Темурийлар елчилари чин хокони хузурида

Темурийлар елчилари чин хокони хузурида

Темурийлар елчилари чин хокони хузурида
Темурийлар елчилари чин хокони хузурида

Озбекистон ва Хитой ортасидаги дипломатик алокалар тарихи олис асрларга бориб такалади. Тарихий манбалар бундан минг йиллар аввал хам халкларимиз ортасида савдо-иктисодий, маданий сохалардаги алокалар тараккий етганини корсатади.

Наккошдан чиккан елчи

Темурийлар хукмронлиги даврида Хитой билан дипломатик алокалар янада мустахкамланган. 1419 йилнинг 4 декабрида Хиротдан Шохрух Мирзонинг амир Шодихожа ва Кокча бошчилигидаги елчилари йолга тушадилар. Уларга Бойсунгур Мирзонинг Султон Ахмад ва Гийосиддин Наккош бошчилигидаги елчилари хам кошилади.

Бойсунгур Мирзо Хожа Гийосиддинга сафар таассуротларини йозиб беришни буюради. 1422 йилнинг бахорида уч йилдан узокрок давом етган сафардан кайтган Гийосиддин Наккош оз корган-кечирганларини когозга тушириб, хукмдорга такдим етади. Форс тилида битилган бу сайохатнома «Ажойибул-латойиф” йохуд Хитой сайохатномаси деб номланган. Оз даврида Абдураззов Самаркандий, Мирхонд, Хофизи Абро сингари тарихчилар ушбу сайохатномадан оз асарларида иктибослар келтириб отадилар.

Йол юрса хам мол юриб…

Наккошнинг йозишича, Хиротдан чиккан елчилар Балх оркали Самаркандга етиб келадилар. Бу ерда уларга бошка вилоятлардан юборилган елчилар хам келиб кошилади. 1420 йилнинг 25 февралида барча елчилар бирлашиб, яна Хитой томон йол оладилар ва 24 август куни Хитой худудига кирадилар.

Хитойга карашли биринчи катта шахар Сокжуда императорнинг хос надимлари елчиларни катта тантана ва ехтиром билан кутиб олганлар ва катта дастурхон йозиб зийофат берадилар. Елчиларнинг пойтахтга бехатар етиб олиши учун хар бир бекатда махсус хизматчилар кутиб олиб, уларни жой, озик-овкат ва кейинги бекатга бехатар етиб олишларини таминлашган.

Юз минг кишилик сарой

Наккош император Чжу Ди саройидаги кабул маросимларини хам батафсил тасвирлайди. Мухташам саройда хар куни юз мингдан ортик одам императорга салом бериш учун пешонасини ерга койиб кутиб турган.

Малумки, 1420 йилда Мин сулоласи вакили император Чжу Ди ози учун курилган янги саройга кочиб отган. Айни пайтда хам мазкур иншоот Ер юзидаги хукмдорлар саройлари орасида енг каттаси саналади. Темурийлар салтанатининг елчилари ана шу тарихий вокеанинг гувохи болишади ва шу муносабат билан отказилган байрам тантаналарида хам иштирок етишади.

Пекинда елчилар шарафига шохона дастурхонлар тузатилади. Аммо, улар айни пайтда мусулмонлар таквими бойича рамазон ойи еканлиги, елчиларнинг барчаси розадорлигини билишгач, улардан дархол узр сорашади. Елчилар Хитой янги йилининг нишонланишига хам гувох болишган. Байрам кунлари пойтахт кочаларидаги мушакбозликлар, турли халк ойинлари, масхарабозларнинг конгилочар томошалари, Хитой таомлари Гийосиддин Наккошда катта таассурот колдиради.

Сохибкироннинг тулпори

Темурийларнинг елчилари олиб келган турли-туман совгалар орасида отлар хам бор еди. Хитой императори совгаларни мамнуният билан кутиб олади. кабул маросимидан сонг, император елчилар билан хайрлашиб, ози овга отланади. Елчилар ертаси куни тонгда шахардан ендигина чиккан пайтларида, оркаларидан етиб келган мулозимлар уларни тохтатишади.

Малум болишича, император Чжу-Ди Шохрух Мирзо жонатган отдан йикилиб, ойоги каттик шикастланган. Бундан газабланган император елчиларни жазоламокчи болган. Шунда елчилардан бири Мавлоно Хожа Юсуф императорнинг якин мулозимларидан бирига юзланиб вазиятни юмшатади:

— Ало хазратларига етган озор учун албатта таассуфдамиз. Аммо, бунинг учун елчиларни жазоламок тогримикин? Зеро, елчи факат оз хукмдорининг совгасини етказади, холос. колаверса, бу от Сохибкирон Амир Темурнинг севимли тулпорлари болиб, император хазратларига хурмат юзасидан тухфа сифатида юборилганди.

Шундан кейин импертор газабидан тушади ва елчиларни яна иззат-хурмат билан оз юртларига кайтишлари учун ижозат беради. Гийосиддин Наккош оз хамрохлари билан 1421 йилнинг 8 майида Хонбаликдан йолга чикиб, 1422 йилнинг 2 сентябрида Хиротга етиб келади.

Бебахо тарихий манба

Гийосиддин Наккош оз «сайохатнома”сида Хитойдаги суд-хукук тизимига хам алохида этибор каратган. Унинг йозишича, огир жиноятга кол урганлар олис вилоятлардан пойтахтга келтирилар, айбдорнинг килмиши тахтачага йозилиб, бойнига осиб койиларкан. Императорнинг он икки девони болиб, жиноятчининг айби хар бир девон томонидан тасдикланиши керак. Агар шу девонлардан лоакал биттаси айбсиз деб топса, жиноятчи афв етилиши мумкин екан. Шунингдек, агар айбланувчининг айбсизлигини исбот ета оладиган гувох олти ойлик масофада яшаши малум болса хам, оша гувохни топиб келиб, кейин хукм чикаришаркан.

Умуман олганда ушбу тарихий асар нафакат озбек дипломатияси тарихида, балки, Хитой халкининг тарихи, анана ва урф-одатларини органишда хам мухим орин тутади.

Рустам Жабборов таййорлади.
 

Хикоялар
Темурийлар елчилари чин хокони хузурида