Bolalar uchun urf bo‘lgan va chiroyli kiyim-kechaklar: asosiy g‘oyalar (foto)

((Laboratoriya ishlari), (Seminar mashg‘ulotlari), (Kurs ishi), (Mustaqil

Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti “tasdiqlayman”

ma‘lumotlar berish bo‗yicha bilim, ko‗nikma va malaka hosil qilish.

Fanning vazifasi -talabalarga buyum va mahsulotlar tayyorlash

texnologiyasi haqida asosiy tushuncha va tassavvurlarni rivojlantirish, buyum

va mahsulotlar tayyorlashda xomashyo tanlash hamda tayyorlashni o‗rgatish,

buyum va mahsulotlarni tayyorlashda yig‗ish va tayyor holga keltirish

texnologiyasini, tayyorlangan buyum va mahsulotlarni bezash, pardozlash va

dizayn berish texnologiyasi, buyum va mahsulotlarni tayyorlashda mehnat

muxofazasi va texnikka xavsizligi, zamonaviy ishlab chiqarish jarayonlari va

ulardan foydalanish texnologiyasi haqida bilim, malaka va ko‗nikmalarni

-talabalarga servis xizmati bo‗yicha tikuvchilik buyumlari haqida umumiy

ma‘lumot berish, kiyimlar uchun fason va gazlama tanlash, andaza tayyorlash,

andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va tikish;

-talabalarga servis xizmati bo‗yicha pazandachilikka oid ma‘lumotlar

berish, mahsulotlarga birlamchi ishlov berish, taomlar tayyorlash jarayonini

ko‗rsatib berish, tayyorlangan taomlarni dasturxonga tortish tartibiga oid

ko‗nikma va malakalarni shakllantirish.

II. Asosiy nazariy qism (ma‟ruza mashg„ulotlari)

II.I. Fan tarkibiga quyidagi mavzular kiradi:

1-mavzu.Texnologiya va dizayn. Mahsulot tayyorlash texnologiyasi

fanining maqsad va vazifasi.

Texnologiya va dizayn Maxsulot tayyorlash texnologiyasifanining maqsadi

va vazifalari. Texnologiya va dizayn tushunchasi.Fanining nazariy asoslari,

ishlabchiqarishda yangi texnika va ilg‗or texnologiyalar bilan talabalarni

tanishtirish. Fan texnika taraqqiyotini jadallashtirish omillari va istiqbollari.Ishlab

chiqarishda buyumlar tayyorlashning funksionl vazifalari haqida talabalarni

bilim, malaka va ko‗nikmalar bilan qurollanitirish hamda talabalarda

texnologikkompetensiyalarni rivojlantirish.Buyum turlari va tushunchalari.

2-mavzu.Metall va metallmas konstruksion materiallar to„g„risida

Metall va metallmas konstruksion materiallar to‗g‗risida ma‘lumotlar,

ularning hozirgi zamon jamiyatini shakllanishi, ishlab chiqarishning yangi

sohalari, fani va texnika rivojlanishidagi roli.

3-mavzu. Metalldan tayyorlanadigan buyumlarga xomashyo tanlash va

tayyorlash texnologiyasi.

buyumlarida, xalq xo‗jaligi va ro‗zg‗or asbob-anjomlari ishlab chiqarishda

buyumlarga xomashyo tanlash, cho‗yan, po‗lat va rangli metalldan tayyorlangan

quymalar, bolg‗alangan va shtamplangan xomashyo, po‗latdan sovutilgan va

qizdirilgan hollarda tayyorlangan prokatlar va rangli metall-prokatlari.

Xomashyoning turlari, materialiga, shakliga, detalning xizmat vazifasiga va

mashinalarda yig‗ilgan holda ishlash shart-sharoitlariga bog‗liqligi. Shakldor

detallar tayyorlash jarayonida cho‗zilish va egilish ta‘sirida ishlatiladigan

cho‗yanlar. Bolg‗alash yordamida egilishga, cho‗zilishga buralishga ishlovchi va

ko‗ndalang kesimi bo‗yicha o‗lchamlarida farq bo‗lgan metall xomashyolar.

Aylana, kvadrat, olti burchakli prokatlardan tayyorlangan xomashyo tanlash.

4-mavzu. Zamonaviy asboblar, dastgohlar va qurilmalarni tuzilishi

ishlashi va ulardan foydalanish texnologiyasi.

Zamonaviy yog‗och, metall va plastmassa kesuvchi asboblar, ishlov

beruvchi dastgohlar, yordamchi va asosiy qurilmalar., ularning tuzilishi, ishlash

prinsipi, ishlov berish turlari, vazifasiga ko‗ra tasnifi. Sanoat dastgohlari, ishlab

chiqarishda foydalanilayotgan asbob va qurilmalar, ularning tuzilishi. Zamonaviy

asboblar, dastgohlar va qurilmalardan foydalanish tartibi.

5-mavzu.Qora metallar. Po„lat va cho„yan.

Legirlangan konstruksion va asbobsiz po‗latlar. Maxsus xossalar va ularning

xossalariga legirlovchi elementlarning ta‘siri. Cho‗yan. Oq va kulrang

mustaxkamlikka ega bo‗lgan cho‗yanlar. Bog‗lanuvchan cho‗yanlar. Maxsus

6-mavzu. Rangli metallar va ularning qotishmalari.

Rangli metallar. Rangli metall qotishmalarining turlari. Mis va uning

qotishmalari; alyuminiy va qotishmalar (alyuminiy asosli, magniyli, titanli);

nikel va qiyin eruvchi metall asosli qotishmalar. Ularning tuzilishi xossasi va

7-mavzu.Antifriksion qotishmalar.

Kompozitsion materiallar. Ularning tuzilishi xossasi va ishlatilishi.

8-mavzu.Metall va qotishmalarga termik ishlov berish.

Toblash va bo‗shatish. Normallash va yumshatish. Sovutish va qizdirish

jarayonida sodir bo‗luvchi holat o‗zgarishlar(austenit, perlit, mertensit,

9-mavzu.Metallbuyum va zagotovkalarni yig„ish va biriktirish texnologiyasi.

Yig‗ish ishlarining tashkil qilish shakllari va yig‗ish tamoyillari. Yig‗ish

ishlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish. Podshipnikli yig‗ma birikmalar.

Tishli g‗ildirakli yig‗ma birikmalar. Rezbali birikmalarni yig‗ish. Aylanuvchi

detallarni muvozanatlash. Yig‗ilgan mahsulotni texnik nazoratdan o‗tkazish va

10-mavzu.Detallarga mexanik ishlov berish texnologiyasi.

Ishlov beriladigan yuzalarni o‗lchamlari. Ishlov berilayotgan yuza, bazaviy

yuzala, ishlov berilmaydigan yuza. Aniqlik to‗g‗risida tushuncha. Ishlov berish

aniqligiga ta‘sir etuvchi asosiy omillar. Mexanik ishlov berilgan metall sirtining

11-mavzu. Yuzaning g„adir-budirlik darajasi (bo„yicha qilib aytganda

yuzaning tozaligi yoki tekisligi).

Metall kesish dastgohlari, moslamalar, kesuvchi va o‗lchovchi asboblar

tanlash. Detallarni sinflarga ajratish.Yuzalarga elektr yordamida ishlov berish

12-mavzu. Birikmali detallar tayyorlash, konussimon, shakldor va fason

yuzalar hosil qilish hamda ishlov berish texnologiyasi.

Birikmali falesli detallar tayyorlash, konussimon, shakldor va fason yuzalar

hosil qilish hamda ishlov berish texnologiyasi.

13-mavzu. Metallarni gravyuralash.

Mettallarga rangli lazerli gravyura yordamida kompozitsiya chizish

14-mavzu. Metallarga badiiy ishlov berish texnologiyasi.

Reshetka, eshik, dorvoza va turli hil shakldor buyumlar.

15-mavzu.Yog„ochdan tayyorlanadigan buyumlar va mahsulotlarga

xomashyo tanlash va tayyorlash texnologiyasi.

Yog‗och xomashyo tayyorlash to‗g‗risida asosiy tushunchalar. Buyum yasash

texnologiyasi va yasalgan buyumning sifati, ishlatilgan materialning xossalariga

bog‗liqligi, konstruksion material sifatida qurilishda, mebel va duradgorlik

buyumlarida, sport buyumlarida, musiqa asboblarida, ro‗zg‗or asbob-anjomlari

ishlab chiqarishda buyumlarga xomashyo tanlash.

16-mavzu.Yog„ochdan tayyorlanadigan buyumlar va mahsulotlarga

xomashyo olishda yog„och materiallarini quritish texnologiyasi.

Yog‗ochni quritish to‗g‗risidaasosiy malumotlar, yog‗ochni quritishning

asosiy maqsadi, yog‗ochni ochiq joyda quritish, ochiq joyda quritishni tashkil

etish va amalga oshirish, ochiq joyda quritish usullarining avzalligi va

kamchiliklari. Yog‗ochnisun‘iy quritish, sun‘iy quritishturlari, quritish kameralari

va sushilkalarning xillari, ulardan foydalanish mexanizimlari. Zamonaviy

gidrotermikishlov berish orqali ularni quritish, termoyog‗och materialini olish

17-mavzu. Yog„och, materialixomashyolarini yo„nish, kesish, o„yish va

qirqish texnologiyasi.

Yog‗och materiallarini yo‗nishda ishlatiladigan qo‗l asboblarni tuzilishi va

ishlatish texnologik jarayonlari. Yog‗och materiallarini yo‗ish stanoklar va elektr

qurilmalarni tuzilish va ularni ishga sozlash texnologiyasi. Yog‗och materiallarini

yo‗nishda mehnat havfsizligi qoidalari.

18-mavzu. Yog„ochdan tayyorlanganlarni yig„ish va biriktirish

texnologiyasi.

Yog‗och,asosli buyum va zagotovkalarni yig‗ish va biriktirishda yelimlarning

xillari va asosiy xossalari, kazein va albuminelimlari. Birikma turlar va briktirish

usulari. Detallarni mix, burama mix, yog‗och mixlar bilan biriktirish

texnologiyasi. Birikmani bajarishda qo‗llaniladigan moslamalar, asboblar va

texnologiyasi.Detallarni biriktirishda sifat talabi. Sifatsizlik turlari va ularni

bartaraf qilish texnologiyasi

19-mavzu.Yog„och o„ymakorligi.

Yog‗och o‗ymakorligi ustalari.Yog‗och o‗ymakorligida ishlatiladiganmaterial

va ularning turlari. Daraxt turlari,elimlar.

20-mavzu.Yog„och va fanerlarga kuydirib ishlov berish texnologiyasi.

Yog‗och va fanerlarga kuydirib ishlov berish usullari, yog‗och va fanerlarga

kuydirib ishlov bergvchi asboblari. Yog‗och va fanerlarga kuydirib ishlov

berishda pardozlash va dizayn.

21-mavzu.Yog„och va fanerlarga naqsh berish texnologiyasi.

Yog‗och vafanerlarga oddiy naqsh o‗yish islimiy gullar(1-10).

22-mavzu.Yog„ochlarni o„yib naqsh solish texnologiyasi.

Buyum tanlash o‗lchamini olish unga naqsh chizish va pardoz berish

23-mavzu.Ganch o„ymakorligi.

Ganch o‗ymakorligi turlari .Zamin o‗yma. Chuqur o‗yma.

24-mavzu.Ganch o„ymakorligida ishlatiladigan materiallar va ularni

ishlatish texnologiyasi.

Ganch. Tez ganch. Soxta ganch. Dug‗ob usuli. Xovonda. Gips. Shirach.

25-mavzu Ganchda ishlatiladigan asbob uskunalar.

Jarroxlik pichog‗i(skalpel),iskana,shuturgardon,pux qalam,minqor, morpech

qalam, lux,piltaqalam, nova,shukufta,lo‗laka, sharafa qalamlar

26-mavzu. Oddiy naqsh namunalarini chizish.

Bargli zanjira,yakraftor,bargli raftor,bargli islimi,aylana islimi,mexrob

islimibofta islimi, islimi shkufta.

27-mavzu. Me‟moriy obida.

Me‘moriy obidalar va ulardagi naqshlar, ganchlar, yog‗och o‗ymakorligi

Amir Temur qurdirgan m‘emoriy obidalar.

28- mavzu. Zamonaviy inshootlar.

29-mavzu. Rezina materiallar.

Rezina turlari, tarkibixossasivaishlatilishi.

30-mavzu.Rezinadandetallar,tayyorlashtexnologiyasi.

Xom rezina tayyorlash. Xom rezinadan turli qalinlikdagi list, lenta, matolar, har

xil shakldagi zagotovka, trubka, chilvir, murakkab shaklli buyumlar tayyorla.

30-mavzu.Elimlovchimateriallar.

Yelimlovchi materiallarning tarkibi, ularning klassifikatsiyasi va ishlatilishi.

Laklovchi va bo‗yovchi materiallar. Laklovchi va bo‗yash materiallarining

klassifikatsiyasi, ishlatilishi va ularni qo‗llash metodlari.

31-mavzu. Plyonka va list ko„rinishidagi pardozlash materialari.

Polimerli plyonkalar va ularning turlari. Smola shimdirilgan qog‗oz asosli

pardozlash materialari. Qisman polikondensatsiyalangan smola shimdirilgan

qog‗oz asosli plyonkalar. Shimilgan smola to‗liq qotgan list varulon materiallar.

Lok-bo‗yoq materiallar va parda qatlamlarning klassifikasiyasi hamda

belgilanishi. Suv bilan suyultiradigan lok-bo‗yoq materialar.

32-mavzu. Pardoz materiallarni qoplash usullari.

Pilta va detallarni list hamda plyonka materiallar bilan qoplash. Yog‗och pilitali

materiallarni laminarlash usuli bilan pardozlash. Suyuq lok-bo‗yoq materiallarni

pnevmatik purkash uslida qoplash.

33-mavzu Loklarni qizdirib purkashusullari

Loklarni qizdirib purkash va bunda ishlatiladigan asbob-uskunalar. Lok-bo‗yoq

materiallarini mexanik usulda purkash. Lok-bo‗yoqlarni yuqori kuchlanishli

elektrmaydonida purkash. Elektor maydonida purkashda ishlatiladigan asbob-

uskunalar. Lokbo‗yoq materiallarini botirib olish usulda qoplash.

34–mavzu. Lok-bo„yoq parda qatlamlarini quritish usularii va ish rejimlari.

Parda qatlamlari xosil bo‗lish jarayonlari. Uchuchan erituvchilarning bug‗lanish

xisobiga qoplamalarning qotishi. Parda qatlam sirtini ko‗rkamlashtirish, tekislash

usullari. Parda qatlam sirtini jilvirlash yo‗li bilan tekislash. Parda qatlam sirtini

jilovlash orqali siliqlash.

35-mavzu. Shisha materiallari.

Shishaning tuzilishi, tarkibi, xossalari. Shisha olish uchun xomashyo. Shisha

klassifikasiyasi va ishlatilishi. Shishadan tayyorlanganlangan maxsulotlarga

mexanik va termik ishlov berish.

36-mavzu. Plastik massalar.

Plastik massalar oddiy, murakkab, to‗ldirgichlar, stablizatorlar, katalizatorlar.

Termoplastik va termoreaktiv plastmassalar.

37-mavzu. Plastmassalardan detallar tayyorlash texnologiyasi.

Quyish usuli, qizdirib presslash, ular ichida bosim bilan quyish, siqib

chiqarish, presslash usulidadetallar tayyorlash.

38-mavzu. Kompozitsion materiallar.

Kompozitsion materiallarga ishlov berish texnologiyasi. Kompozitsion

materiallar tayyorlashning muhim texnologik usullari, kompozitsion materiallar

tayyorlashning muhim texnologik usullari. Asfalt qoplamalari va ularning tarkibi,

polimer kompozitsion materiallar, keramik kompozitsion materiallar ishlab

chiqarilishi va qo‗llanilishi.

39-mavzu.Keramika va elektrotexnik materiallarga ishlov berish

texnologiyasi.

Keramik materiallarning turlari va ularga mexanik va harorat xossalarini

bilgan xolda, yani qattiqligi, mustaxkamligi va yuqori haroratlarga chidamliligini

inobatga olib ishlov berish jarayonlari Elektr texnik po‗latlarga ishlab chiqarish

va ishlov berish. Zamonaviy ishlab chiqarish obektlari va sohalari

40-mavzu. Elektr montaj ishlar.

Elektr montaj ishlari, ularda foydalaniladigan asboblar turlari va tuzilishi.

Elektr montaj ishlarida ish o‗rnini tashkil qilish. Elektr o‗tkazish sim turlari.

Elektr montaj ishlarini bajarish usullari va ularda foydalaniladigan asboblarni

1-mavzu.Fanning maqsad va vazifalari. Texnika havfsizligi qoidalari.

Tikuvchilik buyumlari haqida umumiy ma‟lumot berish, ularga fason va

gazlama tanlash.

Fanning maqsad va vazifalari, texnika havfsizligi qoidalari haqida ma‘lumot

berish. Tikuvchilik buyumlari haqida umumiy ma‘lumot berish, ularga fason va

2-mavzu. Tikuvchilik buyumlarini tikish uchun andaza tayyorlash, andazani

gazlamaga joylashtirish, bichish va tikish texnologiyasi.

Tikuvchilik buyumlarini tikish uchun andaza tayyorlash, andazani gazlamaga

joylashtirish, bichiladigan bo‗laklar uchun beriladigan chok haqlari, ip

yo‗nalishlari haqida, bichish va bichilgan bo‗laklarga ishlov berish, tikish,

kiyimni birinchi va ikkinchi kiydirib ko‗rishga tayyorlash, kiyimga NIIB, kiyimni

tikib bitirish va bezaklarini tikish texnologiyasi.

3-mavzu. Oshxonada kiyiladigan kiyimlar haqida ma‟lumot, ularga

gazlama va fason tanlash.

Oshxonada kiyiladigan kiyimlarhaqida ma‘lumot berish. Oshxonada kiyiladigan

fartuk, ro‗mol uchun fason va gazlama tanlash, ushlagichlar va choynak uchun

yopgichlar uchun gazlama tanlash, andaza tayyorlash, andazaga fason chiziqlarini

4-mavzu. O„g„il bolalar kiyimlari haqida ma‟lumot, ularga gazlama va fason

lumotberish.Go‗daklarlarkiyimlari ularning bichimlari, tikiladigan chok turlari,

gazlamalari haqida ma‘lumot berish, o‗g‗il bolalar ich kiyimi, o‗g‗il bolalar

ko‗ylagi, o‗g‗il bolalar shimi uchun andaza tayyorlash, andazaga fason

chiziqlarini kiritish, gazlama tanlash.

5-mavzu.Qiz bolalar kiyimlari haqida ma‟lumot, ularga gazlama va fason

Qiz bolalar kiyimlari va ularning bichimlari haqida ma‘lumot berish. Qiz bolalar

tungi ko‗ylagi, maktab yoshigacha bo‗lgan qizlar ko‗ylagi, maktab yoshidagi

qizlar ko‗ylagi, qiz bolalar yubkalari uchun gazlama, fason tanlash, andaza

tayyorlash va andazaga fason chiziqlarini kiritish.

6-mavzu. Ayollar kiyimlari haqida ma‟lumot, ularga gazlama va fason

Ayollar kiyimlari va ularning bichimlari haqida ma‘lumot berish. Ayollar ich

kiyimlar, ayollar tungi ko‗ylagi, ayollar uchun yubka, bluzka, ayollar milliy

ko‗ylagi, ayollar ko‗ylagi, ayollar pidjagilariga fason, gazlama tanlash va andaza

tayyorlashva andazaga fason chiziqlarini kiritish.

7-mavzu. Erkaklar kiyimlari haqida ma‟lumot, ularga gazlama va fason

Erkaklar kiyimlari haqida, ularning bichimlari haqida ma‘lumot berish. Erkaklar

ich kiyimi, erkaklar tungi kiyimi, erkaklar ko‗ylagi, erkaklar shimi, erkaklar

kurtkalariga gazlama fason tanlash, andaza tayyorlash va andazaga fason

8-mavzu. Oziq ovqat mahsulotlari turlari. Sabzavotlar ularning turlari

tarkibi ozuqaviy qiymati.

Oziq ovqat mahsulotlari turlari Sabzavotlar ularning turlari tarkibi ozuqaviy

qiymati. Sabzavotlarga birlamchi ishlov berish va turli taomlar uchun to‗g‗rash

usullari. Sabzavotlardan yaxna taomlar tayyorlash, dasturxonga tortish tartibi.

Sabzavotlarni pishirish usullari (qaynatish, qovurish, bug‗dadimlash). Issiq ishlov

berish usullari. Qaynatish va qovurish usullari. Mahsulotlarga issiq ishlov

berilganda bo‗ladigan o‗zgarishlar. Kartoshka bo‗tqasini tayyorlash texnologiyasi

(kartoshka bo‗tqasini tayyorlash bosqichlari va texnika xavfsizligi qoidalari).

9-mavzu. Don va don mahsulotlari ularning ozuqaviy qiymati va taom

Don va don mahsulotlari turlari. Yorma bo‗tqalar tayyorlash texnologiyasi.

Makaron mahsulotlaridan tayyorlangan taomlar. Yorma, dukkakli va makaron

mahsulotlariga dastlabki ishlov berish.Yorma taomlari sifatiga qo‗yiladigan

10-mavzu.Xamirdan tayyorlanadigan mahsulotlar

Xamirturushli xamir ishlab chiqarish texnologiyasi. Xamirturushsiz

(presslangan) xamir ishlab chiqarish. Qatlamli xamir. Uvalanadigan oshirma

xamir. Pishirilgan xamir. Biskvitli xamir. Kekslar uchun xamir. Xamir turushli

xamirdan mahsulot ishlab chiqarish. Xamirturushsiz (oddiy) xamirdan

mahsulotlar ishlab chiqarish. Xamirdan mahsulotlar pishirish.. Xamirni

pishirishda yuz beradigan jarayonlar. Xamirturushli xamir uchun qiyma

tayyorlash .Xamirdan tayyorlangan yarim tayyor mahsulotlarni bezash.

11-mavzu.Tuxum va uning ozuqaviy qiymati, pishirish usullari

Tuxumning ozuqaviy qiymati (qaynatish, qovurish) Tuxum va uning

ozuqaviy qiymati, pishirish usullari va xavfsizlik texnikasi qoidalari. Ochiq,

yopiq va gazak uchun buterbrodlarni tayyorlash va dasturxonga tortish va

xavfsizlik texnikasi qoidalari.

12-mavzu: Parxez taomlari ularni tayyorlash tartibi

Parhez №1 Parhez №2 Parhez №3 Parhez №4 Parhez №5 Parhez №6 Parhez №7

Parhez №8 Parhez №9 Parhez №10 Parhez №11 Parhez №12 Parhez №13uchun

taom tayyorlash. Mahsulotlarga umumiy tavsif berish va ovqatlarni tayyorlash

13-mavzu. Issiq ichimlik va shifobaxsh damlamalarni tayyorlash

texnologiyasi

Issiq ichimlik va shifobaxsh damlamalarni tayyorlash texnologiyasi va

xavfsizlik texnikasi qoidalari. Choy ishlab chiqarish, navlari, sifatiga bo‗lgan

ovqatlanishdagi ahamiyati, turlari, pazandalikda ishlatilishi. Oziq-ovqat

14-mavzu. Un va don mahsulotlarining ozuqaviy qiymati va ahamiyati.

Xamir turlari va uni tayyorlash texnologiyasi. Non yoki lochira pishirish

texnologiyasi. chak-chak tayyorlash texnologiyasi va dasturxonga tortish tartibi.

Biskvit xamirini tayyorlash texnologiyasi va bezash. Don mahsulotlari turlari.

Yormalar turlari, sifati, pazandachilikda ishlatilishi. Un, un sifati ko‗rsatkichlari,

sifatini aniqlash usullari. Non va non mahsulotlari turlari, sifati ko‗rsatkichlari,

saqlash sharoiti. Makaron mahsulotlari ishlab chiqarish, turlari, navlari,

15-mavzu.Sut va sut mahsulot turlari, sifatiga bo„lgan talablar,

saqlanishi va muddati. Shirguruch pishirish va dasturxonga tortish qoidalari

Sut va sut mahsulotlarining oziqlik qiymati. Sut turlari. Qaymoq. Achitilgan

sut mahsulotlari ishlab chiqarish jarayoni, sifati, saqlash sharoiti. Qayta ishlangan

sut mahsulotlari turlari. Pishloq ishlab chiqarish, uning turlari, sifati, saqlash

sharoiti va muddatlari. Sut va sut mahsulot turlari, sifatiga bo‗lgan talablar,

saqlanishi va muddati. Shirguruch pishirish va dasturxonga tortish qoidalari

16-mavzu. Go„sht (mol, qo„y, tovuq) va baliq mahsulotlarning ozuqaviy

qiymati, ahamiyati, turlari, ularning sifatiga bo„lgan talablar.

Go‗sht (mol, qo‗y, tovuq) va baliq mahsulotlarning ozuqaviy qiymati,

ahamiyati, turlari, ularning sifatiga bo‗lgan talablar Go‗sht yoki baliqni (tozalash)

va bo‗laklarga bo‗lish tartibi. Go‗shtga birlamchi ishlov berish. Go‗shtdan yarim

tayyor masalliqlar. Parranda go‗shtiga birlamchi ishlov berish va yarim tayyor

17- mavzu. Baliqlar. Saqlash va qayta ishlash jarayoni

Baliqning kimyoviy tarkibi va oziqlik qiymati. Baliq oilalari. Tirik,

sovutilgan, muzlatilgan baliqlarning sifat ko‗rsatkichlari. Baliqqa birlamchi

ishlov berish va yarim tayyor masalliqlar tayyorlash. Tuzlangan, quritilgan,

dudlangan baliqlar. Baliq konservalari. Ikraning oziqlik qiymati, turlari.

III. Amaliy mashg„ulotlari buyicha ko„rsatma va tavsiyalar

((Laboratoriya ishlari), (Seminar mashg‘ulotlari), (Kurs ishi), (Mustaqil

ta’lim) o‘quv rejada ko‘rsatilgan turi (nomi) bo‘yicha yoziladi)

Amaliy mashg‗ulotlar uchun quyidagi mavzular tavsiya etiladi:

1.Simlar bilan ishlash vaulardan turli hil buyumlar tayyorlashni o‗rganish.

2.Xalq hunarmandchiligi buyumlarini tayyorlash (chakkich,turli hil metall

3.Zargarlik buyumlarini tayyorlashni o‗rganish.

4.Yupqa metall listlardan qoliplar tayyorlashni o‗rganish.

6. Hovli uchun panjara tayyorlashni o‗rganish.

7.Metall listlardan eshik vadarvozalar tayyorlashni o‗rganish.

8. Metall listlardan turli hil maket va modellar tayyorlashni o‗rganish

9. Metall listlardan xalq hunarmandchiligiga oid ihtiyoriy o‗z qiziqishiga ko‗ra

buyumlarini tayyorlashni o‗rganish.

10. Metall listlargarangli lazerli gravyura yordamida kompozitsiya chizishni

11. Yog‗ochdan bolalar stulchasini tayyorlashni o‗rganish.

12.Faneralardan xalqhunarmandchilik buyumlarini tayyorlashni o‗rganish.

13.Kulolchilik buyumlarini tayyorlashni o‗rganish.

14.To‗rt burchakli, uch burchakli, ovalsimon shukatulka(quticha) tayyorlashni

15.Zamonaviy telefon, kitob javoni hamda oshxona jihozlarini tayyorlashni

16.Turli hil materiallardan foydalanib xona intereri modeli va maketini

17. Turli hil materiallardan foydalanib me‘moriy obidalar modeli va maketini

18.Ganchdan turli hil formadagi buyumlar, modellarini tayyorlashni o‗rganish.

19. Turli hil materiallardan foydalanib turli hil formadagi , shakldagi yog‗och

o‗ymakorlik buyumlarini, tayyorlashni o‗rganish.

20. Turli hil organik materiallardan foydalanib turli hil formadagi, shakldagi

interer buyumlarini, modellarini tayyorlashni o‗rganish.

21.Rezina,shisha materiallardan foydalanib turli hil formadagi buyumlar,

modellarini tayyorlashni o‗rganish.

22.Polimer (plastmasc massalar) materiallardan foydalanib turli hil formadagi

buyumlar, modellarini tayyorlashni o‗rganish.

23. Kompozitsion materiallardan foydalanib turli hil formadagi, shakldagi interer

buyumlarini, modellarini tayyorlashni o‗rganish.

24. Shishadan tayyorlangan maxsulotlarga mexanik va termik ishlov berishni

25. Zamonaviy keramik ishlab chiqarish ob‘ektlari va sohalarini o‗rganish.

26. Elektr montaj ishlarini bajarish usullari va ularda foydalaniladigan asboblarni

ishlatish texnologiyasini o‗rganish.

27.Kompozitsion materiallar tayyorlashning muhim texnologik usullarini

28. Qurilishda va mebellar ishlab chiqarishda tabiiy holida yoki qayta ishlangan

holida qo‗llaniladigan smolalarni o‗rganish.

Qizlar uchun

1. Texnika havfsizligi qoidalari. Tikuvchilik buyumlari haqida umumiy ma‘lumot

berish, ularga fason va gazlama tanlash, andaza tayyorlash, andazaga fason

chiziqlarini kiritish texnologiyasi.

2. Qiz bolalar uchun oshxona fartugi va ro‗moli uchun andazani gazlamaga

joylashtirish, bichish va tikish.

3. Choynak yopqichi va tagligi uchun andazani gazlamaga joylashtirish, bichish

4. Chaqaloqlar kiyimlari uchun andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va

5. O‗g‗il bolalar ich kiyimi uchun andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va

6. O‗g‗il bolalar ko‗ylagi uchun andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va

7- mavzu.O‗g‗il bolalar shimi uchun andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va

8.Qiz bolalar tungi ko‗ylagi uchun andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va

9.Maktab yoshigacha bo‗lgan qizlar ko‗ylagi uchun andazani gazlamaga

joylashtirish, bichish va tikish.

10.Maktabyoshidagi qizlar ko‗ylagi uchun andazani gazlamaga joylashtirish,

bichish va tikish.

11.Qiz bolalar yubkalari uchun andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va

12.Ayollar ich kiyimi uchun andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va tikish.

13. Ayollar kiyimidagi vitochkalar uchun andazani gazlamaga joylashtirish,

bichish va tikish.

14. Ayollar tungi ko‗ylagi uchun andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va

15. Ayollar yubkasi uchun andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va tikish.

16. Ayollar bluzkasi uchun andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va tikish.

17. Ayollar milliy ko‗ylagi uchun andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va

18. Ayollar ko‗ylagi uchun andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va tikish.

19. Ayollar pidjagi uchun andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va tikish.

20. Erkaklar ich kiyimi uchun andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va tikish.

21.Erkaklar tungi kiyimi uchun andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va

22.Erkaklar ko‗ylagi uchun andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va tikish.

23.Erkaklar shimi uchun andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va tikish.

24.Erkaklar kurtkasi uchun andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va tikish.

25.Sabzavotlarga birlamchi ishlov berish va turli taomlar uchun to‗g‗rash usullari.

26. Sabzavotlardan yaxna taomlar tayyorlash, dasturxonga tortish tartibi

27. Sabzavotlarni pishirish usullari (qaynatish, qovurish, bug‗da dimlash).Issiq

ishlov berishu sullari.

28. Kartoshka bo‗tqasini tayyorlash texnologiyasi (Kartoshka bo‗tqasini

tayyorlash bosqichlari va texnika xavfsizligi qoidalari).

29. Yorma bo‗tqalar tayyorlash texnologiyasi.

30. Makaron mahsulotlaridan tayyorlangan taomlar.

31. Qatlamli xamir. Uvalanadigan oshirma xamir.

32. Pishirilgan xamir. Biskvitli xamir. Kekslar uchun xamir.

33. Xamirdan mahsulotlar pishirish..

34. Ochiq, yopiq va gazak uchun buterbrodlarni tayyorlash va dasturxonga tortish

35. Parxez taomlari ularni tayyorlash tartibi Mahsulotlarga umumiy tavsif berish

va ovqatlarni tayyorlash usullari

36. Issiq ichimlik va shifobaxsh damlamalarni tayyorlash texnologiyasi

37. Quymoq tayyorlash tartibi va dasturxonga tortish. Ertalabki nonushta uchun

38. Xamirli taomlar tayyorlash texnologiyasi

39. O‗zbek milliy suyuq taomlarini tayyorlash texnologiyasi

40.Parranda go‗shtiga birlamchi ishlov berish va yarim tayyor masalliqlar

41. Baliq (tozalash) go‗shtiga birlamchi ishlov berish va yarim tayyor masalliqlar

42. Go‗sht (mol, qo‗y, tovuq) va baliq mahsulotlaridan taom tayyorlash

43. Milliy palov tayyorlash texnologiyasi

44. Do‗lmalar tayyorlash texnologiyasi

Amaliy mashg‗ulotlar multimedia qurilmalari bilan jihozlangan auditoriyada

bir akademik guruhga bir professor-o‗qituvchi tomonidan o‗tkazilishi zarur.

Mashg‗ulotlar faol va interfaktiv usullar yordamida o‗tilishi, mos ravishda

munosib pedagogik va axborot texnologiyalar qo‗llanilishi maqsadga muvofiq.

. Kurs ishi bo„yicha ko„rsatma va tavsiyalar.

Kurs ishi uchun quyidagi mavzular tavsiya etiladi:

1. Texnologiya va dizayn fanining maqsadi va vazifalari. Texnologiya va dizayn

tushunchasi. Texnologiya va dizayn fanining nazariy asoslari, ishlab chiqarishda

yangi texnika va ilg‗or texnologiyalar bilan talabalarni o‗rganish.

2-mavzu. Fan texnika taraqqiyotini jadallashtirish omillari va istiqbollarini

3. Ishlab chiqarishda buyumlar tayyorlashning funksional vazifalarini

4. Yog‗och xomashyo tayyorlash to‗g‗risida asosiy tushunchalar. Buyum

yasash texnologiyasi va yasalgan buyumning sifati, ishlatilgan materialnin

gxossalariga bog‗liqligini o‗rganish.

5. Konstruksion material sifatida qurilishda, mebel va duradgorlik buyumlarida,

sport buyumlarida, musiqa asboblarida, ro‗zg‗or asbob anjomlari ishlab

chiqarishda buyumlarga xomashyo tanlashni o‗rganish.

6. Rossiya va uzoq sharq yerlarida o‗stiriladigan daraxtdan tayyorlangan

yog‗och turlari va xomashyosi, ularning o‗rnini bosadigan mahalliy daraxt

turlari, mahalliy daraxt turlardan tayyorlangan yog‗och xomashyolarni

7. Mahalliy daraxt turlardan tayyorlangan yog‗och xomashyolarni olish, saqlash,

ishlab chiqarishni o‗rganish.

8. Yog‗och xomashyoning musahkamligi, qattiqligi, qayishqoqligi, plastikligi,

mo‗rtligi va sifatiga qo‗yiladigan talablarni o‗rganish.

9. Yog‗ochdan tayyorlanadigan buyumlar va mahsulotlarga xomashyo tanlash

va tayyorlashda yog‗och materiallarning xossalari va ishlatilishini o‗rganish.

10. Yog‗och xomashyodagi nuqsonlarni aniqlash va ularni bartaraf etishni

11. Yog‗och xomashyo tanlashda yog‗ochturlarini guruhlarga bo‗lishni

12.Tanlangan xomashyoning har xil mixlarni ushlab turish xususiyatlarini

13.Yog‗ochni quritish to‗g‗risida asosiy ma‘lumotlar, yog‗ochni quritishning

asosiy maqsadi, yog‗ochni ochiq joyda quritishni o‗rganish.

14.Ochiq joyda quritishni tashkil etish va amalga oshirish, ochiq joyda quritish

usullarining avzalligi va kamchiliklarini o‗rganish.

15. Yog‗ochni sunniy quritish, sun‘iy quritish turlari, quritish kameralari va

sushilkalarning xillari, ulardan foydalanish mexanizimlarini o‗rganish.

16. Konstruksion material sifatida qurilishda, mebel va duradgorlik

buyumlarida, xalq xo‗jaligi va ro‗zg‗or asbob-anjomlari ishlab chiqarishda

buyumlarga xomashyo tanlashni o‗rganish.

17.Cho‗yan, po‗lat va rangli metalldan tayyorlangan quymalarni o‗rganish.

18. Bolg‗alangan va shtamplangan xomashyoni o‗rganish.

19. Po‗latdan sovutilgan va qizdirilgan hollarda tayyorlangan prokatlar va rangli

20. Xomashyoning turlari, materialiga, shakliga, detalning xizmat vazifasiga va

mashinalarda yig‗ilgan holda ishlash shart-sharoitlariga bog‗liqligi. Shakldor

detallar tayyorlash jarayonida cho‗zilish va egilish ta‘sirida ishlatiladigan

21. Bolg‗alash yordamida egilishga, cho‗zilishga buralishga ishlovchi va

ko‗ndalang kesimi bo‗yicha o‗lchamlarida farq bo‗lgan metall xomashyolarni

22. Katta o‗lchamli detallar uchun donali va kichik seriyali ishlab chiqarish

sharoitida yoki boshqa hollarda kichik detallar uchun xomashyo tanlashni

23.Shtamplangan xomashyo, tunika. Aylana, kvadrat, oltiburchakli prokatlardan

tayyorlangan xomashyo tanlashni o‗rganish.

24. Yuqori molekulyar kimyoviy birikmali polimerlar, sintetik smolalar.

Polimerlanish smolalari termoplastik, termoreaktiv plastmassali buyumlar

tayyorlashda ishlatiladigan xomashyoni o‗rganish.

25. Qurilishda va mebellar ishlab chiqarishda tabiiy holida yoki qayta ishlangan

holida qo‗llaniladigan smolalar, bakelitlangan fanerlar, yog‗och-qatlamli va

qog‗oz-qatlamli plastiklar tayyorlashda ishlatiladigan xomashyoni o‗rganish.

26. Fenoplastlar tayyorlashda ishlatiladigan polikondensassiyalashgan sintetik

smolalarni tanlashni o‗rganish.

27. Rezorsin-formaldegid smola, karbomidsmolalar, poliefirsmolalar, epoksid

smolalar tarkibi va xossalari, buyumlar tayyorlashda ularni ishlatilish sohalarini

28. Sanoat ishlab chiqarish, qishloq xo‗jaligi, zargarlik buyumlari, maishiy uy

ro‗zg‗or buyumlari va mahsulotlarni tayyorlashda xomashyo va buyumlarni

rejalash, o‗lchash, texnologik xarita tuzish, eskizlar tayyorlash va texnologik

29.Sanoat ishlab chiqarish, qishloq xo‗jaligi, zargarlik buyumlari, maishiy uy

ro‗zg‗or buyumlari va mahsulotlarni tayyorlashda xomashyo texnologik

jarayonlarni loyihalash texnologiyasini o‗rganish.

30.Yog‗och materiallarini yo‗nishda ishlatiladigan qo‗l asboblarni tuzilishi va

ishlatish texnologik jarayonlarini o‗rganish.

31. Yog‗och materiallarini yo‗nish stanoklari va elektr qurilmalarni tuzilishi va

ularni ishga sozlash texnologiyasi. Yog‗och materiallarini yo‗nishda mehnat

havfsizligi qoidalarini o‗rganish.

32. Birikmali detallar tayyorlash, konussimon, shakldor va fason yuzalar hosil

qilish hamda ishlov berish texnologiyasini o‗rganish.

33. Keramik kompozitsion materiallar ishlab chiqarilishi va qo‗llanilishini

34. Rezina turlari, tarkibi xossasi va ishlatilishini o‗rganish.

35. Yelimlovchi materiallarning tarkibi, ularning klassifikasiyasi va ishlatilishi.

36. Polimerli plyonkalar va ularning turlari. Smola shimdirilgan qog‗oz asosli

pardozlash materialarini o‗rganish.

37. Loklarni qizdirib purkash va bunda ishlatiladigan asbob-uskunalarni

38. Parda qatlamlari xosil bo‗lish jarayonlari. Uchuvchan ertuvchilarning

bug‗lanish xisobiga qoplamalarning qotishni o‗rganish.

39.Plastmassalardan detallar tayyorlash texnologiyasini o‗rganish..

40. Kompozitsion materiallarga ishlov berish texnologiyasini o‗rganish.

1. Oshxonada kiyiladigan kiyimlarning bichilgan bo‗laklariga ishlov berish,

kiydirib ko‗rishga tayyorlash.

2. O‗g‗il bolalar kiyimlarning bichilgan bo‗laklariga ishlov berish, kiydirib

3. Qiz bolalar kiyimlarning bichilgan bo‗laklariga ishlov berish, kiydirib

4. Ayollar kiyimlarning bichilgan bo‗laklariga ishlov berish, kiydirib ko‗rishga

5. Erkaklar kiyimlarning bichilgan bo‗laklariga ishlov berish, kiydirib ko‗rishga

6. Suyuq taomlar tayyorlash jarayonini o‗rgatish

7. Sabzavotlardan taomlar tayyorlashni o‗rgatish

8. Tuxum va tvorogdan taomlar tayyorlashni o‗rgatish

9. Baliqdan taomlar tayyorlashni o‗rgatish

10.Go‗shtdan taomlar tayyorlashni o‗rgatish

11. Yaxna taom vatamaddilarnitayyorlashjarayoninio‗rgatish

12. Shirin taomlarni tayyorlashni o‗rgatish

14. Xamir mahsulotlari va taomlarini tayyorlash jarayonini o‗rgatish

15. Dasturxon tuzash qoidalari o‗rgatish

16. Parxez taomlarini tayyorlashni o‗rgatish

.Mustaqil ta‟lim va mustaqil ishlar

Mustaqil ta‘lim uchun tavsiya etiladigan mavzular:

1.O‗zbekistonda xalq amaliy san‘ati va milliy hunarmandchilikning rivojlanishi.

2. Kandakorlik san‘ati. Kandakorlar tomonidan tayyorlangan milliy idishlar.

3. Amaliy san‘at maktablari va ulardagi o‗ziga xosliklar.

4. Amaliy san‘atda naqqoshlikning ishlatilish sohalari va turli xil amaliy san‘at

asarlariga naqsh bajarish uslublaridagi farqlar.

5. Kulolchilik mahsulotlarini tayyorlash jarayoni va ularda mahalliy o‗ziga

xosliklarning aks etishi

6. Kandakorlik san‘ati. Kandakorlar tomonidan tayyorlangan milliy idishlar.

Qizlar uchun

1. O‗g‗il bolalar kiyimlari uchun fason va gazlama tanlash, andaza tayyorlash,

andazaga fason chiziqlarini kiritish, andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va

tikish, texnologik xarita yaratish.

2. Qiz bolalar kiyimlari uchun fason va gazlama tanlash, andaza tayyorlash,

andazaga fason chiziqlarini kiritish, andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va

tikish, texnologik xarita yaratish.

3. Ayollar kiyimlari kiyimlari uchun fason va gazlama tanlash, andaza tayyorlash,

andazaga fason chiziqlarini kiritish, andazani gazlamaga joylashtirish, bichish va

tikish, texnologik xarita yaratish.

4. Erkaklar kiyimlari kiyimlari uchun fason va gazlama tanlash, andaza

tayyorlash, andazaga fason chiziqlarini kiritish, andazani gazlamaga joylashtirish,

bichish va tikish, texnologik xarita yaratish.

5. Ayollar kiyimlarini murakkab fasondagi kiyimlari kiyimlari uchun fason va

gazlama tanlash, andaza tayyorlash, andazaga fason chiziqlarini kiritish, andazani

gazlamaga joylashtirish, bichish va tikish, texnologik xarita yaratish.

6. Suyuq taomlar tayyorlash jarayonini texnologiyasi.

VI. Fan o„qitilishining natijalari (shakllanadigan kompetensiyalar)

Fanni o‗zlashtirish natijasida talaba:

– dizayn va badiiy loyihalashning turmushdagi va mehnat ta‘limi o‗qituvchisining

kasbiy faoliyatidagi ahamiyati, buyumlarni badiiy loyihalash metodlari, belgi va

ramzlar, sanoat grafikasi asoslari, hajmli maket tayyorlash asoslari bo‗yicha

– – tikuvchilik buyumlari uchun gazlama tanlash, andaza tayyorlash, bichish va

– O‗zbekistonda yetishtiriladigan va ishlab chiqariladigan oziq-ovkat

mahsulotlariga issiqlik ishlovi berish usullarini, mahsulotlarga issiqlik ishlovi

berishda qo‗llaniladigan zamonaviy jihozlar, o‗zbek milliy taomlari turlarini va

ularni tayyorlash jarayonini, taomlarni tayyorlashda ish joyini tashkil etish,

sanitariya – gigiyena qoidalari xaqida tasavvur va bilimga ega bo‘lishi;

– O‗zbekistonda zamonaviy san‘at va milliy hunarmandchilik maktablari va ularni

rivojlanish tarixi, o‗ziga xos xususiyatlari, naqqoshlik san‘ati, naqsh turlari va

ulardagi ramziy ma‘nolar, naqshlarni bajarish bosqichlari va naqshni taxt qilish;

– tikuvchilik buyumlari uchun gazlama tanlash, fason tanlash andaza tayyorlash,

andazaga fason chiziqlarini kiritish, bichish va tikish;

– oziq-ovqat mahsulotlarini turlarini, oziq-ovqat mahsulotlariga birlamchi ishlov

berish va yarim tayyor masalliqlar tayyorlash, mahsulotlarga issiqlik ishlovi

berish usullarini, tayyor taomlarni dasturxonga tortish qoidalarini, turli

marosimlarda dasturxon tuzash tartiblarini, parxez taomlarining turlari va

tayyorlash jarayoni, ovqat tayyorlash sanitariya va gigiyenasi malakalarini

shakllantirish ko„nikmalariga ega bo„lishi kerak;

– talaba dizaynerlik amaliy san‘atida ishlatiladigan kesuvchi asboblarining

tuzilishi ishlash jarayonlarni tahlil qilish usullarini qo‗llay olish;

– tikuvchilik buyumlari uchun gazlama tanlash, fason tanlash andaza tayyorlash,

andazaga fason chziqlarini kiritish, bichish, bichilgan bo‗laklarga ishlov berish,

kiyimga NIIB va tikish;

– ish joyini to‗g‗ri tashkil etishni, xavfsizlik qoidalarini to‗g‗ri bajarishga e‘tibor

berishni, oziq-ovqat maxsulotlaridan tejamkorlik bilan unumli foydalanishni,

talabalarda mehnat sevarlikni, badiiy didni, ijodiy qobiliyat va aql farosatni

g‗ururni, milliy urf–odatlarga xurmat e‘tiborni

shakllantirishni, o‗qitishda izchillik va ketma–ketlikka rioya qilishni, o‗z ustida

tinimsiz ishlashni, yangiliklarni qiziqib o‗rganib borish malakalariga ega

bo„lishi kerak.

VII. Ta‟lim texnologiyalari va metodlari:

Bolalar uchun urf bo‘lgan va chiroyli kiyim-kechaklar: asosiy g‘oyalar (foto)

Har bir ota-ona farzandini so‘nggi urf bo‘yicha va chiroyli kiyintirishni xohlaydi. Qizlarga faqat pushti rangli kiyimlarni kiygizishadi yoki kattalar kiyimlarining nusxalarini sotib olishadi. Bunday holatlar yuz bermasligi uchun biz sizga bolalar modasining aktual g‘oyalari haqida tushunib olishni taklif qilamiz.

Foto: Getty Images

Agar ranglar uyg‘unligi to‘g‘risida gapirsak, u holda u turli-tuman bo‘lishi mumkin. Shuni esingizda tutingki, eng kichkinalarni iloji boricha pastel va iliq ranglarda kiyintirish kerak, kattaroq bolalar esa o‘zlariga yoqqanini o‘zlari tanlay oladi. Bolani sizga yoqqan rangda kiyinishga majbur qilmang, chunki u bu rangda o‘zini noqulay his qilishi mumkin.

Foto: Getty Images

Foto: Getty Images

Foto: Getty Images

Bolalarda teri qichishishi va allergik ta’sirlar bo‘lmasligi uchun gazlamalarning faqat tabiiysini tanlang. Yozda paxta, zig‘ir va ipak, kuzda esa bolalar uchun kashemir, chiyduxoba va jinsi gazlamalardan tikilgan kiyimlarni tanlang. Va albatta, trikotaj – u har bir brend kolleksiyasida qatnashadi.

Foto: Getty Images

Foto: Getty Images

Foto: Getty Images

Yoz va kuz fasllarida turli xil printlar juda ommabop bo‘lib ketadi. Farzandingizning o‘zi unga yoqqanini va qulay bo‘lganini tanlasin. Yozgi va kuzgi mavsumlarda bolalar modasi kattalarnikiga o‘xshab ketadi, demak katakli, chiziqli va rombli kiyimlar aktual bo‘ladi.

Foto: Getty Images

Foto: Getty Images

Foto: Getty Images

O‘g‘il bolalar uchun kostyumlar, ko‘ylaklar, jinsi shimlar va jinsi kurtkalarni tanlashingiz mumkin. Qizlar uchun esa ko‘proq “zodagonlarga xos” kiyimlar variantlari: ko‘ylaklar va yubkalarni tanlashingiz mumkin. Sovuq ob-havo uchun to‘qilgan buyumlar va kardiganlar juda mos tushadi.

Qiz bolaning jinsiy rivojlanishi (Ota-onalar bilishi shart)

Albatta qiz bolaning jinsiy tarbiyasida ko‘plab o‘ziga xos jihatlar mavjud. Aksari ota-onalar go‘dak qizaloqlaridagi ayrim me’yoriy holatlarni dard alomatlari deb o‘ylashadi.

Mundarija

1. Qizaloqni yo‘rgak kasalliklaridan asrang
2. Maktab yoshidagi qizlar parvarishi
3. Balog‘at davri bosqichlari
4. Balog‘at davridagi o‘zgarishlar

Xususan, go‘dak siynalari, ya’ni sut bezlarining vaqtinchalik biroz qattiqlashishi yoki gohida qizaloq jinsiy yo‘llaridan birozgina qizg‘ish suyuqlik chiqishi o‘tkinchi me’yoriy hollardir. Qiz bola, tetapoya bo‘la boshlagan davrdanoq tashqi ta’sirotlarga o‘ta sezuvchan bo‘ladi.

Qizaloq bir yoshga to‘lgunga qadar uning suyak tuzilishi to‘g‘ri rivojlanishiga ahamiyat berish zarur. Jumladan, raxit kasalligida skelet muskulaturasi tonusining oshishi qiz bola chanog‘ining tor va yassiroq bo‘lib qolishiga olib keladi. Bu hol o‘z navbatida jinsiy a’zolar rivojiga ham aks ta’sir ko‘rsatadi.

Goho ulg‘ayib turmush qurilganda odatiy tug‘ruq yo‘llarining torligi bois, tug‘ish asoratli kechishiga ham bolalik davridagi befarq munosabat sabab bo‘lishi mumkin. Go‘dak beqiyos ona suti va tabiat ne’matlaridan qancha uzoq muddat bahramand bo‘lsa, uning zuvalasi shuncha pishiq bo‘ladi. Raxitni imkon qadar tezroq, shifokor nazoratida D-guruhidagi darmondorilarni tayinlash, quyosh nuridan bahramand etish bilan davolash lozim.

Qizaloqni yo‘rgak kasalliklaridan asrang

Go‘dak qizaloqni iloji boricha, yo‘rgak kasalligidan asrash lozim. Chaqaloq uzoq vaqt tagi ho‘l holatda yotishi natijasida, teri bichilishi, jinsiy a’zolar hududi ta’sirlanib, shishishi va qizarishi kabi asoratlarga olib kelishi bilan xatarlidir. Taglik sintetik bo‘lmagan oddiy materialdan bo‘lib, yaxshilab yuvilishi va zararsizlantirilishi, qulay bo‘lishi maqsadga muvofiq.

Cho‘miltirishda har xil shampunlarning ishlatilishi ham qizlarda tashqi jinsiy a’zolarning jumladan, vulvaning allergik yallig‘lanishiga olib kelishi bilan xatarli. Bolakaylarni to‘g‘ri kiyintirish, ishtonchalarni tez-tez almashtirib turish ham zarur. Qiz bolalar ishtonchalarining pochasi yopiq bo‘lishi, jinsiy a’zolarni sovuq qotishdan hamda turli xatarli nopokliklar bilan bulg‘anishdan saqlashi bilan qulaydir.

Maktab yoshidagi qizlar parvarishi

Maktab yoshidagi qizaloqlarda ancha tortinchoqlik, uyatchanlik ustuvor bo‘lishini ota-onalar va muallimlar ko‘zda tutishlari joiz. Zero, qizaloqlarda peshob qopi va to‘g‘ri ichakning to‘lib ketishi, ya’ni hojatga ehtiyojmand bo‘lsa-da, qimtinib o‘z paytida chiqmasliklari bachadonning joyidan surilib, asta-sekinlik bilan egilib qolishi kabi xatarli asoratga olib keladi. Bunday holatlar keyinchalik bepushtlikka ham sabab bo‘lishini unutmasligimiz joiz.

Shu sababli ham dars o‘tilayotgan paytda qizlar uchun hatto ruxsatsiz birrovga chiqib kelishlariga qarshilik qilinmasa, nazarimda ayrim ko‘ngilsiz holatlarning oldi olingan bo‘lardi.

Qiz bola jinsiy tarbiyasida rasida bo‘lish davriga qadar quyidagi hollarga ahamiyat berishlik joiz:

• qiz bola bir yoshdan boshlab faqat onasi yordamida cho‘miltirilishi, aka-ukachalari bilan bir vannada cho‘milmasligi lozim;
• o‘g‘il bolalar xush ko‘ruvchi toychoq, velosiped kabi tos a’zolarini ta’sirlantiruvchi o‘yinchoqlar, qizaloqlarda klitor sezuvchanligini oshirib, iffat pardasiga darz yetkazish ehtimoli mavjudligini unutmaslik kerak;
• qizaloqlar ota-ona jinsiy munosabatidan imkon qadar bexabarroq bo‘lishi joizligi sabab, yotoqxonalar alohidaligi, ichki kiyimlarning esa ko‘zdan yiroq bo‘lganligi ma’qulroqdir;
• jinsiy a’zolar ozoda tutilishi zarur; o‘g‘il bolalarning tor, badanni ta’sirlantiradigan kiyimlarini, xususan, shimlarini kiyish ham qizaloqlarga salbiy ta’sir ko‘rsatishi aniqlangan.

Yuqorida asosan balog‘at sari odimlayotgan qizaloqlar jinsiy tarbiyasidagi o‘ziga xosliklar haqida fikr yuritildi. Umuman balog‘atgacha va balog‘at davridagi o‘zgarishlar nimalarda namoyon bo‘ladi?

Balog‘at davri bosqichlari

Qiz bolalar rasida davri taxminan 9 yoshlardan boshlanadi. Shartli tarzda bu jarayonning quyidagi bosqichlarini tafovut etish mumkin:

• 9-11 yoshli qizlarda (ayrimlarda 8,5 yoshdan 11,5 yoshgacha) tos, dumg‘aza suyaklarining sezilarli o‘sayotganligi kuzatiladi;
• 10-11 yoshlarda (ayrimlarda 9,5 yoshdan 12 yoshgacha) qorin pasti, qov hududlarida ayollarga xos yakkam-dukkam, mayin tuklar paydo bo‘lishi va ko‘krak bezlarining sezilarli o‘sishi kuzatiladi;
• 11-13 yoshlarda (ayrimlarda 10-15 yoshlarda) tashqi va ichki jinsiy a’zolarning keskin rivoji kuzatiladi. Qov tuklari ko‘payib, ko‘krak bezlari keskin kattalashib, uning uchida rangdorlik paydo bo‘ladi;
• 13,5-14 yoshlarda (ba’zilarda 9-16,5 yoshlarda) keskin rivojlanish ro‘y berishi natijasida qo‘ltiq osti mo‘ylari paydo bo‘ladi hamda ilk hayz ko‘rish jarayoni kuzatiladi. Oradan ko‘p o‘tmay bu qizlar organizmida homilador bo‘lishlik imkoniyati ro‘y beradi;
• 15,5-17,5 yoshlarga to‘lgach, qizlarda suyak, ya’ni bo‘y o‘sishi to‘xtaydi. Ovozlari istig‘noli, mayinlik bilan chulg‘anishi, husnbuzarlar toshishi ham shu yoshlarga xosdir. Har oyning ma’lum kunlarida hayz jarayoni ro‘y berishi odatiy maromga tushib oladi.

Balog‘at davridagi o‘zgarishlar

Balog‘at yoshidagi qizlarda tananing notekis o‘sish jarayoni boshlanadi. Sonning yog‘ to‘plashi, siynalarning kattalashishi, chanoq suyaklari kengayishi, dumba hududining et olishi va sezilarli to‘lishishlar shular jumlasidandir.

Keskin o‘sish jarayoni bilan birgalikda o‘spirin qiz ruhiyatida ham o‘ziga xos o‘zgarishlar ro‘y berib, siqiluvchanlik, qimtinish kabi hollarga moyillik kuzatiladi. Ayrim qizlar ko‘kraklarining dirkillashidan andisha qilib, ko‘ksilarini ichga tortib yuradilar. Bu esa gavdaning me’yoriy o‘sishiga salbiy ta’sir etishi tufayli, nafas olish a’zolari va yurak xastaliklarining vujudga keltirishi mumkin.

Ayrim qizlar esa uzoq vaqtgacha ko‘kraklarini biror material bilan siqib o‘rab yuradilar. Natijada, siynalar yalpayib, xunuklashib ketishi bilan bir qatorda, kelajakda ko‘krak bezi kasalliklari vujudga kelishiga ma’lum darajada sabab bo‘ladi. Bu yoshdagi qizlar har jihatdan qulay, iqlimga mos, tabiiy, odmi matodan qilingan siynaband taqsalar bas, hushqomat va sog‘lom bo‘lishlari shaksizdir.

Balog‘at yoshidagi qizlarning og‘ir yuk ko‘tarishlari qin va bachadonning pastga tushish dardiga olib kelishi bilan xatarlidir. Ko‘pgina, onalar ginekolog shifokor maslahatiga faqat qizlari turmushga chiqqandan so‘nggina zarurat bor, deya xato o‘ylashadi. Natijada, balog‘at yoshidagi qizlarning jinsiy a’zo kasalliklari nazardan chetda qolib, o‘z vaqtida davolanmasligi bois, har xil xatarli asoratlarga, jumladan bachadon yoki tuxum yo‘llarining qayrilib qolishiga olib keladi.

Umuman olganda, har qanday qizaloqni ham bolalar ginekologi ko‘rigidan o‘tkazib turilishi bugungi kun talabidir.

Diqqat, biz saytimizda avvalroq yosh o‘gil bolalarda kuzatilishi mumkin bo‘lgan reproduktiv tizim kasalliklari haqida ma’lumot bergan edik. Ushbu maqolani ham o‘qishingizni tavsiya etamiz: Bolani bepushtlik dardidan asrang

Ushbu mavzu yuzasidan savollaringiz bormi? Unda savollaringizni quyida “Fikr bildirish” qismi orqali yozib qoldiring. Dolzarb va muhim savollarga shifokor ekspertlarimiz javob berishadi.