Buyrakdagi tosh nima va belgilari

Ayirish sistemasining eng muhim organlari bo’lgan buyraklar ko’plab muhim vazifalarni bajaradi, ayniqsa organizmdagi moddalar almashinuvi natijasida hosil bo’lgan chiqindilarni chiqarib yuborish. Shu sababli, buyraklardagi eng kichik muammo butun tananing ishiga katta ta’sir qiladi. Buyrak kasalliklaridan biri bo’lgan va tez-tez uchraydigan buyrakda tosh kasalligidir.

Buyrakdagi tosh nima?

Noma’lum sabablarga ko’ra buyrak kanallarida ba’zi minerallarning birikmasidan hosil bo’lgan qattiq tuzilmalar buyrak toshlari deb ataladi. Erkaklarda ayollarga qaraganda 3 barobar ko’p uchraydigan bu kasallik, davolanisa ham, qaytalanish tendentsiyasiga ega. Bu har qanday yoshda kuzatilishi mumkin bo’lsa-da, 30 yoshdan oshgan odamlarda ko’proq uchraydi. Agar buyrak toshlari davolanmasa, ular buyrak kanallarining tiqilib qolishiga olib keladi, bu esa buyrakda bosimning oshishiga olib keladi, kuchli og’riq va organ funktsiyalarining yomonlashishiga olib keladi. Shu sababli, buyrakda toshlari bo’lgan shaxslar og’riq bo’lmasa ham, albatta davolanishlari kerak.

Buyrak toshlarining belgilari qanday?

• Kuchli ko’krak, qorin va bel og’rig’i
• ko’ngil aynishi va qayt qilish
• Siydikning qizarishi

Buyrak toshining sabablari

Buyrak toshlarining paydo bo’lishining aniq sababi ma’lum bo’lmasada, kasallikning rivojlanish xavfini oshiradigan ba’zi omillar mavjud. Oila a’zolarida kimdadair buyrak tosh kasalligi bilan og’rigan odamlar bu kasallikni rivojlanish ehtimoli ko’proq. Noto’g’ri ovqatlanish odatlari ham buyrakda tosh paydo bo’lish xavfini oshirishi mumkin. Buyrak toshlarining paydo bo’lish xavfini oshiradigan boshqa omillar:

• Semirib ketish
• Takroriy siydik yo’llari infektsiyalari
• Ilgari buyrak tosh kasalligiga chalingan
• Jismoniy faoliyatning yetarli emasligi
• Tug’ma buyrak anomaliyalari
• Buyraklarda boshqa har qanday kasallikning mavjudligi
• Surunkali ichak muammolari

Buyrak toshlarining turlari

Buyrak toshlari minerallarga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi:

• Kaltsiy toshlari: Bular kaltsiy oksalat va kaltsiy fosfat kabi kaltsiyning turli birikmalaridan hosil bo’lgan toshlardir. Barcha buyrak toshlarining taxminan 75% kaltsiy toshlaridan iborat.
• Siydik kislotasi toshlari: Bu buyrak toshlarining bir turi bo’lib, odatda yuqori proteinli mahsulotni iste’mol qiladigan odamlarda kuzatiladi.
• Sistin toshlari: Bu buyrak toshining kam uchraydigan turi bo’lsada, odatda metabolik kasalliklar tufayli yuzaga keladi.
• Tsitruvit (infektsiya) toshlari: Odatda siydik yo’llari infektsiyalari sabab bo’lgan bunday tosh juda tez o’sishi tufayli qisqa vaqt ichida buyraklarga jiddiy zarar etkazishi mumkin.

Buyrak toshining diagnostikasi

Buyrak toshlarini tashxislash uchun turli xil laboratoriya testlari, shuningdek, tibbiy asboblar qo’llaniladi. Ushbu diagnostika testlarining ba’zilari quyidagilardan iborat:

• Ultratovush tekshiruvi
• Ureteroskopiya
• Rentgen nurlari
• Kompyuter tomografiyasi (KT)
• Siydik tahlili

Buyrak toshlarini davolash usullari

Buyrak tosh kasalligida davolash jarayoni toshning kattaligi va turi kabi omillarga qarab o’zgaradi. Davolashda qo’llaniladigan ba’zi usullar o’t pufagidagi toshlarni davolashda ham qo’llaniladi. Ba’zi toshlar jarrohliksiz ba’zi dorilar yordamida eritilishi mumkin. Shifokor tavsiyasiga ko’ra qo’llanilishi mumkin bo’lgan dori muolajalari bilan bir qatorda, ayniqsa kichik o’lchamdagi toshlarda, ko’p miqdorda suv iste’mol qilish orqali toshlarning siydik bilan chiqarilishiga erishish mumkin. Ilgari ochiq jarrohlik kattaroq toshlar uchun ishlatilgan. Biroq, texnologiya va tibbiyotning rivojlanishi bilan qiyin tiklanish jarayonini talab qiladigan va kasallikning qaytalanish ehtimolini oshiradigan bu usul o’rnini yangi tibbiy inovatsiyalardan foydalaniladi. 

ESWL erimaydigan va ma’lum bir o’lchamdan past bo’lgan toshlarda, toshni sindirish bilan davolash zarba to’lqinlari (Extracorporeal Schock Wave Lithotripsy) bilan qo’llanilishi mumkin. Bundan tashqari, RIRS davolash sifatida ham tanilgan Retrograd Intrarenal jarrohlik yordamida ureteroskopiya toshni sindirish yoki siydik yo’llaridan olib tashlash bilan ham amalga oshirilishi mumkin. Ba’zi hollarda, tosh to’g’ridan-to’g’ri buyrakdan olib tashlanadigan yopiq buyrak tosh jarrohligi sifatida ham tanilgan nefrolitotomiya afzallik beriladi. Ushbu davolash usullaridan qaysi biri afzalroq bo’ladi, urolog tomonidan batafsil tekshiruvdan so’ng aniqlaniladi