Astma nima sabablari va belgilari

Astma nima?

Astma – surunkali kasallik bo’lib, nafas olish yo’llarining qisman bekilib qolishi natijasida nafas olishning qiyinlashuvi. Astma butun dunyoda juda keng tarqalgan. Bu turli xil qo’zg’atuvchilarga (masalan, allergiya, tutun, sovuq havo yoki jismoniy mashqlar) javoban nafas olish yo’llari atrofidagi silliq mushaklarning qisqarishi va shilimshiq deb ataladigan sekretsiya bezlaridan ishlab chiqarilishining ko’payishi natijasida havo yo’lining torayishiga olib keladi. Bu holat tufayli rivojlanayotgan astma xurujlari nafas qisilishi, yo’tal va xirillash kabi shikoyatlarga olib kelishi mumkin.   

Bolalarda ham, kattalarda ham kuzatilishi mumkin bo’lgan astma quyidagi kasalliklarga chalingan odamlarda ham kuzatilishi mumkin:

●  Faol chekuvchilar yoki passiv chekuvchilar,

●  havo ifloslangan hududlarda yashovchilar,

●  Allergiyaga moyilligi borlar,

●  kasbi tufayli chang va kimyoviy moddalarga tez-tez duchor bo’lganlar,

●  Go’daklik davrida allergenlarga duchor bo’lganlar, 

●  Oila a’zolarida allergiya yoki astma bo’lganlar. 

Allergik astma nima? 

Ayniqsa, ayollarda ko’proq uchraydigan allergik astma odatda bahorda paydo bo’ladi. Allergik omillar ta’sirida rivojlanadigan astma turi bo’lgan allergik astma ko’pincha allergik rinit bilan kechadi. 

Astma belgilari qanday? 

Bronxlar deb ataladigan nafas yo’llarining torayishi bilan yuzaga keladigan va ko’pincha kuchayishi bilan kechadigan kasallik bo’lgan astma odatda quyidagi alomatlar bilan namoyon bo’ladi:

●  Nafas olish vaqtida xirillash yoki hushtak tovushi

●  nafas qisilishi

●  yo’tal

●  Ko’krak sohasidagi og’riq yoki siqilish

Astma diagnostikasi usullari qanday?

Garchi astmaning aniq sababi hali aniqlanmagan bo’lsa-da, tadqiqotlar. U irsiy omillar, atrof-muhit omillari, infektsiyalar va insonning tibbiy holati kabi sabablar astmaga olib kelishi mumkinligini takidlashadi. Insondagi astma qo’zg’atuvchilarini quyidagicha sanab o’tish mumkin:

●  Uy hayvonlari,

●  chang,

●  Mashq qilish,

●  gulchang,

●  Havoning ifloslanishi,

●  tutun,

●  Semizlik,

●  Kimyoviy hidlar,

●  Ba’zi virusli kasalliklar,

●  Depressiya va stress kabi holatlar,

●  Ba’zi dorilar,

●  Haddan tashqari issiq yoki juda sovuq havo,

●  Qayta ishlangan oziq-ovqatlarda mavjud bo’lgan turli xil konservantlar va sulfitlar,

●  Gastroezofagial reflyuks kasalligi.

Astma mavjudligining shubhasi bilan kelgan bemordan tashxislash uchun dastlab yo’tal xurujlarining chastotasi, haftada necha marta sodir bo’lishi, huruj vaqtlari, oila a’zolarida astma borligi va boshqa allergik belgilar shifokor tomonidan so’raladi. Shundan so’ng, tashxisni aniqlashtirish uchun sizdan talab qilinishi mumkin bo’lgan ba’zi testlar quyidagilardir: 

1.  Spirometriya: Nafas tashxisini aniqlashtirishda juda muhim bo’lgan ushbu test asosan o’pka hajmini va nafas olayotganda olingan havo miqdorini o’lchaydi. Shunday qilib, bronxlarning torayish darajasini ham ko’rish mumkin.

2.  Peak Flow O’lchovi: Bu o’pka funktsiyalaridagi o’zgarishlarni aniqlash uchun ishlatiladigan test. 

3.  Tasvirlash: Bu ko’krak qafasi rentgenogrammasi yoki kompyuter tomografiyasi (KT) astma bilan yuzaga keladigan tizimli muammolar va infektsiyalarni aniqlash uchun ishlatiladi. 

4.  Metakolin testi: Past dozalarda va nazorat ostida berilgan Metaxolin deb nomlangan preparat yordamida metaxolinni yuborish orqali bemorning bronxlari torayganmi yoki yo’qmi o’lchanadi. 

5.  Allergiya testi: Qon yoki teri testlari bilan o’tkaziladigan bu usul, bemorda allergiyaga olib keladigan moddalarning astma xurujlarini qo’zg’atishi mumkinligi hisobga olingan holda qo’llaniladi.  

Astma qanday davolanadi? 

Astmani aniq davolash bo’lmasa-da, shifokor tomonidan ko’rsatilgan dori-darmonlar muntazam ravishda qo’llanilsa, astmani nazorat ostida ushlab turish mumkin. Ayni paytda sizning shikoyatlaringiz va semptomlar tufayli rivojlanayotgan alomatlar darajasi dorilar va dozalarni aniqlashda samarali rol o’ynaydi. Bundan tashqari, turmush tarzingizga ba’zi o’zgarishlar kiritib, shifokoringiz qo’llaydigan davolanish jarayoni iloji boricha samarali bo’lishini ta’minlashingiz mumkin. Ushbu o’zgarishlarning ba’zilarini quyidagicha sanab o’tish mumkin: 

●  Bu vaqtda chekishni tashlash juda muhim. Sigaret tutuni va nam muhitdan uzoqroq turishga harakat qilishingiz kerak.

●  Siz allergiyangiz bo’lgan uy hayvonlaridan masofa saqlashingiz kerak.

●  Haddan tashqari issiqlik yoki qattiq sovuqdan qochishingiz kerak.

●  Imkon qadar chang va mog’orlangan muhitlardan uzoqroq turishingiz kerak.

●  Tegishli mashqlarni bajarishingiz kerak.

●  Kimyoviy hidlar va tutundan uzoqroq turishingiz kerak.

●  Nafas olishni qiyinlashtiradigan gripp infektsiyalaridan himoyalanish juda muhimdir. Buning uchun siz grippga qarshi emlashingiz mumkin.

●  Va nihoyat, allergik reaktsiyaga sabab bo’lishi mumkin bo’lgan narsalarning tozaligiga, albatta, e’tibor berishingiz kerak.

Astma dori-darmonlari giyohvandlik ta’siriga egami?

Astmani davolash jarayonida bemorga beriladigan dorilar giyohvandlikka olib kelmaydi. Siz istalgan vaqtda preparatni qabul qilishni to’xtatishingiz mumkin.

Astma yuqumlimi? 

Garchi astma yuqumli kasallik bo’lmasa-da, u genetik jihatdan o’tadi, deyish mumkin. Astma yoki allergik rinit kabi kasalliklarga chalingan oila a’zolari bo’lgan shaxslar boshqalarga qaraganda astma rivojlanishi ehtimoli ko’proq. Ikkala ota-onada ham astma bo’lsa, bolada astma rivojlanish ehtimoli 60% ga oshadi.   

Astma homiladorlikka to’sqinlik qiladimi?

Homiladorlik davrida astma to’siq bo’lmasa-da, astma bilan og’rigan ayollar homiladorlik paytida xavfsiz foydalanishlari mumkin bo’lgan dorilar mavjud. Homilador astma bilan og’rigan bemorlar dori-darmonlarni to’xtatish uchun mos emas, chunki astma xurujlari to’qimalarda kislorod miqdoriga salbiy ta’sir qiladi. Bundan tashqari, bachadondagi homilada kislorod yetishmasligi ham katta xavf tug’dirishi mumkin. Shu sababli, homiladorlik davrida astma xurujiga duchor bo’lgan bemorlarga tegishli davolashni qo’llash orqali kerakli kislorodni ta’minlash kerak. Dori-darmonlarni muntazam ravishda qo’llash bu vaqtda juda muhimdir.    

Astma balg’am chiqaradimi? 

Odatda quruq yo’tal, nafas qisilishi va ko’krak qafasidagi siqilish hissi bilan namoyon bo’ladigan astmada balg’am bemorlar shikoyat qiladigan masalalardan biridir. 

Astma yurak xastaligini qo’zg’atadimi?

Yurak xuruji, qon tomirlari, ko’krak qafasidagi og’riqlar va yurak qisilishi kabi holatlar hisobga olinsa, turli tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, astma bilan og’rigan bemorlarda, astma bo’lmaganlarga qaraganda 60% yuqoriroqdir.

Agar astma rivojlansa nima bo’ladi?

Allergik astma davolanmasa, nafas qisilishi kabi shikoyatlar kuchayadi va balg’am chiqarish tobora qiyinlashadi. Ushbu holatga qarab, vaqt o’tishi bilan pnevmoniya rivojlanishi mumkin. Tez-tez takrorlanadigan pnevmoniya hurujlari o’pkaning doimiy shikastlanishiga olib kelishi mumkin.

Astma va bronxit o’rtasida farq bormi? 

O’tkir bronxit va astmatik bronxit juda o’xshash bo’lsa-da, bu ikki kasallik ko’pincha bir-biri bilan aralashib ketadi. Ayniqsa, bronxitning birinchi huruji paytida bu farqni aniqlash qiyin, ammo davom etayotgan hurujlarda yuzaga keladigan klinik topilmalar tufayli tashxis jarayoni soddalashtirilgan. Ushbu bosqichda bronxit xurujidan oldin virusli infektsiyaning yo’qligi, xirillash jarayonining tez-tez takrorlanishi va oila a’zolarida astma kabi holatlar kasallikning bronxit astma ekanligini ko’rsatadigan kuchli alomatlardir.