Jahonga yo‘l faqat ingliz tili orqali emas

Maorifchilar «Ota-onalar xohlashyapti» degan javob bilan o‘zlarini oqlashdi. Natijada mamlakatda 97 foiz ingliz tili o‘qitila boshlandi.

Битирувчиларимиз юз фоиз халқаро ва миллий сертификатга эга бўлди

«Янги Ўзбекистон» газетасининг шу йил 15 февраль, 31-сонида Тўрақўрғон туманидаги Исҳоқхон Ибрат номидаги ижод мактаби директори Зафаржон ШОВРИҚОВнинг «ЎҚУВЧИЛАРИМИЗНИНГ 50 ФОИЗИ НУФУЗЛИ ХАЛҚАРО УНИВЕРСИТЕТЛАРГА ҚАБУЛ ҚИЛИНДИ» сарлавҳали таҳлилий мақоласи чоп этилди. Қуйида уни ўқишингиз мумкин.

Бола ниҳолга ўхшайди. Уни фақат меҳр билан парваришлаш лозим. Ота-онаси ва мактабдаги устозлар унга худди боғбондек ғамхўрлик кўрсатса, кутганларидай униб-ўсади, мева беради, атрофдагиларга нафи тегади. Шу маънода, таълим-тарбия масаласи мамлакатимиз сиёсатининг барқарор ва узвий қисми саналади. Буни Янги Ўзбекистонда таълим тизимини тубдан ўзгартириш, халқаро стандартларга интеграция қилиш, меҳнат бозори талабига мос кадрлар тайёрлаш ҳамда Учинчи Ренессанс ғоясини рўёбга чиқарадиган зукко авлодни улғайтириш мақсадида амалга оширилаётган изчил ислоҳотларда яққол кўрамиз.

Президентимиз ташаббуси билан 2017 йилда ташкил этилган Исҳоқхон Ибрат номидаги ижод мактабимиз педагогик жамоаси ҳам ўз илмий салоҳияти ва маҳоратини эзгу ният йўлида сарфламоқда. Ҳозирги ўқув йилида 7 та синфда 135 нафар бола ўқияпти. Улар мукаммал билим олиши учун барча зарур шароит яратилган. Ўқув хоналари кенг ва ёруғ. Замонавий жиҳозлар етарли. Компьютер жамланмаларидан ташқари электрон доскаю мониторгача муҳайё. Тил ўрганиш маркази, кутубхона, ўқув ва спорт заллари йигит-қизлар ихтиёрида. Куннинг биринчи ярмида дарс машғулотлари билан банд бўлишса, иккинчи ярмида ҳар бир синф ўз тарбиячиси етакчилигида турли тадбирларда қатнашади. Қизиққан соҳалари юзасидан тўгаракларда шуғулланади.

“Таълим сифати назорати доимий эътиборимизда” тамойили устуворлигига эришяпмиз. Жорий ўқув йилининг икки чорак кўрсаткичи кўнгилдагидек бўлди. Фан олимпиадасининг вилоят босқичида хорижий тил бўйича иштирок этган 28 ўқувчимизнинг 8 нафари фахрли ўринларни эгаллади. Гулёра Тўйчиева, Диёра Валижонова, Аброр Арслонов, Дониёр Неъматов, Мухлиса Собирова биринчи ўринга муносиб деб топилди ва инглиз, немис, француз тилларидан республика босқичига йўлланмани қўлга киритди.

Аслида, ўқувчиларимизнинг бари маррани баланд олган. Беш йил ичида бир неча хорижий тилларни пухта ўзлаштиришни ният қилишган. Олий таълим муассасаларига имтиёзли кириш учун устозлари ёрдамида астойдил интилишмоқда. Ҳозирданоқ уларнинг изланишлари самараси кўзга ташлана бошлади. Битирувчиларимиз юз фоиз халқаро ва миллий сертификатга эга бўлди. 10-синф ўқувчиларимизнинг саккиз нафари бир йил аввал шундай гувоҳнома, яна уч нафари инглиз тили ва математика фанларидан SAT, 12 нафари корейс тили фанидан Topic сертификатлари соҳибига айланганди.

Очиғини айтганда, бундай сертификатлар олий ўқув юртлари талабалари сафига ўтишни кафолатловчи ҳужжатлардир. Айни пайтда фахрланишга арзийдиган хушхабар бор. 11-синф ўқувчиларимизнинг ўн бир нафари, яъни қарийб эллик фоизи муддатидан илгари халқаро нуфузли олийгоҳларнинг талабаси бўлишга улгурди. Бироқ илк марта эмас, битирувчиларимиз ҳар йилги анъанавий муваффақиятларининг намунали давомидир.

Халқимизнинг “Шогирдлар камоли — устозлар жамоли” нақлини назарда тутсак, ўқувчиларимизнинг қувончли натижалари ўқитувчиларимиз сифатли билим бераётганининг исботидир. Эътиборлиси, олий тоифали ўқитувчиларимиз ҳам ҳамиша изланади, онлайн танловларда ўзларини синаб кўришдан сира чўчимайди. Масалан, француз тили ўқитувчимиз Валижон Мамажонов Франция элчихонасининг малака оширишга доир икки ҳафталик грантини ютиб олди. Ўтган йилнинг июлида туристик шаҳар Франкофонияда бўлди. Дунёнинг 90 мамлакатидан ташриф буюрган ҳамкасблари ўртасида ўзбек маданияти тақдимотини ўтказишда фаоллик кўрсатди. Корейс тили ўқитувчиси Назира Хўжаназарова Жанубий Кореянинг Пусан хорижий тиллар университетида июль-август ойларида беш ҳафталик семинарда, инглиз тили мутахассиси Адиба Парпиева сентябрь-октябрь ойларида медиа саводхонлик йўналиши ғолиби сифатида Америка Қўшма Штатларининг Висконсон университетида олти ҳафталик малака ошириш курсида ўқиб қайтди.

Ўқитувчиларимизнинг ижодкорлигига ҳам ҳавас қилса арзийди. Инглиз тили муаллимаси Барнохон Неъматованинг “Чет тили ўқитишда лойиҳа дарсларининг ўрни, аҳамияти ва уларни режалаштириш” мавзусидаги мақоласи АҚШдаги “International journal of pedagogs” халқаро журналида чоп этилди. Она тили ва адабиёт фани мутахассиси Роҳила Воҳидова Тошкентдаги “Ижодкор ўқитувчи — 2022” анжуманида фаол иштирок этди. “Маҳоратли педагог” журналида “Фузулийнинг ҳаёти ва ижоди” мавзусидаги илмий-услубий мақоласи ёритилди. Олий тоифали инглиз тили, ўзбек тили ва адабиёти ўқитувчилари Шуҳрат Исмоилжонов, Муяссар Боқихонова касбдошларига ҳар жиҳатдан ўрнак.

Исҳоқхон Ибратни “Луғати ситтати алсина” (“Олти тилли луғат”)ни яратган улуғ тилшунос сифатида яхши биламиз. Мактабимизда ҳам болалар олти тилни ўрганяпти ва иштиёқлари жуда юқори. Шуни ҳисобга олиб, келгусида билим даргоҳимиз мақомини янада кўтаришни ният қилганмиз. Яъни “International Baccalaureate” халқаро мактаблар қаторига қўшилиш учун тайёргарликни бошлаб юбордик. Халқаро мактаблар кенгашининг Марказий Осиё бўйича вакили “Mechail Caddy” кўмагида асосий талабларни бажаришга киришдик. Яқин орада ўқувчиларимизга хорижий тилларни ўрганган бакалавр бўлиб етишишлари учун имкон туғдирсак, ажаб эмас.

Янги очилган Наманган давлат чет тиллари институти билан яқиндан ҳамкорлик ўрнатганмиз. “Ёш таржимонлар” тўгараги аъзолари мазкур олий ўқув юрти устозларининг маҳорат сабоқларидан баҳраманд. Керакли ўқув дастурлари, дарслик ва қўлланмалардан фойдаланяпти.

Дарҳақиқат, сифатли таълим жамиятни юксалтиради. Ўқувчи-ёшларнинг интеллектуал даражаси қанчалик ўсса, уларнинг Ватан тараққиётига қўшадиган ҳиссалари шунчалик кўпаяверади. Педагогик жамоамизнинг ҳар бир аъзоси зиммасидаги ўта муҳим вазифа — масъулиятни ёдида тутган ҳолда, мақсад сари оғишмай олға интилишдир. Зеро, тезкор давр шуни тақозо этяпти.

Зафаржон ШОВРИҚОВ,

Тўрақўрғон туманидаги Исҳоқхон Ибрат

номидаги ижод мактаби директори

Jahonga yo‘l faqat ingliz tili orqali emas

Globallashuvning asosiy omillaridan biri turli millat va elatlarning bir-biri bilan bevosita muloqoti hisoblanadi. Bunda chet tillarini jiddiy, intensiv, samarali o‘rganish muhim ahamiyat kasb etadi.

Aynan ana shu masala dolzarbligi, yaqin ikki yilda O‘zbekistonda tobora aktuallashayotgan va intensivlashayotgan xalqaro aloqalar, uchrashuvlar, konferensiya va seminarlardagi muloqotlar chog‘ida yaqqol ko‘zga tashlanmoqda. Ayrim hollarda bu muloqotlarning asosiy bog‘lovchisi – tarjimonlarning uquvsiz va hafsalasizligidan chet ellik mehmonlar oldida noqulay ahvolda qolyapmiz. Ilmiy daraja va unvonga ega bo‘lgan chet tillar mutaxassislarning og‘zaki va yozma tarjimalarida informatsiyaning muhim qismi tushirib qoldirilayotgan vaziyatlar ham uchramoqda, deb yozilgan «Ma’rifat» ​gazetasida chop etilgan maqolada.

O‘zbekistonda tarjimonlar tayyorlashni qoniqarli, deb bo‘lmaydi. Masalaning tarixiga kelsak, yurtimizda chet tillari sifatida g‘arb tillaridan asosan nemis, ingliz, fransuz, ispan, sharq tillaridan esa arab, fors, hind, xitoy, koreys tillari o‘rganilayotganiga salkam 100 yil bo‘lyapti. Bu tillarni o‘rgatish dastavval Toshkent hamda Samarqand davlat universitetlarida, keyinchalik Toshkent davlat pedagogika institutida boshlangan edi. 1948 yilga kelib alohida Chet tillari pedagogika instituti tashkil etildi. O‘qitiladigan tillar o‘rtasidagi o‘zaro mutanosiblik hozirgiday ingliz tiliga 97 foiz, boshqa hamma tillarga 3 foiz emas, deyarli bir xil o‘rin (kvota) ajratilar edi. O‘sha paytlarda ona tilimiz bo‘lmagan rus tili esa deyarli ikkinchi ona tili sifatida o‘qitilardi.

2012 yil 10 dekabrda «Chet tillarini o‘rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Prezident qarori qabul qilindi. Unga binoan 2013 yildan xalq ta’limida chet tillarini o‘qitish avvalgiday 5-sinfdan emas, balki 1-sinfdanoq yo‘lga qo‘yilishi ko‘zda tutilgan. Bu, albatta, zamon talabi.

Biroq qarorda o‘rganilayotgan chet tillari sifatida asosan degan urg‘u birgina ingliz tiliga qaratilganligi ancha-muncha munozarali holatga sabab bo‘ldi. Bu ingliz tilining xalqaro til ekanligi bilan izohlanadi. Natijada xalq ta’limi tizimidagi barcha ta’lim muassasalarida asosan va hatto faqat ingliz tili o‘qitilishi joriy etildi. Maktablarda ishlayotgan barcha nemis va fransuz tili o‘qituvchilariga qisqa muddatli kurslarda malaka oshirib, ingliz tili o‘qituvchisi sertifikatini olib kelish, aks holda ishdan bo‘shash sharti qo‘yildi. Bunday talabga hamma ham tayyor bo‘lmagan.

Natijada qariyb 5 mingga yaqin nemis va fransuz tili o‘qituvchilari ishdan bo‘shatildi. Busiz ham katta ijtimoiy muammoga aylanib borayotgan ishsizlik oliy ma’lumotli malakali kadrlar hisobiga «ko‘paytirildi». Basharti, mamlakatda asosan ingliz tili o‘qitilishi kerak bo‘lganda ham, masalaga bu tariqa biryoqlama yondashmay, o‘zgarishlarni bosqichma-bosqich amalga oshirish kerak edi.

Maorifchilar «Ota-onalar xohlashyapti» degan javob bilan o‘zlarini oqlashdi. Natijada mamlakatda 97 foiz ingliz tili o‘qitila boshlandi.

Til o‘rgatishdan ko‘zlangan asosiy maqsad — chet tili yordamida uzoq va yaqin mamlakatlar, avvalo, rivojlangan davlatlar bilan o‘zaro manfaatli hamkorlikni yo‘lga qo‘yish, shu yo‘l bilan o‘z mamlakatini turli jabhalarda rivojlangan davlatlar qatoriga olib chiqishdir.

Masalan, O‘zbekiston rivojiga bevosita hissa qo‘shayotgan davlatlardan biri Germaniya Federativ Respublikasidir. 1994 yilda imzolangan Germaniya — O‘zbekiston hamkorlik shartnomasi asosida ikki mamlakat uchun manfaatli qator loyihalar yo‘lga qo‘yilgan. Jumladan, «MAN» yuk mashinalarini ishlab chiqarish, Germaniyaning «Kemnits» zavodi to‘qimachilik texnologiyasining paxtani qayta ishlashda qo‘llanilishi, ta’lim tizimidagi chet el fondlari — Konred Adenaur fondi, Fridrix Ebert fondi, Gyote instituti, Humboldt fondi. Bu ro‘yxatni uzoq davom ettirish mumkin.

Endi «Chet tillarini o‘rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qaror loyihasida yo‘lga qo‘yilgan salbiy holatlar nimalarda aks etishiga muxtasar to‘xtalsak.

Birinchidan, «Asosan o‘rganiladigan chet tili maqomi»dan mahrum etilgan tillar va ularning vatani bo‘lmish Avstriya, Germaniya, Shveytsariya va Fransiyaning xalqaro maydon va Yevropa Ittifoqidagi o‘rnini hisobga olmaslik.

Ikkinchidan, biz yuqorida tilga olingan iqtisodiy omilni inobatga olmaslik.

Uchinchidan, asosiy deb belgilangan va ikkinchi darajadagi boshqa tillardan didaktik tayyorgarliksiz (o‘quv-me’yoriy hujjatlar, dars ishlanmalari) ish boshlash. (Bu hujjatlar «poyezd yurib ketgandan» so‘ng yilma-yil, yo‘l-yo‘lakay tuzila bordi).

To‘rtinchidan, metodik xususiyatni nazarda tutmaslik. Chet tili o‘qitishni o‘quvchilarni nafaqat gapirish hamda tinglab tushunish, ayni paytda o‘qish va yozishga ham o‘rgatishdan boshlash lozimligi, nutq ko‘nikma va malakalarining o‘zaro mutanosibligi buzilganligi (asosiy maqsad — gapirish va tinglab-tushunishga qaratilib, o‘qish va yozishni butunlay unutish) inobatga olinmaganligi. Natijada 1-sinf o‘quvchilari yil davomida darslikdagi topshiriq va mashqlarni o‘qib, bajarish tugul, hatto shu darslikning nomini ham to‘g‘ri o‘qiy olmaydi. Ona tili tajribasiga asoslanib, noto‘g‘ri talaffuz qiladi (bu didaktik vazifalarni o‘quvchilar hech qanday metodik tayyorgarligi bo‘lmagan ota-ona yordamida bajarishi kerak emish. ) Bu esa xalqaro ta’limiy tajribani noto‘g‘ri talqin qilish va tushunmaslik natijasidir.

Beshinchidan, ta’lim muassasalaridagi o‘quv sharoiti va vaziyatni hisobga olmaslik natijasida barcha maktablar va sinflar ingliz tilini o‘qitadigan pedagog kadrlar bilan ta’minlanmagan.

Oltinchidan, ayrim viloyatlardagi universitetlar (Sirdaryo va Namangan)da nemis tili mutaxassisligi o‘qitilib turgan bir paytda barcha maktablarda nemis tilini o‘qitish umuman to‘xtatib qo‘yildi.

Yettinchidan, ingliz tilini o‘qitishni yo‘lga qo‘yish uchun 5000ga yaqin ingliz tili o‘qituvchilariga ehtiyoj hatto bugunga qadar (6 yildan buyon) to‘la qondirilmagan. Bu bo‘shliqni to‘ldirish uchun esa sobiq nemis va fransuz tili o‘qituvchilari 4 oyda bir «yumalatilib», (to‘rt yilda o‘rgatolmagan va o‘rganolmagan mutaxassislar ingliz tilini o‘rgata oladi, degan sertifikat bilan) ishga jalb qilindi.

Sakkizinchidan, nemis va fransuz tillarining dunyo tamaddunidagi ahamiyatiga e’tibor qilmaslik. Jumladan, nemis tili Yevropa Ittifoqining asosiy ishchi tili maqomida, shuningdek, nemis tili fan va texnologiyalar tili hisoblanadi. Qolaversa, nemis tili Avstriya, Germaniya va Shveytsariyaning davlat tili, Lyuksemburg, Lixtenshteyn, janubi-sharqiy Fransiya, Shimoliy Italiya, Chexiya va Vengriya kabi mamlakatlarda yashovchi nemiszabon xalqlarning kommunikatsiya tili ekanligi ham e’tibordan chetda qoldirilgan.

To‘qqizinchidan, mamlakatimizga kelayotgan sayyohlarning asosiy qismi Yevropaning nemiszabon, farang hududlari vakillaridir.

Nemis tili ixtisosligi o‘quv rejasida pedagogika, psixologiya va metodika fanlariga Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universitetida boshqalarga nisbatan 3 baravar ko‘p o‘quv kvotalari ajratilgan. Bu esa o‘qituvchi uchun juda zarur bo‘lgan kasbiy tayyorgarlikni kafolatlaydi. Shu sababdan nemis tili o‘qituvchilarini tayyorlash vazifasi asosan pedagogika universiteti va institutlari zimmasiga yuklatilmog‘i lozim. Ammo ayni paytda ahvol buning aksi.

Yetakchi pedagogika universitetida Germaniyaning Frayburg va Haydelberg pedagogika universitetlari bilan hamkorlik shartnomasi bo‘la turib, o‘nlab o‘qituvchi Germaniyada malaka oshirib, talabalar 1-semestrdan til o‘rganib kelmoqda. Shunday bir paytda nemis tili bo‘limi va kafedrasi 2016 yilda tugatilgan, nemis tili o‘qituvchilari tayyorlash esa asosan nopedagogik, jumladan, filologik yo‘nalishdagi universitet va chet tillari institutlariga yuklangan.

O‘qituvchilarni klassifikator bo‘yicha va yetakchilik maqomiga ega bo‘lgan maxsus pedagogik va metodik yo‘naltirilgan me’yoriy hujjatlarni yaratib berayotgan yetakchi pedagogika universitetlari va institutlari tayyorlashi kerak. Biroq qator viloyatlar (Qashqadaryo, Surxondaryo, Qoraqalpog‘istondagi oliy o‘quv yurtlari)dagi nemis tili bo‘limi va kafedralarida nemis tili nazariyasi, uni o‘qitish metodikasiga ixtisoslashmagan, ilmiy darajasi, unvoni yo‘q o‘qituvchilar dars bermoqda.

Muxtasar qilib aytadigan bo‘lsak, chet tillariga e’tibor berilayotgan bir paytda nemis tilining chet tillar orasidagi ulushini 3 foizdan 30 foizga ko‘tarish kerak, deb hisoblaymiz.

Xurram Rahimov, Germaniyadagi Olmon-O‘zbek ilmiy jamiyati raisi,
O‘zbekiston nemis tili o‘qituvchilari assotsiatsiyasi raisi, professor

Maktab darsliklari: “ilg‘or tajribalar” izidan

Har yili an’anaga ko‘ra O‘zbekistonda kelayotgan yilga nom beriladi. Va har yili an’anaga ko‘ra Harakatlar strategiyasini amalga oshirish bo‘yicha Davlat dasturi qabul qilinadi. 2023-yil ham bundan mustasno emas — yilga “Insonga e’tibor va sifatli ta’lim yili” deb nom berildi. Hozirda Davlat dasturi loyihasining jamoatchilik muhokamasi bo‘lib o‘tmoqda. Oldingi yillarda ham shunga o‘xshash dasturlar qabul qilinganini inobatga olsak, uzviylikni ta’minlash maqsadida 2023-yilga mo‘ljallangan dastur ilgari boshlangan ishlarni davom ettirishga harakat qiladi, deb taxmin qilish mantiqan to‘g‘ri bo‘lardi. Bu taxmin qanchalik haqiqatga yaqin? “Gazeta.uz” kolumnisti, ta’lim sohasi eksperti Komil Jalilov Davlat dasturining ta’lim sohasidagi islohotlarga oid ayrim bandlari misolida buni tahlil qilishga harakat qildi.

Prezident Shavkat Mirziyoyev 2022-yil 20-dekabr kuni Oliy Majlisga va O‘zbekiston xalqiga murojaatnomasida ta’lim sohasida boshlangan islohotlarni davom ettirish zarurligini ta’kidladi. Prezidentning 2023-yilga oid Davlat dasturi to‘g‘risidagi farmoni loyihasida “2023/2024 o‘quv yilidan boshlab bosqichma-bosqich umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida o‘quvchilarni umuminsoniy va milliy qadriyatlar, vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, shuningdek, ularda kommunikativ ko‘nikmalar, tanqidiy va kreativ fikrlash, hamkorlikda ishlash, tadqiqotchilik kabi ko‘nikmalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan yangi o‘quv dasturlarini amaliyotga kiritilish” vazifasi belgilangan.

Buning uchun 1−4-sinflarni “ilg‘or xorijiy tajriba” asosida ishlab chiqilgan darsliklar bo‘yicha o‘qitish (farmon loyihasi ilovasida — 2023-yil davlat dasturida bu vazifa “boshlang‘ich sinf darsliklarini xalqaro standartlar asosida joriy etish” tarzida belgilangan), 5−11 sinflar uchun esa “STEAM fanlari darsliklarini ixtisoslashgan ta’lim muassasalari darsliklari va o‘quv-metodik majmualari asosida, shu jumladan xorijiy tajribani inobatga olgan holda joriy etish bo‘yicha aniq choralarni belgilash” singari vazifalar qo‘yilgan. Xuddi shu yerda savollar tug‘iladi.

Yangi o‘quv dasturlari?

Farmon loyihasi matnidagi ifodadan (8b bandi) kelib chiqib xulosa qilinsa, yangi o‘quv dasturlarini 2023/2024 o‘quv yilidan boshlab bosqichma-bosqich joriy etish kutilmoqda. Farmon ilovasiga muvofiq esa, Milliy o‘quv dasturini joriy qilish davom ettiriladi (167-band). Hujjat tasdiqlansa, bu ikki vazifadan qaysi biri bajarilishi kerak bo‘ladi?

“Malakali pedagog, ilmiy xodimlar, psixolog va xorijiy ekspertlarni jalb qilgan holda Milliy o‘quv dasturini ishlab chiqish” vazifasi prezidentning 2020-yil 6-noyabrdagi farmoni bilan Xalq ta’limi vazirligi va Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasiga topshirilgan edi. Prezidentning tegishli farmonlari bilan tasdiqlangan 2022 — 2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasida (42-maqsad) va 2022 — 2026-yillarda xalq ta’limini rivojlantirish bo‘yicha milliy dasturda 2026-yilgacha mazkur dasturni to‘liq amaliyotga joriy qilish ko‘zda tutilgan. 2017-yilda 12 yillik ta’lim uchun tasdiqlangan umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta’limning avvalgi davlat ta’lim standartlari 2021-yildan o‘z kuchini yo‘qotgan.

Respublika ta’lim markazi ma’lumotlariga ko‘ra, 22 ta fan bo‘yicha o‘quv dasturlarini ishlab chiqishga 246 nafar ekspert, shu jumladan, maktab o‘qituvchilari, metodistlar, oliy o‘quv yurtlari professor-o‘qituvchilari hamda BMT Bolalar jamg‘armasi (UNICEF) va AQShning Xalqaro taraqqiyot agentligi (USAID) ekspertlari jalb etilgan. Markazning ta’kidlashicha, “milliy o‘quv dasturlari XXI asr talablaridan kelib chiqqan holda o‘quvchilarda rivojlanishi kerak bo‘lgan ko‘nikmalarni belgilab beradi”. Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi esa, o‘z navbatida, maktab o‘quv dasturlarining maktabgacha, professional va oliy ta’lim dasturlari bilan uzviyligini ta’minlash uchun 600dan ortiq mutaxassislar jalb etilgani haqida ma’lumot bergan edi.

UNICEF tomonidan tayyorlangan O‘zbekiston ta’lim sektorining 2021-yilgi Tahlilida ta’kidlanishicha, Milliy o‘quv dasturini ishlab chiqishda UNICEF va USAID`dan tashqari Britaniya Kengashi va boshqa tashkilotlar ishtirok etgan, jarayon bir necha bosqichda amalga oshirilgan va dasturni ishlab chiqishda qatnashayotgan mutaxassislar uchun o‘nlab treninglar tashkil qilingan. Birgina UNICEF 2020−2021-yillarda ushbu islohotni qo‘llab-quvvatlash uchun 150 ming AQSh dollariga teng mablag‘ ajratgan.

Majburiy ta’limning barcha bosqichlari va fanlarini qamrab oluvchi milliy o‘quv dasturi kabi keng ko‘lamli hujjatni ishlab chiqish — mashaqqatli va qimmat jarayondir. Hatto yetarlicha moddiy va insoniy resurslarga ega rivojlangan davlatlar ham bunday hujjatni tez-tez yaratmaydi. Masalan, Buyuk Britaniyada 1988-yilda joriy etilgan milliy o‘quv dasturi faqat 1994−95-yillarda qayta ko‘rib chiqilgan va bunda ham yangi dastur ishlab chiqilmagan, balki amaldagi dastur ta’lim mazmunini yengillashtirish maqsadida tahrir qilingan edi. Hozirgi kunda ham amal qilayotgan yangi milliy o‘quv dasturi esa 2014-yilda joriy qilingan.

Finlyandiyada 2004-yilgi milliy o‘quv dasturi bundan o‘n yil avval ishlab chiqilgan dastur o‘rniga joriy qilingan. 2018-yilgi PISA xalqaro tadqiqotlari natijalari bo‘yicha kuchli o‘ntalikka kirgan yagona postsovet davlati bo‘lmish Estoniyada ham milliy o‘quv dasturi taxminan har o‘n yilda bir marta ko‘rib chiqiladi. Balki O‘zbekiston ham yangi ishni boshlashdan oldin xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda boshlangan oldingi ishlarni oxirigacha yetkazishi va natijalarini tahlil qilib ko‘rishi samaraliroqdir?

Darsliklar: “ilg‘or xorijiy tajriba” izidan?

Farmon loyihasiga ko‘ra, boshlang‘ich sinflarda “ilg‘or xorijiy tajriba” (qaror loyihasi matnida shunday deyilgan) yoki “xalqaro standartlar” (qarorga ilova matnida shunday) asosida yaratilgan darsliklar joriy etiladi, yuqori sinflar uchun esa STEAM fanlari bo‘yicha “shu jumladan xorijiy tajribani inobatga olgan holda” darsliklarni joriy etish bo‘yicha choralar belgilanadi. Matnda bir narsa mavhum qolmoqda: Milliy o‘quv dasturi asosida darsliklarni nashr etish ishlari davom etadimi yoki bu yangi darsliklar bo‘ladimi?

2021-yil mart oyida o‘sha paytdagi xalq ta’limi vaziri Sherzod Shermatov Milliy o‘quv dasturi asosida ishlab chiqilgan 1−2-sinflar uchun yangi darsliklarni taqdimot qildi. Respublika ta’lim markazi direktori Shuhrat Sattorov “zamonaviy darsliklardagi yondashuv va rejalar davlatimiz rahbariga ma’qul bo‘ldi, shu sur’atda davom etish topshirig‘ini oldik”, deb yozdi. Prezidentning 2022-yil 11-maydagi farmonida “2021/2022-o‘quv yilidan boshlab 1- va 2-sinflarda 252 nomdagi yangi zamonaviy darsliklar, o‘quvchi mashq daftarlari hamda pedagoglar uchun o‘quv qo‘llanmalar joriy qilinganligi ma’lumot uchun qabul qilinishi” qayd etilib, qolgan sinflar uchun ham Milliy o‘quv dasturi asosida darsliklarni yaratish muddatlari belgilandi. 2022/2023 o‘quv yilida Respublika ta’lim markazi tomonidan 3, 6, 7, 10-sinflar uchun darsliklar yangilandi. Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, faqat 2022-yilda bu maqsadlar uchun 1,1 trillion so‘m yo‘naltirilishi rejalashtirilgan edi.

UNICEF 1−3-sinflar uchun ona tili va o‘qish savodxonligi, matematika va tabiiy fanlar darsliklarini yaratishda ishtirok etganligini ma’lum qildi. Darsliklarni yaratishga jalb qilingan xalqaro ekspertlar dastur va o‘quv qo‘llanmalarini yaratishda xorijiy tajribaning inobatga olinishi, tanqidiy va ijodiy fikrlashni rivojlantirishi, darsliklarning xalqaro standartlarga muvofiqligi haqida bayonotlar bilan chiqishdi.

2019-yilda AQSh Xalqaro taraqqiyot agentligi (USAID) budjeti 29,5 million dollar bo‘lgan 4 yillik “O‘zbekistonda barkamollik uchun ta’lim” dasturi boshlanishini e’lon қилди. Dastur doirasida ingliz tili va informatika bo‘yicha Kembrij darsliklarini mahalliylashtirishdan tashqari, 1−4-sinflar uchun ona tili va o‘qish savodxonligi hamda matematika darsliklari va o‘qituvchilar uchun qo‘llanmalar ham ishlab chiqildi. 2022-yil iyul oyida bu darslik va qo‘llanmalar ikki viloyatda tajriba-sinovdan o‘tkazish uchun Xalq ta’limi vazirligiga topshirildi. Darsliklar va ularga asos bo‘lgan standartlar tajribali milliy va xalqaro ekspertlar guruhi tomonidan O‘zbekistondagi boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari bilan hamkorlikda ishlab chiqilgani ma’lum qilindi.

2022-yil noyabr oyida o‘sha paytda Xalq ta’limi vazirligidan mustaqil bo‘lgan Prezident ta’lim muassasalari agentligi (hozirda — Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi huzuridagi Ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalari agentligi) fizika va biologiya bo‘yicha Kembrij darsliklarini mahalliylashtirish loyihasi boshlanganini e’lon qildi.

2022-yilning ikkinchi yarmida Finlyandiya tajribasini maktab ta’limiga joriy etish haqida ham ko‘p gapirildi. Prezident Administratsiyasi rahbari o‘rinbosari Komil Allamjonov “1−4-sinflar uchun o‘quv majmualari o‘zimizning mutaxassislar tomonidan fin standartlari asosida tayyorlanayotganini”, Xalq ta’limi vazirligi “2023-yil yanvar oyidan 1−4 sinflarda Finlandiya mas’ul idoralari tomonidan sifat belgisi bilan qayd etilgan zamonaviy darsliklarning aprobatsiyasi o‘tkazilishini” e’lon qildi.

2022-yil 29-dekabr kuni davlat rahbariga maxsus ishchi guruh tomonidan “ilg‘or xorijiy metodika asosida” yangidan tayyorlangan 1−4-sinf darsliklari taqdimot qilindi. Keyinroq “Ozodlik” radiosi o‘zbek xizmatiga bergan intervyusida Komil Allamjonov ushbu darsliklarni yaratish 2019-yilda boshlangani va bu jarayonni o‘z mablag‘lari hisobidan moliyalashtirganligini ma’lum qildi. Shuningdek, “katta sinflar uchun ham harakat boshlangani” e’lon qilindi.

Ushbu maxsus ishchi guruh tomonidan ishlab chiqilgan darsliklar “XXI asr kishisi uchun eng zarur bo‘lgan ko‘nikmalar” — tanqidiy va kreativ fikrlash, jamoa bo‘lib ishlash, muloqot qilish ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan, deya taqdim etilgan. 2023-yilgi Davlat dasturi to‘g‘risidagi qaror loyihasida ushbu ko‘nikmalarni shakllantirish boshlang‘ich sinflarda “ilg‘or xorijiy tajriba”ga asoslangan darsliklarni joriy etishdan kutilayotgan natija sifatida ko‘rsatilgan.

Xulosa qiladigan bo‘lsak, hozirgi kunga kelib nimalar bor:

• Milliy o‘quv dasturi asosida Respublika ta’lim markazi tomonidan UNICEF ko‘magida ishlab chiqilgan 1−3 va 6, 7, 10-sinflar darsliklari;
• USAID mablag‘lari hisobidan yaratilgan 1−4-sinflar ona tili va o‘qish savodxonligi hamda matematika darsliklari;
• Maxsus ishchi guruh tomonidan 1−4-sinflar uchun yaratilgan darsliklar — ushbu guruh yuqori sinflar uchun ham darsliklar yozishni boshlagan;
• Ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalari agentligi tomonidan mahalliylashtirilayotgan Kembrij nashriyotining fizika va biologiya darsliklari.

Ularning barchasi, bayonotlarga ko‘ra, xalqaro tajribaga asoslangan. 2023-yilga mo‘ljallangan dastur loyihasida ushbu to‘plamlardan qaysi birini joriy qilish nazarda tutilgan? Ushbu darsliklardan biri tanlanadimi? Agar “ha” bo‘lsa, kim tomonidan va qaysi mezonlar asosida?

Hozirda mavjud bo‘lgan to‘plamlarning barchasi muqobil sifatida (hukumat qarori muqobil darsliklarni joriy etishga imkon beradi, bu bo‘yicha tavsiyalarni UNICEF ham bergan edi) joriy qilinadimi? Agar “ha” bo‘lsa, darsliklarning davlat tomonidan tasdiqlangan ta’limiy maqsadlarga mosligi qanday ta’minlanadi?

Agar butunlay yangi darsliklar ishlab chiqiladigan bo‘lsa, yaratilishi va chop etilishi uchun soliq to‘lovchilar tomonidan allaqachon pul to‘langan darsliklarning taqdiri nima bo‘ladi? Davlat tomonidan ham, xalqaro donorlar tomonidan ham katta kuch va mablag‘ sarflangan Milliy o‘quv dasturi asosida darsliklar yaratish jarayoni mantiqiy yakuniga yetkaziladimi? Mas’ul idoralar ushbu savollarga javob berishini xohlardik.

Muallif Milliy o‘quv dasturi va ushbu dastur asosida 6, 7, 10-sinflar uchun adabiyot darsliklarini ishlab chiqishda ishtirok etgan.

Muallif fikri tahririyat nuqtai nazarini ifodalamasligi mumkin.

Komil Jalilov 2 731

• # maktab darsliklari
• # maktablar
• # ta’lim