Maktabgacha yoshdagi bolalarni ma naviy-axloqiy tarbiyalash

Ijtimoiylashuv jarayoni shunchalik murakkabki, unda bir nechta nuanslar va elementlar mavjud. Shunday qilib, shuningdek, bolalarni ijtimoiylashtirishning turli vositalarini alohida ko’rib chiqish kerak. Bu holda, biz nima haqida gaplashamiz? Bu har bir alohida jamiyat, ijtimoiy qatlam va yoshga xos bo’lgan zarur elementlarning to’plamidir. Masalan, bular yangi tug’ilgan chaqaloqqa g’amxo’rlik qilish va uni boqish, gigienik va turmush sharoitlarini shakllantirish, bolani o’rab turgan moddiy va ma’naviy madaniyat mahsulotlari, muayyan harakat sodir bo’lgan taqdirda ham ijobiy, ham salbiy sanktsiyalar to’plamidir. Bularning barchasi ijtimoiylashuvning eng muhim vositasidir, buning natijasida bola barcha turdagi xatti-harakatlar me’yorlarini, shuningdek boshqalar unga singdirmoqchi bo’lgan qadriyatlarni o’rganadi.

Manaviyaxloqiy tarbiya REJA 1 Manaviy axloqiy tarbiyaning maqsad

REJA: 1. Ma’naviy axloqiy tarbiyaning maqsad va vazifalari. 2. Ma’naviy axloqiy tarbiyaning shakl va metodlari. 3. Oilada bolalarni ma’naviy axloqiy tarbiyalash mazmuni. 4. O’quvchilarda ongli intizomlilikni tarbiyalash. Asosiy tushunchalar: ma’naviyat morality, ta’lim education, tarbiya upbringing, axloq morals, shaxs individual, insonparvarlik humanitarianism.

Adabiyotlar ro’yxati: • Pedagogika // M. X. Toxtaxodjaeva umumiy tahriri ostida. – T. : Faylasuflar Milliy jamiyati, 2010. – B. 252 257; • Ibragimov X. , Abdullaeva SH. Pedagogika nazariyasi. – T. : “Fan va texnologiya” nashriyoti, 2008. – B. 153 155; • Inomova M. Oilada bolalarni ma’naviy axloqiy tarbiyalashda milliy qadriyatlar. – T. : Fan, 1995; • Hasanboev J. , Turopova M. , Hasanboeva O. Ma’naviy axloqiy tarbiya asoslari. – T. : G’afur G’ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 2002; Elektron ta’lim resurslari: www. pedagog. uz. www. ziyonet. uz

“Fuqarolik tarbiyasi” mavzusi yuzasidan savol-javob 1. Fuqarolik tarbiyasining maqsadi nimadan iborat? 2. Xuquqiy tarbiyaning maqsadini izohlang 3. Fuqarolik nima?

Bugungi kunda mamlakatimizda olib borilayotgan islohatlar samarasi avvalombor yuksak ma’naviyatli, mustaqil fikrlaydigan, Vatanimiz taqdiri va istiqboli uchun mas’uliyatni o’z zimmasiga olishga qodir yosh kadrlar safini kengaytirishga bevosita bog’liq. SH. M. Mirziyoev O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi kabul qilinganligining 25 yilligi munosabati bilan 2017 yil 7 dekabr kuni “Konstitutsiya – erkin va farovon hayotimiz, mamlakatimizni yanada taraqqiy etishning mustahkam poydevoridir” mavzusidagi ma’ruzasi.

Ma’naviy axloqiy tarbiya mohiyati, asosiy tushunchalari. Jamiyatda kechayotgan ijtimoiy islohotlarning samaradorligi uning fuqarolari ega bo’lgan ma’naviyatga bog’liq. SHu bois mustaqillikning dastlabki yillarida O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I. A. Karimov jamiyat rivojlanishi ning ma’naviy axloqiy negizlarini aniq belgilab berdi. Bular: • Umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik; • Xalqimizning ma’naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish; • Insonning o’z imkoniyatlarini erkin namoyon qilishi; • Vatanparvarlik.

Madaniyat ( «kultura» so’zidan olingan bo’lib, parvarish qilish, ishlov berish ma’nosini bildiradi) – ijtimoiy taraqqiyot davomida insonlarning faoliyati tufayli qo’lga kiritilib, ularning ijtimoiy ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiluvchi moddiy va ma’naviy boyliklar tizimi. Ma’rifat shaxs ongiga ilmiy bilim, axloq qoidalari hamda ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy me’yorlarni singdirish, ta’lim tarbiyani takomillashtirish, milliy meros va umuminsoniy qadriyatlarni o’rganish, ularni targ’ib etish maqsadida amalga oshiriladigan tadbirlar tizimi. Mafkura (arabcha «mafkura» naqtai nazar va e’tiqodlar tizimi, majmui) – jamiyatdagi muayyan siyosiy, huquqiy, axloqiy, diniy, badiiy, falsafiy, ilmiy qarashlar, shuningdek, ma’naviy axloqiy yuksaklish, ma’rifiy tarbiyaviy ishlarning rivojini ta’minlovchi, ularning maqsad va yo’nalishlarini aniqlashda yetakchi o’rin tutuvchi g’oyalar tizimi.

“Ma’naviyat moddiy hayotni aks ettiradi va jamiyatda mavjud bo’lgan ma’naviy hodisalar yig’indisi sifatida ko’zga tashlanadi. Ma’naviyat – insonga o’ziga xos betakror mohiyat, imkoniyat bahsh etadi, jamiyat a’zolarini birlashtiradi, uyushtirib turadi”. (Yusupov E). “Ma’naviyat moddiy hayot bilan doimo yonma yon yuradigan, inson, xalq va jamiyat hayotining ajralmas qismi bo’lgan ijtimoiy hodisa (Ma’naviyat: asosiy tushunchalar izohli lug’ati). “Ma’naviyat – bu kishining egallagan foydali bilimlari amaliy hayotida sinalaverib, ko’nikma va malaka darajalaridan o’tgan va ruhiga singib, hayot tarzida aks etadigan ijobiy ijtimoiy sifatlar majmuidir (Ziyomuhammadov B. , Ziyomuhammedova S. , Qodirova S). “Ma’naviyat insonni ruhan poklanish, qalban ulg’ayishga chorlaydigan, odamning ichki dunyosi, irodasini baquvvat, iymon e’tiqodini butun qiladigan, vijdonini uyg’otadigan beqiyos kuch, uning barcha qarashlarining mezonidir” (Karimov I. A).

Axloq- kishilarning tarixan tarkib topgan xulq atvori, yurish turishi, xatti harakati, ijtimoiy va shaxsiy hayotdagi o’zaro munosabati, shuningdek, jamiyatga bo’ladigan munosabatlarini tartibga solib turadigan barqaror, muayyan me’yor va qoidalar yig’indisi. Tarbiya-o’qituvchi va ta’lim oluvchilar o’rtasida tashkil etiluvchi hamda aniq maqsadga yo’naltirilgan hamkorlik jarayonidir. Tarbiya jarayonida ta’lim oluvchilarning ongi shakllana boradi, his tuyg’ulari rivojlanadi, ijtimoiy hayot uchun zarur bo’lgan ijtimoiy aloqalarni tashkil etishga xizmat qiladigan xulqiy odatlar hosil bo’ladigan va rivojlanadigan uzluksiz jarayon.

2012 yil 10 dekabr kuni O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti Islom Karimovning “CHet tillarni o’rganish tizimini yanada takomillashtirish chora tadbirlari to’g’risida”gi Qarorida mamlakatda O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi qonunini hamda Kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirish doirasida chet tillarga o’qitishning kompleks tizimi, ya’ni o’qimishli, zamonaviy fikrlovchi yosh avlodni shakllantirishga, respublikaning jahon hamjamiyatiga yanada integratsiyalashuviga yo’naltirilgan tizim yaratilishi, zamonaviy pedagogik va axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda o’qitishning ilg’or uslublarini joriy etish yo’li bilan, o’sib kelayotgan yosh avlodni chet tillarga o’qitish, shu tillarda erkin so’zlasha oladigan mutaxassislarni tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish hamda buning negizida, ularning jahon tsivilizatsiyasi yutuqlari hamda dunyo axborot resurslaridan keng ko’lamda foydalanishlari, xalqaro hamkorlik va muloqotni rivojlantirishlari uchun shart sharoit va imkoniyatlar yaratish maqsadini o’z ichiga oladi. 2015 yil 12 iyunda O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidentining “Oliy ta’lim muassasalarining rahbar va pedagog kadrlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini yanada takomillashtirish chora tadbirlari to’g’risida” gi PF 4732 sonli farmonining maqsadi oliy o’quv yurtlari professor o’qituvchilarining kasb darajasi va malakasini muttasil oshirib borish, ularni zamonaviy talablarga muvofiq muntazam qayta tayyorlashning takomillashtirilgan tizimini joriy etish asosida yuqori malakali mutaxassislar tayyorlash sifatini tubdan oshirishdan iborat. Ta’lim berayotgan mutaxassislarning o’zlarida ma’naviy axloqiy sifatlar tarkib topgan, yuqori samarali zamonaviy ta’lim va pedagogik texnologiyalar, ilg’or xorijiy tajribalardan keng foydalana oladigan, global Internet tarmog’i, mulьtimedia tizimlari va masofadan o’qitish usullaridan foydalangan holda, zamonaviy innovatsion pedagogika, axborot kommunikatsiya texnologiyalarini egallashi va ularni o’quv jarayoniga faol tatbiq etishi o’z kasb mahorati, pedagogik va ilmiy faoliyatini muttasil oshirib borishlari uchun yo’naltirilgan bo’lishi g’oyasi ilgari surilgan. 2016 yil 14 sentyabrda “Yoshlarga oid davlat siyosati to’g’risida” gi Qonun qabul qilindi. Ushbu Qonunning maqsadi yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat bo’lib, 5 modda Yoshlarga oid davlat siyosatining asosiy yo’nalishlariga bag’ishlangan. Yoshlarni ma’naviy, intellektual, jismoniy va axloqiy jihatdan kamol topishiga ko’maklashish mazkur Qonunda alohida yo’nalish sifatida e’tirof etilgan.

2016 yil O’zbekiston Respublikasining saylangan Prezidenti SHavkat Mirziyoevning O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilingani ning 24 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasi. “Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili” dasturidan yoshlarimizni sog’lom va barkamol etib tarbiyalash masalasi alohida o’rin egallashi, bu borada farzandlarimiz uchun zarur sharoitlar yaratish, yangi ta’lim tarbiya, madaniyat, san’at va sport maskanlarini barpo etish, yosh oilalar uchun uy joylar qurish, yoshlarni ish bilan ta’minlash, ularni tadbirkorlik sohasiga keng jalb etish bo’yicha boshlagan ishlarimizni yangi, yuksak bosqichga ko’tarib, faoliyatini bugungi zamon talablari asosida takomillashtirilishi ta’kidlandi. 2017 yil 12 yanvarda “Kitob mahsulotlarini chop etish va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitob mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targ’ibot qilish bo’yicha komissiya tuzish to’g’risi”da O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SH. M. Mirziyoevning farmoyishi. Farmoish mustaqillik yillarida mamlakatimizda ta’lim muassasalari uchun o’quv adabiyotlari yaratish va o’quvchilarga yetkazishning mustahkam tizimi yaratilganligi, bunda O’zbekistonda ta’lim berilayotgan yettita tilda darslik va o’quv qo’llanmalari nashr etilayotganligi, axborot resurs va axborot kutubxona markazlarining moddiy texnika bazasi yangilanib, zamonaviy elektron kutubxonalar tizimlari faoliyat ko’rsatayotganligi haqidagi fikrlardan iborat. Kitob mutolaasi borasida ma’lum kamchiliklar mavjudligi ham aytib o’tildi. 2017 yil 13 yanvar kuni. O’zbekiston Respublikasi qurolli kuchlari tashkil etilganining 25 yilligi munosabati bilan vatan himoyachilariga bayram tabrigida ham Prezidentimiz SH. M. Mirziyoev yoshlarimizni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash bo’yicha uzluksiz olib boriladigan ishlar biz uchun dolzarb ahamiyatga egaligi, vatanparvarlik har bir davlat hayotining ma’naviy asosi hisoblanaishi va jamiyatni har tomonlama rivojlantirish borasida eng muhim safarbar etuvchi kuch sifatida namoyon bo’layotganligi, fuqarolarimizda bizga mutlaqo yot bo’lgan zararli ta’sirlarga qarshi mustahkam immunitetni shakllantirish va Vatanimiz taqdiri uchun mas’uliyat tuyg’usini mustahkamlash bo’yicha aniq chora tadbirlarni ko’rishimiz zarurligini ta’kidlangan.

2017 yil 15 yanvar kuni “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak” O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SH. M. Mirziyoevning mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzasi ham yoshlarni har tamonlama rivojlanishi masalalarini qabrab olgan. 2017 -2021 yillarda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SH. M. Mirziyoev tashabbusi bilan O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustivor yщnalishi bo’yicha xarakatlar strategiyasini ishlab chikilganligi va uning 4 yo’nalishi ijtimoiy soxani rivojlantirishning ustivor y o’nalishi moxiyati. 2017 yil 7 dekabr kuni O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SH. M. Mirziyoevning O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi kabul kilinganligining 25 yilligi munosabati bilan “Konstitutsiya – erkin va farovon xayotimiz, mamlakatimizni yanada tarakkiy etishning mustaxkam poydevoridir” mavzusidagi ma’ruzasi.

Blits-so’rov • Ma’naviy barkamol inson tushunchasi sizningcha. • Qanday sifatlar manaviy axloqiy sifatlar sanaladi? • Qanday inson axloqiy yetuk hisoblanadi? • Ma’naviy qadriyatlar degani nimani anglatadi? • Mehnat qilish, bilim olish, kas biy va hayotiy tajribani oshi rish tushunchalariga ta’rif bering. • Tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish, biznes rejaga ega bo’lish nima? • Saxovatlilik tushunchasini izohlab bering. 5 -ilova «Qarama-qarshi munosabat» metodi. Guruhlarda ishlarni tashkil etish Mavzuning ahamiyati Ma’naviy axloqiy fazilatlarni ja miyatning ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy hayo tidagi o’rni. Insonni ma’naviy axloqiy tarbiyalangan barkamol shaxs bo’lib rivojlanishiga turli illatlarning salibiy ta’siri. 1. 2. 3. 4. 5. .

Sizning fikringizcha, yuksak ma’navyatli insonga qanday fazilatlar mansub? Kishi % O’g’il bola Qiz bola 2 -kurs 3 -kurs 4 -kurs Jami O’z tarixini yaxshi bilish 67, 9 69, 6 70, 3 67, 4 66, 9 68, 4 Milliy qadriyatlarni hurmat 64, 5 qilish 72, 0 68, 0 63, 2 69, 1 66, 5 Milliy g’ururi yuksaklik 35, 8 36, 6 38, 2 34, 4 35, 2 36, 0 Millatlararo, dinlararo 26, 3 bag’rikenglik 31, 7 26, 0 29, 0 28, 0 27, 7 Tajovuzkor kuchlarga 15, 2 qar shi kurashuvchanlik 13, 7 26, 0 29, 0 28, 0 27, 7 Oq ko’ngillik 14, 4 13, 2 12, 5 15, 8 13, 7 14, 1 Halollik 37, 1 30, 5 32, 6 35, 5 39, 7 35, 4 Kamtarlik 8, 7 9, 7 8, 8 6, 9 8, 7

Odamlarda Sizga yoqmaydigan eng salbiy illatlar nimalardan iborat? Kishi % O’g’il bola Qiz bola 2 -kurs 3 -kurs 4 -kurs Jami Poraxo’rlik 63, 7 54, 9 61, 5 60, 3 60, 0 61, 4 Tamagirlik 27, 5 23, 6 26, 4 26, 8 26, 2 26, 5 Manmanlik 45, 5 43, 2 46, 1 44, 4 43, 7 44, 9 Ikkiyuzlamach 46, 6 ilik Sotqinlik 47, 1 62, 0 50, 6 49, 1 52, 6 50, 5 48, 8 50, 0 47, 6 43, 3 47, 5 Boqimandalik 12, 5 14, 5 11, 0 13, 6 16, 5 13, 3 Loqaydlik 30, 4 29, 1 29, 7 27, 5 28, 9 28, 5

Oila haqida tushuncha. Oila– kishilarning nikoh yoki qon qarindoshlik rishtalari, umumiy turmush tarzi, axloqiy mas’uliyat hamda o’zaro yordamga asoslanuvchi kichik guruhi. «Jamiyat» va «oila» tushunchalari biri bilan chambarchas bog’liq. Bu bog’liqlik jamiyatning oilalarsiz mavjud bo’lmasligi hamda o’z navbatida oilaning ma’lum bir jamiyat tarkibida vujudga kelishi va yashovchanligida ko’rinadi. Oila hamda jamiyat o’rtasidagi ijtimoiy munosabatlar ikki tomonlama aloqadorlik xususiyatiga ega. Har bir oila umumjamiyat talablari asosida faoliyat yuritadi. Jamiyat taraqqiyotining rivoji esa uning bag’rida mavjud bo’lgan oilalarning ijtimoiy iqtisodiy va ma’naviy qiyofasining shakllanganlik darajasiga bevosita bog’liqdir. CHunonchi, ijtimoiy borliqning oilalar zimmasiga qo’yadigan talablari ularning manfaatlariga zid bo’lmasa, aksincha, oilalar farovonligi, tinchligini ta’minlashga yordam bersa, oilalar tomonidan ijtimoiy talablarning qo’llab quvvatlanishi, ularning amaldagi ijrosini ta’minlash ko’rsatkichi shuncha yuqori bo’ladi.

Ota-onalar bilan olib boriladigan ishlar: II. Ota onalar bilan o’tkaziladigan suhbatlar. Suhbatlar yakka va umumiy tarzda olib boriladi. Ilk suhbat chog’ida o’quvchilarni ma’naviy axloqiy jihatdan tarbiyalash, ularda ma’naviy axloqiy madaniyat unsurlarini qaror toptirish muvaffaqiyatini ta’minlash kafolati bo’lgan ota onalar va farzandlarning ijtimoiy onglilik hamda faollik darajasini aniqlashga yordam beruvchi anketa so’rovlarini o’tkazish mumkin. • «Siz o’z farzandingizni qay darajada bilasiz? » nomli so’rovnoma mazmuni quyidagicha: • Farzandingiz ushbu o’quv maskanida nechanchi yil tahsil olmoqda? • Farzandingizni so’nggi o’quv yilidagi o’zlashtirish darajasi Sizni qoniqtiradimi? • Farzandingizning fanlarga bo’lgan munosabati qanday? • Uning fanlarga bo’lgan qiziqishini baholay olasizmi? • Ijtimoiy munosabatlar (oila, jamoa hamda keng jamoatchilik o’rtasida tashkil etiladigan munosabatlar) jarayonidagi ishtiroki qanday? • Farzandingiz mansub bo’lgan mikro hamda makro muhitning ma’naviy axloqiy iqlimi kanday? U kimlar bidan do’stlashgan, ularning ma’naviy qiyofasi Sizning talablaringizga javob bera oladimi? • Siz farzandingizga nisbatan salbiy aloqa yoki ta’sir ko’rsatganliklarining guvohi bo’lganmisiz? • Uning oilada tutgan o’rni qanday? • O’quv yurti yoki oila o’rtasida vujudga kelgan shaxsiy ziddiyatlari bormi?

Oila muammolari. Bular quyidagilardan iborat: • ota onalarning pedagogik bilimlardan yetarli darajada xabardor emasliklari; • o’tish davri sharoitida yuzaga kelgan iqtisodiy qiyinchiliklar natijasida maktab yoshi bolalarning muayyan qismining bozor bilan bog’lanib qolib, o’qishga bo’lgan qiziqishlarining susayganligi; • zamonaviy axborot vositalari, shu jumladan, kopyuьterning ijtimoiy hayotga tobora chuqur kirib borayotganligi, natijada uning ijobiy ta’siri bilan birga bolalarda badiiy adabiyotlarni o’qishga bo’lgan qiziqishlarining sezilarli pasayishi; • axborot vositalari sahifalarida jangari kayfiyatdagi tomoshalar sonining ortib borayotganligi va buning oqibatida bolalarda berahmlilik kayfiyatining paydo bo’layotganligi; • o’quvchilarning o’quv adabiyotlari bilan to’la qurollantirilmaganligi; • noto’liq oilalarning mavjudligi hamda ular sonining ortib borayotganligi va hokazolar.

Yaponiyada ona va bola juda yaqin. Bu yaqinlik maishiy hayotda ham aks etadi: ona va bola birga uxlaydi, ona bolani uzoq vaqt ko’tarib yuradi. Birga uxlash va bolani ko’tarib yurish haqida yapon badiiy adabiyotida ko’plab eslatmalarni topish mumkin. Ona bola aloqasi hissiy darajada aks etadi: ona bola qilayotgan hamma narsani mehr, sabr va g’amxo’rlik bilan qabul qiladi. besh yoshgacha bolaga hamma narsa mumkin. Bu ko’plab xorijliklar o’ylaganidek irodasizlik va bo’ysunmaslik emas. Bu bolada “men yaxshi va sevimliman” tushunchasini hosil qilish hisoblanadi. Qiziq tomoni shundaki, yapon ta’lim muassasalarida nafaqat ta’limga, balki tarbiyaga ham alohida e’tibor qaratiladi, ularda atrofdagilarning eng yaxshisi va eng yomoni tushunchasi mavjud emas. Qoidaga ko’ra, bola tarbiyasi bilan ona shug’ullandi. Ular bolalar bilan ko’p vaqt o’tkazadi. Yaponlar bolani uch yoshdan oldin bolalar bog’chasiga berish kerak emas, deb hisoblaydi. Biroq bunda kengaytirilgan oilaga katta ahamiyat beriladi: bolalar bobo va buvilar hamda boshqa qarindoshlar bilan faol muloqotda bo’ladi. Avlodlar o’rtasidagi munosabatlar ta’sirchanlik va diqqatga asoslanadi, bu yerda keksalarning fikrlari tinglanadi. Yapon ayollari o’z navbatida bolalarning sezgirligini hurmat qiladi. Ular bolalarga ortiqcha bosim o’tkazmaydi, uyaltirmaydi, balki bolakaylarning hissiyotlarini uyg’otadi. Misol uchun, agar bola mashinani sindirib qo’ysa, yapon ona “Mashinaning joni o’g’riyapti, u hozir yig’laydi”, — deydi. Yevropalik ona esa “Bunday qilma, bu yaxshi emas. Mashinani sotib olish uchun qancha ishlash kerak”, — deydi. Germaniya Bu yerda ko’pchilik 30 yoshga yaqinroq farzandli bo’ladilar. CHunki bo’lajak bolalari uchun ota ona to’kin hayot ta’minlab berishlari lozim. Germaniyada bo’lajak ona homiladorligi vaqtidayoq farzandini 3 yoshlik davrigacha katta qilishda ko’maklashadigan enaga izlashni boshlaydi. 4 yoshligidan bolani “o’yin guruhiga” olib boriladi. Bu bola boshqa bolalar bilan muloqat qilib, to’g’ri rivojlanishi uchun qilinadi. Frantsiya Bu davlatda bolalarni ertaroq bog’chaga berib yuborishar ekan. Bu ona o’z ishida malakasini yo’qotib qo’ymaslik sababi bilan qilanadi. Undan tashqari bu davlatda bolalar bog’chada tezroq rivojlanishiga ishonadilar. Deyarli chaqaloqlik vaqtidan yasliga, bog’chaga keyin esa maktabga beriladi. SHu sababli Frantsuz bolalari juda ham erta mustaqil bo’lib qolishadi. Ular o’zlari maktabga borishadi, hattoki o’zlariga kerakli narsalar sotib olib, ovqat ham tayyorlaydilar. Buvi va buvajonlar esa o’z nabiralarini faqatgina ta’til va bayramlarda ko’ra oladilar. Italiya Bu yerda aksincha an’anaga ko’ra buvi va buvajonlar o’z nabiralariga qaraydilar. Italiyada bog’chaga ota onasi yo’qlar yoki bo’lmasa ishbilarmon buvilarga ega bolalar boradilar. Bu yerda katta e’tibor oilaviy ovqatlanib o’tirishlarga beriladi. Hamma yaqinlar dasturxon atrofida yig’ilganlarida, katta bir to’y bazmi bo’layotganlikka o’xshab ham ketadi.

Britaniyaliklar farzandlarini juda ham qattiqqo’llikda tarbiyalaydilar. Kichik vaqtdanoq ota onalar farzandlariga aniq chegaralar, talablar qo’yib, o’z his tuyg’ularini nazorat qilishlarini o’rgatadilar. Ota onalar farzandlariga bo’lgan mehrlarini unchalik bildirmaydilar va ularni juda ham erkalatib yuborishmaydi. Buning hammasi esa bolada yaxshi fe’l atvor va oliyjanoblikni shaklanishiga poydevor bo’ladi deb fikrlaydilar. Amerika Qo’shma SHtatlaridagi erkinlik bola tarbiyasida ham o’z aksini topgan. Onalar farzandlarining har soniyalik qiziqishlari va injiqliklarini qondirishga tayyordirlar. Aksariyat bolalar 4 5 yoshlarida o’yinchoqlarning barxa turi bilan tanishishadi, ko’pincha amerikalik oilalarning garaj va omborxonalari bir marotaba o’ynalgan o’yinchoqlar bilan to’lib toshadi. Ikkinchi tomondan, go’dakligidanoq amerikalik bolakaylar «Sen eng chiroylisan, eng yaxshisan, eng aqllisan, eng qobiliyatlisan» , degan so’zlarni har kuni eshitgan holda o’sishadi. Maqsad – mustaqil insonni tarbiyalash! Agarda bola xato qilsa, uni urushmay: «Yana bir marotaba harakat qilib ko’r! Sen, albatta, buni uddalaysan! CHunki sen zo’rsan!» deya qo’llab quvvatlanadi. Albatta, bunday yondashuv kelgusida o’zining mevasini beradi. SHvetsiyada bolalarga shakllangan shaxs sifatida qarashadi. Ularning ham o’z huquqlari va majburiyatlari bor. SHuningdek, shvedlardagi bag’rikenglik, o’zgaga, uning qarashlariga, madaniyati, dini, irqiga nisbatan hurmatda va sabrli bo’lish, agarda insonning biror bir jismoniy yoki ruhiy kamchiligi bo’lsa, unga tengqur sifatida qarash bolalikdanoq yosh avlod ongiga singdiriladi. 8 sinfdan boshlab o’quvchilarga «Bolalar haqida» degan fan o’tiladi. Ular oila qurish, homiladorlik, undan saqlanish yo’llari, jinsiy yo’l bilan yuqadigan kasalliklar, bola tarbiyasi va balog’at yoshida o’smirlar bilishi zarur bo’lgan barcha ma’lumotlarga ega bo’ladilar. Angliyada bolalar bosqichma bosqich tarbiyalanishadi. CHunki bu yerda kech turmushga chiqish yoki uylanish odatiy hol. Ko’pincha inglizlar 35 40 yoshlarida ota onalik baxtiga erishishadi. SHuning uchun ham farzand tarbiyasiga juda katta va jiddiy e’tibor berishadi. 2 3 yoshidan boshlab unga dasturxon atrofida o’zini tutishni, tevarakdagi odamlar bilan muomalada bo’lishni, o’z hissiyotlarini yashirishni o’rgatishadi. Angliya shaharlarining ko’chalarida bolasini erkalayotgan ota onani kamdan kam uchratish mumkin.

Talabalar o’rtasida ongli intizom tarbiyasini tashkil etish jarayonida quyidagi vazifalar amalga oshiriladi: • Ijtimoiy-axloqiy va ijtimoiy-huquqiy me’yorlar mohiyatini o’quvchilar ongiga singdirish, ongli intizom tushunchasini qaror toptirish. • O’quvchilar tomonidan ijtimoiy burch mohiyatining o’zlashtirilishiga erishish. • O’quvchilarda ijtimoiy burchni ado etish jarayonida ongli va ixtiyoriy faoliyatini tashkil etish borasidagi ko’nikma va malakalarni shakllantirish. • O’quvchilarda kundalik hayotiy rejim asosida faoliyatni tashkil etish ko’nikmasini hosil qilish. • O’quvchilarda mehnatni ilmiy asosda tashkil etish (mehnat va dam olish faoliyati, aqliy va jismoniy mehnat faoliyati o’rtasida o’zaro mutanosiblikning qaror topishiga erishish) ko’nikma va malakalarini hosil qilishga erishish. • O’quvchilarda ta’lim muassasasi ichki tartibi qoidalariga bo’ysunish hissini shakllantirish. • Intizomsizlikning oldini olgan holda intizomsizlikka qarshi kurashishga yo’naltirilgan faoliyatini yo’lga qo’yish va boshqalar.

MAVZU YUZASIDAN KEYS TOPSHIRIG’I Mavzu: Halollik hotirjamlik garovi. Hikoyat: SHundoq eshitdimki, bir kishini qo’ylari bag’oyat ko’p edi. U har kuni qo’ylarini sog’ib, har na hosil bo’lg’on sutni qo’y egasining oldiga kelturur erdi. Qo’y egasi ul sutga yarim hissa suv qo’shib, cho’ponga sotg’il deb berur erdi. CHo’pon unga bundoq nasihat berur erdi: “Ey xo’ja, musurmonlarga xiyonat qilmag’ilki, o’zingga zarar yetkarursan”. Ul kishi cho’ponning nasihatini eshitmadi va ul ishni qilur erdi. Bir kecha bahor vaqtida cho’pon qo’ylarni osoyishi uchun bir sel oqadig’on past joyga qo’ymish va o’zi baland joyga chiqib uyquga bormish erdi. Ittifoqo ko’p yomg’ir yog’ib, sel oqib kelib qo’ylarni oqizib ketdi va barcha qo’ylar halok bo’ldi. So’ngra cho’pon shaharga keldi. Qo’y egasi unga dedi: “Bugun nima uchun sut kelturmading? ” Keys savollari: 1. Qo’y egasi bergan savolga cho’pon fanday javob beradi? 2. CHo’ponning xatti harakatini Siz qanday baholaysi?

Nazorat uchun savollar: • Oila nima? Uni o’z fikringiz bilan izohlab bering. • Oila tarbiyasi qanday shakl, metod va vositalar yordamida tashkil etiladi va oila tarbiyasi borasidagi mavjud muammolar nimalardan iborat? • Intizom o’quv ishlarini tashkil etishda qanday ahamiyatga ega?

Mustaqil ta’lim mavzulari va ularni bajarish yuzasida ko’rsatmalar 1. SHarq mutafakkirlarining ma’naviy axloqiy tarbiya borasidagi qarashlari. 2. Toxir Malikning “Saodat saroyining kaliti” asari tahlili. 3. Ma’naviy axloqiy tarbiya mohiyatini yoritishga xizmat qiladigan quyidagi tushunchalar glossariysini yarating. № Tushunchalar 1 Insonparvarlik 2 Ma’naviy axloqiy tarbiya 3 Halollik 4 Qanoat 5 Sabr 6 Miqyosi nafs 7 Saxovatlilik Ma’nosi

ETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!

Maktabgacha yoshdagi bolalarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalash

Ota-onalarga g’amxo’rlik vazifasi nafaqat bolani tarbiyalash, balki ma’naviy-axloqiy tarbiya asoslarini yaratishdir. Zamonaviy sharoitda, televidenie, Internet va ko’chalar orqali turli axborot oqimlari yiqilganda, maktabgacha yoshdagi bolalarning ma’naviy va axloqiy tarbiyasidagi dolzarbligi ortadi.

Bolalarning ma’naviy va axloqiy tarbiyasi shaxsni shakllantiradi, insonning dunyoga bo’lgan munosabatlarining barcha jihatlariga ta’sir qiladi.

Ma’naviy-axloqiy tarbiyaning ahamiyatini inobatga olish qiyin. Axir, bolalikdan asrlangan axloqiy ta’limning asoslari insonning keyingi harakatlariga asoslangan bo’lib, uning shaxsiyatining yuzini shakllantiradi va qiymat tizimini belgilaydi.

Ma’naviy va axloqiy tarbiyaning maqsadi bolaga jamiyatga, tabiatga va o’ziga nisbatan madaniyatning asoslarini universal ma’naviy va axloqiy qadriyatlarga tayanishga o’rgatishdir.

Ma’naviy-axloqiy tarbiya vazifalari qanday?

Bolaga yaxshilik va yomonlik haqidagi asosiy tushunchalarni o’rgating, boshqalarga hurmatni oshiring va jamiyatning munosib a’zosi bo’lishga yordam bering.

Psixologlar do’stlik, adolat, mehribonlik va mehr kabi tushunchalarni o’rgangan bolalarning hissiy jihatdan yuksalish darajasiga ega ekanligini ta’kidlaydi. Bundan tashqari, ular boshqalar bilan muloqot qilishda va turli xil qiyin vaziyatlarga nisbatan ko’proq bag’rikenglikda muammolarga duch keladilar.

Shuning uchun ota-onalar oilada ma’naviy va axloqiy tarbiya berish uchun poydevor qo’yishni boshlashlari juda muhimdir. Maktabgacha yoshdagi bolada oddiy haqiqatlarni o’zlashtirish uchun eng ma’qul narsa bo’ladi, bu esa o’z harakatlarini aniqlaydi.

Bolalarning ma’naviy va axloqiy tarbiyasida oilaning roli

Yosh maktabgacha yoshdagi bolalarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalash, birinchi navbatda , oilaning ta’siri ostida . O’zida xatti-harakatlarning normalari va tamoyillari bolaning o’zi tomonidan qabul qilinadi va standart standart sifatida qabul qilinadi. Ota-onalarning misollari asosida, bola yaxshi va yomon narsalar haqida o’z fikrini qo’shib qo’yadi.

6 yoshgacha bo’lgan bola ota-onasini butunlay ko’chiradi. Agar siz ulardan uzoqroq bo’lsangiz, bolani oliy maqsadlarga rioya qilishga chaqirishingiz foydasiz. Misol keltiring, farzandlaringizning yashashini xohlaganingizcha yashashingiz mumkin.

Maktabgacha yoshdagi bolalarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalash yo’lida o’zini o’zi tarbiyalash yaxshi yordam berishi mumkin. Bolani har tomonlama rivojlantirish, boshqalarning xatti-harakatlarini muhokama qilish, yaxshi ishlarga rag’batlantirish.

Maktabgacha tarbiyachilarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashning eng samarali va tasdiqlangan usullaridan biri bu ertakdir . Tasviriy va konkretlik bolalar uchun qanday xatti-harakatlarning joiz ekanligini tushunishga yordam beradi.

Farzandlaringizni seving, ularga etarlicha e’tibor bering. Bu bolaning kuchiga, o’zlariga bo’lgan ishonchga ega bo’lishiga yordam beradi. Maktabgacha tarbiyachilar uchun ma’naviy-axloqiy tarbiyaning ahamiyatini inobatga olmang. Kichkintoyning qadriyat tizimini shakllantirishiga yordam bering, shunda u qanday harakatlarning yaxshi ekanligini va qanday qilib qabul qilinishi mumkin emasligini yaxshi tushunadi.

Ma’naviy-axloqiy tarbiya hayot davomida davom etadi, ammo oila asosiy axloqiy tamoyillarning rivojlanishining ahamiyatini belgilaydi.

Bolaning ijtimoiylashuvi. Jamoada bolalar va o’spirinlarning ijtimoiylashuvi

Bola bu dunyoga, aytilganidek, tabula rasa (ya’ni “bo’sh varaq”) keladi. Va kelajakda hayoti chaqaloqni qanday tarbiyalashiga bog’liq: bu kishi kelajakda muvaffaqiyat qozonadimi yoki hayotning tubiga cho’kadimi. Shuning uchun ushbu maqolada bolaning ijtimoiylashuvi kabi muammo batafsil ko’rib chiqiladi.

Terminologiya

Dastlab, albatta, siz maqola davomida faol foydalaniladigan shartlar to’g’risida qaror qabul qilishingiz kerak. Shunday qilib, bolaning sotsializatsiyasi – bu uning tug’ilishidan boshlab chaqaloqning rivojlanishi. Bu maydalanishning atrof-muhit bilan o’zaro ta’siriga bog’liq, shu bilan birga bola ko’rgan, eshitgan, sezgan narsalarini faol ravishda singdiradi. Bu barcha madaniy va axloqiy me’yorlar va qadriyatlarni, shuningdek, bola tegishli bo’lgan jamiyatdagi o’z-o’zini rivojlantirish jarayonlarini tushunish va o’zlashtirishdir.

ma’lum bir jamiyatda mavjud bo’lgan ijtimoiy me’yorlar, qadriyatlar va tamoyillar. Shuningdek, uning a’zolari faol foydalanadigan xulq-atvor qoidalarini singdirish.

Strukturaviy tarkibiy qismlar

Shuni ham ta’kidlash kerakki, bolaning sotsializatsiyasi quyidagi tarkibiy qismlardan iborat:

1. O’z-o’zidan ijtimoiylashuv. Bunday holda, biz ob’ektiv sharoitlar ta’sirida chaqaloqning o’z-o’zini rivojlantirish jarayoni haqida gapiramiz. Ushbu komponentni boshqarish juda qiyin.
2. Nisbatan yo’naltirilgan sotsializatsiya. Bunday holda, biz davlat to’g’ridan-to’g’ri insonga ta’sir qiladigan muammolarni hal qilish majburiyatini olgan nuanslar haqida gapiramiz. Bu turli xil iqtisodiy, tashkiliy va qonunchilik choralari.
3. Nisbatan boshqariladigan sotsializatsiya. Bularning barchasi davlat tomonidan va jamiyat tomonidan alohida yaratilgan ma’naviy va madaniy me’yorlardir.
4. Insonning ongli ravishda o’zini o’zi o’zgartirishi. Ammo shuni ta’kidlash kerakki, ijtimoiylashuvning ushbu nuqtasi bolalarga xos emas. U katta yoshlilarga ko’proq murojaat qilishi mumkin. Hech bo’lmaganda – hayotida biror narsani o’zgartirish kerak degan xulosaga kelgan o’spirinlarga.

Ijtimoiylashuv bosqichlari

Shuni ham ta’kidlash kerakki, bolaning sotsializatsiyasi bir qator muhim bosqichlardan iborat bo’lib, ular chaqaloqning yoshiga qarab farqlanadi:

1. Chaqaloqlik (chaqaloqning hayotining birinchi yiligacha bo’lgan yoshi).
2. Kichkintoy 1 yoshdan 3 yoshgacha bo’lgan erta bolalik.
3. Maktabgacha yosh (3 yoshdan 6 yoshgacha).
4. Kichik maktab yoshi (6-10 yosh).
5. Yoshroq o’spirin (bu taxminan 10-12 yosh).
6. Katta yoshdagi o’spirin (12-14 yosh).
7. Erta o’spirinlik (15-18 yosh).

Buning ortidan ijtimoiylashuvning boshqa bosqichlari keladi, lekin bola emas, balki kattalar. Darhaqiqat, BMT Konvensiyasiga ko’ra, bola – bu balog’at yoshiga etmagan shaxs. Biz 18 yoshdamiz.

Ijtimoiylashuv omillari

Ijtimoiylashuv jarayoni oson emas. Axir u sotsializatsiya omillari kabi tushunchani ham o’z ichiga oladi. Bunday holda, biz ushbu shartlar va bola uchun muayyan normalar va asoslarni aniq shakllantiradigan jamiyatning xatti-harakatlari haqida gapiramiz. Omillar to’rtta ulkan guruhga bo’linadi:

1. Megafaktorlar. Sayyoramizning barcha aholisiga ta’sir qiladigan narsalar. Masalan, bu kosmik, dunyo, sayyora. Bunday holda, bola Yerning, ya’ni hamma yashaydigan sayyoraning qadr-qimmatini tushunadigan qilib tarbiyalangan bo’lishi kerak.
2. Ibratli omillar. Kamroq odamlarga murojaat qiling. Ya’ni, bitta davlat aholisi, xalq, etnos.Shunday qilib, har bir kishi turli mintaqalarning iqlim sharoitlari, urbanizatsiya jarayonlari, iqtisodiy nuanslari va, albatta, madaniy xususiyatlari bilan farq qilishini biladi. Shaxsning maxsus turi shakllanishi aynan tarixiy xususiyatlarga bog’liq ekanligi hech kimga sir emas.
3. Mezofaktorlar. Ular, shuningdek, insonga eng kuchli ta’sir ko’rsatadigan ijtimoiy omillardir. Demak, bu turar-joy turiga bo’lingan odamlar guruhlari. Ya’ni, biz bola aniq qaerda yashashi haqida gaplashamiz: qishloqda, shaharda yoki shaharda. Bunday holda, aloqa usullari, submulturalarning mavjudligi (shaxsni avtonomizatsiya qilish jarayonining eng muhim bosqichi) va ma’lum bir yashash joyining o’ziga xos xususiyatlari juda muhimdir. Shuni ham ta’kidlash joizki, mintaqaviy farqlar odamga butunlay boshqacha ta’sir qilishi mumkin.
4. Mikrofaktorlar. Insonga ko’proq ta’sir qiladigan omillarning so’nggi guruhi – bu oila, mikrososiyat, uy, mahalla, tarbiya, shuningdek, dinga bo’lgan munosabat.

Ijtimoiylashuv agentlari

Bolaning tarbiyasi va ijtimoiylashuvi agentlar deb ataladigan ta’sir ostida amalga oshiriladi. Ular kim? Demak, sotsializatsiya agentlari bu muassasa yoki guruhlardir, buning natijasida bola o’zini tutishning muayyan me’yorlari, qadriyatlari va qoidalarini o’rganadi.

1. Jismoniy shaxslar. Bular ta’lim va tarbiya jarayonida bola bilan bevosita aloqada bo’lgan odamlardir. Ota-onalar, qarindoshlar, do’stlar, o’qituvchilar, qo’shnilar va boshqalar.
2. Muayyan muassasalar. Bu bolalar bog’chalari, maktablar, qo’shimcha rivojlanish guruhlari, to’garaklar va boshqalar, ya’ni bolaga u yoki bu tarzda ta’sir ko’rsatadigan muassasalar.

Bu erda, shuningdek, birlamchi va ikkilamchi ijtimoiylashuvga bo’linish mavjudligini aytish kerak. Bunday holatlarda agentlarning roli sezilarli darajada farq qiladi.

1. Shunday qilib, erta bolalikda, uch yilgacha, ijtimoiylashuv agentlari sifatida eng muhim rol alohida shaxslarga: ota-onalar, bobo-buvilar va chaqaloqning yaqin atrof-muhitiga beriladi. Ya’ni, u bilan tug’ilganidan va hayotning birinchi yillaridanoq u bilan aloqada bo’lgan odamlarga.
2. 3 yoshdan 8 yoshgacha, boshqa agentlar ham, masalan, bolalar bog’chasi yoki boshqa ta’lim muassasalariga kiradilar. Bu erda bola tarbiyasiga bevosita atrof-muhitdan tashqari o’qituvchilar, enagalar, shifokorlar va boshqalar ta’sir qiladi.
3. 8 yoshdan 18 yoshgacha bo’lgan davrda insonning shaxsiyatiga ommaviy axborot vositalari: televizor, Internet katta ta’sir ko’rsatadi.

Bolalarning erta ijtimoiylashuvi

Yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, bolalarni ijtimoiylashuvi jarayoni ikki asosiy bosqichdan iborat: birlamchi va ikkilamchi ijtimoiylashuv. Endi men birinchi muhim nuqta haqida gapirishni istardim.

Shunday qilib, (birlamchi) erta ijtimoiylashuv jarayonida aynan oila muhim ahamiyat kasb etadi. Tug’ilgandan so’ng, bola ojiz va u uchun yangi dunyoda hayotga hali to’liq tayyor emas. Va faqat ota-onalar va boshqa yaqin qarindoshlar unga birinchi marta moslashishga yordam berishadi. Shuni ta’kidlash kerakki, tug’ilgandan keyin bola nafaqat o’sadi va rivojlanadi, balki ijtimoiylashadi. Axir u atrofda ko’rgan narsalarini o’ziga singdiradi: ota-onalar bir-biri bilan qanday aloqa qilishadi, nima va qanday gapirishadi. Biroz vaqt o’tgach, kichkintoy uni ko’paytiradi. Agar ular bola haqida uning zararli ekanligini aytishsa, avvalambor chaqaloqni emas, balki ota-onasini haqoratlashingiz kerak. Axir, faqat ular o’z farzandlarini bunday xatti-harakatga undashadi. Agar ota-onalar xotirjam bo’lsa, baland ovozda muloqot qilmang va baqirmang, chaqaloq bir xil bo’ladi. Aks holda, bolalar kayfiyatsiz, asabiy, tezkor bo’lishadi. Bu ijtimoiylashuvning nuances. Ya’ni, bola kelajakda o’zini jamiyatda qanday tutish kerak deb hisoblaydi. U vaqt o’tishi bilan bolalar bog’chasida, ko’chada, parkda yoki tashrif buyurganida nima qiladi.

Bu nima, oiladagi bolaning ijtimoiylashuvi? Agar biz kichik bir xulosa chiqaradigan bo’lsak, unda barcha ota-onalarga eslatish kerak: biz bolada oilada ko’rgan narsalarini o’ziga singdirishini unutmasligimiz kerak. Va kelajakda u buni hayotiga o’tkazadi.

Noto’g’ri oilalar haqida bir necha so’z

Agar agentlar ijtimoiy maqbul me’yorlarga rioya qilsalargina bolalarni muvaffaqiyatli ijtimoiylashishi mumkin. Bu erda ishlamaydigan oilalar muammosi paydo bo’ladi. Demak, bu hayotning turli sohalarida ijtimoiy mavqei pastligi bilan ajralib turadigan oilaning maxsus, tarkibiy va funktsional turi. Shuni ta’kidlash kerakki, bunday oila bir qator sabablarga ko’ra o’ziga yuklatilgan funktsiyalarni juda kamdan-kam hollarda bajaradi: birinchi navbatda iqtisodiy, shuningdek, pedagogik, ijtimoiy, huquqiy, tibbiy, psixologik va boshqalar.

Imkoniyatlar

Ijtimoiylashuv jarayoni shunchalik murakkabki, unda bir nechta nuanslar va elementlar mavjud. Shunday qilib, shuningdek, bolalarni ijtimoiylashtirishning turli vositalarini alohida ko’rib chiqish kerak. Bu holda, biz nima haqida gaplashamiz? Bu har bir alohida jamiyat, ijtimoiy qatlam va yoshga xos bo’lgan zarur elementlarning to’plamidir. Masalan, bular yangi tug’ilgan chaqaloqqa g’amxo’rlik qilish va uni boqish, gigienik va turmush sharoitlarini shakllantirish, bolani o’rab turgan moddiy va ma’naviy madaniyat mahsulotlari, muayyan harakat sodir bo’lgan taqdirda ham ijobiy, ham salbiy sanktsiyalar to’plamidir. Bularning barchasi ijtimoiylashuvning eng muhim vositasidir, buning natijasida bola barcha turdagi xatti-harakatlar me’yorlarini, shuningdek boshqalar unga singdirmoqchi bo’lgan qadriyatlarni o’rganadi.

Mexanizmlar

Bolaning shaxsiyatining sotsializatsiyasi qanday amalga oshirilayotganini tushunish, shuningdek, uning ishlash mexanizmlariga e’tibor qaratish lozim. Demak, fanda ikkita asosiy narsa bor. Birinchisi – ijtimoiy va pedagogik. Ushbu mexanizm quyidagilarni o’z ichiga oladi:

1. An’anaviy mexanizm. Bu bola tomonidan uning eng yaqin muhitiga: oila va qarindoshlarga xos bo’lgan xulq-atvor normalari, munosabat va stereotiplarni o’zlashtirishi.
2. Institutsional. Bunday holda, uning rivojlanish jarayonida bolaga u bilan aloqada bo’lgan turli xil ijtimoiy institutlarning ta’siri ta’sir qiladi.
3. Stilizatsiya qilingan. Bu erda biz allaqachon subkulturaning yoki boshqa xususiyatlarning (masalan, diniy) bolaning rivojlanishiga ta’siri haqida gapiramiz.
4. Shaxslararo. Bola muayyan odamlar bilan muloqot qilish orqali o’zini tutish normalarini, tamoyillarini o’rganadi.
5. Yansıtıcı. Bu allaqachon o’zini o’zi va atrofdagi dunyo o’rtasidagi munosabatni, katta birlikning birligi sifatida o’zini o’zi aniqlashning yanada murakkab mexanizmi.

Bolani sotsializatsiya qilishning yana bir muhim mexanizmi bu ijtimoiy-psixologik. Ilm-fanda u quyidagi elementlarga bo’linadi:

1. Bostirish. Bu his-tuyg’ularni, fikrlarni, istaklarni chiqarib tashlash jarayoni.
2. Izolyatsiya. Bola istalmagan fikrlardan yoki his-tuyg’ulardan xalos bo’lishga harakat qilganda.
3. Loyihalash. Muayyan xatti-harakatlar va qadriyatlarning boshqa shaxsga o’tkazilishi.
4. Identifikatsiya. Bu jarayonda uning bolasi o’zini boshqa odamlar, kollektiv, guruh bilan bog’laydi.
5. Kirish. Bolaning o’ziga nisbatan boshqa shaxsning munosabati: hokimiyat, but.
6. Hamdardlik. Hamdardlikning eng muhim mexanizmi.
7. O’zini aldash. Bola o’z fikrlari va hukmlarining noto’g’riligini bila turib biladi.
8. Sublimatsiya. Ehtiyoj yoki istakni ijtimoiy maqbul haqiqatga o’tkazish uchun eng foydali mexanizm.

“Qiyin” bolalar

Nogiron bolalarning (ya’ni, nogironlarning) ijtimoiylashuvi qanday ketayotgani to’g’risida alohida-alohida gapirish kerak. Dastlab, shuni ta’kidlash kerakki, bu erda maydalashning asosiy ijtimoiylashuvi eng muhim ahamiyatga ega, ya’ni uyda sodir bo’ladigan barcha narsalar. Agar ota-onalar alohida ehtiyojli bolaga jamiyatning to’laqonli a’zosi sifatida qarashsa, ikkilamchi sotsializatsiya iloji boricha qiyin bo’lmaydi. Albatta, qiyinchiliklar bo’ladi, chunki maxsus bolalar ko’pincha salbiy qabul qilinadi yoki tengdoshlari tomonidan ehtiyot bo’lishadi. Ularga tenglik sifatida qaralmaydi, bu esa bola shaxsi shakllanishiga o’ta salbiy ta’sir ko’rsatadi.Shunisi e’tiborga loyiqki, nogiron bolalarning ijtimoiylashuvi deyarli eng oddiy sog’lom chaqaloq bilan bir xil tarzda amalga oshirilishi kerak. Biroq, qo’shimcha mablag ‘talab qilinishi mumkin. Ushbu yo’lda yuzaga kelishi mumkin bo’lgan asosiy muammolar:

Shuni ham ta’kidlash kerakki, bu holda maxsus o’qitilgan o’qituvchilar bunday maxsus bolalarning ehtiyojlarini va eng muhimi, imkoniyatlarini hisobga olishga qodir bolalar bilan ishlashlari kerak.

Ota-onasiz bolalar

Bunday bolaning ijtimoiylashuvi bosqichlarini ko’rib chiqishda etim bolalar alohida e’tiborga loyiqdir. Nima uchun? Bu juda oddiy, chunki bunday bolalar uchun sotsializatsiyaning boshlang’ich instituti oila bo’lishi kerak emas, balki maxsus muassasa – go’daklar uyi, bolalar uyi, maktab-internatdir. Shunisi e’tiborga loyiqki, bu bir nechta muammolarni keltirib chiqaradi. Shunday qilib, dastlab, bunday kırıntılar hayotni butunlay noto’g’ri tarzda qabul qila boshlaydi. Ya’ni, juda yoshligidanoq, bola o’zi uchun hozirgi paytda ko’rgan turiga ko’ra o’zini tutishi va keyingi hayotining ma’lum bir modelini tuzishni boshlaydi. Shuningdek, etim bolalarni o’qitish va o’qitish jarayoni umuman boshqacha. Bunday kırıntılara juda kam shaxsiy e’tibor beriladi, ular juda yoshligidanoq tana harorati, mehri va g’amxo’rligi kamroq bo’ladi. Va bularning barchasi munosabat va shaxsning shakllanishiga qat’iy ta’sir qiladi. Mutaxassislar uzoq vaqtdan beri bunday muassasalar – maktab-internatlarning bitiruvchilari ozgina o’zini o’zi ta’minlaydigan, ta’lim muassasalari devorlari tashqarisida jamiyat hayotiga moslashmagan bo’lib chiqadi, deb aytishgan. Ularda iqtisodiyotni to’g’ri boshqarish, moddiy resurslarni boshqarish va hattoki o’z vaqtlarini boshqarish uchun imkon beradigan asosiy ko’nikma va ko’nikmalar mavjud emas.

Bolalar bog’chasida chaqaloqning ijtimoiylashuvi

Maktabgacha ta’lim muassasasida bolaning ijtimoiylashuvi qanday? Shuni eslatib o’tish joizki, bu holda biz allaqachon ikkinchi darajali ijtimoiylashuv haqida gaplashamiz. Ya’ni, inson hayotiga qat’iy ta’sir ko’rsatadigan turli xil ta’lim muassasalari ishga tushiriladi. Shunday qilib, bolalar bog’chasida chaqaloqni o’qitish jarayoni asosiy rol o’ynaydi. Buning uchun mutaxassislar o’qituvchilar bajarishi kerak bo’lgan turli xil ta’lim dasturlarini ishlab chiqmoqdalar. Ularning maqsadlari:

Eng muhim element – bu bolaning ijtimoiylashuvi. Buning uchun maktabgacha ta’lim muassasasi xodimlari tomonidan tanlanadigan dastur ham alohida va mas’uliyatli lahzadir. Keyinchalik, maydalangan bo’laklarni tayyorlashga ko’p narsa hasad qilishi mumkin.

Bolalar va kattalar ijtimoiylashuvi: xususiyatlari

Bolalarning ijtimoiylashuvining xususiyatlarini ko’rib chiqib, men ham hamma narsani kattalardagi shunga o’xshash jarayonlar bilan taqqoslamoqchiman. Qanday farqlar mavjud?

1. Agar biz kattalar haqida gapiradigan bo’lsak, unda ijtimoiylashuv jarayonida odamning xulq-atvori o’zgaradi. Bolalarda asosiy qadriyatlar o’rnatilmoqda.
2. Voyaga etganlar nima bo’layotganini baholashga qodir. Bolalar shunchaki ma’lumotni o’zlashtiradilar, hukm qilmasdan.
3. Voyaga etgan kishi nafaqat “oq” va “qora” ni, balki “kul” ning turli xil ranglarini ham ajrata oladi.Bunday odamlar o’zlarini uyda, ishda, jamoada qanday tutish kerakligini, qandaydir rollarni ijro etishni tushunadilar. Bola shunchaki kattalarga bo’ysunadi, ularning talablari va istaklarini bajaradi.
4. Ijtimoiylashuv jarayonida kattalar ma’lum ko’nikmalarni egallaydilar. Shuni ham ta’kidlash kerakki, faqat ongli kattalar qayta sotsializatsiya jarayonlariga bo’ysunadi. Bolalarda sotsializatsiya faqat muayyan xulq-atvor uchun motivatsiyani shakllantiradi.

Agar ijtimoiylashuv muvaffaqiyatsiz tugasa .

Bolaning ijtimoiylashuvi uchun sharoitlar umuman noo’rin va umuman qabul qilingan talablarga mos kelmaydigan holatlar sodir bo’ladi. Buni tortishish bilan taqqoslash mumkin: jarayon boshlandi, ammo kerakli maqsadga erisha olmaydi. Nega ba’zan ijtimoiylashuv muvaffaqiyatsiz bo’ladi?

1. Ba’zi ekspertlar ruhiy kasalliklar va kambag’al sotsializatsiya bilan bog’liqlik borligini ta’kidlashga tayyor.
2. Ijtimoiylashuv, shuningdek, agar bola ushbu jarayonlarni oilasida emas, balki turli xil muassasalarda: internat, chaqaloq uyida erta yoshdan o’tkazsa, muvaffaqiyatsiz bo’ladi.
3. Ijtimoiylashuvning muvaffaqiyatsiz bo’lishining sabablaridan biri bu chaqaloqlarning kasalxonaga yotqizilishi. Ya’ni, agar bola kasalxonalarning devorlarida ko’p vaqt sarf qilsa. Mutaxassislarning ta’kidlashicha, bunday bolalardagi sotsializatsiya jarayonlari ham buziladi va umumiy qabul qilingan me’yorlarga mos kelmaydi.
4. Va, albatta, muvaffaqiyatsiz sotsializatsiya, ommaviy axborot vositalari, televizor yoki Internet tomonidan chaqaloqqa juda kuchli ta’sir ko’rsatishi mumkin.

Qayta ijtimoiylashtirish masalasi bo’yicha

Bolaning ijtimoiylashuvi jarayonining harakatlantiruvchi kuchlari – turli xil ijtimoiy omillarni hisobga olgan holda, qayta sotsializatsiya kabi muammo haqida bir necha so’z aytishga arziydi. Yuqorida aytib o’tganimizdek, bu jarayonlar bolalarga bo’ysunmaydi. Biroq, bu mustaqillik haqida gap ketganda to’g’ri. Ya’ni, bolaning o’zi uning xatti-harakat normalari noto’g’ri ekanligini va nimanidir o’zgartirish kerakligini anglay olmaydi. Bu faqat kattalarga xosdir. Agar biz bolalar haqida gapiradigan bo’lsak, unda majburiy qayta sotsializatsiya deb ataladigan savol tug’iladi. Qachonki bolaga oddiygina jamiyatda to’laqonli hayot uchun zarur bo’lgan narsa qayta o’qitilsa.

Demak, sotsializatsiya – bu bolaning ilgari qabul qilingan va bir muncha vaqt ishlatilgan o’rniga yangi me’yorlar va qadriyatlarni, rollarni va ko’nikmalarni o’zlashtirish jarayoni. Ijtimoiylashtirishning juda ko’p usullari mavjud. Shunga qaramay, mutaxassislar ta’kidlashlaricha, agar bolalar haqida gapiradigan bo’lsak, bu psixoterapiya eng samarali va samarali usul hisoblanadi. Bunday chaqaloqlar bilan maxsus mutaxassislar ishlashi kerak, bundan tashqari, bu juda ko’p vaqtni oladi. Biroq, natijalar har doim ijobiy bo’ladi. Muvaffaqiyatsiz sotsializatsiya me’yorlari va tamoyillari bola tomonidan uzoq vaqt davomida ishlatilgan taqdirda ham.