Ona tili uy ishi 285 mashq
Yulga chiqsam “Mayli uglim Uzing asra” der ediz
Men ketardim uzoqlardan menga boqib turardiz
Uyga borsam bolajonim deb yuzimdan upardiz
Endi issiq bagringizsiz muzlaganman Onajon
Onajonim, Onajonim, Onajonim, mekhribon
Yullarimni kutgan usha mekhribonim Onajon
Yiglamang, deb”qayda qolding-qayga ketding bolajon”
Bagri muz – tosh Qurboningiz uzoqlarda Onajon
Yozma nazorat turlari va o‘quvchilarning yozma savodxonligini oshirish
Shodiyor To‘rayev nomi gazetxonlarimizga yaxshi tanish. So‘nggi ikki yilda muallimning ona tili va savodxonlik masalalariga bag‘ishlangan qirqdan ziyod maqolasi chop etildi va mutaxassislarning e’tirofiga sazovor bo‘ldi. Quyidagi maqola ijodkor pedagogning vafotidan oldin yo‘llagan so‘nggi materiali. Uni o‘qish asnosida o‘qituvchini mudom bezovta qilib turgan masala nimaligini anglaysiz. Va dunyoda qorin to‘yg‘azish, hashamatli uylar qurish, qo‘sha-qo‘sha avtoulovlar olish, dabdabali to‘ylar qilishdan-da kattaroq masalalar borligini tushunasiz.
“Ma’rifat” gazetasining 2018-yil 15-avgust sonida e’lon qilingan “Savodsizlik haqida o‘ttizinchi maqola” nomli qaydlarimizdan keyin kimdir eshitar, shunga yarasha chora-tadbir qo‘llar, deb umidvor bo‘lgan, bu mavzuga boshqa qaytmasmiz, deb niyat qilgan edik. So‘zimiz aks-sado bermay, bo‘shliqqa jimgina singib ketayotgan bo‘lsa-da, o‘larmanlik qilishimizga sabab chuqur ildiz otgan bu muammoni bartaraf etmay, nafaqat o‘qituvchilik faoliyati, balki jamiyat intellekti taraqqiyoti haqida gapirish o‘rinsizligini anglaganimizdir. Ushbu maqola ichida ayrim eski fikrlarga duch kelsangiz, bu masala bugun ham dolzarbligiga yo‘yarsiz. Maqola keyingi paytda urfga aylanayotgan iddaolardan tozalansa, sof metodik tavsiyalarga ega bo‘lasiz va u kimgadir asqotishiga umid bog‘laymiz.
Ona tili va adabiyot darslarida o‘quvchilarning yozma savodxonligini oshirish borasida o‘quvchilar o‘zlashtirishi lozim bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalar quyidagi jihatlarni o‘z ichiga oladi: imlo qoidalarini ongli o‘zlashtirish, ijodiylik, fikrni aniq, lo‘nda, qisqa va tushunarli bayon etish.
O‘quvchi yozma savodxonligini oshirish maqsadida taqvim-mavzu ish rejasida ko‘rsatilgan muddatlarda insho, bayon hamda diktant kabi yozma ish turlarini muntazam o‘tkazib borish belgilangan.
Yozma ish turi o‘quvchi bosqichma-bosqich o‘zlashtirgan imlo qoidalariga mos ravishda tanlanishi, o‘tilgan mavzular bo‘yicha o‘quvchi o‘zlashtirgan bilim, ko‘nikma va malakalarni mustahkamlashga qaratilmog‘i, o‘quvchilarning o‘rgangan bilimlarini qay darajada amalda qo‘llay olishini aniqlashga yo‘naltirilmog‘i kerak.
Taqvim-mavzu ish rejasiga asosan yozma ish turlarini o‘z vaqtida o‘tkazish mumkin, ammo uning natijasi qanday bo‘lishiga ko‘ra tadbirlar ishlab chiqilmog‘i — bosh masala.
Aslida, o‘quvchining savodxonlik darajasi saboq berayotgan o‘qituvchiga hali nazorat ishlari boshlanmasdan avval aniq bo‘ladi. Chunki ko‘pi bilan uch dars oralig‘ida o‘quvchi aylanma daftarlarini tekshirish sinchkov murabbiyga bu imkoniyatni beradi.
Shu o‘rinda nafaqat til sohasidagi, balki uyga yozma vazifa beriladigan matematika darslarida ham aylanma daftarlarning muntazam tekshirilishi har bir o‘quvchi bilan individual ishlashning debochasi va bajarmaslik mumkin bo‘lmagan zaruriy tashxis ekanini aytib o‘tmoq joiz. Agar ushbu ishni nimagadir qiyoslash joiz bo‘lsa, o‘qituvchilik faoliyatining asosi, yuklamasining teng yarmi sifatida baholash o‘rinlidir. Aylanma daftarlarni tekshirish kundalik odatiy mashg‘ulot sifatida bir stavka dars egasidan har kunda kamida ikki, nazorat o‘tkazilgan kundan keyin nazorat turiga qarab uch-to‘rt, ba’zan besh-olti soat vaqt talab etadi. Aylanma daftarlar tekshuruvi o‘quvchi savodxonligini aniqlashdan tashqari, savod o‘rgatish borasida ham bemisl ahamiyatga ega. To‘g‘ri tekshirilgan so‘z, jumla yoki gap imlo me’yorlari borasidagi amaliy muloqot tarzida o‘quvchi esida oson qoladi va keyingi amaliyotda mayoq vazifasini o‘taydi.
Sinfda va uyda bajarilgan matn yaratishga oid topshiriqlarni har bir o‘quvchi kesimida nuqta, verguligacha e’tibor bilan tekshirish o‘qituvchiga muayyan o‘quvchining yutuqlari va bo‘shliqlarini aniqlash, keyingi darslarda ularga munosabat bildirish imkonini yaratadi. O‘quvchilarning yozma savodxonligi DTS talablaridan past darajada bo‘lsa, o‘qituvchi taqvim-mavzu ish rejasiga qo‘shimchalar kiritishi yoki o‘quvchilar yozma savodxonligini oshirish maqsadida qo‘shimcha darslar tashkil qilishi samara beradi. Faqat bu darslar internetda “To‘garak ish rejasi” deya taqdim etilayotgan ona tilidan taqvim-mavzu ish rejasining chala nusxasi shaklida emas, balki o‘quvchilar real bilim, malaka, ko‘nikmalarining tashxisiga asoslangan, maqsadli belgilangan mavzularga oid saboqlar bo‘lmog‘i kerak. Aytaylik, savodxonlik asosida qisqa lug‘at, noto‘g‘ri diktant(“Ma’rifat” gazetasi, 2013-yil 12-oktabr)lar, o‘quvchilar uchun matn yaratishga oid uyga berilgan vazifalar yoki ijodiy yozma ishlarida yo‘l qo‘ygan uslubiy xatoliklarni bartaraf etish, punktuatsion va imlo qoidalarini bandlar bo‘yicha mavzulashtirib o‘rgatish (albatta, mashg‘ulotni ko‘p bilim yuklamasi bilan “boyitmaslik”, shundog‘am o‘z tengqurlaridan ortda qolayotgan o‘quvchini kompleks bilimlar bilan zada qilmasdan, unga zaruriy, esda qoladigan, ortda qolayotgan o‘quvchi ko‘taradigan bilimlarni singdirish va saboqdan keyinoq amaliyotda qo‘llashi mumkin bo‘lgan ko‘nikma va malakani shakllantirish)ga qaratilmog‘i lozim.
O‘quvchi dasturda belgilangan DTS talablarini hamma vaqt ham risoladagiday uddalay olmasligi mumkin. Buning bosh sababi, o‘quvchilarning quyi sinflarda yoki oldingi mavzularda o‘rganishi kerak bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalarida bo‘shliq yuzaga kelganidir. Bu bo‘shliq barcha uchun bir xil — standart bo‘lmaganidan bu masalaga har bir o‘qituvchi individual — ijodiy yondashishiga to‘g‘ri keladi.
Odatda, yuqori sinf o‘qituvchilarining boshlang‘ichdan qabul qilib olgan o‘quvchilari karra jadvalini bilmasligi yoki o‘qish tezligi minimum talabga javob bermasligi haqidagi shikoyatlarini ko‘p eshitamiz. Bu sifatsiz saboq “meva”larini tengqurlari darajasiga yetkazish deyarli imkonsiz, chunki yuqori sinf o‘qituvchisining bunday o‘quvchi bilan karra jadvali yoki o‘qish tezligi borasida shug‘ullanishdan ham ko‘ra muhimroq muammolari yetarli bo‘ladi. Shu bois ham bugungi maktab bitiruvchilarining anchaginasi savodi “g‘ovlaganlar” safida bosh egib turadi. Bejiz qozoq xalqining ulug‘ oqini Abay: “Ishning omadi — o‘z vaqti”, demagan.
O‘qituvchi real vaziyatdan kelib chiqqan holda nafaqat yozma ishlarni, balki sinf va uy ishlarini ham e’tibor bilan o‘rganib chiqmog‘i, har bir o‘quvchi yo‘l qo‘ygan xatolarni belgilab olmog‘i va ular asosida guruhlangan xatolar ro‘yxatini tuzmog‘i, umumiy xato va kamchiliklarni frontal ko‘rinishda, xususiy xato va nuqsonlarni individual ishlab chiqishi talab etiladi.
Aytaylik, undalma va kirish so‘zlar mavzusi o‘tilgan darsdan keyin undalma va kirish so‘zlar ishtirok etgan matn tanlanishi va ushbu matn bo‘yicha diktant olinishi mumkin. Avvalambor, dars o‘tish jarayonida undalma va kirish so‘zlar mavzusi puxta o‘rgatilishi, undalmalarda undash faqat shaxslarga emas, balki narsa-hodisalarga nisbatan ham qaratilishi mumkinligini; kirish so‘zlarning barcha ifodalagan modal ma’nolari, ularning sof va vazifadoshligini darslik hamda qo‘shimcha misollar orqali fahmlashga — ongli idrok etishga rag‘batlantirish zarur. Bugun, shubhasiz, yomg‘ir yog‘adi. Bugun yomg‘ir yog‘ishi shubhasiz gaplarida kirish so‘zning vazifadosh va mustaqil so‘z sifatidagi ko‘rinishlari keltirilgan. Ushbu gaplar tarkibidagi qaysi bir shubhasiz so‘zi kirish so‘z, qaysi biri mustaqil so‘z ekanligiga o‘quvchining fahmi yetmas ekan, u bu so‘zlarning imlosida xatoliklarga yo‘l qo‘yishi muqarrar.
Demak, o‘quvchining yozma savodxonligiga tamal toshi yozma ishlar yozish jarayonida emas, balki imlo qoidalariga oid mavzularni o‘rgatish jarayonida qo‘yiladi.
Yozma ish bir necha bosqichni qamrab oladi. Shunga ko‘ra diktant, bayon, insho kabi yozma ishlardan har birining bir qancha turi mavjudki, ulardan maqsadli foydalanishgina ko‘zlangan samarani beradi.
Diktant nisbatan mo‘tadil yozma ish turi sanaladi. Uni a’lo bahoga yozish unchalik qiyinchilik tug‘dirmaydi. Yozma ishning bu turida o‘quvchining erkin fikrlashiga zarurat sezilmaydi, chunki tayyor matn aytib turiladi va o‘quvchi yozaveradi. Shu o‘rinda hatto diktovka (o‘qib yozdirish) talablarini barcha o‘qituvchilar ham bilmasligi haqida aytmoqchimiz. Diktovka jarayonida yuqori sinf o‘quvchilariga bo‘g‘inlab, quyi sinf o‘quvchilariga so‘z yoki jumla ta’kidlab o‘qilayotgan, noto‘g‘ri talaffuz qilinayotgan, noto‘g‘ri to‘xtam holatlariga duch kelyapmiz. Ba’zan o‘quvchining faqat o‘z o‘qituvchisi diktovkasiga ko‘nikma hosil qilganini ko‘ramiz. Bilimlar bellashuvlarida notanish o‘qituvchining diktovkasi o‘quvchilarni esankiratib qo‘ygan holatlar kuzatilmoqda.
Diktantning o‘ziga xos sharti o‘z lug‘aviy ma’nosidagi diktovka — aytib turib yozdirish degan tushunchadan ko‘ra muhimroqdir. Diktant — bu eshitganinigina yozish emas, balki aytilayotgan so‘zning ongda, shuurda muhrlangan suratini nusxalash. Shuning uchun ham aytib turish — diktovka qanday bo‘lishidan qat’i nazar, o‘quvchining to‘g‘ri yoza olishiga erishish bosh masaladir. O‘quvchi aql, fahm kabi bir bo‘g‘inli so‘zlarda qator kelgan undoshlar orasida qisqa i unlisi eshitilsa-da, yozilmasligini; zidlov, sabab va aniqlov bog‘lovchilaridan oldin vergul qo‘yilishini ongli idrok etmasa, bahosi “yaxshi” yoki “a’lo” bo‘lishidan umidvor bo‘lmaslik kerak. Demak, diktant uchun ham faqat diktant yozayotgan paytni muhim deb belgilamaslik zarur.
Shu o‘rinda o‘quvchi savodxonligini oshirishda eng muhim manba sanalgan diktant va bayonlar to‘plamlari, yuqori tashkilotlardan nazorat yo‘rig‘ida kelayotgan yo‘riqnomalar savodxonligi xususida ikki og‘iz gapirish o‘rinlidir. Amaldagi diktant va bayonlar to‘plamlaridan ehtiyot bo‘lib foydalanish lozim, chunki biror matn yo‘qki, uni imloviy, punktuatsion yoki uslubiy tuzatishlardan birisiz foydalanib bo‘lsa. Bu xulosalarimizga atayin misollar keltirmaymiz, chunki bu xatoliklarni na mualliflar, na nashriyot bo‘yniga oladi. Bundan tashqari, ulardan foydalanayotgan salgina savodi bor mutaxassis, bu iddaoga isbot qidirish zaruratini sezmaydi.
Qissadan hissa shuki, RTM yangi (2019-2020) o‘quv yiligacha sinflar va mavzular kesimida ko‘p (kamida uch) variantlilik asosidagi mavzuviy materiallardan iborat mukammal diktant va bayonlar to‘plamlari nashri xususida amaliy ish qilmog‘i lozim.
Ammo bu masala shu darajada imkonsizki, hech kimning mas’uliyatni o‘z zimmasiga olishga yuragi betlamaydi, chunki:
birinchidan, imlo qoidalari mavjud, ammo unga har kimning munosabati har xil;
ikkinchidan, lotin yozuviga asoslangan tinish belgilari qoidalari xalq muhokamasidan o‘tgan holda ishlab chiqilmagan.
Demak, mukammal diktant va bayonlar to‘plamlarini yaratishdan oldin imlo hamda tinish belgilariga oid qoidalarda bir to‘xtamga kelib olish zarur.
Bu masala hal qilinmas ekan, ona tili ta’limi haqidagi hamma gaplar safsata, “quloqqa nimadir ilish”dan boshqa narsa emas. Masala dolzarbligi anglanib, yechim topilganida esa bu qoidalarga asosan bajarilishi zarur ishlarning strategik ko‘lami muammosi yuzaga keladi. Buni o‘ylab aqlingiz shoshadi, kelajak avlod foydalanishi shart bo‘lgan Besutun tog‘idan kam bo‘lmagan nashr manbalari tartiboti, takror foydalanish mumkin bo‘lgan kino va multiplikatsion filmlarning qayta dublyaji. Aytaversak, dard ko‘p.
Bundan tashqari, ta’lim samaradorligini tezkor oshirish maqsadida diktantning elektron variantlarini qo‘llash amaliyoti kechikmoqda. Aslida, hali hech kim bu masalada bosh qotirib ko‘rgani ham yo‘q, kimningdir shu boradagi loyihalari bo‘lsa, biz undan xabar topgan bo‘lar edik. Ushbu maqola guvohligida, ya’ni bu haqda birinchi bo‘lib so‘z ochayotganimiz bois loyihaga da’vogarlik qilmoqchi ham emasmiz. Bu loyiha kim tomonidan amalga oshirilishi bosh masala emas, muhimi, to‘g‘ri yo‘lga qadam qo‘yishdir. Ammo biz elektron darslik yaratishda “kuchli”, “zo‘r”, malakali dasturchilar yordamiga muhtojmiz, ona tilidan elektron darslik deb taqdim etilayotgan loyihalarning talabga javob bermaganligi bois mukammal, nafaqat maktab o‘quvchilari foydalanadigan, balki jahon xalqlari vakillarining o‘zbek tilini o‘rganishlari imkonini beradigan universal elektron darslik yaratish loyihasi uchun dasturchi xizmatiga muhtojligimizni bildiramiz. Kimda bu masalada hamkorlik qilish istagi paydo bo‘lsa, “Ma’rifat” gazetasi tahririyatiga murojaat etishi mumkin.
Mabodo, bu ishni ham kimdir bizdan avval uddalasa, aslo ranjimagan, qaytaga xursand bo‘lgan bo‘lar edik.
Har bir muassasa faoliyati asosini ifodalovchi yo‘riqlar, tamoyillar, vazifalar haqidagi muhim ma’lumotlar, shiorlar, e’lonlardagi xatoliklar uchun kimdir javobgar. Maktablarda bu ish mas’uliyati ona tili o‘qituvchilari zimmasiga yuklatilgan, ammo qadamimiz yetgan maktablarning birontasida quvonarli holatning guvohi bo‘lmadik.
Yuqori tashkilotlardan keladigan yo‘riqnomalarning ayrimlari quyi bo‘g‘indan talab etilayotgan savodxonlik sifatiga ega emasligi kishini o‘ylantiradi.
O‘quvchi savodxonlikning ma’lum bosqichini o‘tagandan keyin diktantga nisbatan murakkabroq bo‘lgan bayon yozishga o‘rgatiladi. Bayon diktantdan o‘z ijodiyligi bilan farqlanadi. Unda o‘quvchining ijodkorligi matnni tinglash jarayonida ko‘z oldiga keltirgan, eslab qolgan manzara, holat, voqealar rivojini tasavvurida tiklagani holda individuallashtirishi — o‘z tilida o‘ziga xos ifoda tanlashida namoyon bo‘ladi. O‘quvchi bu o‘rinda matnni boyitishi, jonlantirishi, tasviriy ifodalardan o‘rinli foydalanishi yoki, aksincha, borini buzib, uslubiy xatoliklarga yo‘l qo‘yishi mumkin. Bunday paytlarda muayyan o‘quvchining har bir gapi, jumlasi, so‘zlarni bir-biriga bog‘lashi, umuman olganda, ifoda texnikasi haqida fikr yuritishga, yo‘l qo‘yilgan xatolikni bartaraf etib, qo‘lga kiritilgan muvaffaqiyatni rag‘batlantirishga to‘g‘ri keladi.
Insho bayonga nisbatan ham ijodiy yondashuv borasida yuqori maqomda turadi. Unda izlanuvchanlik, ma’lumotlar to‘plash, saralash, umumlashma xulosalar chiqarish, eng muhimi, go‘zal badiiy ifoda yetakchilik qiladi. Bu boradagi urinishlar juda mashaqqatli jarayon bo‘lib, o‘quvchi va o‘qituvchidan ancha ter to‘kishni talab etadi. Bu esa alohida mavzu.
Yozma ishlarning barcha turlaridan keyin imlo va uslubiy savodxonlik taqvim-mavzu rejasi asosida tahlil darslari bilan mustahkamlanadi. Ushbu darslarning samarasi beqiyosdir. Garchi ijodiy ish tugaganday taassurot tug‘dirsa-da, tahlil darslarisiz ijodiy ish yakuniga yetmagan hisoblanadi. Tahlil darslari o‘ziga xos saboq, keyingi ijodiy ish uchun namuna vazifasini o‘tashda tengsiz mashg‘ulot sanaladi.
O‘quvchilarning yozma savodxonligini oshirish bo‘yicha maktablarda qilinayotgan ishlarning barchasini ko‘ngildagiday deb bo‘lmaydi. O‘quvchilarning bilimlar bellashuvi va fan olimpiadalari natijalari shuni ko‘rsatmoqdiki, ona tili va adabiyotdan ushbu tadbirlarda ishtirok etgan eng sara o‘quvchilar ishlarida ham bo‘shliqlar anchagina. O‘quvchilar yo‘l qo‘ygan xato va kamchiliklar ichida eng ko‘p uchragani tinish belgilariga oid xatolar sanaladi. Undalma, kirish so‘z, bog‘lovchilar, uyushiq bo‘laklarning vergul, izohlanayotgan bo‘laklarning vergul, qavs yoki tire bilan ajratilishi, ega va ot kesim orasida tirening qo‘llanilishi, xullas, tinish belgilarining qo‘llanilishiga oid bilimlarda bo‘shliq yaqqol ko‘zga tashlanadi.
Garchi tinish belgilari xatoligi xatoliklar darajasida quyi pog‘onani egallasa-da (baholash mezonlarida ba’zan 3-4 tinish belgisi bir imlo xatosiga tenglashtiriladi), ularga bepisand munosabatda bo‘lish mumkin degan xulosaga olib kelmasligi lozim. Ayrim hollarda tinish belgilari sintaktik munosabatni boshqargani bois uslubiy xatoga yo‘l ochadi: Aziz akam keldi — Aziz, akam keldi.
Kulgili bo‘lsa-da, o‘quvchilar ishlarini tekshirishda – (chiziqcha)ni tinish belgisi xatoligi deb hisoblayotgan o‘qituvchilar borligi haqida gapirishga to‘g‘ri kelmoqda. Nuqtali vergul o‘rnida vergul, tire o‘rnida ikki nuqta yoki, aksincha, ikki nuqta o‘rnida tire qo‘llash nafaqat maktab o‘quvchilari ishlarida, balki matbuot va kitob nashrlarida ham ko‘p uchraydi.
Ikkinchi turdagi xatolik savodxonlikning asosiy mezoni bo‘lgan imlo xatolaridir. Ushbu xatolar miqdori 7 va undan oshsa, ish “qoniqarsiz” baholanishi lozim. Kimdir ushbu xatolikni ham qo‘pol va qo‘pol bo‘lmagan turlarga ajratar ekan, baholash mezonlari shubha ostida qoladi. Bundan tashqari, bir paytlar “Mushtum”da o‘qiganimiz: “Sholi hosildorligini oshirishda qurbaqaning roli” mavzusidagi doktorlik dissertatsiyasi yoqlangani kabi “Qo‘pol va qo‘pol bo‘lmagan xatolar lug‘ati”ni ham tuzishga urinib ketamiz. So‘z imlo — to‘g‘ri yozish me’yorlariga amal qilmasdan yozildimi, “muallif”ni ayab o‘tirish — ortiqcha rahmdillik. Rahmdillik ham me’yor oldida ojizdir, shundog‘am, mos matn uchun 1 imlo va 1 tinish belgisi xatosi bilan yozilgan ishni “a’lo” baholash rag‘bat borasida chidasa bo‘ladigan saxovatdir.
Ammo shoh — shox, she’r — sher ko‘rinishidagi paronim (talaffuzdosh) juftliklardan birini boshqasi o‘rnida qo‘llash imlo xatoligi emas, balki so‘z qo‘llash bilan bog‘liq uslubiy xatolikdir. Shox mashvarat chaqirdi. Shoir sher o‘qidi. Bu nafaqat kulgili, chidab bo‘lmas darajadagi sharmandali hol hamdir.
Bayon va insho imlo xatolari eng ko‘p uchraydigan yozma ish turlari bo‘lganidan (diktantda 4-5 ta imlosi qiyin so‘z dars taxtasiga yozib qo‘yiladi) amaliyotda ikkinchi — savodxonlikka qo‘yilayotgan baholar “2” — “qoniqarsiz”dan oshmaganidan o‘qituvchi 2 soatga mo‘ljallangan yozma ishning ikkinchi bahosini jurnalga hamma vaqt ham qo‘yavermaydi: “Boshog‘riq kimga kerak?!”. Ijodiy ishlarning savodxonlik uchun qo‘yiladigan ikkinchi bahosi muntazam qo‘yib borilsa, samaradorlik keskin pasayishi, hatto ayrim o‘quvchilarni sinfda qoldirish muammosi ham paydo bo‘lishi mumkin.
Kasalni yashirsang, isitmasi oshkor qiladi. 9-sinf o‘quvchilari o‘quv yili so‘ngida nazorat turi sifatida ijodiy bayon yozadilar. Ijodiy ishning ikki bahosi shahodatnomaga — birinchi baho adabiyot, ikkinchi baho ona tiliga — qo‘yilar ekan, boshog‘riq istamaydigan imtihon oluvchi o‘qituvchi vaziyatdan qanday chiqyapti?
Ona tili va adabiyotdan bilimlar bellashuvi yoki fan olimpiadasining tuman bosqichlari g‘oliblarini aniqlashda hakamlar uchun qulaylik yuzaga kelgan. Bunda nisbatan savodli o‘quvchilar ishini tekshirish yetarli, bugun tumanlar miqyosida nafaqat savodxon o‘quvchi, balki savodxon o‘qituvchilar ham kamyob. Bu fan olimpiadasi va bilimlar bellashuvi apellatsiyalari paytida savodxon o‘quvchi e’tirozlariga tayinli javob topolmay qolayotgan ayrim hakamlar misolida yaqqol o‘z isbotini topmoqda.
Ijodiy ishlarda uchrayotgan xatolardan keyingisi uslubiy xatolardir. Ularning vahimasi o‘ziga yarasha: baholash mezonlarida bir uslubiy xato 3-4 imlo xatosiga tenglashtiriladi. Bu xatolarning ildizi individning murg‘ak davri va kitobxonlikka borib taqaladi.
“Grippga dori yedim”, — desam, 5 yashar nevaram Doniyor: “Dorini yeb bo‘lmaydi”, — dedi. Men: “Suyuq dorilar ichiladi, tabletkalar yeyiladi”, — deb fikrimni yoqlamoqchi bo‘ldim. “Baribir, — dedi u qat’iy, — dori yeyilmaydi”. Unga uslubiyatdan kim saboq berdi ekan?
Oramizda o‘smirlik va undan oshgan yoshdagi “murg‘aklar” borligi tasodif emas. Ularning badaniga kitobdan allergiya toshadi. Ular jon-jahdi bilan o‘zlarini kitobdan olib qochadi. Natijada dunyoqarashi torayib, fikrlashdan mosuvo bo‘ladi. Ona tili o‘qituvchisi uchun uslubiy xatolikka oid xatolarni izlash zarurati yo‘q, chunki u har kuni o‘quvchilar daftarini tekshirar ekan bu xatolar qarshisida bo‘y ko‘rsataveradi. Mana ularning “klassik” namunalari:
Mutolaa qiluvchi kishiga farqi yo‘q, u asarmi, romanmi.
Kitob inson qalbidagi misli kamalakdir.
Kitob shunchalik kuchli xazinadir, u insonni ma’naviyatini shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi.
Jaydarichasiga aytganda, uslubiy xatolik eplab gap tuzolmaslikdir. Unda so‘z ma’nodoshlaridan o‘rinsiz (nojo‘ya) foydalanish: Go‘zal qiz Oysuluvning basharasida . ; paronimlarning o‘rnini almashtirib qo‘llash: Bu narsa do‘stimga qiziq tuyildi; so‘z ma’nosini anglamaslik: Zebining xasisligiga havas qilaman; kelishik shakllarini farqlamasdan qo‘llash: Insonni kitobga bo‘lgan munosabati. ; o‘rinsiz takror: O‘rik daraxti ko‘p yillik daraxt bo‘lib, u sariq rangda bo‘lib, danagi qattiq bo‘lib, mag‘zi juda shirin bo‘ladi va boshqa shu kabi holatlar kuzatiladi. Bu xatolardan muhofazalangan boy so‘z zaxirasiga ega kitobxon o‘quvchining yozma nutqida uslubiy xatoliklar kam uchraydi.
Kitobning o‘zi so‘z qo‘llash, ifoda texnikasi borasidagi bilim, ko‘nikmalarni o‘qituvchidan ko‘ra samarali o‘rgatadi. Buning birgina sababi Qodiriyning ifoda texnikasi bilan o‘qituvchi salohiyati orasida osmon bilan yercha farqda emas, balki Qodiriyning yozuvchi, o‘qituvchining yozuvchi emasligidadir. Qodiriyning “Uloqda” hikoyasidagi “Manim uyqum o‘chdi” ifodasini “Manim uyqum qochdi”ga o‘zgartirib bo‘lmasligini anglash o‘qituvchi salohiyatining belgisi, bu salohiyat hammada ham yo‘qligi — boshqa masala. O‘qituvchidan qodiriylikni talab qilmayapmiz, uning muallim bo‘lishi yetarlidir. Qodiriy esa muallimning hurmatini joyiga qo‘ygan, uni e’zozlagan, unga havas qilishdan orlanmagan bo‘lardi.
Biz bir ulug‘ yozuvchimiznigina misol keltirdik. Mana bu ifoda ham faqat kitob (M.Norbekov, “Tentakning tajribasi”, 1-kitob, Toshkent: “Spectrum Media Group”, 2017, 24-bet)da bor: “Qanaqasiga? — dedim nafasim ichimga tushib, pastki jag‘im naq kindigimgacha osilib”. A.P.Chexov hayrati o‘zgacha: “Men dengizning mukammal ta’rifini 6-sinf o‘quvchisining inshosida uchratdim, u: “Dengiz kaaaaatta edi”, — deb yozibdi”.
O‘quvchini kitobga oshno qilish nafaqat uslubiy xatolarni bartaraf etish, balki yozma nutqni shakllantirish debochasidir. KITOBXONLIKSIZ TA’LIM VA TARBIYA HAQIDA NAFAQAT GAP, BALKI SO‘Z HAM ORTIQCHA.
Maksimalistlar biz yozuvchi emas, o‘quvchiga ta’lim-tarbiya beramiz, deb iddao qilishmasin, chunki o‘quvchingiz maktab davrida o‘qishi lozim bo‘lgan 150—200 kitob mutolaasi bilan yozuvchi bo‘lib qolmaydi, bor-yo‘g‘i risoladagi o‘quvchi maqomiga ega bo‘ladi, xolos. Yozuvchi bo‘lish uchun o‘qilgan kitoblar miqdori muhim emas, balki kitob ichida yashash kerakligi muhim!
Uslubiy xatolarni bartaraf etish uchun juda ko‘p ter to‘kish zarurati yo‘q. Bor-yo‘g‘i o‘quvchilaringizni kitobga oshno qilsangiz, kifoya. Muhtaram o‘qituvchi, birorta o‘quvchingizni kitob o‘qishga qiziqtira oldingizmi? Unda ishingiz — “besh”. Mabodo, unday bo‘lmasa, hali ham kech emas. “Ma’rifat” gazetasining 2019-yildan boshlab oy boshidagi sonlarida ma’lum asarlarni o‘qish va unga taassurot yozish topshirig‘ini bajarishga urinib ko‘ring. Gazeta tavsiya etayotgan asarning eng ta’sirli o‘rnini avj nuqtasida kesib o‘qib yoki aytib bering, qolganini o‘quvchingizning o‘zi eplaydi. Siz 3-4 nazorat ishlari tahlili darslarida uslubiy xatolar ustida puxta ishlasangiz, keyingi nazorat ishlarida daftar hoshiyasidagi W belgisi ishora qilgan gapdagi xatolikni o‘quvchining o‘zi bartaraf eta oladi va bora-bora uslubiy xato qilmaslikka erishadi. Uslubiy xatolikni bartaraf etish, avvalambor, barcha uchun birday qiziqarli mashg‘ulot sanaladi. Biron o‘quvchining uslubiy xatolikka yo‘l qo‘yilgan gapi hammaning e’tiborini tortadi. Gap “muallifi”dan boshqa barcha gapdagi g‘alizlikni oson ko‘radi va silliqlay oladi. “Muallif”ning ushbu g‘alizlikni payqamasligi tayin, chunki payqaganida gapni boshqacha ifodalagan bo‘lar edi. Uslubiy xatolik ustida ishlanar ekan, eng to‘g‘ri yo‘l ushbu xatolikni “muallif”ning o‘zi bartaraf etishiga erishishdir. Mabodo, bu ish uning qo‘lidan kelmasa, boshqalarga imkoniyat berish lozim. Siz bu xatolikni juda tez bartaraf etishga urinib to‘g‘ri variantni taqdim etishga shoshilmang. Xatolikni o‘quvchilar to‘g‘rilashiga imkon bering, chunki bu ularning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshiradi.
Maktablarda qog‘ozdagi monitoring guruhi ishlarini yo‘lga qo‘yish nafaqat yozma savodxonlik, balki ta’lim sifat va samaradorligini kompleks oshirishning zaruriy omilidir.
Ona tili uy ishi 285 mashq
Annotatsiya: Bu maqolada o`zbek tilining rivojlanish tarixi,birligi va sofligi masalasi haqida hamda bugungi kunda ona tilimizning birligi va rivojlanishi yo`lidagi ba’zi bir xil muammolar haqida, bu muammolarning yechimi haqida fikrlar bildirilgan.
Kalit so`zlar: Soflik, millat, tamaddun, Abu al-Andalusiy,Qoshg`ariy, Navoiy,omonim,paronim, forsiy til,Zamaxshariy,ensklopediya,millat ko`zgusi,kelajak avlod…
Til millatning mulki,uning hayoti,o’tmishi, kelajagi, qalbi hisoblanadi. Har bir millatning tilida o’sha xalqning qadriyati, ma’naviyati, o’zligi namoyon bo’ladi. Demak, til- millatni millat, xalqni xalq qilib birlashtirib turadigan bebaho, nodir xazinadir. Bu xazinada o’sha millatga tegishli bo’lgan ma’naviyat ming yillar, asrlar davomida sayqallanib, rivojlantirilib, ko’z qorachig’iday asrab- avaylab kelinadi.
Mening o’zbek tilim ham tillar ichida o’z o’rniga, mavqe’iga ega bo’lgan, eng boy, eng jozibador tillardan biridir. Dunyo tillari ichida nufuziga ko’ra o’zbek tili 41- o’rinda turadi. Bu tilda dunyo tamadduniga tamal toshini qo’ygan, insoniyat sivilizatsiyasiga salmoqli, ulkan hissa qo’shgan alloma va mutafakkirlar ijod qilgan. Nafaqat ijod qilgan, balki uni sayqallab, boyitib avlodlarga yetkazib kelishgan. Bu yo’lda kerak bo’lsa kurashgan, tilining sofligini, yaxlitligini saqlab qolish uchun ma’naviy jangga kirishgan, jonlarini fido qilishgan. Masalan olaylik, Qoshg’ariy-u Navoiylar, Ibn Sino-yu Zamaxshariylar, Avloniy-u Qodiriylar, Fitrat-u Behbudiylar bu yo’lda ne-ne ishlarni qilishganidan ma’rifat ahli xabardor albatta.
Qoshg’ariy turk tilining nozik bilimdoni va yetuk targ’ibotchisi bo’lib, u “ arab tili bilan ikki uloqchi ot singari teng poyga qilib o’zib borayotgan turk tilini ko’klarga ko’taradi, uning o’ziga xos xususiyatlarini mahorat bilan ko’rsatib beradi. 13-, 14- asrlarda yashab ijod etgan Abu Hayyon al- Andalusiyning turkiy va arab tili muqoyasasiga bag’ishlangan asarini olamizmi, Navoiy hazratlarining o’zbek adabiy tiliga asos solib , tilimizni sayqallab, rivojlanishiga va yashab qolishiga qo’shgan bemisl hissasini olamizmi hamma- hammasi shu til, shu millat vakillarining bir farzand sifatida ko’rsatgan fidoyiliklarining natijasidir.
Navoiy yashagan davrni olaylik, bu davrga kelib fors tilining mavqe’i juda oshib ketdi. Bu til yozma va og’zaki adabiyot tiliga aylanib bordi. Hattoki turk tilida ijod qiluvchi ijodkorlar ham o’z tillari qolib, fors tilida ijod qilishga o’tib olishdi. Bu juda achinarli hol edi. O’zbek tili jar yoqasiga kelib, yo’q bo’lib ketish arafasida turgan edi.Shunda Navoiy hazratlari birinchilardan bo’lib Ona tili himoyasi uchun , uni asrab qolish uchun “kurash’ boshladi. Ma’naviy kurash, ijodiy kurash boshlandi.
To’g’ri, tan olib aytish kerakki, fors tili ham nihoyatda go’zal, boy, maftunkor tillardan biri edi. Bu tilda ijod qilgan odam” maza’ qilardi. Agar Navoiy ham xuddi boshqalar kabi shu tilda ijod qilganida bormi, eng buyuk forsiy alloma ijodkorlar ham uning oldiga tusha olmas edi. Jomiy hazratlari: “ Bu qalamga falakdan ofarinlar yog’ilsin! Chunki bu qalam sohibi forsiy til egalari, forscha nazm durlarini teruvchilar uchun rahm qildi: u ham shu forsiy tilda yozganda boshqalarga so’z aytishga majol qolmasdi”, deganlarida naqadar haq edilar. Zero, Navoiy ham forscha ijod qilishni juda yaxshi ko’rgan, shu tilde ijod qilishni xohlagan, lekin tanazzul yoqasiga kelib qolgan ona tili-chi, uni kim himoya qiladi? Shuning uchun Navoiy ona tilining himoyasi uchun, uni asrab qolish uchun ijod qildi.Inchinun bu vazifani o’zbek tilida yaratgan bebaho, o’lmas asarlari orqali sharaf bilan ado etdilar.
Keyingi davrlarda ham tilshunos va adabiyotshunos olimlarimiz tomonidan juda ko’p ishlar amalga oshirildi,islohotlar qilindi. Ayniqsa, 1989-yil 21- oktabr sanasida qabul qilingan O’zbekiston Respublikasining “ Davlat tili haqida” gi qonuni xalqimiz erishgan eng katta va quvonchli hodisa bo’ldi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida davlat tilining maqomi huquqiy jihatdan mustahkamlab qo’yildi. Shu tariqa o’zbek tili mustaqil davlatimizning qonun yo’li bilan himoya qilinadigan muqaddas timsollaridan biriga aylandi. Bundan tashqari istiqlol yillarida boshqa sohalar qatori til borasida, xususan,o’zbek tilining o’rni va ta’sirini kuchaytirish, uni tom ma’nodagi milliy qadriyatga aylantirish borasida ulkan ishlar amalga oshirildi.
Vatanimiz mustaqilligining 17 yillik bayrami arafasida 80 mingdan ortiq so’z va so’z birikmalarini , fan, texnika , san’at va madaniyat sohalariga oid terminlarni ,tarixiy va eskirgan atamalarni o’z ichiga olgan yangi 5 jildli “ O’zbek tilining izohli lug’ati nashr etildi. Bundan tashqari, “O’bek tilining omonim so’zlar lug’ati”, “ O’zbek tilining ma’nodosh so’zlar lug’ati”, “O’zbek tilining paronim so’zlar lug’ati”, “O’zbek tilining frazeologik lug’ati” kabi lug’atlarning yaratilishi hamda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995-yil 24-avgust kuni “O’zbek tilining asosiy imlo qoidalarini tasdiqlash haqida” gi qarorining qabul qilinishi bu borada qilingan ishlarning natijasi sifatida maydonga keldi.
Men nima uchun yuqorida Navoiy hazratlarining tilimiz rivojiga qo’shgan xizmatlarini ta’kidlab o’tdim, axir buni sen aytmasang ham millat farzandlari, xalqimiz juda yaxshi biladiku, dersiz.Gap shundaki , milliy tilni asrab-avaylash, uning sofligini, birligini saqlash, zamonlar chig’irig’idan eson-omon o’tkazib, uni avlodlarga yetkazish masalasi hamma davrlarda ham o’z dolzarbligini yo’qotmaydi. Bugungi kunga kelib tilimizning sofligi va yaxlitligi borasida o’z yechimini kutib turgan juda ko’p iltimoiy muammolar paydo bo’lmoqda. Bu muammolarni yechish faqatgina tilshunoslar, adabiyotshunoslar hamda shu soha vakillari bilan hal bo’ladigan ish emas. Buning uchun har bir o’zbek oilasida, xonadonida, farzandlar tarbiyasida , kundalik muomala jarayonlarida o’z ona tiliga bo’lgan cheksiz hurmat va muhabbat ruhini singdirish, korxona va tashkilotlarda, ommaviy axborot vositalarida milliy tilimizga bo’lgan qarashlarni o’zgartirish kerak.
Birinchidan, oilalarda sof ona tilimizda gaplashishni yo’lga qo’yishimiz darkor. Farzandlarimiz chet tillarini o’rgansin, til bilsin, lekin avvalo, o’z ona tilini mukammal bilishsin, o’z tilida qiynalmasdan ravon so’zlay olishsin.
Ikkinchidan, adabiy tilda gaplashishni qattiq nazoratga olish kerak, ayniqsa, korxona va tashkilotlar ommaviy axborot vositalarida.Ayrim vaqtlarda guvohi bo’lib qolamiz ba’zi ommaviy axborot vositalarida shevalarda ko’rsatuvlar olib borilayotganligiga. Hattoki ko’rsatuv va eshittirishlarning nomlanishiga ham katta e’tibor qaratish lozim. Masalan olaylik, “Skeyd shou”, “Mtv- kids” va hokazo inglizcha –o’zbekcha nomlangan ko’rsatuvlarni olamizmi, reklama jarayonlarida qo’llaniladigan so’z hamda iboralarni olamizni hammasida xatoliklar, tilimizga bo’lgan hurmatsizliklar aks etib turadi. Misol uchun , atir sovun reklamasida “ Oliviya – lakshrey” degan jumla bor,o’sha lakshrey degan so’zning o’zbekcha tarjimasi borku, nega tarjimasini qo’llamaymiz, muqobilini ishlatmaymiz, axir tilimiz judayam boy til, bironta so’z yo’qki tarjimasi bo’lmasa.
Uchinchidan,yoshlarimiz orasida uchrab turadigan holat, o’z ona tilida gapirishdan uyalish, undan or qilish kabi illatlarni yo’qotish darkor. Bu illatning urchib ketishiga yo’l qo’ymasligimiz, butun xalq bo’lib buning oldini olishimiz lozim. Bu jarayon avvalo, ota-onadan, bolaga berilayotgan birinchi tarbiyadan boshlanishi kerak. Axir o’zingiz o’ylang millatining, tilining tayini yo’q odam insonmi? Millatning kimligini ko’rsatib turadigan eng buyuk belgi –bu tilku!
To’rtinchidan, tilimizning “Davlat tili” maqomini yanada mustahkamlashimiz zarurdir. Mamlakatdagi, Davlatdagi har qanday iqtisodiy va ijtimoiy hodisalar “ Davlat tili” maqomiga ta’sir etmasligi ,uning maqomini zaiflashtiradigan omillarga yo’l ochmasligi kerak, deb o’ylayman.
Bugungi kun millatdoshlarimizdan ham, avval bo’lgani kabi milliy tilimizni asrash, sofligini saqlash va rivojlantirish hamda avlodlarga bus-butun holida yetkazib berish vazifasi talab etiladi. Bu sharafli mas’uliyatni har bir soha vakili, millatning har bir farzandi his etmog’imiz va bajarmog’imiz ham farz, ham qarzdir. Zero Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta’kidlaganlaridek: “ O’zbek tili xalqimiz uchun milliy o’zligimiz va mustaqil davlatchiligimiz timsoli, bebaho ma’naviy boyligimiz va buyuk qadriyatimiz “dir.
Ona haqida sherlar
Onalarning oyogi ostidadir
Ravzai jannatu jinon bogi.
Ravza bogi visolin istar esang
Bul onaning oyogin tufrogi.
* * *
Boshni fido ayla ato qoshiga,
Jismni qil sadqa ano boshiga.
Tun, kuningga aylagali nurposh
Birisin oy ayla, birisin quyosh.
Mirtemir – SEN ONA
Alisherga alla aytib ukhlatgan
Sen — ona.
Ogushida Bobur kamolga etgan
Sen — ona.
Torobiyni ogir jangga junatgan
Sen — ona.
Olamni nurida munavvar etgan
Sen — ona.
Yiglasa, dunyoni raso titratgan
Sen — ona.
Kulgisi saodat parvarish etgan
Sen — ona.
Daholar beshigin bedor tebratgan
Sen — ona.
Mehri bahorida elni yashnatgan
Sen — ona.
Yagona uglingni junatding jangga,
Bul bardam, ona!
Onaday oshiq yuq ona Vatanga,
Muhtaram ona…
SHUHRAT O, ONA…
Kuz ochib olamga kelgandan beri
Nelarni kurmadi bu boshim mening.
Ozmi-kup tanidim hayotning sirin,
Qirqqa ham etibdi bu yoshim mening.
Yildan-yil orttirdim talay dustu yor,
Hurmatlab dedilar, «dustim», «urtogim»,
Ulgaydim: kuksimga bosh quyib dildor,
U dedi: «Bakhtimsan, suyangan togim. »
O, ona, hej biri emasdur shirin
«Bolam!» deb bir ogiz aytgan suzingdan!
O, ona mehringda quyosh yashirin,
Ne ajab gul unsa har bir izingda!
Shukhrat
TURTLIK
Dunyoda eng yakhshi, mehribon ona,
Bu mening onamdir, biling, yoronlar!
Ey, ugil-qizlarim, buling parvona
Onamda qolmasin dardu armonlar!
Tura SULAYMON TAVALLO
Bu yil 94 yoshni qoralayotgan onam — Mukarrama usta Nurmat polvon qizlarining sharofati bilan bitilgan mashqim
Nelardandir kungil bulib gash,
Ham egilib bu egilmas bosh,
Kuzlarimda qalqib tursa yosh,
Bu holimga berolmay bardosh
Mushtipar bir Onam yiglaydir,
Qolganlari yolgon yiglaydir.
Qaytar bulsam quruq qul ovdan,
Qora qozon qolsa qaynovdan,
Ham ayrilib ulja, ulovdan,
Qarzga botar bulsam birovdan
Taskin berib Onam yiglaydir,
Qolganlari yolgon yiglaydir.
Birda haqdin, birda nohaqdin,
Jabr kursam bir betavfiqdin.
Ortda tursam qalbi quroqdin,
Qadrim kharob bulsa tuproqdin.
Ohlar urib Onam yiglaydir,
Qolganlari yolgon yiglaydir.
Oga-ini urtasida gap…
Alhol, kelib chiqmish ikhtilof:
Biri izzat, biri mulk talab.
— Bu oq sutim, mehrimga khilof, —
Deya shurlik Onam yiglaydir ,
Qolganlari yolgon yiglaydir.
Sinalmoqning gali kelganda,
Nohaq maglub bulsam maydonda,
Nomim qolmas bulsa jahonda,
Kim dust-dushman bilinar onda
Ahvolimga Onam yiglaydir,
Qolganlari yolgon yiglaydir.
Hanim bir yon, men bir yon bulsam,
U ustivor, men uryon bulsam,
Bu ham kamday nogiron bulsam —
YOgoch otga yonma-yon bulsam
Oy tutilib, Onam yiglaydir ,
Qolganlari yolgon yiglaydir.
Bulsam gumroh, bulsa gunohim,
Vujudimga solmasdin vahm,
Qabul ayla tavallo-ohim,
Darig tutmay mehring, ilohim,
Yiglatmagil mushfiq Onamni,
Volidai Muhtaramamni
Husniddin SHARIPOV ONA NAVOSI
Kechalar uzundir, kechalar uzoq,
Goh kuzim ilinmas tong qadar, bolam.
Kungil mavjlariga solganda quloq,
Khayolga ne kelib, ne ketar, bolam.
Farzanddir onaning umriga gultoj,
Dardiga malham-u, bakhtiga yuldosh,
Hech kimni etmasin hech kimga muhtoj,
Minnat yosh joningni ogritar, bolam.
Mayli, ultirmagin tun-kun boshimda,
Etar paydo bulsang tez-tez qoshimda,
Balki rizqing bordir bir kaft oshimda,
Gap-suzni aylasam mukhtasar, bolam.
Goh borsam uyingga uzimdan ortib,
Yayrar nabiralar sakrashib, yurtib,
Kutarsam, qulimdan olmagin tortib,
Menga ham yarashar gunchalar, bolam.
Aziz umring bulib shohona bir bayt,
Qushiqlar ichingdan toshib ketgan payt
Arzingni menga ham tushuntirib ayt,
Qolmayin dardingdan bekhabar, bolam.
Uz inin vatan deb sevarkan turna,
Sen ham har zarrasin kuzga et surma.
Ichmagin, chekmagin, bemahal yurma,
Bulsin bosgan izing bekhatar, bolam.
Khayr-khush qilarmiz bir kunmas-bir kun,
Tonglarim husnini tusganda ham tun,
Bakhtingni kursam bas — mamnunman, mamnun,
Sen borki, bizlar ham mutabar, bolam.
Abdulla ORIPOV
UZBEK ONASI
Mushtipar ham uzing, buyuk ham uzing,
Kuyinchak ham uzing, kuyuk ham uzing.
Olamga tatirlik suyuk ham uzing,
Payt keldi aytmoqqa, gapning khonasi,
Ey, Uzbek onasi, Uzbek onasi.
Seni Tumaris deb, maqtaganim bor,
Sen Temur beshigin tebratgan bedor,
Sensan Bibikhonim, Nodirai zor,
Payti keldi aytmoqqa, gapning khonasi,
Ey, Uzbek onasi, Uzbek onasi.
Vatanni Ona deb bekor aytilmas,
Ona buyurganda yuldan qaytilmas,
Sen uzing Kabamsan, Baytul muqaddas,
Payt keldi aytmoqqa, gapning khonasi,
Ey, Uzbek onasi, Uzbek onasi.
Boshingdan nimalar utmadi akhir,
Vatandek taqdiring buldi goh takhir,
Bobur shoh bulsada, qoshingda faqir,
Payt keldi aytmoqqa, gapning khonasi,
Ey, Uzbek onasi, Uzbek onasi.
Gohida balqiding Barchindek tulib,
Guzadek quriding Tursunoy bulib,
Timsoling yalovda yulduzdek kulib,
Payt keldi aytmoqqa, gapning khonasi,
Ey, Uzbek onasi, Uzbek onasi.
Farzanding quvonsa — sen ham quvonding,
Faqat bolam deding, yashading, yonding,
Nokasi uchrasa, urtanding, tonding,
Payt kedi aytmoqqa, gapning khonasi,
Ey, Uzbek onasi, Uzbek onasi.
Kelajak toychogu toyingizdadir,
Jannat ham, albatta, poyingizdadir,
Vatan-ku Siz turgan joyingizdadir,
Payt keldi, aytmoqqa, gapning khonasi,
Ey, Uzbek onasi, Uzbek onasi.
Sizga tazim qilib turibman bu payt,
Sizga bakhshidadir eng shohona bayt,
Aziz elu yurtga duolaring ayt,
Payt keldi aytmoqqa, gapning khonasi,
Ey, Uzbek onasi, Uzbek onasi.
FARIShTAM ONAM
Mehribon, hushzabon, kungli oppogim,
Suzlari shirindur, qalbi yumshogim,
Dilimga gam qaygu, urnashgan onim,
Kunglimni kutargan mehribon Onam,
Barchadan mehribon,Farishtam Onam!
Dard kelsa engasiz,bizga bildirmay,
Bizni kuldirarsiz,uzingiz kulmay,
Uzingiz u joyga, bir bora bormay,
Hoji inson bul deb, duo qilganim,
Barchadan mehribon,Farishtam Onam!
Doimo bolam deb, nafsim deb yurdim,
Bolam bahtli bul deb,eldim, yugurdim,
Hotinim aytganin, doim shay qildim,
Tugilgan kunda gul, olmagan Onam,
Sabrli,qadrli,Farishtam Onam!
Dardingiz olayin, munis onajon,
Gam kurmang,yuzingiz kulsin Onajon,
Bizning bahtimizga sog buling har on,
Ozgina dard kursam, doim parvonam,
Barchaga mehribon,farishtam Onam!
Yiglamangiz chidolmayman,ey Onam,
Siz keragim, siz munisam,farishtam,
Hizmatingiz ayting tayyorman har dam,
Barchani kungliga,yul topgan Onam,
Shokhrukhga mehribon farishtam Onam!
Jonim Onam
Yurak bagrim azoblardan tulib ketsa
Kuzlarimdan behudaga yoshlar oqsa
Bir kun kelib dustlarimdan gam soginsam
Mehringizni soginaman jonim onam
Bu hayotning gam anduhi boshim eksa
Kuz oldimda hayot guyo zulmat bulsa
Jonsiz vujud bir kun mehr istasa
Mehringizni soginaman jonim onam
Bakhtga etishmoq oson ish emas
Bu yulda yiqilmoq qoqilmoqlik bor
Mehr ustuniga zoriqsam siz bor
Mehringizni soginaman jonim onam
Mayli gamning devori ustun bulsaham
Mayli dardning azobi kuchli bulsaham
Bilaman onajon siz men bilansiz
Mehringizni soginaman jonim onam
Bu dunyoda kuzlarimni nuri onam
Yuragida mehri daryo munis onam
YOningizda bakhtim butun jonim onam
Mehringizni soginaman jonim onam
Avallo ONA
Avvalo assalom, sizga Onajon,
Hayotta keragim,keraksiz har on,
Sizga fido bulsin,tanamdagi jon,
Ilohim minglarga,kirin onajon!
Sizni jahlingiz ham,shirin tuyular,
Sizday inson yilda,1 marta kelar,
Sizga farzadligim fahrlar berar,
Ilohim minglarga kiring onajon!
Ey onam uzimning,farishta onam,
Yiglayman qachonki,kursam sizda gam,
Shokhrukhni kechiring,qiynar bir alam,
Sizni yoshligida,yiglatkan men pas,
Uzin kechirolmas,kechiray olmas!
Ilohim makkaga,oboray uzim,
Haqni urgatdingiz,haq bulsin suzim,
Sizni yulingizga mos kelsin izim,
Otam bor,onam bor,oq bolgay yuzim!
Sizdayin insonlar,kerak dunyoga,
Mandaylar kerakmas,noshukur banda,
Tuzikroq hizmatham,qilolmadim- a,
Kechirgaysiz Ona,kechiring Ona!
Qadrizni bilmadim,doim ranjitdim,
Kechiring yomonlik,bilmas insonim,
Sutingiz haqqini,men,qanday uzgum,
Doimo yonimda,boling Onajon!
ONASI HAETLAR ONANGIZ ASRANG
Onangiz enida bir zum utirib.
Mekhirli kuzlariga bir tuyib karang
Dune ishlarini bir chetga surib .
Onasi khaetlar onangiz asrang.
Khaetdan ketganda kadri bilinar.
Tomokka khattoki suv kham ilinar.
Pushaymon bularsiz baFir tilinar
Onasi khaetlar Onangiz asrang.
Kalbini gam alam kamrab olmasin.
Yulingizni kutib kuzi tolmasin.
Keksaygan kunglida armon kolmasin
Onasi khaetlar onangiz asrang.
Onalar poyida bulsa gar jannat
Nima uchun onaga kilmaymiz khizmat.
Onadan ayrilmok eng ogir kismat.
Onasi khaetlar onangiz asrang.
Biz uchun khikmatdir khar aytgan suzi.
Duneda mekhribonOnaday zot bormi uzi
Fakat kuvonch bilan eshlansin kuzi.
ONASI KhAETLAR ONANGIZ ASRANG
Onam joylaringiz jannatda bulsin
Bugun kunglim chukkan, kuzlarimda yosh,
Qalbimda ogriq bor kutarolmam bosh,
Sahar tongi guldek edi ul sirdosh,
Onam joylaringiz jannatda bulsin…
Keldim uzoqlardan kechikib nodon,
Mendayin yuqdira nonkur bir inson,
Ammo dilimdadir usha hur iymon,
Onam joylaringiz jannatda bulsin…
Sizni onam dedim, omonat bilmay,
Boshimda bor dedim, sajdalar qilmay,
Nega duo olmadim, beparvo kulmay,
Onam joylaringiz jannatda bulsin…
Sochingizga oq tushsa qarilik debman,
Ne esam uzim deb yigibman, ebman,
Endichi poyingiz topib ham bupman,
Onam joylaringiz jannatda bulsin…
Qish keldi sovuqmasmi ayting Onajon,
Suzlashing iltimos men bilan bir on,
Uzoqlarda yuribman, yuribman sarson,
Onam joylaringiz jannatda bulsin…
Alloh jannatidan joy bersin sizga,
Tuproq uyumingiz surtaman yuzga,
Okhirgi gaplarimda, yosh oldim kuzga,
Onam joylaringiz jannatda bulsin…
Kimni sizga ukhshatay ONA,,
Kimni sizga ukhshatay ONA,,
Neni sizga aylayin qiyos.
Savol berdim butun borliqqa,
Tarif toping ONALARGA mos.
Barchasini tingladim yonib,
Ukhshashini topmadim kholos.
Oldim faqat bir zayil javob,
ONA
Ona mehrin his qilolmagan,
Ona mekhrin his qilolmagan,
Ota mekhrin ekh bilolmagan.
Quvonch ila khech kulolmagan,
Gunokhi yuq etim qolganlar.
Deydi onam qachon keladi,
Meni qachon olib ketadi.
Shu tariqa gamlar yutadi,
Gunokhi yuq etim qolganlar.
Kecha, kunduz intizor kutib,
Bir-birrini qulidan tutib.
Onam deya gamlarni yutib,
Gunokhi yuq etim qolganlar.
Deydi dadam qachon keladi,
Mening dardim qachon biladi.
Bedor kunglim qachon kuladi,
Gunokhi yuq etim qolganlar.
Nakhot shuncha keraksiz bulsam,
Bundan kura yashamay ulsam.
Onajonim bir-bora kursam,
Gunokhi yuq etim qolganlar.
Onalar bor farzanddan kechgan,
Otalar bor farzanddar qochgan.
Ekh ayrimlar bolasin yanchgan,
Gunokhi yuq etim qolganlar.
JANNATIM ONAM
Bu dunyoda mening jannatim onam,
Hayotda topganim davlatim onam,
Ham kõrkim obrõyim savlatim onam,
Sizning joningizga bakhshida bu tan.
Bu dunyoda mening keragim onam,
Hayotda topganim yuragim onam,
Bu olamda rõyo ertagim onam,
Sizning borligingiz mening uchun bakht.
Ota-onam uchun umr suradim!
Allohimdan davlat emas,
Uzim uchun jannat emas,
Bir umrlik rokhat emas,
Ota-onam uchun umr suradim!
Oshib-toshgan boylik emas,
YO mustakhkam soglik emas,
Qiziqarli yoshlik emas,
Ota-onam uchun umr suradim!
Onamga
Oh, mening ortimdan ovvora onam,
Bir parcha yuragi ming pora onam.
Bir bolani kurib yorug dunyoda,
Toshkanni kurmagan bechora onam,
Bolang bulib bir bor boshlab keldimmi,
Endi men ham senga ugil buldimmi.
Garchi bisotingda ”bayram” suzi yuq,
Bilaman, kutasan sandal tula chug,
Menda yurak deganlarin uzi yuq:
Men sovga bermagan qiz yuq bu oqshom,
Senga na gul berdim, na shirin kalom,
Endi men ham senga ugilmi, onam.
Deysan: olislarda omon yursang bas,
Yodingga tushsam goh yuqlab tursang bas,
Bolam, senga hamma qiladi khavas…
Akhir, mening dardim Sher emas faqat,
Men mashhur shoirmas — mashhur beshafqat,
Endi men ham senga ugilmanmi, ayt.
Shaningga sher bitdim. U seni topsin,
Poyingga tiz chukib, qulingni upsin.
Undan ham ulugim borligin kursin,
Men uchun ham aziz holingni sursin,
Sensiz garib kunglim kungilmi, onam,
Endi men ham senga ogilmi, onam.
Onamning duosi
Bir kuni guzallar qargaydi meni,
Qarovsiz muhabbat uchun qargaydi.
Men pinak buzmayman, hadik tortmayman,
Onamning duosi meni asraydi.
Bir kuni dustlarim qargaydi meni,
Sotilgan sadoqat uchun qargaydi.
Sulaymon goridan topmasman panoh,
Onamning duosi meni asraydi.
Bir kuni qushiqlar qargaydi meni,
YOlgon qushiqlarim meni qargaydi.
Men baribir qurqmay kuylayveraman,
Onamning duosi meni asraydi.
Etar, men na jamshid na hotamtoyman,
Na orzusi poymol bulgan khumoyman.
Sofligu masumlik haqqi-hurmati –
Bir kuni uzimni uzim qargayman.
Sofligu masumlik haqqi-hurmati –
Bir kuni uzimni uzim qargayman.
Bir kuni uzimni uzim qargasam,
Onamning duosi meni asraydi.
Onamning duosi meni asraydi…
OTA-ONAM DUOSI ASRAYDI MEN
Bilaman atrofimda dushmanlarim kup,
bilaman yonimda sodiq chin dust yuq.
giybatlari jonimdan tuydirsa bir kun,
ota-onam duosi asraydi meni.
sevgilim bir kuni tashlab ketsa kham,
yonimdan begonadek kulib utsa kham,
hiyonati jonimdan tuydirsa shu dam.
ota-onam duosi asraydi meni.
bir kuni uzimni ojiz deb bilsam,
qalbim yiglab turib kuzlarim kulsa.
jonimni olgani azroyil kelsa,
OTA-ONAM DUOSI ASRAYDI MEN
Men bakhtliman yonimdasiz jannatginam ONAJON.
Jannatni orzu qilsam orzularim ushalgan,
Armon mendan begonadir bakht yulimga tushalgan
Nurga tula koshonadir onam bor khonadon
Men bakhtliman yonimdasiz jannatginam ONAJON.
Ota-onam
Ota-onam
Otam davlatimdir, onam savlatim
Oltindan qanotim onam bulsalar,
Tugalmas boyligim otajonimdir,
Otam jannatimdir, onam tengsizim
7 yanga yigilib bitta ona bulolmas
Etti akang bir bulib bitta ota bulolmas
Otaning urnini bosolmas khechkim
Onaning urnini bosolmas khechkim
Ollohim…
Onamning chekhrasin kilgin begubor
Otamning yuragin qilgin beozor
Otam davlatimdir,onam yagonam
Onamning boriga aytaman shkur
Otamning boriga ming bora shkur
Otaning qadriga borida eting
Onaning kadriga borida eting
Onalar bolasin uylaydi khar dam
Bolalar onasin uylarmikinlar
Otalar bolasin kilarkan tashvish
Farzandlar otasin.. tashvish kilarmikinlar
Ota bolasiga…1000 dirkhamni 1 dirkhamday korarkan
Kuning kolsa ogangga , 1 dirkhamni 1000 dirkhamday korarkan
Minnat kilib, achchiglanib berarkan
Otam yuragimdir, onam jannatim
Onaning duosi samoga etar
Otaning duosi khudoga etar
Ollokhim otamni sog qil tanini
Ollokhim otamni sog qil jonini
Otasiz bir tiyin menga bu dunyo
Onasiz qorongu menga bu dunyo
Onamning boriga, Ollokhga shkur
Otamning boriga,Ollokhga shkur
Otasi yuklardan surayman uzr
Onasi yuklardan surayman uzr
Otam qurgonimdir,onam jannatim.
Shakhzad Sultanov Zakirjanovich
SENDAN KEChMASDIRMAN ONAJON
Tuqqiz oi vujuding ilk Vatan bulgan,
Mendai gudak uchun kham ilk koshonam.
Uzin vujudini anordai siqib,
Mening tomirimga qon quigan onam.
Sening yuzlaringga ajinlar chizdi,
Taqdir deb atalmish mokhir musavvir.
Gokh kuzlaringdan yosh yuzingga sizdi,
Qilolmas mekhringni qalam kham tasvir.
Taqdir sochlaringni buyadi oqqa,
Qulingdagi izlar qismat ijodi.
YOshlik seni tashlab ketdi uzoqqa,
Kuzingdagi munglar, iillar faryodi.
Onajon omon bul, bevaqt ulmagin,
Uzing emai, kiimai ulashding menga.
Farishtam desam kham kamlik qiladi,
Tangrim markhamatin ulashsin senga.
Bezovta qilmasin seni biror gam,
Khali uzoq iillar yonimda bulgin.
Men sendan kechmaiman nima bulsa kham,
Faqat bir sabab deb kechmogim mumkin:
Men sendan kechaman topilib iloj,
Agar Yupiterda urik gullasa.
Men sendan kechaman Marsda qaldirgoch,
Polaponin ochib inlarin qursa!
Iuq. Yupiterda khech gullamas urik,
Qaldirgoch in qurmas Marsda hech qachon.
Men mekhring bilanman bahtli va tirik,
Cendan kechmasdirman aziz onajon!
SOGINCh
Yulduzlar nur sochgan bu nurli kecha
Kuzimda yosh bilan oyga termuldim
Taftingdan nur qutib yuragim parcha
Onajon men seni juda sogindim
Qara qushni bola yuribdi uynab
Onasin upganda biroz termuldim
Quzimda yoshlarim tutolmay yoglab
Onajon men seni juda sogindim
Tashlab ketding meni kimga ishonib
YOlgizlik dardidan gamga ovrundim
Yulinga kuz tikib umedim boglab
Onajon men seni juda sogindim
Onamni panohda asra Khudoyim.
Ona diydoringiz naqadar yakhshi,
Ona suzlaringiz biram yoqimli.
Mehr quyoshingiz olamning naqshi,
Men sizla bakhtliman, judayam bakhtli.
Gam emas erishib bulmas orzular,
Meni sevmasalar qilmaydi alam.
Dilimni chuktira olmaydi bular,
Akhir mehribonim yonimda onam.
Qancha mehr mavjud menda bilmayman,
Ammo bilganim shu bari siz uchun.
Men sizni hammadan yakhshi kuraman,
Bundan ortigiga etmaydi kuchim.
Men qancha qilsam ham khizmatingizni,
Qarzimni uzmoqqa etmas hayotim.
Adogi kurinmas khimmatingizni,
Siz mening borligim, sizsiz bayotim…
Sizni tariflashga ojiz tilimdan,
Sher bulib qogozga uchdi shu suzlar.
Men faqat hohlayman shuni dilimdan,
Khamisha sevinsin sizdagi kuzlar.
Sizni tarbiyangiz bizga bulgan jo,
Sizni duoyingiz madadkor doim.
Takror qilayapman sendan iltijo,
Onamni panohda asra Khudoyim.
VOLIDAM
Milliarder emasman lekin,
Eng zur oshpaz taomin eyman.
Ul shokhona taomlarni chin,
Eng lazzatbakhsh taomlar deyman!
U qul urgan barcha taomning
Masalligi tuzi joyida.
Bunday taom tortilmas khatto,
Arablarning shokh saroyida!
Britaniyada Oksfordda yo,
Amerikada Garvardda talim.
Olmaganman okh menga ammo,
Talim bergan eng zur muallim.
Qadrin anglamasam menga khayf,
Unvoni zur lek kamtar khar dam.
Na muftiydir na qori na shaykh,
Menga namoz urgatgan odam.
Bemor bulsam Germaniyadan,
Toki uchib kelguncha jarroh
Khabar olib bulgan doimo,
Eng zur tabib khizmatimda okh.
Udir mening eng yaqin dustim,
Utga-chuqqa urar uzini.
Kerak bulsa men uchun rosti,
Uyib berar ikki kuzini.
Gudak chogim enagam bulgan,
Otamdan kup silagan boshim.
Yuvib taglik yurgaklarimni,
Uch yosh(im)gacha bulgan farroshim.
Shveysariya banklarida yuq,
Dollar Evro oltin kumushim.
Ammo duo qilsa kunglim tuq,
Yurishadi khar bir yumushim.
Qaroqchi yo ugri emasman,
Uyim shinam, khonam ikhchamdir.
Men sultonning kizi emasman,
Ammo bir zot qirolichamdir!
Onamni panohda asra Khudoyim.
Ona diydoringiz naqadar yakhshi,
Ona suzlaringiz biram yoqimli.
Mehr quyoshingiz olamning naqshi,
Men sizla bakhtliman, judayam bakhtli.
Gam emas erishib bulmas orzular,
Meni sevmasalar qilmaydi alam.
Dilimni chuktira olmaydi bular,
Akhir mehribonim yonimda onam.
Qancha mehr mavjud menda bilmayman,
Ammo bilganim shu bari siz uchun.
Men sizni hammadan yakhshi kuraman,
Bundan ortigiga etmaydi kuchim.
Men qancha qilsam ham khizmatingizni,
Qarzimni uzmoqqa etmas hayotim.
Adogi kurinmas khimmatingizni,
Siz mening borligim, sizsiz bayotim…
Sizni tariflashga ojiz tilimdan,
Sher bulib qogozga uchdi shu suzlar.
Men faqat hohlayman shuni dilimdan,
Khamisha sevinsin sizdagi kuzlar.
Sizni tarbiyangiz bizga bulgan jo,
Sizni duoyingiz madadkor doim.
Takror qilayapman sendan iltijo,
Onamni panohda asra Khudoyim.
MEN UChUN FAQAT ONAM YIGLAYDI.
Quvonchim yuqolib gamga tulsam gar,
Buncha bulmasa keng dunyolar tor .
Qaygu botqogida yashasam agar.
Achinib kholimga Onam yiglaydi,
Qolganlar qalbaki yolgon yiglaydi.
Nelardandir kungil bulib gash,
Kuzlarimda qalqib tursa yosh.
Bu kholimga berolmay bardosh,
Achinib kholimga Onam yiglaydi,
Qolganlar qalbaki yolgon yiglaydi.
Khasta bulib yotsam girdi parvonam,
Mekhr muruvvatda tankho yagonam.
Bolam deb kuyingan bechora Onam,
Achinib kholimga Onam yiglaydi
Qolganlar shunchaki yolgon yiglaydi.
ONAMGA RAHMAT
Vaqtida sabr-la uy sura oldim,
Vaqtida jimgina hayqira oldim.
Otilgan toshlarni qayta otmasdan,
Uzimga chiroyli uy qura oldim.
Ajratdim yolgonni rost odam bilan,
Urgochi shaytonni dust odam bilan.
Onamning ugiti juda asqotdi:
«Tortishib yurmagin past odam bilan!»
Hatto yaqinlar ham dushmanlik qilib,
Nelar gapirmadi bilmay yo bilib…
Khullas, dustlar, meni tabriklab quying,
Haq bula turib ham tukhtadim kulib..
Joylaringiz bilindi kup ONAJONIM.
Orzu qilib tuyimizni kurolmagan.
Ulgaytirb buyimizni kurolmagan.
Qancha odam kelgan tuyga kelolmagan.
Mekhribonim azizginam ONAJONIM
Bugun tuydir uz-uzimga suzlayapman.
Birov bilmas ich-ichimdan buzlayapman.
Siz yuqsiz-u lekin sizni izlayapman.
Joylaringiz bilindi kup ONAJONIM.
YOnimda yuq nakhot endi bulolmaysiz.
Duo qilib oq fotikha berolmaysiz.
Shu damlarda nakhot boshim silolmaysiz.
Qulim etmas osmonginam ONAJONIM…
Uylarimiz tulmish mana mekhmonlarga.
Yurak esa tulib buldi armonlarga.
Boraymi yo ONAJON siz tomonlarga.
Meni mangu armonginam ONAJONIM…
Ana OTAM sochidagi oqi buldim.
Munis singlim kunglidagi okhi buldim.
Bu dunyoning kungli yarim sogi buldim.
Dardlarimga darmonginam ONAJONIM…
Termulasiz chiqolmaysiz suratlardan.
Nola chekib qaro erning qatlaridan.
Judo bulib bolam demoq bakhtlaridan.
Mening aziz jannatmakon ONAJONIM.
Onajonim jannatim Otam davlatim…
Dunyolar kerkmas yonimda tursa,
Ajinlar yarashgan khush chiroyligim.
Shodligim bir dunyo jilmayib kulsa,
Onajonim jannatim Otam davlatim…
OJIZ…
Nima buldi kuzlaringda nam
Kuzlarimga qarolmayabsan
Doim shodon kulib turarding
Yiglayabsan tinolmayabsan
Mendan kechib ketgan eding-ku
Boyligiga uchgan eding-ku
Sof sevgimni sotgan eding-ku
Afsusdasan aytolmayabsan
Aldadimi? yulgon sevganing
Bakhtim deding shumi topganing
Topolmaysan sen yuqotganing
Kuzlarimga qarolmayabsan
Yiglayabsan tinolmayabsan
Khatto bir suz aytolmayabsan
YO ortingga ketolmayabsan
Mendan yana nima kutyabsan
Kechir meni! shahlo kuzligim
Men seni kechirolmayman
Khech bulmasa oddi dustligim
Qayting… deya aytolmayabsan
Sukunat saqlama gapirgin akhir
Qayta uchrashtirdi taqdir bu taqdir
Ketyabman ortimdan dod solib chaqir
Yurakda suzlaring aytolmayabsan…
Onajonim uchun tukhfa…
Boshlarida rumol tushmagan,
Kunglimizni birdek khushlagan.
Iymonini makhkam ushlagan,
Onajonim, onajonimsiz.
YOshlik qilib ranjitgan edim,
Katta bulib qolganman derdim.
Qaritibman etibor berdim,
Kechirguvchi onajonimsiz.
Erinmasdan mekhrini tutgan,
Goh payti alamlar yutgan.
Ukhlamasdan yulimi kutgan,
Qiyosi yuq onajonimsiz.
Tashvishlarga quyaman gohi,
Dunyolardan tuyaman gohi.
Dalda bulgan ana shu chogi,
Mehribonim onajonimsiz.
Biror bora qovoq solmagan,
Boylik uchun kuyib yonmagan,
Onalikdan aslo tonmagan,
Qalbi daryo onajonimsiz.
Hol surashga yarayman birrov,
Duo qilib qolasiz darrov,
Sochingizga qunsa ham qirov,
Latofatli onajonimsiz.
Shirinsuzim etadi sizga,
Jon bergansiz ugilu qizga.
Keragingiz bor hali bizga
Ukhshashi yuq onajonimsiz.
Otam suzin ikki qilmagan,
Khanuzgacha ishdan tinmagan,
Uyqu nima hali bilmagan,
Babehoyim onajonimsiz
Sodda onam, benuqson onam,
Deb yuradi hamisha bolam,
Ona bilan tirik bu olam,
Omon bulsin onajonimiz
Omon saqla onamni Alloh,
Uzing bergin har neda panoh,
Ayirmagin bizlarni ey voh,
Kulib yursin onajonimiz.
Ravon bulsin hamisha yuli,
Zarrin bulsin khajlarda tuni,
Azalni ham duoda quli,
Yasholmayman onajonimsiz.
Onamning suzlari…
Aytar edi onam menga yoshligimda:
«Shu suzlarim unutmagin jonim, bolam.
YOlgon suzin olib tashla lugatingdan,
Boshing uzra qilich serkab tursalar ham.
Avvalambor, sotqin fellar ila yurma,
Ular bilan utirmagin, yotma, turma.
Seni sotgan dustingni ham sota kurma
Peshonangga miltiq tirab sursalar ham.
Haqiqatni izla, bolam, toliqmayin,
Dust tanlashda khushyor bulgil khovliqmayin.
Desang, badfel kishilarga yuliqmayin,
Mardlarni quv, sendan yuzin bursalar ham.
Inson qocha olmas ekan gumrohlikdan,
Kabira-yu, ham sagira gunohlikdan.
Hazar qilgil har on yolgon guvohlikdan,
Eritilgan qurgoshin-la ursalar ham!
Haq yulinda tusiqlasa ming bir harsang,
Bolam, bolam emasdirsan ortga qaytsang.
Kuzni yumgum men hotirjam haqni aytsang,
Suyagingdan imoratlar qursalar ham!
Seni boqdim, odamlarga ibrat bul, deb
Yakhshiga dust, yomonlarga nafrat bul, deb.
Holid ibn Valid kabi ummat bul, deb,
Huzuringda munofiqlar yursalar ham!
Bolajonim, bu yullarda charchoq bilma,
Yiglasang ham, tahajjudda yigla, tinma!
Uz yulingni ravon ushla, parvo qilma
Karvoning ortidan tinmay khursalar ham!
Shunda rozi bulgum bergan oq sutimdan,
Gudak choging chaynab bergan har yutumdan…
Bolam, qaytar choging manzil, tobutimdan,
Kulib quygin, hayrat ila kursalar ham!
ONAMGA
Mening onam matonatda eng ulkan tog!
Toglar nima, turt tarafi gullagan bog
Yuq adashdim, onam asli tillo tojim,
Bakhtimizga yonimizda yursinlar sog.
Uchta qizmiz, bitta ugil parvonamiz!
Onam bizning gavharga teng dur shodamiz,
Ne ne kunni kurmadilar ayol bulib,
Sog bulsinlar biz farzandlar duodamiz!
Otam ketdi foniylarga bizni tashlab,
Qolib ketdik kuz yoshi bilan yurak gashlab,
Er tepindik, chidolmasdan ayriliqqa,
Dalda berib qololdingiz bizni ushlab.
Un yil utdi ayriliqni yutib keldik,
Qancha ogir sinovlardan utib keldik.
Tugri yulni kursatdingiz ona bulib,
Rahmat sizga oq qorani siz deb bildik.
Bakhtsizman deya kuz yosh qilsam “jim” dedingiz,
Usha seni yiglatganlar “kim dedingiz”,
Oringizni otmadingiz balchiqlarga,
“Bolam bulsang, faqat meni bil” dedingiz.
Noliganim uchun uzr suray ona,
Mehringizni quchogimga uray ona,
Ham otamsiz, ham onamsiz nuri diydam,
Makkalarda yoningizda yuray ona!
Siz boyligim, davlatimning eng boshisiz,
Hayot degan osmonimning quyoshisiz,
Nevara-yu, evaralar qurshovida,
Suyukligi, har farzandning bardoshisiz!
ONAJONIMGA
Boshlarida rumol tushmagan,
Kunglimizni birdek khushlagan.
Iymonini makhkam ushlagan,
Onajonim, onajonimsiz.
YOshlik qilib ranjitgan edim,
Katta bulib qolganman derdim.
Qaritibman etibor berdim,
Kechirguvchi onajonimsiz.
Erinmasdan mekhrini tutgan,
Goh payti alamlar yutgan.
Ukhlamasdan yulimi kutgan,
Qiyosi yuq onajonimsiz.
Tashvishlarga quyaman gohi,
Dunyolardan tuyaman gohi.
Dalda bulgan ana shu chogi,
Mehribonim onajonimsiz.
Biror bora qovoq solmagan,
Boylik uchun kuyib yonmagan,
Onalikdan aslo tonmagan,
Qalbi daryo onajonimsiz.
Hol surashga yarayman birrov,
Duo qilib qolasiz darrov,
Sochingizga qunsa ham qirov,
Latofatli onajonimsiz.
Shirinsuzim etadi sizga,
Jon bergansiz ugilu qizga.
Keragingiz bor hali bizga
Ukhshashi yuq onajonimsiz.
Otam suzin ikki qilmagan,
Khanuzgacha ishdan tinmagan,
Uyqu nima hali bilmagan,
Babehoyim onajonimsiz
Sodda onam, benuqson onam,
Deb yuradi hamisha bolam,
Ona bilan tirik bu olam,
Omon bulsin onajonimiz
Omon saqla onamni Alloh,
Uzing bergin har neda panoh,
Ayirmagin bizlarni ey voh,
Kulib yursin onajonimiz.
Ravon bulsin hamisha yuli,
Zarrin bulsin khajlarda tuni,
Azalni ham duoda quli,
Yasholmayman onajonimsiz.
ONA YuRING HAJGA BORAMIZ!
Mehr quyib yolgon dunyoga,
Qachongacha davron suramiz?
Sajda qilib Qodir Khudoga,
Ona yuring HAJGA boramiz!
Zimmangizda ruzgor tashvishi,
Shu tashvishni baham kuramiz,
Tugamaydi bu dunyo ishi,
Ona yuring HAJGA boramiz.
Gar Kabani kilmasak tavof,
Makhshar kuni yuzi qoramiz,
Bu dunyoda eng katta savob,
Ona yuring HAJGA boramiz!
Bir kun ulim khaqdir ey inson,
Qutulmoqqa yuqdir choramiz,
Bormoq kerak khar bir musulmon,
Ona yuring HAJGA boramiz!
Qalbimizda iymon ulmasin,
Kholimizga shayton kulmasin,
Kunglimizga armon bulmasin,
Ona yuring HAJGA boramiz.
Asrab sizni jondan ziyoda,
Boshga quyib boray piyoda,
Armonim shu meni Dunyoda,
Ota yuring HAJGA boramiz,
Ona yuring HAJGA boramiz!
Hoin bulolmadim kechiring ona..
Hoin bulolmadim,kechiring ona…
YOshlikdan topdim men guzal tarbiya,
qoshimda qalbingiz erur parvona.
Afsus qilolmadim tuzuk bir hizmat
hoin bulolmadim kechiring ona..
Saroylarda sherlar uqib halqimga,
uzimni kursatsam bulardi yona.
Lek sungi lahzada gamgin qalbimga,
hoin bulolmadim kechiring ona..
Kurdim ne hofizni gamgin kuylatgan,
shoirlar shokhlarga bulmish hamhona.
Laycha it misoli dumin uynatgan,
hoin bulolmadim kechiring ona..
Tentirab aynigan muhitda sassiz,
sizga faqat tashvish berdim mardona.
Endi qasirlarda yashay olmassiz,
hoin bulolmadim kechiring ona..
Munis qulingizda gulmas qadoqlar,
mendan kurganingiz faqat gamhona.
Men deya otamning sochida oqlar,
hoin bulolmadim kechiring ona..
Boshqalar singari gururlanmassiz,
ehtimol dardingiz tulmish haryona.
Bir kuling dustlarim ichida yolgiz,
hoin bulolmadim kechiring ona..
Qulimdan tortqilar uziga shuhrat,
zayliga yurgizmoq istar zamona.
Shunda ham Allohga hamd bulsin faqat,
hoin bulolmadim kechiring ona..
Yiglamang siz magrur dunyoga boqing,
hech kim bilmas hali kimda tantana.
QUVNOQ SURATLARIM BARINI YOQING!
hoin bulolmadim kechiring ona..
Endi voz kecholmam aslo bu hisdan,
garchi dunyo erur bir mehmonhona.
Netay shu talimni olganman sizdan,
hoin bulolmadim kechiring ona..
ONAMGA SUZLAR
Jonimga dust,qadrdon,
Kurmasam kungil vayron.
Tabarruk,tanti Inson,
Himmatimsiz Onajon.
Farzand deb dard tortganim,
Turt tomonga chopganim.
Bu Dunyoda topganim,
Davlatimsiz Onajon.
Rizqim qator terilgan,
Yurakka dard berilgan.
Onam bor deb kerilgan,
Savlatimsiz Onajon.
Sizsiz qalb bush,yurakmas,
Sizsiz tilak tilakmas.
Menga Jannat kerakmas,
Jannatimsiz Onajon.
Nazmu navo bozorim,
Qalbga tutash ozorim.
El ichra etiborim,
Hurmatimsiz Onajon.
YOnimdasiz kunu-tun,
Goh shodon,goho mahzun.
Qushiqlarim siz uchun,
Sanatimsiz Onajon.
ONA NOLASI
Bolajonim kuydirma buncha,
Kupaytirding sochim oqini.
Havotirim ortyapti shuncha,
Bosib utsang jakhl togini.
Kech kelyapsan kuchadan quzim,
Darvozaga termulib toldim.
Kelguningcha ilinmas kuzim,
Shu yil bolam tez qarib qoldim.
Zarda qilsang ogriydi jonim,
Jerkishinga tukaman kuz yosh.
Khasta bulsang yomon ahvolim,
Etkazolmay qolaman bardosh.
Nuri diydam yoshliginga qayt,
Usha paytlar mehribon eding.
Avvalgidek “onajon” deb ayt,
Mekhribonsiz hammadan derding.
Etagimdan quymasding sira,
Qidirarding kurinmay qolsam.
Ovqat erdik utirib birga,
Qarasharding mehnatdan tolsam.
Suyinardim, duo qilarding,
Onajonim omon saqla deb.
YOsh tuksam khomush turarding,
Yurar eding daldalar berib.
Lekin nega uzgarding bolam,
Sogindimku eski holga qayt.
Mehr bilan desang bas onam,
Dilingdagin hammmasin ayt!
ONAJONIM OMON BULSANGIZ
Kuzlarimni kup yuqlamas nam,
Alam bulmas suzlarimda kham.
Uch yuz oltmish besh kunim bayram,
Onajonim omon bulsangiz.
Kulgularim chiqar avjiga,
Khamohangdek dengiz mavjiga.
Yuboraman Umraga, Khajga,
Onajonim omon bulsangiz.
Otam bilan uyim turida,
Khar dam buling qalbim qurida.
Bosh bulasiz bolam tuyida,
Onajonim omon bulsangiz.
Shamollarda titragan shamdek,
Khor bulmayman singan qalamdek.
Suv tutaman obi Zam-Zamdek,
Onajonim omon bulsangiz.
Lafzim buzsam meni quchsin dard,
Niyatim sof tilagim begard
Qadringizni bilmagan nomard.
Onajonim omon bulsangiz.
ONAMNI ASRA HAYOT
Ey hayot, bunchalar chigalsan nega?
Har ishning javobi bordir ertaga.
“Qancha toshing bulsa, mana menga ot”,
Onamsiz men uchun bir pulsan hayot!
Zahringni yomonga sochaqolgin bor,
Sen shunchalar pastsan, shunchalar beor.
Allohim yaratgan eng buyuk ijod-
U mening onamdir bilib quy hayot!
Onamni yiglatma, asra, avayla,
Olamda onani jannat deb sayla.
Ularni yonida bulib tur najot,
Dunyoning shodligin ulashgin hayot.
Bakhtdan yarqiragan peshonangni tut,
Onamning yonidan tazim qilib ut,
Dardingni huv ana yomonlarga sot,
Farishta onamga kulib boq, hayot.
Boshidan uchirma aziz rumolin,
Uziga sezdirma yolgizlik holin.
Madad bul onamga, ham sabru sabot,
Shunda seni hurmat qilaman hayot.
Onam qayda bulsa, doim bolam der,
Azoblaring bulsa, mana menga ber.
Onam azob cheksa chidolmasman rost,
Onamsiz dunyoying kerakmas hayot!
YOmon bulsang bizga, sendan nima naf,
Men doim ezgulik, yakhshilik taraf.
Onamsiz nursizsan, guyo zulumot,
“Sen onam bor uchun guzalsan Hayot!”
Onamni panohda asra Khudoyim.
Ona diydoringiz naqadar yakhshi,
Ona suzlaringiz biram yoqimli.
Mehr quyoshingiz olamning naqshi,
Men sizla bakhtliman, judayam bakhtli.
Gam emas erishib bulmas orzular,
Meni sevmasalar qilmaydi alam.
Dilimni chuktira olmaydi bular,
Akhir mehribonim yonimda onam.
Qancha mehr mavjud menda bilmayman,
Ammo bilganim shu bari siz uchun.
Men sizni hammadan yakhshi kuraman,
Bundan ortigiga etmaydi kuchim.
Men qancha qilsam ham khizmatingizni,
Qarzimni uzmoqqa etmas hayotim.
Adogi kurinmas khimmatingizni,
Siz mening borligim, sizsiz bayotim…
Sizni tariflashga ojiz tilimdan,
Sher bulib qogozga uchdi shu suzlar.
Men faqat hohlayman shuni dilimdan,
Khamisha sevinsin sizdagi kuzlar.
Sizni tarbiyangiz bizga bulgan jo,
Sizni duoyingiz madadkor doim.
Takror qilayapman sendan iltijo,
Onamni panohda asra Khudoyim.
Bagri muz – tosh Qurboningiz uzoqlarda Onajon
Yuzlarizga yuzim bossam yuziz burmang Onajon
Tushlarimda quliz upsam quliz olmang Onajon
Men bir garib dili pora gam alamda yuribman
Gam alamlar ado qildi soginganman Onajon
Koshki gamgin paytlarimda boshim uzra qullariz
Koshki dunyo azob bersa madad bersa suzlariz
Bugun soginch yoshlar tukdim sogintirdi yullariz
Sizni eslab suzlaringiz dilporaman Onajon
Jakhon kezdim yillar utdi keldi ogir kunlarim
Atrofimda yori dust yuq oysiz utdi tunlarim
Siz ediz siz qoronguda yoritguvchi yullarim
Bir tasalli topmadim men vayronaman Onajon
Sirlarimni aytar edim ichim tulib ketganda
Yuling topgin bolam derdiz senga imkon etganda
Imkon etdi yulim topdim Tangri bakhtim berganda
Bakhtim buldi, uzoqdasiz, sizsizdurman Onajon
Yulga chiqsam “Mayli uglim Uzing asra” der ediz
Men ketardim uzoqlardan menga boqib turardiz
Uyga borsam bolajonim deb yuzimdan upardiz
Endi issiq bagringizsiz muzlaganman Onajon
Onajonim, Onajonim, Onajonim, mekhribon
Yullarimni kutgan usha mekhribonim Onajon
Yiglamang, deb”qayda qolding-qayga ketding bolajon”
Bagri muz – tosh Qurboningiz uzoqlarda Onajon
Ota ona
Etim ugloningga quloq sol dunyo,
Kechalar tulgonib yiglab yotaman.
Bir kun bakht omadni toparman ammo,
Duoguy onamni qaydan toparman?
Dustlar kelib ketar halol va sotqin,
Alardan gokh shodlik jabr tortaman.
Dushman ham dustimga aylanar lekin,
Duoguy onamni qaydan topaman?
Suluvlar utadi muloyim qarab,
Yigit umrim otash chugda yoqaman.
Biri kelin bular ushanda yo rab,
Duoguy onamni qaydan topaman?
Bir kun sekinlashar khayot kemasi,
Nogokh langar tashlab suvga botaman.
Yuzimga urilsa ulim sharpasi,
Duoguy onamni qaydan topaman?
Farosayi fudugar qil kurik u dam,
Gunokhim kup mani qandoq utaman.
E vokh sadoiy duzzakhiy bulsam,
Duoguy onamni qaydan topaman?
Onasini berib quyganlar
Yuragida shamchirogi yuq,
Ishongani bogu rogi yuq,
Suyanayin desa, togi yuq
Onasini berib quyganlar.
Chukib qolar baland buylari,
Kuz yoishsiz utmas tuylari,
Huvillab qoladi uylari,
Onasini berib quyganlar.
Khumorlari tutgan pallada,
Zurga turar joni tanada,
Yiglab yurar pana-panada,
Onasini berib quyganlar
Gam yuziga inib ketadi,
«Ona desang, tinib ketadi.
Bir zarb bilan sinib ketadi,
Onasini berib quyganlar.
Ilinadi oshu nonini,
Bir kurishga berar jonini,
Hidlab yurar tun, rumolini,
Onasini berib quyganlar.
Ulmaydilar onalar atay
Qismatimiz shu ekan netay
Sizni qanday qilib yupatay
Onasini berib quyganlar
YOshlikni sogindim onajon.
Khech qanday khis qolmagan qalbda.
Menga yot khislatdur khayajon.
Khayotga engildim, engildim dardga.
YOshlikni sogindim Onajon.
Sokhta nigohlardan bezib qolganman.
Pichoqdek sanchilar tanamga bu jon..
Kattalikdan juda tolganman.
YOshlikni sogindim onajon.
30 ga kirmasdan, yuzdan oshgandek.
Sabr tulib, toqat toshgandek.
Ortimdan kafanlik quvib shoshgandek.
YOshlikni sogindim onajon.
Onalar uchun
Nozik qulingizda gulmas, qadoqlar.
Mendan topganingiz faqat gamhona.
Men sabab otamning sochida oqlar.
Farzand bulolmadim kechiring ona!
Sher ona haqida
Bu tun soginchimdan kuzim buldi nam.
Sherga buyurtmani yozayotgan dam.
Shungacha men khudbin eslamabmana.
Meni khayolidan quymagan ONAM.
Men shoir emas sharmandadurman.
Dunyodagi eng khudbin bandadurman.
Bu boshim tik yurishga aslo noloyiq.
Asl joyim kundadadurman.
Doim duodasiz, siz panokhimsiz.
Siz meni quvonchim chekkan ohimsiz.
Sevganimga yolgizim deganim yolgon.
Faqat uzingiz sajdagokhimsiz.
Sizdan olisdaman, qismatim ekan.
Dilim vayron- yashashim kurkam.
Poyimda dunyolar tulib yotsakham.
Qalbimda kemtiklik, boisi siz kam….
Tushimga rakhmatli momom kiradi.
“qadam tashla sen onang tomon.”
Onasizlar buzlar tunu-kun.
Tirik ayriliq undanda yomon.
Besh yil buldi diydor be nasib.
Sizni yozmabmana shuncha sher yozib.
Bugun tunda ming faryod bilan.
Yigladim suratiz bagrimga bosib.
Qungiroq qilaman pul yubordim deb.
Suraysiz kholimni sogmisan bolam?
Qachon qaytasan yolgiz uglonim?
Keginroq qungiroq qilarman onam. (tuuuut-tuuuuut)
Va buldi shu bilan tugaydi sukhbat.
Khayotdagi nomim , janob-beshavqat.
Men uris qizlarga gap sotayotgan dam.
Qungiroq kutasiz bechora onam.
1- aprelda qungiroq qildim.
“eshikni oching onam men keldim”.
Gushakdan sezildi yiglayotganiz.
Men akhmoq aslo uylamabmana.
Khar kun kucha boshida kutayotganiz.
Lain ushlab olibdi juft bilagimdan
Ushbu sherni yozdim chin yuragimdan.
Yurtga qaytolmasam etkazib quying.
Onamga tosh bagir ugli nomidan.
Onalar uchun she’r
Ul inson men uchun jon sovga qilgan.
Men unga bayramda nima beraman?
Arzon salafanga, hunik uralgan.
Ikki dona gul bilan aldab quyaman.
YOrim nozlar qilib, kuzini suzsa.
Bozordan tillolar olib beraman.
Lekin navbat onamga kelsa.
Ikki dona gul bilan aldab quyaman.
Endi uylang bu ish tuzikmi?
Hayronman, lolman khayot yulida.
YOrim tashlab quyar tillo uzikni.
Gullar… quriguncha Onam qulida.
Ota ona
Duppi tushmas aslo boshidan,
Mushti ogir toglar toshidan.
Pashsha chiqmas egan oshidan,
Khayot bulsa kimning «OTASI»
Quli tushmas doim DUODAN,
Saqla deydi balo qazodan.
Umr surar senga HUDODAN,
Khayot bulsa kimning «ONASI»
Barchasini kuchirish
Onajonim duo qiling
Onajonιm, duo qshlιng, αsrαr mαni yolgonlαrdαn,
Mehribonιm, duo qilιng, sαqlαr mαnι ruyolαrdαn.
Vαfosi yuq, iymonι yuq, sαdoqαtsiz insonlαrdαn,
Duo qlιng, hαmroh bulsιn, αsrαsιn bu sinovlαrdan.
Toshbagir bolangni kechir
Qadrini qarichlab yurgan bolangni
Soginchdan bagrini tilgan bolangni
Olisda qadringni bilgan bolangni
Toshkentda, toshbagir bolangni kechir
Kunda bir ahvoling surolmaganing
Oyda bir yoningga borolmaganing
Ugil bulib yoningda yurolmaganing
Toshkentda toshbagir bolangni kechir
Onajonim mekhri menga etib ortadi
Onam mehri etib ortadi.
Mayli dunyo beshavqat bulsin.
Men bakhtliman ey birodarlar.
Mayli dunyo gazabga tulsin.
Onam mehri etib ortadi.
Nima kerak, dustning oh-vohi.
Birkun kelib yordam suraseng.
Tanimasga oladi gokhi.
Onam mehri etib ortadi.
Kerak emas, sokhta kalomlar.
Bir bor “uglim” desa etadi.
Kerak emas, uzgacha nomlar.
Onam mehri etib ortadi.
Sevganimni daldasi shartmas.
U kham birkun ortga qaytadi.
Kutmayman kham, qaytmasa qaytmas.
Onam mehri etib ortadi.
Butun dunyo shavqat qilmasin.
Birbor boshimni silagani bas.
Mayli dushman yaram tirnasin.
Onam mehri etib ortadi.
Ey yoronlar sizdan kutmayman.
Onam borki yuragim butun.
Ul zot borki alam yutmayman.
Onam mehri etib ortadi.
Qolganlar bir kuni minnatlar.
Shuning uchun menga topilmas.
Onamdanda qadri qimmatlar.
Mehribon kursatma uzingni.
Men uchun namlama kuzingni.
Ey yorim, bulmagin suzimni.
ONAM MEHRI ETIB ORTADI.
Mehribon onalar uchun sher
Shukur senga Ollokhim
Bordir mening khayotim
Boshimdagi gul tojim
Udir mening Onajonim
Uyga borsam meni kutgan
Mekhrla bagriga bosgan
Jilmayib yuzimdan upgan
Raykhon gulim Onajonim
Jonim bersam arzimas
Bir kun bedor tuninga
Farzandisiz yasholmas
Mening jonim Onajonim
Dardkashim, jannatimm
Tarifizga ojiz suzim
Mening guzal chamanim
Sizdir mening Onajonim
Yuzim bossam yuzizga
Unutaman dardlarim
Qalbiz yaqin qalbimga
Kungli yarim Onajonim
Asragin deb bolamni
YOritgaysiz yulimni
Tanitgan ul Rakhmonni
Uziz mening Onajonim
Afsus yulim uzoqdir
Soginchlarim azobdir
Kuzlar sizni izlaydir
Sizni doyim Onajonim
Tengiz yuqdir dunyoda
Umriz bulsin ziyoda
Sherik buling bakhtimga
Qalbi osmon Onajonim
Siz oyimsiz Otam quyosh
Doyim buling bizlarga bosh
Kurmasin khech kuzlariz yosh
Mekhri daryo Onajonimm .
Onagiz bor bulsa kutaring boshga,
Otangiz bor bulsa kutaring boshga
Onangiz bor bulsa kutaring boshga,
Otangiz bor bulsa kutaring boshga,
Qarigan chogida kim madad bulgay,
Kuniga yaraydi kim sizdan boshqa.
Farzandim deb hatto umrin qaritgan,
Sening bakhting uchun jonin horitgan,
Yullaring zor kutgan onang emasmi?!
Sen uchun gam yutgan otang emasmi?!
Onangiz bor busa gullarga urang,
Otangiz bor bulsa holini surang,
Ozor bera kurmang hatto bilmay ham,
Har kuni ming yuqlang, kungliga qarang!
Onangiz bor uchun fayzli uyingiz,
Otangiz bor uchun fayzli uyingiz,
Shodlik khursandchilik dilga tatiydi,
Shular bilan tuliq davra tuyingiz…
Onasin asragan har bir odamni,
Otasin asragan har bir odamni,
Baraka yogilar dasturkhonida,
Yurakda bulmagay hech bitta gami.
Niyati nimadir Ahad Qayumni,
Onalar sog bulsin, otalar omon!
Ota ham onasi bulsa har kimni,
Qalbi ichra qolmas birorta armon!
Onagiz bor bulsa kutaring boshga,
Otangiz bor bulsa kutaring boshga,
Qarigan chogida kim madad bulgay,
Kuniga yaraydi kim sizdan boshqa…
Onangiz asrang
Onangiz yonida bir zum utirib,
Mehrli kuzlarga bir tuyib qarang,
Dunyo ishlarini bir chetga surib,
Onasi hayotlar, onangiz asrang!
Hayotdan ketganda qadri bilinar,
Tomoqqa hattoki suv ham ilinar,
Pushaymon bularsiz, bagir tilinar,
Onasi hayotlar, onangiz asrang!
Qalbini gam alam qamrab olmasin,
Yulingizni kutib kuzi tolmasin,
Keksaygan kunglida armon qolmasin,
Onasi hayotlar, onangiz asrang!
Onasin holidan khabarsiz kishi.
Mazmunsizdir umri, bahoru qishi,
Hech qachon tugamas bu dunyo ishi,
Onasi hayotlar, onangiz asrang!
Onalar poyida bulsa gar jannat,
Ne uchun onaga qilmaysiz khizmat,
Onadan ayrilmoq eng ogir qismat,
Onasi hayotlar, onangiz asrang!
Biz uchun hadisdur aytgan har suzi,
Dunyoda onaday zot bormi uzi,
Faqat quvonch bilan yoshlansin kuzi,
Onasi hayotlar, onangiz asrang!
JON ONAJON SHER
Gamim yuq hamisha yuraman kulib,
Davlatim yonimda turganin bilib.
Kuvonchning borida gamlarim qolib,
Bu dunyo turguncha turing Otajon.
Bakhtiyor kunlarim kuring Onajon.
Nimani hohlasam mukhkhayo buldi,
Kuzlarim quvonchu, nurlarga tuldi.
Birgina rahmatim aytishim qoldi,
Bu dunyo turguncha turing Onajon.
Bakhtiyor kunlarim kuring Otajon.
YOnimda Togdayin suyanchim buling!
Nogohon yiqilsam tayanchim buling!
Khatoga yul quysam tergovchim buling!
Bu Dunyo turguncha turing Otajon.
Bakhtiyor kunlarim kuring Onajon.
Agrada kunglingiz ranjitgan bulsam,
Dilingiz yaralab ogritgan bulsam.
Deymanda men sizdan rozilik olsam,
Bu Dunyo turguncha turing Onajon.
Bakhtiyor kunlarim kuring Otajon.
Bosh egib men sizga tazimim qilay,
Allokhdan hamisha omonlik suray.
Bir, umr qadrlab, qadringiz bilay,
Bu Dunyo turguncha turing Otajon.
Bakhtiyor kunlarim kuring Onajon…
Onajonimni sogindim
Yuragimni, bir his urtaydi,
Qani, yulim yaqin bulsaydi.
Kunglim har on, sizni qumsaydi,
Onajonim, sogindim, sizni.
Kuzlarimga, kelmaydi uyqu,
Meni qiynar, bir ajib tuygu.
Bilmadim bu, sevinchmi, qaygu?
Onajonim, sogindim, sizni.
Keling, onam, mehmonim buling,
Boshim uzra, posbonim buling.
Yuragimga, darmonim buling,
Onajonim, sogindim, sizni.
YOlvoraman, har tong, Ollokhga,
Olib tursin, sizni panohga.
Borolmasam, yuymang gunohga,
Onajonim, sogindim, sizni.
Tonglar, qulim ochib duoga,
Iltijolar qilgum, Hudoga.
Umringizni etsun ziyoda,
Onajonim, sogindim, sizni!
Onangni bir eslaysanmi?
Sensiz bakhtli yurgan yoring uchun yiglaysan
Sen uchun qaygu urgan onangni khech eslaysanmi
Sevgiling khafa bulsa sen unga dunyo bergaysan
Lek seni dunyoyim deb bilgan, onangni bir eslaysanmi,
Harakatlaring yoqmay qolib tawlab ketsa seni u yoring
Sen uni qaytariwga berasan khatoo joning
Lek senga jonin bergan onangni bir eslaysanmi
Quvonchingda birgayu qayguyingda yuq bu qizlar
Qayguyinga qayg urgan onangni bir eslaysanmi
Tunlari bedor bulib uni uylab ukhlaysan
Seni uylab tunlar ukhlamagan onangni bir uylaysanmi
Onang oyogi ostida jannat
Shaytonlaring oyogi ostida duzokh
Sen bu jannatni yuzinga surt
Duzokhning poyiga gul sochguncha
Sen bu jannatni qadriga et
Toki duzokh seni domiga tortguncha
Onajon (Muhammad Yusuf) sheri
Topmoq – yuqotmoqdir,
Yuqotmoq – topmoq,
Sen sulib,
Men yashab,
Tulishimga boq.
Sensiz topganimdan
Kuproq yuqotdim –
Sen meni yupatding,
Seni yiglatdim,
Sen meni yaratding,
Seni tugatdim.
Uyalmay ONA deb,
Kelishimga boq.
Soginch haqda she`rlar
YOzdim uzimcha,
Mendan peshonangda
Doglar tizimcha.
Ugil bulmay ulay,
Attangb ming attang.
Qiz tugsang netardi,
Kuproq qiz tugsang.
Tirgak bulolmadim
Bitta qizingga
Uyalmay shoirman
Deyishimga boq.
Joningdan aylanay,
Turgil jonajon,
Yul qarab buldimi
Jigarginang qon?
Boqma, kuzlarimga
Bemajol, khasta,
Mening topganlarim
Gulmi bir dasta,
Yuqotganim senmi
Endi ONAJON.
Uz etimni uzim
Eyishimga boq.
Bilsang yuragimni
Bir alam elar.
Buyursang qulimdan
Kelmaydi nelar,
Ayt,
Pichan yigaymi,
Utin yoraymi,
Erni haydayinmi,
Kuk agdaraymi.
Itdek oyogingga
Suykalgim kelar –
Uchib-uchib, mana
Qunishimga boq.
Hech narsa kerakmas,
Bolam, hech deysan.
Endi kech deysan-da,
Endi kech deysan.
Yuzimni bosaman
Muzday yuzingga,
ONAJON
Zor qilib ketma izingga!
Ulim oldida ham
Gamimni eysan,
Men-chi, jim, taqdirga
Kunishimga boq.
She`rim bitdi,
Khayir,
Dustlar khush qoling.
Bedil yashamakka
Urganmang menday
Boring,
Volidangiz
Kunglini oling,
Ertaga
Kech qolib
Urtanmang menday.
Onamga khat (Muhammadyusuf sheri)
Men sizni uylayman shomu saharda,
Ona, soginsam ham bora olmayman,
Tunlari charogon shunday shaharda,
Hech kimga kunglimni yora olmayman.
Men siz aytgandayin hammani sevdim,
Hammaga ishondim, mana oqibat:
Uz dustim uyiga kumildi sevgim,
Kun bulib kuksimni kuydirdi nafrat.
Boshimdan utgani kukka ham ayon,
Yulduzlar qiqirlab kular oqbadan:
Men – zangor yaylovda olis, bepoyon,
Uyuridan ajrab qolgan qulunman…
Mana, ketayapman tosh yulda kuzim,
Qadamim moshinlar yurgasiga mos.
Yiglasam yupatib uzimni uzim,
Pishqirib quyaman toychoqlarga khos.
Va sizni uylayman shomu saharda,
Ona, soginsam ham bora olmasdan.
Tunlari charogon shunday shaharda
Hech kimga kunglimni yora olmasman…
Ha, sevgi haqida. U dilga ne zeb,
Kuyinmang, ne iloj qilmasa nasib.
Bakhtimga hamisha Siz sog buling deb,
Sogingan uglingiz – Muhammad Yusuf.
ONALAR UChUN ShERLAR
Ul inson men uchun jon sovga qilgan.
Men unga bayramda nima beraman?
Arzon salafanga, hunik uralgan.
Ikki dona gul bilan aldab quyaman.
YOrim nozlar qilib, kuzini suzsa.
Bozordan tillolar olib beraman.
Lekin navbat onamga kelsa. I
kki dona gul bilan aldab quyaman.
Endi uylang bu ish tuzikmi?
Hayronman, lolman khayot yulida.
YOrim tashlab quyar tillo uzikni.
Gullar… quriguncha Onam qulida.
ona haqida sherlar, ota ona haqida sherlar, 8 mart haqida sherlar ona haqida, ona haqida sherlar to plami, ona haqida sherlar skachat, ona haqida tasirli sherlar.
Ona tili — millat ruhi
Til – qalb tarjimoni. Chunki har bir so’z, eng avvalo, qalb torlarida chertiladi. So’ngra so’zlarda jilolanib tinglovchiga etkaziladi.
Til – inson qalbining ko’zgusidir. Unda nafaqat inson qalbi, balki o’sha xalqning o’tmishi, buguni, kelajagi, madaniyati va boshqa bir qancha jihatlari ham aks etib turadi. Bejizga biz til so’ziga ona so’zini egizak qilib aytmaymiz. Shuning uchun ham biz uni onamizdek qadrlashimiz, e’zozlashimiz, saqlashimiz va kelajak avlodga sof holda etkazishimiz lozim. Til insonning libosidir. Bu libosni qanday kiyish har bir insonning o’ziga bog’liq. Ba’zi insonlar oddiy libosni ham go’zal qilib, yarashtirib kiyadi. Ba’zi insonlarda esa har qanday go’zal libos o’z ko’rkini yo’qotadi. Til – qalb tarjimoni. Chunki har bir so’z, eng avvalo, qalb torlarida chertiladi. So’ngra so’zlarda jilolanib tinglovchiga etkaziladi.
Mana o’zbek tiliga Davlat tili maqomi berilganiga o’ttiz ikki yil to’ldi. Bu qisqa vaqt ichida tilimizda juda katta o’zgarishlar, yuksalishlar ro’y berdi. O’zbek tilining ikki tomli izohli lug’atidan siqib chiqarib tashlangan ma’naviyat, ma’rifat, qadriyat, ibo, hayo va boshqa bir qancha o’zligimizni anglatib turadigan so’zlarimiz, istiqlolimiz sharofati ila nashr etilgan besh tomli “O’zbek tilining izohli lug’ati”ga kiritilgan. Bu barchamiz uchun quvonchli holat. Tilimizning boshqa tillarga qaraganda qanchalik boy til ekanligini XV asrdayoq Hazrat Navoiy o’zining “Muhokamat ul-lug’atayn” asari orqali isbotlab ketgan. U kishining “Tilga ixtiyorsiz, elga e’tiborsiz” degan fikrlari bugungi kunda ham o’z ahamiyatini yo’qotgani yo’q, balki biz uchun dasturulamal vazifasini o’tab kelmoqda. Ammo bu fikrga barchaning birdek amal qilmasligi tanamizdagi og’ir va yuqumli kasallikka o’xshab bormoqda. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev ta’biri bilan aytganda: “O’zbek tili xalqimiz uchun milliy o’zligimiz va mustaqil davlatchilik timsoli, bebaho ma’naviy boylik, buyuk qadriyat” ekanligini har bir inson qalbdan his qilmog’i darkor.
Hammamizga ma’lumki, dunyoda etti mingga yaqin til bor, ammo shularning ikki yuztasigina davlat tili maqomiga ega. Ularning orasida o’zbek tilining borligi esa tilimizning naqadar buyukligi, jozibadorligi, jahon hamjamiyatida ham o’zining munosib o’rniga ega ekanligini anglatadi. Ammo ana shu buyuklikning qadriga hamma birdek etyaptimi?
Nima uchun ko’cha harakatini buzgan kishiga militsiya hushtak chaladi-yu, butun bir tilni buzayotgan odamlarga hech kim hushtak chalmaydi? Adibimiz Abdulla Qahhorning bergan bu savoli qachon o’z javobini topadi?
Rossiyalik tilshunos olima A. M. Kozlyanina: “O’zbek tili nafis va musiqa ohangidek jozibador” ekanligini tan olib turgan bir paytda “o’zbekman”, deb yurganlar nima qilishyapti? Bu kabi og’riqli nuqtalarni sanasak, tilimizning ertasi hammamizni chuqur o’yga toldiradi.
“Tilimiz qaerda buzilyapti?” deya o’zingizga savol berib ko’ring va ko’chaga chiqing. Ishga yoki o’qishga borar ekansiz, yo’l-yo’lakay atrofda qurilgan bir-biridan go’zal binolar, ko’p qavatli uylarni ko’rib ko’zingiz quvnasa, ularga qo’yilgan tilimiz uchun yot bo’lgan nomlarni ko’rib, ta’bingiz xira tortadi. Bozorga borsangiz, yurtimizda ishlab chiqarilgan mahsulotlarga qo’yilgan nomlarda ham o’zbekcha so’zlarni deyarli uchratmaysiz. Bunday nomlar orqali tadbirkorlar xaridorlarning diqqatini tortishmoqchimi yoki tilimiz shunchalik qashshoqmi?
Bugungi kunda nega ko’pchilik, ayniqsa, yoshlarimiz o’z nutqiga chet tillardagi turli so’zlarni qo’shib gapirishadi yoki o’sha tilni ham yaxshi bilishadimi? Yaxshi bilishsa-ku mayli, ammo… Tilimiz shunchalik qashshoqmi yoki bu ham madaniyatning bir belgisimi? Afsuski, mana shunday savollar bizni chuqur o’yga toldiradi. O’z ona tilini hurmat qilgan inson hech qachon tilni buzib gapirmaydi. Bugungi qo’shtirnoq ichidagi madaniyatli va zamonaviy yoshlar tilimizni qay darajada bilishar ekan? Ko’pgina chet ellarda o’zbek tilini o’rganishayotgan bir paytda tilning haqiqiy egalari uni buzib gapirishsa, qanchalik to’g’ri?
Ona tilini sevmagan, uning qadrini anglamagan inson yuragida el-u yurtga, Vataniga muhabbat ham bo’lmaydi. Biz tilimizni qanchalik asrasak, yuksaltirsak, rivojlanishiga hissa qo’shsak, o’zga millatlar ham bizning tilimizni hurmat qilishadi hamda uning dunyo hamjamiyati maydonidagi o’rnini va poydevorini shunchalik mustahkam qo’ygan bo’lamiz. Zero, “Har bir millatning dunyoda borlig’ini ko’rsatadigan oyinai hayoti til va adabiyotdir”, “Milliy tilni yo’qotmak, millatning ruhini yo’qotmakdur”.
Yoqutoy JAMOLOVA,
O’zbekiston Respublikasi Prezident ta’lim muassasalari
agentligi tizimidagi Abdulla Oripov nomli ijod
maktabi ma’naviy-ma’rifiy ishlar bo’yicha direktor o’rinbosari,
Dildora SHODMONOVA,
ijod maktabi o’qituvchisi
Qiziqarli malumotlar
Ona tili uy ishi 285 mashq