Malumotlar bazasi
Maglev Maglev Maglev — rus yoki, boshqa slavyan xalqlariga mansub kimsaning familiyasi emas, balki poyezdning nomi! Maglev — havoda muallaq harakatlanuvchi poyezd. Bu jumlalarni o‘qib ko‘zlaringizga ishonmagandirsiz? Ishonavering bu uzoq kelajak haqidagi fantastika emas, balki aynan bugungi kunimiz! Keling avval uning nomini tahlil qilsak: u ikkita so‘z «Magnit« va «Levitatsiya« so‘zlarining bosh bo‘g‘inlarining o‘zaro birlashtirlishdan … Читать далее
Tekin tushlik Tekin tushlik 10 nafar o‘smirlar, o‘rta maktabni bitirganliklari munosabati bilan, restoranda do‘stona bayram tushligini uyushtirishdi. Barcha yig‘ilib, birinchi taom dasturxonga tortilganida, yigitchalar bayram stoliga qanday tartibda o‘tirish haqida bahslashib qolishdi. Ulardan biri bo‘yma-bo‘y o‘tirishni taklif qilsa, ikkinchisi familiya bo‘yicha, alifbo tartibida, yana biri esa tug‘ilgan kuni raqamiga qarabo‘tiraylik der edi. Bunday davralarda qiziqqonroq … Читать далее
Atom ichida nimalar bor? Atom nimalardan tarkib topgan? 1913-yilda Daniyalik fizik Nils Bor o‘zining atom tuzilishi haqidagi nazariyasini ilm-fanga taklif etdi. Uning nazariyasi asosida, Rezerford ishlab chiqqan planetar model yotar edi. Ushbu nazariyaga ko‘ra, atom tuzilishi, sayyoralarning markaziy obyekt — Yulduz atrofida o‘z orbitalari bo‘ylab harakatlanishi singari, ya’ni makrodunyo modeliga qiyosan olingan edi (masalan, Yer … Читать далее
Kosmik nurlar Kosmik nurlar Elektr tokining havo orqali sirqib isrof bo‘lishi, elektr energiyasi uzatish tarmoq loyihachi muhandislari uchun muammo sifatida yuzaga chiqishidan ancha avvalroq, ba’zi fizik mutaxassislar, havoning elektr o‘tkazuvchanligidek tushunarsiz jumboq bilan qiziqib qoldilar. Avvaliga takomillashmagan asboblar — yaproqli elektroskoplar, keyinchalik ancha mukammal bo‘lgan tolali elektrmetrlar nuqul dastlabki zaryadlarini yo‘qotar edi, shu bilan birga, … Читать далее
Elektron ozib qoldi… yoxud «nodoimiy» «doimiylar» Elektron ozib qoldi… yoxud «nodoimiy» «doimiylar» Elektron massasi 0.00054857990943(23) emas, balki, 0.000548579909067(14)(9)(2) massaning atom birligini tashkil etadi (qavs ichida, aniq o‘rnatilmagan son qiymatlar keltirilmoqda). Massaning birligining o‘zi esa, 1.66·10−27 kg ni tashkil etadi. Bunday «mayda» sonlar kimga kerak o‘zi? Elektronning massasi shu darajada kichikki, hatto atiga bitta proton va … Читать далее
Zamonamiz alkimyogarlari Zamonamiz alkimyogarlari Yadro reaksiyalari bu — har qanday kimyoviy unsurni oltinga aylantirishni orzu qilgan va buning ilinjida ming bir xil aralashma, qotishma va eritmalarni tayyorlab ko‘rgan o‘rta asr alkimyogarlarining ro‘yobga chiqqan istaklaridir desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Albatta, ularning istaklari aynan o‘sha holatda (ya’ni, istalgan unsurni tillaga aylanitiradigan tarzda) amalga oshgani yo‘q: elementlarning yadrolarini parchalash … Читать далее
Spektroskopiya Spektroskopiya Olmon olimi R.Bunzen o‘zi kashf qilgan gorelkaning issiqlik alangasida moddalarni bug‘ga aylanib, alangani har xil ranglarga bo‘yashini payqadi. Xususan, mis yashil alanga, osh tuzi sariq, stronsiy bo‘lsa to‘q qizil alanga berardi. Gorelkaga moddani quyilsa, alanganing rangi bo‘yicha moddaning tarkibini aniqlash mumkin bo‘ladigandek tuyulardi. Biroq, Bunzen tez orada har xil tarkibli moddalar ba’zi hollarda … Читать далее
Ionosfera Ionosfera Balandlik ortgan sari atmosferada gazlarning zichligi tez kamaya boradi. Ayni vaqtda quyosh spektrining ultrabinafsha qismi intensivlashadi. Bu qisqa to‘lqinli nurlanish atom va molekulalarni ionlashga qodir. Bundan hosil bo‘lgan elektron va ionlar mustaqil ravishda harakatlana boshlaydi. Albatta, o‘rtacha olganda har xil ishorali zaryadlar bir-biriga tortishadi va rekombinatsiyalashadi, ya’ni qayta birikadi. Biroq, ionlar konsentratsiyasi kichik … Читать далее
Messbauer effekti Messbauer effekti Atom yadrosi energiyasi, xuddi atom, molekula va boshqa kvant sistemalarniki kabi, faqat diskret qator qiymatlar olishi mumkin. Ruxsat etilgan energiyali holtalar orasidagi o‘tishlarda yadro elektromagnit to‘lqinlar nurlatadi. Bu to‘lginlarning chastotasi odatda shundayki, ular γ-nurlanishlar sohasida joylashgan bo‘ladi. Tegishli γ-kvantlar yuzdan bir necha millonlargacha elektron volt energiyaga ega bo‘ladi. Bitta yadro shiqargan … Читать далее
Metallar tabiati Metallar tabiati Metallar nisbatan og‘ir, yarqiroq bo‘lib, shaffoflik xususiyati yo‘q. Metallar mustahkam, lekin ularning shaklini bolg‘alab ishlov berish yoki, chig‘irlash orqali o‘zgartirish,shuningdek, eritish va payvandlash mumkin. Metallar yaxshigina elektr va issiqlik o‘tkazuvchanlik xususiyatiga ega. Buning barchasi uchun ular metall bog‘lanishlardan minnatdor bo‘lishlari kerak. Bu bog‘lanishning tabiati shundaki, metallardagi har bir atom, o‘z atrofida … Читать далее