Laboratoriya jihozlari: 23 ta zarur narsalar va asboblar

4. Dars boshida laboratoriya ishining topshiriqlari doskaga joylashtirilgan boTishi

Biologiya fanini o`qitishda laboratoriya ishlarining ahamiyati Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ravshanova Muhabbat, Qayumova Mohinur

Mazkur maqolada biologiya fanini o`qitishda laboratoriya ishlarini tashkil etishning talabalar ta`lim tarbiyasida hamda fanni chuqur o`zlashtirishda tutgan o`rni haqida so`z boradi.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Ravshanova Muhabbat, Qayumova Mohinur

Geometrik masalalarni yechishda o’quvchilarning o’quv va bilim qobiliyatini shakllantirish
Musiqa madaniyati darslariga pedagogik texnologiyalarni loyihalashtirish
Elektron resurslarni ta’limda qo‘llashdagi imkoniyatlar samaradorligi
Podkastlarning didaktik va metodik funksiyalari

Maktab o’quvchilari uchun musiqa fanini o’qitishda interaktiv usullardan foydalanishning natijaviyligi

i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

VALUE OF LABORATORY WORK IN TEACHING BIOLOGY

This article discusses the role of laboratory studies in teaching biology in student education and in-depth study of the subject

Текст научной работы на тему «Biologiya fanini o`qitishda laboratoriya ishlarining ahamiyati»

BIOLOGIYA FANINI O QITISHDA LABORATORIYAISHLARINING

Ravshanova Muhabbat crassula18@mail.ru Qayumova Mohinur mohinur26@mail.ru Navoiy davlat pedagogika instituti

Annotatsiya: Mazkur maqolada biologiya fanini o’qitishda laboratoriya ishlarini tashkil etishning talabalar talim tarbiyasida hamda fanni chuqur o’zlashtirishda tutgan o’rni haqida so’z boradi.

Kalit so’zlar: laboratoriya ishi, amaliy ish, konikma, vazifa, mustaqil ish, bilim

VALUE OF LABORATORY WORK IN TEACHING BIOLOGY

Ravshanova Mukhabbat crassula18@mail.ru Kayumova Mokhinur mohinur26@mail.ru Navoi State Pedagogical Institute

Abstract: This article discusses the role of laboratory studies in teaching biology in student education and in-depth study of the subject.

Keywords: laboratory work, practical work, skill, task, independent work, knowledge

Biologiyani fanini chuqur o’rganishda laboratoriya ishlarini olib borishi muhim ahamiyatga ega. Yangi bilim va amaliy konikmalarni shakllantirish, amaliy o’qitish usullaridan foydalanish laboratoriya ishining asosiy mohiyati hisoblanadi.

O quv jarayoniga qo yiladigan zamonaviy talablar o qituvchilarni talabalar faoliyatini tashkil etish orqali bilim, konikmalarni shakllantirishga yo’naltiradi.

Laboratoriya ishini biologik ob’ektlardan, korgazmali qurollardan, biologik moslamalar va materiallardan mustaqil foydalanish kabi zarur ko nikmalarni shakllantirish bilan birgalikda nazariy bilimlarni qo’llash, chuqurlashtirish va rivojlantirishga qaratilgan faoliyat deb tariflash mumkin. [1]

Laboratoriya ishlarining aksariyati tadqiqotchilik faoliyatini olib borishga asoslangan bo’ladi. Laboratoriya ishi bu – asbob uskunalar va boshqa texnik

moslamalardan foydalangan holda tajribalar o’tkazish, biologik jarayonlarni maxsus jihozlar yordamida o’rganishdir; [2]

Laboratoriya ishlarini tashkil etish asosan quyidagi bosqichlarda olib boriladi:

1. Laboratoriya ishi yuzasidan vazifalarni belgilash:

2. O’rganilayotgan material yoki ob’yekt tarkibibg xususiyatlari haqida malumot berish va suhbat o’tkazish;

3. Tajribalarni mustaqil bajarishga kirishish.

4. Tajriba yuzasidan olingan natijalarni tuzatish, xulosalarni shakllantirish

5. Olib borilgan tajriba yuzasidan yakuniy suhbat o’tkazish hamda keyingi laboratoriya ishi yuzasidan vazifa berish

Oquv dasturining ajralmas qismi sifatida laboratoriya ishlari muhim bo’lib, ularni amalga oshirish har bir o’qituvchi uchun katta mas’uliyatni yuklaydi. Laboratoriya mashg’uloti davomida talabalar olgan nazariy bilimlarini amaliyotda qollay olish ko’nikmalariga ega bo’ladilar.

Biologiyani fanlarini o’qitishda laboratoriya mashg’ulotlari talim tarbiya berishning omili sifatida asosiy darslardan biri hisoblanadi jumladan:

1. Tabiiy ob’ektlarni o’rganish bilan o’rganilayotgan material haqida aniq tushunchaga ega boladilar hamda malumotlar uzoq vaqt xotirada saqlaydilar

2. Laboratoriya mashg’ulotlarida talabalar mustaqil ravishda bilim olishga o’rganadilar.

3. Laboratoriya mashg’ulotlari jarayonida talabalar bir qator amaliy konikmalarni egallaydilar.

4. Laboratoriya mashg’ulotlari talabalarni biologiya fanlarini o’rganishga bolgan qiziqishini rivojlantiradi.

5. Laboratoriya mashg’ulotlari oddiy darslardan farqli ravishda talabalarda mehnat madaniyatini, ongli intizomni tarbiyalaydi, talabalarga mehnatni muayyan natijaga olib kelishini ko’rsatadi.

Laboratoriya mashg’ulotlari ikki shaklda o’tkazilishi mumkin: frontal (o’qituvchining ko’rsatmasi bilan) va oldindan tayinlangan topshiriq bo’yicha.

Frontal laboratoriya mashg’ulotlarida ish qismlarga bolinadi, har bir qism uchun o’qituvchi talabalarga bir vaqtning ozida bajaradigan alohida ko’rsatmalarni beradi. Ish bir vaqtning o’zida, oz vaqtida yakunlanadi. Talabalar materialni osongina o’rganadilar; o’qituvchi ishning qanday bajarilishini baholab boradi.

Bunday darslar qatiy tartib – intizom hamda xavfsizlik qoidalariga amal qilgan holda o’qituvchining nazorati va kuzatuvi ostida olib boriladi.

Oldindan tayinlangan topshiriq bo’yicha olib boriladigan laboratoriya mashg’ulotida talabalar bajarish kerak bolgan barcha ishlarni darhol ish davomida oladilar. Bunda talabalarga tashabbuskorlik bilan mustaqil ish olib borishga imkoniyati beriladi.

Laboratoriya mashg’ulotlarini tashkil etishda o’qituvchi quyidagilarni bajarishi kerak:

1. Talabalar bajarishi kerak boTgan ishning maqsadi va mazmunini aniq belgilab uni amalda sinab koTgan boTishi.

2. Laboratoriya ishini olib borish rejasini tuzib, ishning ketma-ketligini, kirish suhbatining mazmunini, mustaqil ish uchun topshiriqga koTsatmalarni tayyorlagan boTishi.

3. Laboratoriya mashg’ulotlari uchun zarur boTgan barcha jihozlarni oldindan tayyorlagan boTishi

4. Dars boshida laboratoriya ishining topshiriqlari doskaga joylashtirilgan boTishi

Laboratoriya ishlari daftarda rasmiylashtirib borilishiga o’qituvchi tomonidan korsatma beriladi hamda muntazam nazorat qilib boriladi. Talabalar ushbu daftarga laboratoriya ishining mavzusi va maqsadini, kerakli jihozlarning nomini, bajarilgan ishlarning sonini hamda tajriba yuzasidan olingan xulosalarni yozishlari kerak. Tajribadan olingan natijalarni aniq ifodalashda quyidagi jadval beriladi:

T/r Bajarilgan ishlar Nimani koTdilar va oTgandilar Xulosa

Bundan tashqari biologiya fanida oTkazilgan tajribalarning borish sxemasi, ob’yektlarning rasmilarini rasm albomga chizib borilishi ham bilim olishning samarali usullaridan hisoblanadi. Sababi oTganilayotgan o’simliklar, hayvonlarning tashqi va ichki tuzilishi tasviri chizib borilsa, tasviriy xotira orqali bilimlari mustahkamlanishiga olib keladi.

Laboratoriya ishlarida biologik materiallardan foydalanish talabalarda: tahlil qilish, taqqoslash, qiyoslash, baho berish, xulosa chiqarish, oz fikrini bildirish va uni asoslash, maTumotni yigTsh, ish natijalarini turli shakllarda (xulosalar, tezislar, mantiqiy jadvallar va boshqalar) taqdim etish kabi o’quv konikmalarini rivojlantiradi.

Shunday ekan biologiya fanlarini o’qitishda laboratoriya mashg’ulotlarini olib borish muhim ahamiyat kasb etadi

1. “Биологическое и экологическое образование в школе и вузе: теория, методика, практика” Сборник статей. Санкт-петербург 2017 (стр 79)

2. J.O. Tolipova “Biologiyani o’qitishda innovatsiontexnologiyalar” T.2013 (141 bet)

1. “Biological and environmental education at school and university: theory, methodology, practice” Digest of articles. Saint Petersburg 2017 (p.79)

2. J.O. Tolipova “Innovative technologies in the teaching of biology” T.2013 (p.141)

Laboratoriya jihozlari: 23 ta zarur narsalar va asboblar

So’nggi asrlardagi ilmiy yutuqlarning aksariyati ilg’or texnologiyalar va haqiqatning turli tarmoqlari yoki qirralari hodisalarini tekshirishda, umuman eksperimental tadqiqotlar yordamida tatbiq etilishi tufayli erishildi.

Ushbu tekshiruvlar turli yo’llar bilan va turli joylarda o’tkazilishi mumkin bo’lsa-da, odatda, namunalarni tekshirish yoki tahlil qilish, shuningdek nazorat ostida bo’lgan sharoitda ko’payish uchun tajribalar yaratish uchun etarli elementlar va sharoitlar mavjud bo’lgan ba’zi bir laboratoriyalarda amalga oshiriladi. o’rganilishi kerak bo’lgan hodisalar yoki vaziyatlar.

Va shu nuqtai nazardan etarli uskunalar va etarli laboratoriya uskunalariga bo’lgan ehtiyojni ta’kidlaydi. Ushbu maqola davomida biz hech bo’lmaganda odatda umuman mavjud bo’lgan narsalarning eng asosiy jihatlari haqida ikkinchisini tashkil etadigan turli xil elementlar haqida gaplashamiz.

• Tegishli maqola: “Tadqiqotning 15 turi (va xususiyatlari)”

Laboratoriya jihozlari: asosiy ob’ektlar

Laboratoriya ma’lumotlarini o’rganish va o’rganilayotgan voqelik hodisasini tahlil qilish uchun laboratoriya zaruriy tadqiqotlar yoki eksperimentlarni o’tkazishi kerak bo’lgan idish-tovoq va asboblar to’plamini laboratoriya materiallari orqali tushunishimiz mumkin.

Boshqa tomondan, laboratoriya tushunchasi eksperiment g’oyasi bilan bog’liq bo’lsa-da, texnik jihatdan laboratoriya asboblari nafaqat ushbu turdagi tadqiqotlarni loyihalashda, balki boshqa tadqiqot turlarida ham qo’llanilishini aniqlashtirish kerak. Masalan, vaqt o’tishi bilan o’zlarini qanday tutishini bilish uchun kuzatuv uchun namunalarni qoldirish odatiy holdir va bu tekshirilayotgan narsalarni manipulyatsiya qilishni anglatmaydi.

Shuni hisobga olish kerakki, turli xil laboratoriya turlari mavjud, ularning har biri o’zi ishlayotgan o’qish sohasida ixtisoslashgan materiallarni talab qiladi: masalan, kimyo laboratoriyasi kabi fizika laboratoriyasidan bir xil turdagi materiallar kerak emas. Quyida keltirilgan materiallar ko’pincha eng asosiy va laboratoriya prototipi bilan bog’liq bo’lgan, ehtimol kimyo, biologiya va tibbiyotga yo’naltirilgan narsadir.

1. Sinov naychasi

Uni qo’llab-quvvatlashga imkon beradigan asosga ega bo’lgan bu kichik shaffof naycha va uning asosiy vazifasi suyuqlik yoki qattiq jismning hajmini o’lchashdir (Arximed printsipi bo’yicha). Bu har qanday laboratoriyadagi asosiy materiallardan biri bo’lib, kimyo, biologiya va unga oid fanlarning tadqiqotchilari uni moddalar yoki mikroorganizmlarning eksperimental yoki kuzatuv sharoitida doimiy ravishda ishlatishadi.

2. Sinov naychasi

Sinash naychasiga o’xshash, ammo asosi bo’lmagan, odatda tahlil qilish yoki tajriba o’tkazish uchun suyuqliklar, eritmalar yoki namunalar quyiladigan naycha turi. Sinov naychasi o’rtacha silindrdan kichikroq bo’ladi va uni tashish va saqlash osonroq (biz bundan keyin ko’rib chiqadigan asbob yordamida).

3. Rack / grid

Sinov naychalarini ishlatganimizda, ularni qo’llab-quvvatlash bazasi yo’qligini hisobga olib, ularni ishlaydigan joyda belgilangan joyda qoldirish kerak. Shuning uchun panjara yoki panjara ularni saqlash uchun juda foydali bo’lishi mumkin, ayniqsa bizda bir nechta namunalar bo’lganida.

Raflar tarkibidagi naychalar soniga va ularni turli toifalarga ajratish mezonlariga qarab har xil shakl va o’lchamlarga ega bo’lishi mumkin.

4. Mikroskop

Dastlabki laboratoriyalarda ushbu material mavjud bo’lmagan bo’lsa-da, mikroskop ixtirosi ilmiy darajadagi inqilob bo’lib, moddani, uning tarkibi va tuzilishini va atrof-muhit bilan o’zaro ta’sirini inson ko’zidan ajratib bo’lmaydigan darajada tekshirishga imkon berdi.

Bugungi kunda laboratoriyasi bo’lmagan laboratoriyalar kam. Bundan tashqari, so’nggi yillarda texnologik rivojlanish hujayralar organellalari va bir hujayrali organizmlar qismlarining barcha tafsilotlarini ko’rishga qodir bo’lgan mikroskoplarni loyihalashga olib keldi.

5. Petri idishi

Keyinchalik kulturalarni hosil qilish uchun to’qima, bakteriyalar va hujayra namunalarini joylashtirish uchun ishlatiladigan qopqoqli yumaloq, shaffof idish.

Petri idishi ko’pincha bakteriyalar populyatsiyasining o’sishi yoki pasayishi shakllarini ko’rishning oson usulini ta’minlaydi, bu ba’zan petri idishining silliq yuzasida yalang’och ko’z bilan ko’rinadi.

6. Buret

Probirka va voronka orasidagi aralashmaga o’xshash cho’zinchoq asbob, byuretta suyuqlik yoki eritmaning hajmini aniqlashga imkon beradi, shu bilan birga suyuqlik oqimini boshqarishni ta’minlash uchun dastani yoki to’xtash kraniga ega.

7. Slaydlar

Oldingisiga o’xshash slayd, odatda, tahlil qilish uchun namunaning minimal qismi (masalan, qon tomchisi) qo’yiladigan kichik va ingichka shisha yoki plastmassa plastinka bo’lib, uni kuzatish uchun mikroskop.

8. Pipetka

Laboratoriya vositasi, odatda shisha yoki plastmassadan tayyorlangan bo’lib, u biz quyib chiqaradigan moddaning hajmini uning uchidan birida boshqariladigan tarzda o’lchashga imkon beradi, undan chiqadigan modda miqdorini osongina aniqlashga qodir.

9. Kolba

Odatda kattalashgan yopiq uchi bor probirka shaklidagi kattaroq idish moddalarni ushlab turish, aralashtirish yoki distillash uchun ishlatiladi. Ular Erlenmeyerning eng taniqli turlaridan biri bo’lgan turli xil turlarga ega.

10. Huni

Ayniqsa, kimyoda turli xil birikmalarni boshqariladigan usulda aralashtirishga yoki qattiq moddalarni suyuqlikdan ajratib olishga imkon beradigan har xil huni turlari mavjud. Dekantatsiya xususiyati ajralib turadi (bu sizga tutqich bilan filtrlangan modda miqdorini tartibga solish imkonini beradi).

11. Karıştırıcı / mikser

Aralashtirgich deganda uning harakatlanishi natijasida ishlaydigan namunalarni bir xilda aralashtirishga imkon beradigan har qanday asbob tushuniladi.

An’anaga ko’ra novda ishlatilgan, ammo hozirgi kunda elektron mikserlar yoki turli xil mexanizmlarga ega, ularning aksariyati elektromagnitlardan foydalanadi.

12. Balans shkalasi

Biz o’rganayotgan narsalarni aniq tortish imkoniyatiga ega bo’lish ko’plab ilmiy fanlarda asosiy ahamiyatga ega, shuning uchun tarozi yoki muvozanat (hozirda asosan raqamli) asosiy vositalar hisoblanadi.

13. Pinset

Pinset laboratoriyada, odatda ma’lum bir asbobni ushlab turish yoki biz tahlil qilayotgan namunalarning ba’zi elementlarini harakatlantirish uchun juda zarur. Tutash kuchi yoki aniqligi birinchi o’ringa qo’yilganligiga qarab tutqichlarning xilma-xilligi mavjud.

14. Skalpel

Ayniqsa tibbiyot yoki kimyo kabi fanlarda tahlil qilinadigan moddaning namunasiga erishish yoki ajratish uchun aniq kesmalar qilish kerak bo’lishi mumkin (masalan, biopsiya qilish uchun). Shu ma’noda skalpel ba’zi organik to’qimalarni boshqalaridan ajratish uchun juda muhimdir.

15. Spatula

Tashqi ko’rinishi dumaloq pichoqqa o’xshash bo’lsa, u kichkina qattiq moddalarni chang shaklida to’plash uchun foydali vositadir.

16. Lima

Ba’zan kichik bir namunani olish yoki hatto ma’lum bir materialni kesib olish uchun ob’ekt yoki materialni topshirish kerak bo’lishi mumkin.

17. Choy qoshig’i

Choy qoshig’i kabi oddiy narsa laboratoriyada ham foydali vositadir, ayniqsa, agar biz kimyoviy kimyoviy elementlardan foydalanishni talab qiladigan eritmaning bir turini ishlab chiqaradigan bo’lsak.

18. Cho’tkasi

Laboratoriya jihozlarini ishlatishdan oldin ham, undan keyin ham tozalash, tajriba yoki tahlil natijalarini tubdan o’zgartirishi mumkin bo’lgan muhim narsadir. Shuning uchun kolbalarni yoki probirkalarni tozalashga imkon beradigan cho’tka juda zarur.

19. Shishani yuving

Umuman olganda, ishlatilgan materialni tozalash uchun bizga suvni tozalash uchun qo’llash kerak bo’lganligi uchun cho’tkadan ko’proq narsa kerak bo’ladi. Yuvish shishasi odatda distillangan suv yoki alkogolning biron bir turi bilan to’ldiriladi, bu esa asboblarda qulay qo’llanilishini ta’minlaydi.

20. Yengilroq / zajigalka / pechka

Ko’pgina tajribalarda va ko’plab moddalar va kimyoviy reaktsiyalarda ishlatilishi mumkin bo’lgan tarkibiy qismlarni qizdirish yoki hatto ularning yonib ketishiga sabab bo’lishi mumkin. Shubhasiz, biz kunlik ishchilar haqida emas, balki o’z laboratoriyamiz materiallari haqida gaplashamiz.

21. Termometr

Moddani yoki namunani qanday haroratda bo’lishini bilish uni to’g’ri o’rganish yoki hatto uni saqlab qolish uchun muhim bo’lishi mumkin (masalan, organlar yoki sperma kabi tirik hujayralar misolida). Shu ma’noda, ba’zi bir turdagi termometrlardan foydalanish foydalidir.

• Sizni qiziqtirishi mumkin: “Termometrlarning eng muhim 7 turi”

22. Damlatuvchi

Boshqa bir asbob, juda sodda bo’lsa ham, turli xil laboratoriyalarda keng tarqalgan. Shu bilan birga, chiqariladigan moddaning miqdori ozmi-ko’pligi aniq bo’lishi va turli xil asboblar ba’zan bir xil funktsiyaga ega bo’lishi mumkinligini hisobga olish kerak (masalan, ajratish voronkasidagi tutqich).

23. Kompyuter

Ushbu asbob aniq ko’rinishi mumkin, ammo haqiqat shundaki, kompyuterning hisoblash quvvati tajriba davomida ishlatilishi mumkin bo’lgan aniq jarayonlarni yozib olish va hatto avtomatlashtirishga imkon beradi, chunki inson erishish uchun ko’proq vaqt talab qilishi mumkin. Ko’pgina hollarda odatdagi kompyuter, ammo ma’lumotlarni tahlil qilish uchun maxsus dasturiy ta’minot etarli, ammo ba’zi hollarda u ishlaydigan ba’zi bir superkompyuterlar, masalan, ba’zi universitetlarda mavjud bo’lgan ma’lumotlar hajmi.