Elementlarning Nisbiy Atom Massalari

Elementlarning nisbiy atom massalari

Elementlarning nisbiy atom massalari

Nazariy va amaiy fizika xalqaro ittifoqi va nazariy va amaliy kimyo xalqaro ittifoqlarining o‘zaro kelishuviga ko‘ra, avval qo‘llanilib kelgan fizik shkala bo‘yicha «atom massasi« hamda, kimyoviy shkala bo‘yicha «atom massasi» tushunchalari o‘rniga, yagona, «nisbiy atom massasi« tushunchasi bilan almashtirildi. Fizik shkala bo‘yicha atom massasi asosiga ¹⁶O kislorod izotopining atom massasi qabul qilinib, u 16 ga teng qilib belgilangan edi. Kimyoviy shkala bo‘yicha atom massasi uchun, kislorodning tabiiy izotoplarining aralashmasining ¹⁶O (99.759%), ¹⁷O (0.037%), ¹⁸O (0.204%) atom massasi — u ham 16 ga teng qilib belgilangan edi. Kimyoviy shkala bo‘yicha atom massasining son qiymatlari, fizik shkalaga nisbatan, 1.000275 marta kichikroq edi.

Nisbiy atom massasi uchun asos qilib, ¹²C uglerod atomining massasi qabul qilingan bo‘lib, u 12 ga teng. Bu ba’zan uglerod shkalasi bo‘yicha atom massasi ham deb yuritiladi. Uglerod shkalasi bo‘yicha atom massasining qiymatlari, kimyoviy shkaladagiga nisbatan 1.000043 marta kichik.

Quyidagi jadvalda, yer sharoitida mavjud elementlarning, shuningdek, sun’iy usulda olingan elementlarning ham nisbiy atom massalarining tavsiya etiladigan qiymatlari keltirilgan. Ko‘plab elementlarning atom massaslarining qiymatlari, natijaviy moddaning kelib chiqishi yoki, uning qayta ishlash usuliga bog‘liq. Shu sababdan, «izoh« ustunida quyidagi harfiy belgilar qo‘llanildi:

«a« harfi bilan — kelib chiqishi turlicha bo’lgan moddalardagi izotop tarkibining turlicha ekanligi sababli, nisbiy atom massasining yanada aniqroq o‘rnatish uchun qiyinchilik tug‘diradigan moddalar; jadvaldagi shunday belgi bilan izohlangan barcha elementlar uchun keltirilgan qiymatlarni, kelib chiqishi yerga oid bo’lgan barcha moddalar uchun tadbiq etish mumkin;

«b« harfi bilan — anomal izotop tarkibiga ega geologik namunalari aniqlangan elementlar belgilangan bo‘lib, bunday elementlarning turli namumalari uchun jadvalda keltirilgan nisbiy atom massalarining qiymatlari farqqa ega bo‘lishi mumkin;

«c« harfi bilan — elementning jadvalda keltirilgan nisbiy atom massasi qiymati va sanoatda qo‘llaniladiigan moddalar uchun belgilangan qiymatlari orasida o‘zaro farq bo‘lish mumkin;

«d« harfi bilan — belgilangan radioaktiv elementlarda, elementning eng uzoqroq yashovchi izotopi uchun nisbiy atom massasi keltirilgan.

«e« harfi bilan — radioaktiv elementning eng uzoqroq yashaydigan izotopi uchun massa soni keltirilgan. (Massa soni, izotop atomi yadrosidagi proton va neytronlarning umumiy soni.)

Elementning tartib raqami	Element ramzi	Element nomi	Elementning nisbiy atom massasi	Izoh
1	H	Vodorod	1,0079±0,0001	a
2	He	Geliy	4,00260±0,00001	b
3	Li	Litiy	6,941±0,001	a,b,c
4	Be	Berilliy	9,01218±0,00001
5	B	Bor	10,81±0,01	a,c
6	C	Uglerod	12,011±0,001	a
7	N	Azot	14,0067±0,0001
8	O	Kislorod	15,9994±0,0003	a
9	F	Ftor	18,999403±0,000001
10.	Ne	Neon	20,179±0,003	c
11.	Na	Natriy	22,98977±0,00001
12.	Mg	Magniy	24,305 ±0,001	b
13.	Al	Alyuminiy	26,98154 ± 0,00001
14.	Si	Kremniy	28,0855 ± 0,0003
15.	P	Fosfor	30,97376 ± 0,00001
16.	S	Oltingugurt	32,06 ± 0,01	a
17.	Cl	Xlor	35,453 ± 0,001
18.	Ar	Argon	39,948 ± 0,003	a, b
19.	K	Kaliy	39,0983 ± 0,0003
20.	Ca	Kalsiy	40,08 ± 0,01	b
21.	Sc	Skandiy	44,9559 ± 0,0001
22.	Ti	Titan	47,90 ± 0,03
23.	V	Vanadiy	50,9415 ± 0,0001
24.	Cr	Xrom	51,996 + 0,001
25.	Mn	Marganets	54,9380 ± 0,0001
26.	Fe	Temir	55,847 ± 0,003
27.	Co	Kobalt	58,9332 ± 0,0001
28.	Ni	Nikel	58,70 ±0,01
29.	Cu	Mis	63,546 ± 0,003	a
30.	Zn	Rux	65,38 ± 0,01
31.	Ga	Galliy	69,72 ± 0,01
32.	Ge	Germaniy	72,59 ±0,03
33.	As	Mishyak	74,9216 ± 0,0001
34.	Se	Selen	78,96 ± 0,03
35.	Br	Brom	79,904 ± 0.001
36.	Kr	Kripton	83,80 ± 0,01	b, c
37.	Rb	Rubidiy	85,4678 ± 0,0003	b
38.	Sr	Stronsiy	87,62 ± 0,01	b
39.	Y	Ittriy	88,9059 ± 0,0001
40.	Zr	Sirkoniy	91,22 ±0,01	b
41.	Nb	Niobiy	92,9064 ± 0,0001
42.	Mo	Molibden	95,94 ± 0,01
43.	Tc	Texnetsiy	98	e
44.	Ru	Ruteniy	101,07 ± 0,03	b
45.	Rh	Rodiy	102,9055 ± 0,0001
46.	Pd	Palladiy	106,4 ± 0,1	b
47.	Ag	Kumush	107,868 ± 0,001	b
48.	Cd	Kadmiy	112,41 ± 0,01	b
49.	In	Indiy	114,82 ± 0,01	b
50.	Sn	Qalay	118,69 ± 0,03
51.	Sb	Surma	121,75 ± 0,03
52.	?1	Tellur	127,60 ± 0,03	b
53.	I	Yod	126,9045 ± 0,0001
54.	??	Ksenon	131,30 ±0,01	b, c
55.	Cs	Seziy	132,9054 ± 0,0001
56.	C?	Bariy	137,33 0.01	b
57.	La	Lantan	138,9055 ± 0,0003	b
58.	??	Seriy	140,12 ± 0,01	b
59.	?r	Prazeodim	140,9077 + 0,0001	«
60.	Nd	Neodim	144,24 ± 0,03	b
61.	Pm	Prometiy	145	e
62.	Sm	Samariy	150,4 ± 0,1	b
63.	Eu	Yevropiy	151,96 ± 0,01	b
64.	Gd	Gadoliniy	157,25 +0,03	b
65.	Tb	Terbiy	158,9254 ± 0,0001
66.	Dy	Disproziy	162,50 ± 0,03
67.	Ho	Golmiy	164,9304 ± 0,0001
68.	Er	Erbiy	167,26 ± 0,03
69.	Tm	Tuliy	168,9342 ± 0,0001
70.	Yb	Itterbiy	173,04 ± 0,03
71.	Lu	Lyutetsiy	174,967 ± 0,003
72.	Hf	Gafniy	178,49 ± 0,03
73.	??	Tantal	180,9478 ± 0,0003
74.	W	Volfram	183,85 ± 0,03
75.	Re	Reniy	186,207 ± 0,001
76.	Os	Osmiy	190,2 ± 0,1	b
77.	Ir	Iridiy	192,22 ± 0,03
78.	Pt	Platina	195,09 ± 0,03
79.	Au	Oltin	196,9665 ± 0,0001
80.	Hg	Simob	200,59 ± 0,03
81.	T1	Talliy	204,37 ± 0,03
82.	Pb	Qo‘rg‘oshin	207,2 ± 0,1	a, b
83.	Bi	Vismut	208,9804 ± 0,0001
84.	Po	Poloniy	209	e
85.	At	Astat	210	e
86.	Rn	Radon	222	e
87.	Fr	Fransiy	223	e
88.	Ra	Radiy	226,0254 ± 0,0001	b, d
89.	Ac	Aktiniy	227,0278 ± 0,0001	d
90.	Th	Toriy	232,0381 ± 0,001	b, d
91.	Pa	Protaktniy	231,0359 ± 0,0001	d
92.	U	Uran	238,029 ± 0,001	b, c, d
93.	Np	Neptuniy	237,0482 ± 0,0001	d
94.	Pu	Plutoniy	244	e
95.	Am	Ameritsiy	243	e
96.	Cm	Kyuriy	247	e
97.	Bk	Berkliy	247	e
98.	Cf	Kaliforniy	251	e
99.	Es	Eynshteyniy	252	e
100	Fm	Fermiy	257	e
101	Md	Mendeleyeviy	258	e
102	No	Nobeliy	259	e
103	Lr	Lourensiy	262	e
104	Rf	Rezerfordiy	267	e
105	Db (Ns)	Dubniy (Nilsboriy)	268	e
106	Sb	Siborgiy	271	e
107	Bh	Boriy	272	e
108	Hs	Xassiy	270	e
109	Mt	Meynteriy	278	e
110	Ds	Darmshtadtiy	281	e
111	Rg	Rentgeniy	280	e
112	Cn	Kopernikiy	285	e
113	Nh	Nihoniy	284	e
114	Fl	Fleroviy	289	e
115	Mc	Moskoviy	288	e
116	Lv	Livermoriy	293	e
117	Ts	Tennesin
118	Og	Oganesson