Koronar arteriya kasalligi nima?

Koronar arteriya kasalligi nima?

Koronar arteriya kasalligi – yurak atrofidagi koronar arteriyalarning torayishi yoki tiqilib qolishi tufayli yurak etarli darajada kislorodli qon olmasligi natijasida yuzaga keladigan kasallik. Koronar arteriyalar yurakning o’ziga olib boradigan asosiy qon tomirlari bo’lib, yurak mushaklarining sog’lom ishlashi uchun zarur bo’lgan kislorod va ozuqa moddalarini olib borishni tamilaydi.

Koroner arter kasalligi odatda arteriyalar devorlarida blyashka deb ataladigan yog’li moddaning to’planishi natijasida yuzaga keladi. Bu blyashka arteriyalarning torayishi va qon oqimini blokirovka qilishi mumkin. Bu yurakning ishlashini qiyinlashtirishi mumkin, bu ko’krak og’rig’i yoki yurak xuruji kabi jiddiy muammolarga olib keladi.

Koroner arter kasalligi uchun xavf omillari orasida chekish, yuqori qon bosimi, yuqori xolesterin, diabet, ortiqcha vazn, harakatsiz turmush tarzi va genitik omillar kiradi. Koroner arteriya kasalligini davolash kasallikning og’irligi va belgilariga qarab farq qilishi mumkin va turmush tarzini o’zgartirish, dori-darmonlar, angioplastika yoki koronar arter bypass operatsiyasi kabi usullardan foydalanish mumkin.

Epidemiologiya va etiologiyasi

Koronar arteriya kasalliklaridan o’lim soni dunyo bo’ylab, ayniqsa rivojlangan mamlakatlarda ancha yuqori. Xuddi shunday O‘zbekistonda ham koronar arteriya kasalliklaridan o‘lim ko‘p uchraydigan o‘lim sabablaridan biri hisoblanadi.

Koroner arter kasalligi erkaklarda ayollarga qaraganda ko’proq uchraydi, ammo ayollarda ham keng tarqalgan. Keksa odamlar va irsiy moyilligi bo’lganlar ham koronar arteriya kasalligi xavfi ostida. Biroq, turmush tarzini o’zgartirish (masalan, muntazam jismoniy mashqlar, sog’lom ovqatlanish, chekishni tashlash) va tibbiy muolajalar (masalan, dori-darmonlar, angioplastika, bypass jarrohligi) koronar arter kasalligi xavfini kamaytirishi va kasallikning rivojlanishini sekinlashtirishi mumkin.

Koronar arteriya kasalligining sabablari

Koroner arteriya kasalligi ko’pincha ateroskleroz deb ataladigan jarayon bilan bog’liq.

Ateroskleroz jarayoni arterial devorlarda xolesterin, yog’, kalsiy, fibrin (ivish omili) va boshqa moddalarning to’planishi bilan boshlanadi. Ushbu moddalar vaqt o’tishi bilan arteriya devorlarida blyashka qatlami hosil qiladi va toraytiradi, qon oqimiga to’sqinlik qiladi. Bunday torayish yoki tiqilib qolish natijasida yurak mushaklari yetarlicha kislorodli qon ololmaydi va buning natijasida yurak xuruji, ko’krak og’rig’i, yurak etishmovchiligi kabi jiddiy sog’liq muammolari paydo bo’lishi mumkin.

Koroner arteriya kasalligining xavf omillariga quyidagilar kiradi:

• Yuqori xolesterin va triglitseridlar darajasi
• Gipertenziya
• Qandli diabet
• Semizlik yoki ortiqcha vazn
• Chekish
• Nosog’lom turmush tarzi
• Stress

Ushbu xavf omillarini nazorat qilish, turmush tarzini o’zgartirish (masalan, sog’lom ovqatlanish, muntazam jismoniy mashqlar, chekishni tashlash) va tibbiy muolajalar (masalan, qon bosimi va xolesterinni kamaytiradigan dorilar, qonni suyultiruvchi vositalar, bypass operatsiyasi) sekinlashishi mumkin.

Tashxis usullari

Koronar arteriya kasalligi tashxisi simptomlarni baholash, fizik tekshiruv, kasallik tarixi, xavf omillari va diagnostika testlari orqali amalga oshiriladi. Koroner arteriya kasalligi uchun ishlatiladigan diagnostik testlar quyidagilarni o’z ichiga olishi mumkin:

Elektrokardiogramma (EKG): Ushbu test yurakning elektr faolligini o’lchaydi. EKG yurak xuruji paytida yoki koronar arteriya kasalligi tufayli yurak mushaklarining shikastlanishini ko’rsatadi.

Jismoniy mashqlar testi: Jismoniy mashqlar testi bemorning yurak ritmini, qon bosimini va nafas olishini kuzatishda yurak mushaklari qanday javob berishini ko’rsatadi. Jismoniy mashqlar testi paytida bemordan velosiped yoki yugurish yo’lakchasidan foydalanish so’raladi.

Stress testi: Stress testi yurakning stress ostida qanday javob berishini o’lchaydi, mashqlar testi o’rniga dori-darmonlarni qo’llaydi. Ushbu test yurak xuruji xavfini taxmin qilish uchun ishlatilishi mumkin.

Ekokardiyografiya: Bu test tovush to’lqinlari yordamida yurakni vizualizatsiya qilish imkonini beradi. Ekokardiyografiya yurak mushaklarining kuchini va harakatini va yurak klapanlarining faoliyatini baholash uchun ishlatiladi.

Koronar angiografiya: Ushbu test koronar arteriyalarning rentgenogrammasini olish orqali yurak xuruji xavfini baholaydi.

Kompyuter tomografiyasi : Ushbu test kompyuter tomografiyasi (KT) apparati yordamida koronar arteriyalarning batafsil tasvirlarini yaratadi. KT yurak xuruji xavfini baholash va koronar arteriya kasalligi darajasini baholash uchun ishlatiladi.

Koronar arteriya kasalligining oldini olish

Koroner arter kasalligining oldini olish uchun quyidagi tavsiyalarga amal qilish mumkin:

Sog’lom ovqatlanish: yurak sog’lig’i uchun yuqori tolali, kam yog’li va kam tuzli dietaga rioya qilish kerak. Bundan tashqari, meva, sabzavotlar, donalar, yog’siz oqsillar va sog’lom yog’larni o’z ichiga olgan parhezga rioya qilish kerak.

Jismoniy faollik: Muntazam jismoniy faoliyat yurak sog’lig’ini yaxshilaydi va koronar arteriya kasalligi xavfini kamaytiradi. Kuniga kamida 30 daqiqa mashq qilish tavsiya etiladi.

Chekish va spirtli ichimliklarni iste’mol qilishdan saqlanish: Chekish va spirtli ichimliklarni ko’p miqdorda ichish koroner arteriya kasalligi xavfini oshiradi.

Stressni boshqarish: Stress yurak sog’lig’iga ta’sir qilishi mumkin. Stressni boshqarish uchun yoga, meditatsiya va chuqur nafas olish kabi usullardan foydalanish mumkin.

Qon bosimini nazorat qilish: Yuqori qon bosimi koronar arteriya kasalligi xavfini oshiradi. Qon bosimini muntazam ravishda tekshirish va nazorat qilish kerak.

Xolesterinni nazorat qilish: Yuqori xolesterin darajasi ham koronar arteriya kasalligi xavfini oshiradi. Xolesterin darajasini sog’lom ovqatlanish, muntazam jismoniy mashqlar va dori-darmonlar kabi usullar bilan nazorat qilish mumkin.

Qandli diabetni nazorat qilish: Qandli diabet bilan og’rigan bemorlarda koronar arteriya kasalligi xavfi yuqori. Qandli diabetni nazorat ostida ushlab turish koronar arteriya kasalligi xavfini kamaytiradi.