Biologiya fanining boshqa fanlar bilan aloqadorligi Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

jarayonlar, moddalar tarkibi va boshqalar o’rganiladi. Kislotalar, katalizatorlar, ishqoriy va neytral muhitlar haqida bilimlar yordamida fermentlar o’rganiladi. O’pka va to’qima gazlari almashinuvi va qonni tashish funksiyasi oksidlanish haqidagi bilimlarga asoslanib o’rganiladi. Shu bilan birga, hujayraning kimyoviy tarkibi, anorganik va organik moddalarni aniqlash, oqsil, uglevod, lipidlarning o’ziga xos xususiyatlari, tarkibi, molekulyar tuzilishi, ularning hujayrada bajariladigan funksiyalarini aniqlash, modda va energiyaning saqlanish qonuni esa hujayrada modda va energiya almashinuvi tadqiq etishga zamin yaratdi.

Institut litseyi

Toshkent pediatriya tibbiyot instituti Akademik litseyiga 1997 yilda asos solingan. 1999 yilda Akademik litsey maqomiga ega bo`lgan. Litsey 540 o`quvchiga mo`ljallangan bo`lib, chuqurlashtirib o`tiladigan fanlar kimyo va biologiya. Tayyorlov yo`nalishi: tabiiy fanlar (biologiya, kimyo, ona tili va adabiyoti). O`quv xonalari barcha jixozlar bilan ta`minlangan: 6 ta lingofon xonalari, 4 ta kompyuter xonalari, biologiya, kimyo, fizika fanlari uchun o`quv va laboratoriya xonalari, multimedia sistemasi va xokazolar. Litsey o`qituvchi xodimlari orasida 2 nafar fan doktorlari mavjud. Iste`dodli va ilmiy salohiyatga ega bo`lgan yoshlar tarbiyasida litseyning hissasi juda katta. Litseyda Kimyo, Biologiya, Aniq fanlar, Ijtimoiy fanlar va Tillar kafedralari faoliyat ko`rsatib kelmoqda. Bundan tashqari biologiya, kimyo, informatika, ingliz tili, matematika fanlaridan Fan to`garaklari bor. Sport to`garaklaridan: shaxmat, shashka, tennis, yengil atletika, futbol, basketbol, voleybol va kurash. Litsey bitiruvchilariga «Tibbiy laboratoriya laboranti» mutaxassisligi beriladi.

Litsey tarixi

ToshPTI litseyiga 1997 yilda asos solingan bo`lib, 1999 yilda «Akademik litsey» maqomi berilgan. Litsey 21 yillik tarixi mobaynida minglab o`quvchilarga taxsil be rish bilan birga, O`zbekiston iftixori bo`lgan Olimpiada g`oliblarini xam tayyorlab, xam tarbiyalab kelmoqda. Akademik litsey tabiiy fanlar yo`nalishiga ixtisoslashtirilgan. Bugungi kunda litsey bitiruvchilari orasida ko`pgina qobiliyatli va salohiyatli shaxslar bor. ToshPTI akademik litseyi songgi 10 yil davomida Kimyo bo`yicha Xalqaro Mendeleyev va Butun dunyo fan Olimpiadalarida qatnashish sharafiga ega bo`lib kelmoqda. Shu qisqa muddat ichida litsey o`quvchilari o`z bilim va ko`nikmalarini xalqaro maydonda munosib ravishda ko`rsatib ulgurdilar. Ustozlarning mashaqqatli mehnati o`zsamarasini bergani bunga dalil. Bu yutuqlar bilan ToshPTI albatta faxrlanadi. Kimuo fani Olimpiada natijalari bo`yicha litseyimiz nafaqat litseylar miqyosida, nafaqat Respublika miqyosida hatto MDH davlatlari orasida nufuzli o`rinni egallab turipti. O`n yillik natijalarni sarhisob qilsak, shunday ko`rinish hosil bo`ladi: jami 43 ta medal. Shulardan: 5 ta oltin medal (3 tasi Xalqaro Mendeleev Olimpiadasi, 2 tasi Butundunyo Kimyo Olimpiadasi) 11 ta kumush medal (9 tasi Xalqaro Mendeleev Olimpiadasi, 2 tasi Butundunyo Kimyo Olimpiadasi) 27 ta bronza medal (19 tasi Xalqaro Mendeleev Olimpiadasi, 8 tasi Butundunyo Kimyo Olimpiadasi) 47 ta turli diplom va sertifikatlar.

Kontakt ma`lumotlar

Manzil: 100164, Toshkent sh., Yunusobod tumani, Bog’ishamol ko’chasi 223.

Telefon raqam: (8-371) 260-35-24; 260-35-41

Fax: (8-371) 260-28-16

E-mail: toshpti-litsey@umail.uz

Biologiya fanining boshqa fanlar bilan aloqadorligi Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Muxtasarxon Qosimjon Qizi G’Aniyeva

Ushbu maqolada biologiya fanini boshqa fanlar bilan bog’liqlik jihatlari va fanlarni bog’lab o’qitishning pedagogik asoslari haqida so’z boradi.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по искусствоведению , автор научной работы — Muxtasarxon Qosimjon Qizi G’Aniyeva

YADRO FIZIKASIDA TABIIY FANLAR BO’YIHCA FANLARARO INTEGRATSIYASINI AYRIM JIHATLARI
YADRO FIZIKASIDA TABIIY FANLAR BO‘YICHA FANLARARO INTEGRATSIYASINI AYRIM JIHATLARI
MAKTABGACHA TA’LIM YOSHIDAGI BOLALARNI TABIAT BILAN TANISHTIRISH
FALSAFA FANINI O`QITISHDA TA’LIM KLASTERINING AHAMIYATI
MAKTABDA BIOLOGIYA XONASINI VA TIRIK TABIAT BURCHAGINI TASHKIL ETISHDA ZAMONAVIY YONDASHUVLAR
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Biologiya fanining boshqa fanlar bilan aloqadorligi»

Biologiya fanining boshqa fanlar bilan aloqadorligi

Muxtasarxon Qosimjon qizi G’aniyeva Andijon viloyati, Asaka tumani, 9-maktab

Annotatsiya: Ushbu maqolada biologiya fanini boshqa fanlar bilan bog’liqlik jihatlari va fanlarni bog’lab o’qitishning pedagogik asoslari haqida so’z boradi.

Kalit so’zlar: aniq fanlar, madaniy fanlar, ijtimoiy-gumanitar fanlar

Relationship of biology with other sciences

Mukhtasarkhon Kasimjon qizi Ganieva Andijan region, Asaka district, School №9

Abstract: This article discusses the relationship between biology and other disciplines and the pedagogical foundations of interdisciplinary teaching.

Keywords: exact sciences, cultural sciences, social sciences

Biologiya – tirik tabiat haqidagi fanlar majmuasi. Biologiya hayotning barcha ko’rinishlari: tirik organizmlar va tabiiy jamoalarning tuzilishi va funksiyasini, tirik mavjudotlarning kelib chiqishi va tarqalishi, ularning bir-biri va yotirik tabiat bilan o’zaro bog’lanishini o’rganadi. Biologiya fanlari sistemasi. Biologiya bir necha fanlardan tarkib topgan. Tadqiqot ob’yektiga binoan Biologiya botanika (o’simliklarni o’rganadigan fan), zoologiya (hayvonlarni o’rganadigan fan), odam aiatomiyasi va fiziologiyasi (odam organizmining tuzilishi va funksiyasini o’rganadigan fan), mikrobiologiya (mikroorganizmlarni o’rganadigan fan) va gidrobiologiya (suvda yashovchi organizmlar haqidagi fan)larga bo’linadi. Bu fanlar o’z navbatida birmuncha kichikroq tarmoklarga ajratiladi. Shu bilan birga Biologiya fanlarining bir-biri bilan va boshqa fanlar bilan qo’shilib ketishi tufayli bir qancha kompleks fanlar shakllangan (mas, sitogenetika, sitoembriologiya, ekologik genetika, ekologik fiziologiya). Biologiya fanlarini tadqiqot metodlariga binoan ham alohida fanlarga ajratish mumkin. Maye, organizmlarning tarqalishini biogeografiya, to’qima va xujayralar tarkibini biokimyo, fizik jarayonlar va metodlarni biofizika o’rganadi. O’z navbatida bu fanlarni ham tekshirish ob’yektlariga binoan alohida fanlarga ajratis h mumkin (mas, o’simliklar biokimyosi, hayvonlar biokimyosi). Biokimyoviy va biofizik metodlar ko’pincha o’zaro qo’shilib yoki boshqa fanlar bilan birgalikda yangi fanlarni hosil qiladi (mas, radiatsiyey biokimyo, radiobiologiya). Biologik tadqiqotlardan oliigan natijalarni taxlil qilish va umumlashtirishda biometriya, ya’ni

biologik mat. katta ahamiyatga ega. Tirik organizmlar tuzilishini o’rganish darajasiga binoan ham bir qancha fanlar shakllangan (mas, molekulyar biologiya, gistologiya, anatomiya, ekologiya va boshqalar). Biologiyaning bevosita amaliyot bilan bog’langan masalalarini parazitologiya, gelmintologiya, immunologiya, bionika, kosmik biologiya kabi fanlar o’rganadi.

Biologik ta’lim maktab o’quvchilarning umumiy tabiatshunoslik ta’limining muhim qismidir. Biologiyani o’qitishda ilmiy dunyoqarashni shakllantirish o’quvchilar tomonidan yetakchi g’oyaviy g’oyalarni o’zlashtirishga asoslanadi. Biologiya fanining yetakchi g’oyalari-organik dunyo evolutsiyasi g’oyalari, tirik tabiatni ko’p darajali tashkil etish, tuzilish va funksiyalarining o’zaro bog’liqligi, biologic tizimlarning tabiiy muhit bilan aloqasi, biologik tizimlarning yaxlitligi va o’zini o’zi boshqarish, nazariya va amaliyot o’rtasidagi bog’liqlik-biologiya bo’yicha maktab kursining mazmunini, tuzilishini, asosiy tushunchalarni rivojlantirish ketma-ketligini belgilaydi. Shu bilan birga biologiya fanining birgalikda o’rganiladigan tarix, fizika,kimyo, geografiya fanlari o’quvchilarga moddiy dunyoning birligi va rivojlanishini ko’rsatadi.

Biologiya va fizika o’rtasidagi fanlararo alaqadorligi: Keyingi yillarda fizika fanida erishilgan yutuqlar, jumladan, yadro energiyasi, raketasozlik, yarim o’tkazuvchanlik texnikasi va boshqa fanlarning rivoji hamda ularda yangi kashfiyotlar yaratilishi boshqa fanlar, masalan, bilogiya fani rivojiga salmoqli ta’sir ko’rsatgan, jumladan optic va electron mikroskoplar kashf etilishi ham. Biologiya fani dunyoning tabiiy fizik asosini sezilarli darajada to’ldirib turadi va o’zgartiradi, uning fizikaviy jarayonlarning xususiyatlari to’g’risida umumlashtirilgan bilimlarni kiritadi. Bizni o’rab turgan zaminda har qanday o’zgarishlar yoki hodisalar yuz beradi. Mikroskoplar orqali tirik organizmlarning hujayraviy tuzilishi, hujayrada sodir bo’ladigan murakkab jarayonlarni tadqiq qilish imkoni yaratildi. Mikroskop natijasida tirik organizmlar irsiyatining tabiati, irsiyatning moddiy asosi bo’lgan DNK va RNKlarning o’ziga xos xususiyatlari, vazifalari, belgilarining paydo bo’lishidagi rolini aniqlash mumkin bo’ldi. Fizikada mexanik, issiqlik, elektr va yorug’lik hodisalari o’rganiladi. Ushbu hodisalarning barchasi jismoniy deb nomlanadi. Jismoniy jarayonlar va hodisalar tirik organizmlarda sodir bo’ladi.Zoologiyada fizika bo’yicha bilimlar yordamida ular quruqlikdagi hayvonlar va suvdagi baliqlarning harakati qanday sodir bo’lishini, har xil hayvonlar tovushlarni qanday chiqarishi va idrok etishi, ularning ko’rish organlari qanday joylashtirilganligi va boshqa ko’p narsalarni tushuntiradi.

Biologiya va kimyo o’rtasidagi fanlararo aloqadorligi: Kimyo tabiiy fanlarga tegishli. U moddalarning tarkibini, tuzilishini, xossalari va transformatsiyalarini hamda shu transformatsiyalarga hamroh bo’ladigan hodisalarni o’rganadi. Kimyo, fizika va biologiya bilan chambarchas bog’liqdir. Kimyo va biologiya o’rtasida shakllangan fan-biokimyo, bioanorganik ba bioorganic kimyo. Tirik organizmlarda kimyoviy

jarayonlar, moddalar tarkibi va boshqalar o’rganiladi. Kislotalar, katalizatorlar, ishqoriy va neytral muhitlar haqida bilimlar yordamida fermentlar o’rganiladi. O’pka va to’qima gazlari almashinuvi va qonni tashish funksiyasi oksidlanish haqidagi bilimlarga asoslanib o’rganiladi. Shu bilan birga, hujayraning kimyoviy tarkibi, anorganik va organik moddalarni aniqlash, oqsil, uglevod, lipidlarning o’ziga xos xususiyatlari, tarkibi, molekulyar tuzilishi, ularning hujayrada bajariladigan funksiyalarini aniqlash, modda va energiyaning saqlanish qonuni esa hujayrada modda va energiya almashinuvi tadqiq etishga zamin yaratdi.

Biologiya va matematika o ‘rtasidagi fanlararo aloqadorligi: Maktab darsliklarida biologiya fanidan berilib boriladigan hisob-kitob usulida yechiladigan masalalarni xal etishda o’quvchilarga matematika fanida o’zlashtirgan bilimlari juda kerak bo’ladi, ayniqsa genetikaga doir masalalarni yechishda matematik bilimlari yetarli bo’lmasa, o’quvchi buning uddasidan chiqmaydi.

Biologiya va boshqa fanlar o’rtasidagi fanlararo aloqadorligi: Ijtimoiy texnika va qishloq xo’jaligi fanlari bilan aloqalarga tayanib, biologiya “tabiat-inson”, “tabiat-jamiyat-mehnat” munosabatlarini ochib beradi. Biologiya o’qitishda fanlararo aloqalar ilmiy, texnik va ijtimoiy taraqqiyot jarayonida rivojlanib boradigan ilmiy o’zaro aloqalarni, fanning ijtimoiy ongning boshqa shakllari va amaliyot bilan aloqalarini aks ettirish uchun mo’ljallangan.

Qo’shni fanlarga doir materiallardan biologiya darslarida foydalanishfanlararo uzviy aloqadorlikni yanada mustahkamlaydi. Fanlararo aloqadorlik o’quv mavzulari mazmunini har tomonlama, atroflicha ochib berish uchun zarurdir. Biologiya fanining muhim g’oyalarini ochib berishda ko’mak beradigan, ular bilan kuchli darajada bog’langan fanlarning asosiy mazmuniga o’quvchilarni e’tiborini qaratish lozim. Fanlarning bir-biriga bog’liqlik darajalarini, shuningdek, bu fanlarda bo’layotgan o’zgarishlar, yangi tadqiqot natijalari, yangilanishlardan xabardor bo’lib borish hozirgi zamon o’qituvchisiga qo’yilgan talab bo’lib, u dars saviyasi, mavzu mazmunining o’quvchilar ongiga singdirilishi va uning beradigan samarasining oshishida asosiy omillardan biri bo’lib hisoblanadi. Dars mavzusiga ko’ra metod va usullarni to’g’ri tanlash, shuningdek, ularni muvaffaqiyatli amalga oshirish bu metodlarning to’g’ri tanlanganligi va mavzuni yoritishdagi o’rnini o’qituvchi to’g’ri belgilashi kerak. Biologiya fanida fanlararo bog’lanish texnologiyasi g’oyalarini akademik litsey va kasb-hunar kollejidagi boshqa o’quv predmetlarini o’qitishda va ta’limning boshqa bosqichlarida ham qo’llash mumkin.

1. ” XXI asr pedagogikasining dolzarb vazifalari” Xalq ta’limi,2007- yil

2. D.M.Raxmonova Qarshi davlat universiteti. Zamonaviy boshlang’ich va pedagogik ta’lim: nazariy va amaliy innovatsion ta’lim tadqiqolar. Respublika ilmiy

amaliy konferensiyasi: Fanlararo izchillik va aloqadorlik o’quvchi kognitiv jarayonlari taraqqiyotida muhim omil. 2020 yil, aprel. 3. Ilm-fan hayoti. -M.: Ilm, 1973