Buyrak yallig’lanishi Nefrit nima

Buyraklar 1 juft bo’lib tanadagi chiqindi moddalarni, zararli tarkibiy qismlarni va ortiqcha suyuqlikni filtrlaydigan va keyin ularni siydik bilan tanadan olib tashlaydigan organlardir. Buyraklarga bu funktsiyalarni bajarishga imkon beruvchi subbirliklarga nefronlar deyiladi. Har bir buyrakda taxminan bir million nefron mavjud. Bu nefronlarning turli sabablar natijasida yallig’lanishi, buyrak yallig’lanishi (nefrit) deb ataladi.

Nefritning turlari

• O’tkir glomerulonefrit: Bu buyrak yallig’lanishi og’ir infektsiya tufayli rivojlanadi. O’tkir glomerulonefrit beta infektsiyasi, gepatit va tomoqdagi OIV kabi kasalliklardan keyin rivojlanishi mumkin. 

• Lupus nefriti: Lupus otoimmün kasallikdir. Shunday qilib, qizil yugurukda bemorning immun tizimi noto’g’ri ravishda tananing o’ziga hujum qiladi. Lupus bilan og’rigan bemorlarning taxminan yarmida immunitet tizimi buyraklarga ham hujum qiladi va buyraklar shikastlanadi. Yallig’lanishning og’irligi va buyrakning shikastlanishi odamdan odamga farq qilishi mumkin. 

• Alport sindromi: Bu sindrom buyrak yetishmovchiligi, shuningdek, ko’rish va eshitish muammolariga olib kelishi mumkin. Alport sindromi genetik jihatdan o’tadi. Shuning uchun, nefritni oilada turli avlodlarda ko’rishga olib kelishi mumkin. Alport sindromi erkaklarda jiddiyroq rivojlanishi mumkin.

• Surunkali glomerulonefrit: Surunkali glomerulonefritda buyrak shikastlanishi kamroq rivojlanadi. Bu jarayonda erta davrda bemorda nefritning bir necha belgilarini ko’rish mumkin. O’tkir va surunkali glomerulonefrit buyrakning jiddiy shikastlanishiga va natijada bemorda buyrak yetishmovchiligiga olib kelishi mumkin. 

• Iga nefropatiya: Bu nefritning eng keng tarqalgan turlaridan biridir. Bu noqulaylik; Buyrakda Iga deb ataladigan antikorlarning to’planishi va yallig’lanishni keltirib chiqarishi tufayli rivojlanadi. Iga odatda immun tizimi zararli mikroorganizmlarga qarshi kurashish uchun ishlab chiqaradigan oqsildir. Biroq, IgA nefropatiyasi bo’lgan bemorlarda bu oqsillar bilan bog’liq muammo mavjud va ular o’z ishlarini qilmaydi. IgAlar qon kanali orqali buyraklarga etib boradi.

• Interstitsial nefrit: yallig’lanishning bu turi; Bu buyrakning suyuqlik bilan to’ldirilgan hududida interstitium deb ataladigan joyda paydo bo’ladi. Interstitsial nefrit infektsiya yoki dori-darmonlar tufayli yuzaga kelishi mumkin va juda tez rivojlanadi. Buyrakdagi yallig’lanishni keltirib chiqargan holat bartaraf etilgandan so’ng, yallig’lanish yo’qoladi. Biroq, ayrim bemorlarda yallig’lanish buyraklarga jiddiy zarar etkazgan bo’lishi mumkin. Bunday bemorlarda buyrak etishmovchiligiga qadar progressiv kasalliklar paydo bo’lishi mumkin. 

Nefritning belgilari

Buyrak yallig’lanishining belgilari bemordagi nefrit turiga qarab farq qilishi mumkin. Kasallikning dastlabki bosqichlarida bemorda buyrak yallig’lanishi belgilari bo’lmasligi mumkin. Kasallik vaqt o’tgan sari, alomatlar yanada og’irlashadi. Buyrak yallig’lanishining belgilari quyidagicha:

• Siydik chiqarish paytida achishish yoki og’riq hissi

• Tez-tez siyish istagi

• Siydikdagi qon yoki yiring 

• Qorin yoki buyrak qismida og’riq

• Ayniqsa, yuz, qo’l va oyoqlarda shish paydo bo’lishi

• qayt qilish, ko’ngil aynishi

Buyrak yallig’lanishiga (nefrit) nima sabab bo’ladi?

Buyrak yallig’lanishining sabablari nefrit turiga qarab farq qilishi mumkin. Ba’zi bemorlarda buyrakda yallig’lanishni keltirib chiqaradigan holatni aniqlash mumkin emas. 

Buyrak yallig’lanishi; Bu Gepatit B, Gepatit C, OIV yoki Beta deb ataladigan bakterial infektsiya tufayli yuzaga kelishi mumkin. Oiladagi ayrim shaxslarda nefritning avlodlar davomida paydo bo’lishi kasallikning genetik sababga ko’ra rivojlanishi mumkinligini ko’rsatadi. Ba’zi dorilar ham nefritga olib kelishi mumkin. Masalan, ba’zi antibiotiklar, steroid bo’lmagan yallig’lanishga qarshi dorilar va diuretiklar; buyrakning yallig’lanishiga olib kelishi mumkin.

Nefrit va boshqa buyrak kasalliklari xavfini oshiradigan ba’zi omillar mavjud. Bu omillar:

• Oila a’zosining buyrak kasalligiga ega bo’lishi

• Gipertenziya

• Qandli diabet

• Semizlik

• Yurak kasalliklari

Ushbu xavf omillarining bir yoki bir nechtasiga ega bo’lgan odamlar muntazam ravishda buyrak tekshiruvidan o’tishlari kerak. Muntazam tekshiruvlar tufayli odamda yuzaga kelishi mumkin bo’lgan buyrak shikastlanishi erta davrda aniqlanishi mumkin. Erta tashxis bemorlarni davolashning muvaffaqiyatli natijasiga katta hissa qo’shadi. Binobarin, buyraklar faoliyatini saqlab qolishda erta tashxis qo‘yish va davolash katta ahamiyatga ega. 

Buyrak yallig’lanishi qanday davolash mumkin

Buyrak yallig’lanishini davolash uchun birinchi navbatda bemorga tegishli tashxis qo’yish kerak.

Tashxis qo’yish uchun birinchi navbatda bemorning kasallik tarixi olinadi va tekshiruv o’tkaziladi. Odatda bemordan so’raladigan birinchi testlar qon va siydik tahlilidir. Qon testi bilan o’lchanadigan BUN va kreatinin qiymatlari buyraklar faoliyati haqida ma’lumot beradi. Qon testi bilan qondagi natriy, kaltsiy, kaliy kabi elektrolitlar darajasini ham tekshirish mumkin. Bu qiymatlar buyraklar yaxshi ishlayotganligini tushunishda ham yordam berishi mumkin.

 Siydikda qon va oqsil mavjudligi siydik tahlili bilan ham tekshiriladi. Buyrakdagi zararni ko’rish uchun KT va ultratovush kabi usullar qo’llaniladi. Buyrak yallig’lanishi tashxisini tasdiqlash uchun buyrak biopsiyasi olinishi mumkin. Bemordagi nefrit turi ham biopsiya bilan aniqlanadi. 

Nefritning har bir turi o’ziga xos davolash usuliga ega. O’tkir nefrit vaqti-vaqti bilan davolanishni talab qilmasdan o’tib ketishi mumkin. Biroq, ko’pincha buyraklar ishlamay qolganda, tanadan ortiqcha suv va chiqindilarni olib tashlash uchun turli xil muolajalar qo’llaniladi. Surunkali nefritda bemor muntazam ravishda nazoratga chaqiriladi. Bemorning buyrak faoliyati va qon bosimi yaqindan nazorat qilinadi. Bunday bemorlar uchun qon bosimini tekshirish va shishishni kamaytiradigan dorilarni qo’llash mumkin. Lupus nefrit kabi holatlarda immunosupressiv dorilar buyurilishi mumkin. 

Nefrit tufayli og’ir buyrak yetishmovchiligini rivojlantirgan bemorlarda dializ bilan davolash foydali bo’lishi mumkin. Dializ bilan bemorning tanasida to’plangan chiqindi moddalar qurilma yordamida tozalanadi. Dializ qurilmasi qondagi zararli moddalarni filtrlash orqali buyrak vazifasini o’z zimmasiga oladi. Buyrak yetishmovchiligini uzoq muddatli davolash buyrak transplantatsiyasi orqali amalga oshiriladi. Bemorga mos keladigan buyrak topilgan taqdirda, bemorga sog’lom buyrak ko’chiriladi.

Organ donori vafot etgan kishi yoki bemorning qarindoshi bo’lishi mumkin. Buyrak transplantatsiyasida muvaffaqiyat ko’rsatkichlari ancha yuqori. Shu sababdan buyrak ko‘chirib o‘tkazgan bemor hayotini sog‘lom davom ettirishi mumkin. Transplantatsiyadan keyin tananing organni rad etishiga yo’l qo’ymaslik uchun bemor immunosupressant preparatlardan foydalanishi mumkin. 

Buyrak yallig’lanishi dietadagi o’zgarishlardan kelib chiqishi mumkin. Nefrit bilan og’rigan bemorlar buyrakni himoya qilish uchun ozroq protein, natriy va kaliyni iste’mol qilishlari mumkin. Nefrit bilan og’rigan bemorlar dietologning yordami bilan mos dietani tayyorlashlari mumkin.