, qaysi oyna ochiladi?

IV. OʻZ-OʻZINI TEKSHIRISH UCHUN TEST SAVOLLAR

№	Savol	Javob	Javob	Javob	Javob
1	Portfolio soʻzining maʼnosi berilgan qatorni toping?	ingliz tilidan – portfel, zarur ishlar va hujjatlar uchun papka	nemis tilidan – sumka, portfel va papka	yunon tilidan – portfel, sumka va hujjatlar uchun papka	ispan tilidan – portfel, zarur ishlar va hujjatlar uchun sumka
2	Hujjatlar, ish namunalari, fotosuratlar, taqdim etilayotgan materiallar, mutaxassis xizmatlari toʻplamidan iborat tushunchani toping.	Portfolio	Taqdimot	Hisobot	Amaliyot
3	Portfolioni birinchi boʻlib qaysi kasb egalari ishlatgan?	Arxitektorlar	Biznesmenlar	Fotograflar	Oʻqituvchilar
4	Qaysi portfolio ahamiyat faoliyatdagi yutuqlarni tasdiqlovchi hujjatlarga qaratiladi?	yutuqlar portfoliosi	taqdimot portfoliosi	hisobot koʻrinishidagi portfolio	majmuaviy portfolio
5	Qaysi portfolio pedagogning eng yaxshi ishlari toʻplami, yangi ishga kirayotganda, suhbatdan oʻtish uchun yoki turli tanlovlarda qatnashish uchun kerak boʻladi?	taqdimot portfoliosi	yutuqlar portfoliosi	hisobot koʻrinishidagi portfolio	majmuaviy portfolio
6	Qaysi portfolio biror-bir loyiha ishini tugatayotgan vaqtda bajarilgan ishlar va erishilgan yutuqlar haqida maʼlumot beradi?	hisobot koʻrinishidagi portfolio	yutuqlar portfoliosi	taqdimot portfoliosi	majmuaviy portfolio
7	Qaysi portfolio boshqa portfolio koʻrinishlarini qamrab oladi va oʻqituvchi portfoliosini namoyish etishga xizmat qiladi?	majmuaviy portfolio	hisobot koʻrinishidagi portfolio	yutuqlar portfoliosi	taqdimot portfoliosi
8	Elektron portfolio tizimida shaxsiy kabinetga kirish uchun zarur boʻladi	Login va parol	Elektron kalit	Elektron imzo	Faqat login
9	AutoPlay Media Studio dasturida sahifaga matn kiritish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?	Object – Paragraph	Object – Web	Object – Checkbox	Object – Grid
10	AutoPlay Media Studio dasturida sahifaga video lavha oʻrnatish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?	Object – Video	Object – Slideshow	Object – Flash	Object – Image
11	AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi yozuvning shrift parametrlarini oʻzgartirish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?	Object – Properties- Font	Object – Properties- Spelling	Object – Properties- Match Normal	Object – Properties- Attributes
12	AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi yozuvga veb-saytni bogʻlash uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?	Object – Properties- Quick Action- View Website	Object – Properties- Quick Action- Send Email	Object – Properties- Quick Action- Explore Folder	Object – Properties- Quick Action- Play Multimedia
13	AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi tugmaga tanlagan sahifaga oʻtish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?	Object – Properties- Quick Action- Show Page- Specific Page	Object – Properties- Quick Action- Show Page- Back	Object – Properties- Quick Action- Show Page- Forward	Object – Properties- Quick Action- Show Page- Previous
14	AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi tugmaning sahifada joylashuvi parametrlarini oʻzgartirish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?	Object – Properties – Attributes – Auto-Resize	Object – Properties – Attributes – State	Object – Properties – Attributes – Cursor	Object – Properties – Attributes – Sounds
15	AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi tugma bosilganida tugmadagi yozuvning rangi oʻzgarishi uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?	Object – Properties – Slick	Object – Properties – Normal	Object – Properties – Highlight	Object – Properties – Disabled
16	AutoPlay Media Studio dasturida loyiha parametrlarini oʻzgartirish uchun qaysi amallar ketma-ketligini bajarish kerak?	Project – Settings	Page – Properties	Object – Properties	Dialog – Settings
17	AutoPlay Media Studio dasturida keyingi sahifaga oʻtish uchun tanlangan tugma ustida qaysi amallar bajarilishi kerak?	Quick Action – Show Page – Next	Quick Action – Show Page – Previous	Quick Action – Explorer Folder	Quick Action – Open Document
18	AutoPlay Media Studio dasturida saxifa ustida sichqonchaning chap tugmasi 2-marta bosilsa, qaysi oyna ochiladi?	Page – Properties	Button – Properties	Label – Properties	Image – Properties

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18
A	A	A	A	A	A	A	A	A	A	A	A	A	A	A	A	A	A

V.ADABIYOTVA MANBALARROʻYXATI
1. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 5-oktyabrdagi “Raqamli Oʻzbekiston — 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi PF-6079-son Farmoni.
2. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 14-sentyabrdagi “Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarining joriy etilishini nazorat qilish, ularni himoya qilish tizimini takomillashtirishga oid qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida” PQ-4452-son Qarori.
3. Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 21-oktyabrdagi “Internet jahon axborot tarmogʻida milliy kontentni rivojlantirishga doir qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida” 888-son Qarori.
4. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 13-maydagi “Maktabgacha taʼlim tashkilotlari faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi 391-son Qarori.
5. Begimkulov U.Sh. Pedagogik taʼlimda zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etishning ilmiy-nazariy asoslari. Monografiya. -T.: Fan, 2007.
6. Ishmuxamedov R.,Abduqodirov A., Pardaev A. Taʻlimda innovasion texnologiyalar. -T, Isteʻdod, 2008, 180 bet.
7. Aripov M. va boshqlar.Axborot texnologiyalari.-Toshkent, 2009.
8. Gʻulomov S., Alimov R. va boshqalar. Axbotor tizimlari va texnologiyalari. -T.: Sharq nashriyoti, 2000.
9. Yuldashev U., Boqiev R., Zokirova.F.Informatika va axborot texnologiyalari. Elektron oʻquv qoʻllanma. – T, 2004.
10. Qodirov B.Gʻ., Begimqulov U.Sh., Abduqodirov A.A. Axborot texnologiyalari. Elektron darslik. 2002-y.

VI. TARQATMA MATERIALLAR

Mavzu: Dastur va dasturlash tillari

Mundarija скрыть
Mavzu: Dastur va dasturlash tillari
Просмотр содержимого документа «Mavzu: Dastur va dasturlash tillari»

Arxeologik qazilmalarda topilgan sopol taxtachada bundan 3800 yil oldin (eramizdan avvalgi 1800-yillar) Bobilda foiz bilan bog‘liq murak­kab amallar algoritmi keltirilgan. Unda aniq masala ishlangan bo‘lib, agar bug‘doy hosili yiliga 20% dan oshib borsa, uning miqdori ikki marta o‘sishi uchun necha yil va oy kerak bo‘lishi algoritmi tuzilgan.

Просмотр содержимого документа
«Mavzu: Dastur va dasturlash tillari»

Mavzu: Dastur va dasturlash tillari

Darsning ta’limiy vazifasi: o‘quvchilarga Dasturlash va dasturlash tillari haqida tushunchalar berish nazariy topshiriqlar orqali bilim berish va ko’nikmalar hosil qilish..

Darsning tarbiyaviy vazifasi: o’quvchilarni yangi bilimlar egallashga va tartib-intizomga doimo rioya etishga hamda dizaynlik kasbiga yo’naltirish.

Darsnin rivojlantiruvchi vazifasi: o‘quvchilarning kompyuterdan foydalanish haqidagi bilim va tasavvurlarini kengaytirish.O`quvchilarning mantiqiy va ijodiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish, fanga bo‘lgan qiziqishini ortirish, zamonaviy texnika o‘zgartirishlariga ko‘nikma va malaka hosil qilish;

Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatini natijalari.

O’qitish usuli: ma’ruza, namoish, klaster, BBB, aqliy hujm

Darsda kerakli bo`lgan jixozlar: ma’ruza matni, doska, kompyuter tehnologiyasi, multimediya proektori

DTS: dasturlash va dasturlash tillaridan foydalanishni bilish.

O’qitish shakllari: guruhlara ishlash, frontal, jamoaviy.

Maniotoring va baholash: og’zaki so’rov, tezkor so’rov, nazorat so’rovlari.

Kommunikativ kompetensiya:

-O’z fikrini og’zaki va yozma ravishda tushunarli bayon qila olish,dars davomida adabiy tilda so’zlashishga erishish;

-Axborot bilan ishlash kompetensiyasi: mavzuga doir turli xil adabiyotlar,jumladan,kitob,jurnal,televizor,telefon,kompyuterdan foydalana olish;

-O’z-o’zini rivojlantirish kompetensiyasi: dars davomida o’zaro muloqotda muomala madaniyatiga amal qilish,mustaqil o’qib-o’rganish,bilimini muntazam oshirib borish;

Darsning shiori: Intilganga tolе’ yor.

Ishlash bosqichlari vaqti

Faoliyat mazmuni

1-bosqich. Mavzuga kirish. (8-daqiqa)

I. Darsning tashkil etilishi: 1.Salomlashaman. 2.Navbatchi o`quvchining axboroti tinglanadi. 3. Uy vazifalarini tekshirish, savol-javob o’tkazish, natijalarni tahlil etish 4.O`quvchilar bilan quyidagi savol-javobni o`tkazaman. O`qituvchi: Assalomu-alaykum, o`quvchilar. O`quvchilar: Assalomu-alaykum. O`qituvchi: Hozir qanday dars? O`quvchilar:Hozir informatika darsi. O`qituvchi: Bugun kim navbatchi? O`quvchi: Bugun men navbatchiman. O`qituvchi: Bugun qanday kun? O`quvchi: Bugun juma kuni. O`qituvchi: Asrimiz qanday nomlanadi? O`quvchi: “Zamonaviy texnologiya va Intellektual yoshlar yili” deb nomlanadi. O`qituvchi: Uyga vazifa nima? O`quvchi: O’qib kelish II. O’tilgan mavzuni takrorlash. O’tilgan mavzuni takrorlashda o’quvchilar ikki guruhga bo’linadilar. Tezkor savol-javob o’tkaziladi. Bunda har bir guruhga alohida savollar beriladi. I – guruhga savollar.

Savollar	Javoblar
Algoritm turlari nechta?	3 xil turi mavjud.
Chiziqli algoritm deb nima aytiladi ?	Barcha korsatmalar ketma-ket joylashish tartibida bajarib boriladigan algoritmlar.
Takrorlanish boshlanishini bildiradigan blok-sxemasi qanday?
Qanday dasturlash tillari mavjud	Basic, Pascal, Vba, Delphi, C, C++.
Model deb nimaga aytiladi?	Haqiqiy obyektning izlanish olib borilayotgan sohaning ma’lum talablariga javob beradigan nushasidir.
Algoritm deganda nimani tushunasiz?	Biror bir maqsadga erishishga yonaltirilgan, ijrochi bajarishi uchun mo’ljallangan buyruqlarning ketma-ketligi tushuniladi.

II – guruhga savollar.

Savollar	Javoblar
Algoritmning asosiy xossalari nechta?	Algoritmning asosiy xossalai 5 ta
Model so’zi qaysi tildan olingan va qanday manoni anglatadi?	Lotinchadan olingan bo’lib modulus-o’lchov,me’yor degan ma’noni anglatadi.
Informatika nimani o’rganadi?	Kompyuter texnikasining qo‘llanishiga asoslangan fan bo‘lib, u axborotni izlash, to‘plash, saqlash va inson faoliyatining turli sohalarida ishlatish bilan bog‘liq bo‘lgan masalalarni o‘rganuvchi sohadir.
Axborot qanday turlarga ajratiladi?	Uzluksiz (analog) va uzlukli (diskret, raqamli) turlarga ajratiladi
Kompyuterda masalalarni yechishda 3 bosqich qanday bosqich?	3 bosqich algoritm tuzish yani masalaning modelidan foydalanib ,hal etishning ko’rsatmalar ketma ketligi tuziladi.
Abstrakt modelning necha guruhga bo’linadi?	2 guruhga bo’linadiMatematik, iqtisodiy matematik.

Har bir guruh ajratilgan vaqt davomida berilgan topshiriqni bajarib bo’lgach, guruhdan bir o’quvchirag’batlantiriladi.

III. Yangi mavzuni tushuntirish Ma’lumki, kompyuter texnikasidan samarali foydalanish ikki qismning – texnik va dasturiy ta’minotning uzviyligini talab etadi. Bu uzviylik kompyuter texnik ta’minotining jadal sur’atlar bilan takomillashib borishiga mos dasturiy ta’minotni ham keskin sur’atlar bilan rivojlanishiga sabab bo‘ladi, va aksincha. Buning sababi ma’lum, mos dasturiy ta’minotsiz har qanday kompyuter «qimmatbaho o‘yinchoq» bo‘lib qolaveradi. Avvalgi darslarda masalalarni kompyuterda hal qilishda kerak bo‘ladigan obyekt, model va algoritm tushunchalari haqida ma’lumot oldingiz. Ma’lumki, kompyuterda biror masalani hal qilish uchun avval uning modeli va algoritmi tuziladi, so‘ng mazkur algoritm ma’lum bir qonun-qoidalar asosida kompyuter tushunadigan tilda ko‘rsatma va buyruqlar shaklida yoziladi. Hosil bo‘lgan kompyuter tushunadigan tildagi matn dastur matni, algoritm esa dastur deb ataladi. Kompyuter uchun dastur tuzish jarayoni dasturlash va dastur tuzadigan kishi dasturchi deyiladi. Kompyuter tushunadigan til esa dasturlash tili deb ataladi. Dasturlash tillarini shartli ravishda quyidagi uch guruhga ajratish mumkin: Dasturlash tillari

Quyi darajadagi dasturlash tillari;

O`rta darajadagi dasturlash tillari;

Yuqori darajadagi dasturlash tillari

Quyi darajadagi dasturlash tillari kompyuter qurilmalari bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, buyruqlar maxsus raqamlar (kodlar) yordamida yoziladi. Bu kabi buyruqlardan tashkil topgan dasturlar katta hajmli bo‘lib, ularni tahrir qilish ancha mushkul ish hisoblanadi. Dastlabki elektron hisoblash mashinalariga («ENIAC», «MESM» va boshqalar) masalalarni yechish uchun ana shunday buyruqlar yordamida dasturlar tuzilgan. O‘rta darajadagi dasturlash tillari (ba’zan assemblerlar) deb yuritila boshlandi. Bunday tillarga AVTOKOD-BEMSH, AVTOKOD-MADLEN va boshqalar kiradi. Ular BESM-6, Minsk-22, Minsk-32, IBM-360 elektron hisoblash mashinalarida ishlatildi. Masalan, ST 5, BSUM ifoda 5 raqamini BSUM deb nomlangan yacheykaga joylashtirilsin (ST-store—joylashtirish) degan buyruqni beradi. Yuqori darajali dasturlash tilla­ridagi ko‘rsatmalar inson tiliga yaqin bo‘lgan so‘zlar majmuidan iborat. Ular yordamida amallarni bajarish quyi darajadagi tillardan ko‘ra yengil bo‘lib, dasturchidan deyarli adreslar va qurilmalar bilan bevosita bog‘liq axborotlarni bilish talab etilmaydi. Bu tilda tuzilgan dasturlarni kompyuterlar bajara olishi uchun translyatorlar deb nomlanuvchi maxsus dasturlar raqamli ko‘rinishga o‘tkazib beradi. Keyingi yillarda juda ko‘p yuqori darajadagi dastur­lash tillari ishlab chiqilgan bo‘lib, ular qatoriga Paskal, Ada, KARAT, C++, Delphi, Visual Basic Application kabi tillarni qo‘shish mumkin. Hozirgi kunda ishlab chiqilayotgan dasturlash tillari biror yo‘nalishdagi masalalarni hal qilishga mo‘ljallangan bo’lib, ularni obyektga yo’naltirilgan dasturlash tillari deb atashadi. Dasturlash tillari tarixidan. Dasturlash tillari, asosan, ikkinchi jahon urushidan keyin yaratila boshlandi. Ammo uning boshlanishi tarixi ancha olis yillarga borib taqaladi. Arxeologik qazilmalarda topilgan sopol taxtachada bundan 3800 yil oldin (eramizdan avvalgi 1800-yillar) Bobilda foiz bilan bog‘liq murak­kab amallar algoritmi keltirilgan. Unda aniq masala ishlangan bo‘lib, agar bug‘doy hosili yiliga 20% dan oshib borsa, uning miqdori ikki marta o‘sishi uchun necha yil va oy kerak bo‘lishi algoritmi tuzilgan. XIX asrda fransuz Jozef Mari Jakkard 1804 – yilda yupqa mato ishlab chiqish jarayonida to‘quv dastgohlari uchun perfokartani eslatuvchi tasma ishlatgan va shu bilan perfokartaga asos solgan edi. 1836 – yilda ingliz olimi Charlz Bebbij hozirgi kompyuterlarning bevosita ajdodi bo‘lmish analitik mashina ishlab chiqishga kirishdi va bu masalani nazariy hal qildi. Bu mashinaning asosiy xususiyati uning dastur asosida ishlashi va hisob-kitob nati­jalarini «eslab» qolishida edi. 1843 yilda ingliz mate­matigi Ogasta Ada Bayron (Lavleys) – shoir lord Bayron­ning qizi analitik mashina buyruqlar asosida ishlashi lozimligini ta’kidladi. U berilgan shartlar bajarilmagunga qadar qadamlar ketma-ketligini ta’minlovchi buyruqlarni yozdi. Ana shu holat bilan u dastur­lash tiliga asos soldi. Mazkur va boshqa kashfiyotlar kompyuter yaratilgach, ularni ishlatish uchun zarur bo‘lgan til yaratilishini talab etdi. Dastur tuzishni osonlashtirish maqsadida in­son tiliga yaqin bo‘lgan buyruqlar tizimini qo‘llash masalasi qo‘yildi va hal etildi.

Quyidagi jadvalda dasturlash tili rivojlanishi tarixidan qisqacha ma’lumot berilgan.

Dasturlash tili	Ishlab chiqilgan yil	Dasturlash tili	Ishlab chiqilgan yili
Plankalkyul	1946	PL/1,Beysik	1964
Qisqa kod	1949	Algol W	1965
Assembler «Edsak» , AO	1950	Logo	1967
Avtokod «Madlen»	1953	Algol 68	1968
Tezkor kodlash	1955	APL	1969
A-2, Flou-metik	1956	Paskal	1970
IPL-1, Mat-metik	1957	Fort	1971
Fortran	1958	Prolog, Si	1972
Algol 58	1959	Ada	1972
APT, LISP, Kobol, Algol-60	1960	Smoltok	1980

Paskal tilining umumiy tasnifi XVII asrda yashagan va dunyoda birinchi hisoblash mashinasini yaratgan frantso’z olimi Blez Paskal sharafiga shunday deb nomlangan PASKAL tili Shvetsariyaning Tsyurix shahridagi Oliy texnika maktabining professori Niklaus Virt tomonidan 70-yillarda yaratilgan bo’lib, 1979 yilda standart Paskal deb tasdiqlangan. O’zining soddaligi, mantiqiyligi va samaraliligi tufayli bu til butun dunyoga tezda tarqaldi. Hozirgi paytda barcha hisoblash mashinalari, xususan, mikroEHM lar ham shu tilda ishlash imkoniyatiga ega. Dasturlar matnining to’griligini osonlik bilan tekshirish mumkinligi, ularning ma’nosi yaqqol tashlanishi va oddiyligi bilan ajralib turadi.Paskal ancha murakkab va ko’p vaqt oladigan hisob ishlarini bajarishga muljallangan tarkiblashtirilgan dasturlar tuzishga imkon beradi. Yana bir afzalligi shundan iboratki, foydalanuvchi xatolikka yo’l kuymasligi uchun yoki xato yezib kuygan bo’lsa, tez tuzatib olishi uchun dasturda ishlatilgan o’zgaruvchilar oldin-dan qaysi turga (toifaga) mansub ekanligi belgilab quyilgan bo’ladi. Shu bilan birga dasturning barcha elementlari haqida ma’lumot tavsiflash bo’limida mujas-samlashgan bo’ladi Operatorlar soni esa imkon darajasida kamaytirilgandir. C++ dasturlash tilining umumiy tasnifi C++ dasturlash tili C taiga asoslangant.tt C esa o’z navbatida B va BCPL tillaridan kelib chiqqan. BCPL 1967 yilda Martin Richards tomonidan yana operation sistemalarni yozish uchun mo’ljallangan edi. Ken Thompson o’zining B tilida BCPL wing ko’p hossalarini Kerrigan van B da UNIX operationsistemasining birinchi versiyalarini yozgan. BCPL ham, B ham tipsiz til bo’lgan. Yani o’garuvchilarning ma’lum bir tipi bo’lmagan – har bir o’zgaruvchi kompyuter hotirasida faqat bir bayt yer egallagan. O’zgaruvchini qanday sifatda ishlatish esa, yani butun sonmi, kasrli sonmi yoki harfdekmi, dasturchi vazifasi bo’lgan. C tilini Dennis Ritchie B dan keltirib chiqardi va uni 1972 yili ilk bor Bell Laboratories da, DEC PDP-11 kompyuterida qo’lladi. C o’zidan oldingi B va BCPL tillarining juda ko’p muhim tomonlarini o’z ichiga olish bilan bir qatorda o’zgaruvchilarni tiplashtirdi va bir qator boshqa yangiliklarni kiritdi. Boshlanishda C asosan UNIX sistemalarida keng tarqaldi. Hozirda operatsion sistemalarning asosiy qismi C/C++ da yozilmoqda. C mashina arhitekturasiga bog’langan tildir. Lekin yahshi rejalashtirish orqali dasturlarni turli kompyuter platformalarida ishlaydigan qilsa bo’ladi. 1983 yilda, C tili keng tarqalganligi sababli, uni standartlash harakati boshlandi. Buning uchun Amerika Milliy Standartlar Komiteti (ANSI) qoshida X3J11 tehnik komitet tuzildi. Va 1989 yilda ushbu standart qabul qilindi. Standartni dunyo bo’yicha keng tarqatish maqsadida 1990 yilda ANSI va Dunyo Standartlar Tashkiloti (ISO) hamkorlikda C ning ANSI/ISO 9899:1990 standartini qabul qilishdi. Shu sababli C da yozilgan dasturlar kam miqdordagi o’zgarishlar yoki umuman o’zgarishlarsiz juda ko’p kompyuter platformalarida ishlaydi. C++ 1980 yillar boshida Bjarne Stroustrup tomonidan C ga asoslangan tarzda tuzildi. C++ juda ko’p qo’shimchalarni o’z ichiga olgan, lekin eng asosiysi u ob’ektlar bilan dasturlashga imkon beradi. Dasturlarni tez va sifatli yozish hozirgi kunda katta ahamiyat kasb etmoda. Buni ta’minlash uchun ob’ektli dasturlash g’oyasi ilgari surildi. Huddi 70-chi yillar boshida strukturali dasturlash kabi, programmalarni hayotdagi jismlarni modellashtiruvchi ob’ektlat orqali tuzish dasturlash sohasida inqilob qildi. C++ dan tashqari boshqa ko’p ob’ektli dasturlshga yo’naltirilgan tillar paydo bo’ldi. Shulardan eng ko’zga tashlanadigani Xerox ning Palo Altoda joylashgan ilmiy-qidiruv markazida (PARC) tuzilgan Smalltalk dasturlash tilidir. Smalltalk da hamma narsa ob’ektlarga asoslangan. C++ esa gibrid tildir. Unda C ga o’hshab strukturali dasturlash yoki yangicha, ob’ektlar bilan dasturlash mumkin. Yangicha deyishimiz ham nisbiydir. Ob’ektli dasturlash falsafasi paydo bo’lganiga ham yigirma yildan oshayapti.C++ funksiya va ob’ektlarning juda boy kutubhonasiga ega. Yani C++ da dasturlashni o’rganish ikki qismga bo’linadi. Birinchisi bu C++ ni o’zini o’rganish, ikkinchisi esa C++ ning standart kutubhonasidagi tayyor ob’ekt/funksiyalarni qo’llashni o’rganishdir. Delphi dasturlash tilining umumiy tasnifi Delphi dasturlash tiliWindows uchun mo’ljallangan bo’lib, uning barch versiyasiWindows 3.1 operatsion sistema qobig’ida ishlagan Windows95 operatsion sistemayaratilgandan so’ng, 16-razryadliadi Delphi 2, keyinroq 32-razryadli Delphi 3 versiyasi yaratildi. Windows 98 operatsion sistemasi uchun Delphi ning to’rtinchi versiyasi vaxozirgi kunda Delphi 5 ва Delphi 6-7 paydo bo’ldi. Delphi – bu tezkor dasturlash muhiti bo’lib, uning dasturlash tili sifatida Delphi tili qo’llaniladi. Delphi tili – qat’iy tiplashtirilgan ob’ektli til bo’lib, uning asosida object Pascal yotadi. Ayni vaqtlarda dastruchilar Delphi paketining navbatdagi versiyasi – Borland Delphi 7 Studio dan foydalnishlari mumkin. Avvalgi versiyasi singari Borland Delphi 7 Studio turli dasturlarni yaratish imkonini beradi: oddiy bir oynali dasturlardan tortib toki ma’lumotlar bazasini boshqaruvchi dasturlargacha. Ushbu paket tarkibiga ma’lumotlar bazasi bilan ishlashni ta’minlovchi, XML-hujjatlar bilan ishlovchi, ma’lumotlar sistemasini yaratuvchi va boshqa masalalarni yecha oluvchi utilitlar mujassamlashgan. Yetinchi versiyaning asosiy yutug’i .NET texnologiyasini qo’llab-quvvatlaydi. Borland Delphi 7 Studio Windows 98 dan toki Windows XP operatsion sistemalardi ishlay oladi. Kompyuterlarga qo’yiladigan talablar: 166 MGs taktli chastotadan kam bo’lmagan Pentium yoki Celeron tipidagi protsessor (Pentium II 400 MGs tavsiya etiladi), tezkor xotira – 128 Mbayt (256 MBayt tavsiya etiladi), diskdan yetarlicha bo’sh joy (Enterprise ning to’liq o’rnatilishi taxminan 457 MBayt ni egallaydi). O`quvchilar endi ko`zlarimizga bir oz dam beramiz . Dam olish daqiqasi .Ko`z uchun .Mashqlar o`tirgan yoki turgan holda kompyuter ekraniga qaramasdan bajariladi .1-4 hisobda ko`z mushaklarini tarang tortib ko`zni yumamiz.1-6 hisobda ko`z mushaklarini bo`sh qo`yamiz va ko`zni ochamiz.(4-5 marta takrorlanadi ). Mavzu yoritilib bo’lgach o’quvchilar darsni qanchali o’zlashtira olganligini aniqlash uchun BBB jadvali metodini qollaymiz.

BBB jadvali

№	Mavzu savollari	Bilaman	Bilib oldim	Bilmoqchiman
1.	Yuqori darajadagi dasturlash tillaridan bir nechtasini ishlab chiqilgan yili bilan aytib bering.
2.	Dasturlash tillari necha guruhga bolinadi ?
3.	Dastur deb nimaga aytiladi ?
4.	Dasturlash tili deganda nimani tushunasiz?
5.	Quyi va yuqori darajali tillar qanday xususiyatlari bilan o‘zaro farqlanadi?
6.	Dasturlash tillari elektron hisoblash mashinalarining turlariga bog‘liq bo‘ladimi?

Mustahkamlsh uchun testlar
1.Dasturlash tillari shartli ravishda necha guruhga ajratiladi? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 2. O`rta darajadagi dasturlash tillari boshqacha qanday ataladi? A) tarnslyatorlar B) operatorlar C) mnemokodlar D) assemblerlar 3. Dasturlash tili deb nimaga aytiladi? A) kompyuter buyruqlari B) algoritm turi C) IKS D) kompyuter tushunadigan til 4.Tuzilgan dasturni kompyuter xotirasiga kiritish masalani kompyuterda yechishning nechanchi bosqichida amalga oshiriladi ? A) 3-bosqich; B) 4-bosqich; C) 5-bosqich D) 2-bosqich ;

V. Uyga vazifa II bob,12-mazuni o`rganish.29-31-betlar Foydalanilgan asosiy manbalar 1.B.Boltabayev, M.Xakimov, A.Azamatov.Pascal tilida dasturlash.Metodik qo’llanma-T:2007 2.SH.Xidirov, B.Xurramov, G.Ishanxodjayeva.Algoritm va Pascal dasturlash tili bo’yicha berilgan misol va masalalar yechish usullari.O’qituvchilar uchun metodik qo’llanma-T:2012 c”NIHOL “nashriyoti.