Kattalarda anafilaktik shok haqida malumot

Anafilaktik shok – bu allergiyaning eng og’ir shaklda namoyon bo’lishi. Bu hayot uchun xavfli bo’lgan begona moddalarga tananing reaksiyasi. Shok tananing barcha tizimlari va organlariga ta’sir qiladi, u birdan paydo bo’ladi va shoshilinch tibbiy yordamni talab qiladi.

Anafilaksiya – bu hayot uchun xavfli allergik reaksiya. U yong’oq yeyish yoki ari chaqishi kabi allergenlardan keyin bir necha soniya yoki daqiqa ichida paydo bo’lishi mumkin.

Anafilaksiya o’zini turli yo’llar bilan namoyon qiladi: qichishish, bronxospazm, Kvinke shishi. Anafilaktik shok uning eng og’ir shakli hisoblanadi – qon bosimining keskin pasayishi, o’pkaning shishishi, nafas yetishmovchiligi kabi alomatlar bilan kechadi. Bunday holat o’limga olib kelishi ham mumkin.

Anafilaktik shok adrenalin inyeksiyasini va shoshilinch tibbiy yordamni talab qiladi. Kelajakda bunday odam allergologning doimiy nazorati ostida bo’lishi kerak.

Ko’p odamlar anafilaksiya va anafilaktik shok atamalari bir narsani anglatadi deb o’ylaydi, ammo bunday emas. Anafilaktik shok – bu anafilaksiyaning asorati bo’lib, u mushaklarning tonusini keskin yo’qotish tufayli qon bosimi sezilarli darajada pasayganda paydo bo’ladi. Uning natijasida qon tanada yaxshi aylanmay qoladi.

Allergiya odamning immun tizimi  biron bir allergenga haddan tashqari ta’sirchan bo’lib qolganda paydo bo’ladi. Ushbu reaksiya tanani toshma, qichishish yoki burun oqishi kabi allergiya alomatlarini yuzaga keltiradigan kimyoviy moddalarni (gistamin, bradikinin, sitokinlar) ishlab chiqarishga olib keladi. Agar odamning immun tizimi allergenga haddan tashqari ta’sirchan bo’lib qolsa, u organizmning bir nechta tizimlariga ta’sir qiluvchi kimyoviy moddalarni chiqarishi mumkin. Bu anafilaksiya va anafilaktik shokga olib kelishi mumkin.

Anafilaktik shok haqida faktlar:

• anafilaktik shok hayot uchun o’ta xavfli holatdir;
• anafilaktik reaksiyalarga uchragan odamlar anafilaktik shok xavfi ostida hisoblanadi;
• anafilaktik reaksiyalarga uchragan odamlar doim o’zlari bilan adrenalin inyeksiyasini olib yurishlari kerak.

Kattalarda anafilaktik shokning sabablari

Kattalardagi anafilaktik allergik reaksiyalar sensibilizatsiyaning dastlabki bosqichidan (allergenga antitanalar ishlab chiqarish) keyin rivojlanadi.

Odatda, antigenler bilan uchrashganda, organizm xavfli bosqinchilarga, shu jumladan viruslar va bakteriyalarga ham hujum qilishi mumkin bo’lgan oqsillarni ishlab chiqaradi. Bu kasallikni imkon qadar tezroq yengish uchun kerak. Allergiyada esa immunitet tizimi tanaga xavfli bo’lmagan moddalarga ham ta’sirchan bo’lib qoladi.

Ba’zi allergenlar boshqalarga qaraganda ko’proq allergiyaga sabab bo’ladi. Masalan:

• hasharotlar chaqishi natijasida tanaga kiradigan zaharlar;
• ba’zi mahsulotlar (aniqrog’i, oziq-ovqat oqsillari): yong’oq, mollyuskalar va tuxum;
• lateks zarralari;
• penitsillin, anesteziya vositalari va aspirin kabi dorilar.

Biroq, insonni allergiyasi bo’lgan har qanday modda anafilaktik reaksiyaga olib kelishi mumkin.

Agar allergiya xurujiga nima sabab bo’lganini bilmasangiz, maxsus testlar allergenni aniqlashga yordam beradi. Ba’zi hollarda esa anafilaksiya sababini aniqlash mumkin emas.

Xavf omillari

Anafilaksiya uchun juda ko’p xavf omillari ma’lum qilinmagan. Ularga quyidagilar kiradi :

• oldingi anafilaksiya. Agar sizda bir marta anafilaksiya bo’lgan bo’lsa, bu jiddiy reaksiyani boshdan kechirish xavfini oshiradi, keyingi reaksiyalar birinchisiga qaraganda jiddiyroq bo’lishi mumkin;
• allergiya, shu jumladan bronxial astma;
• yurak-qon tomir kasalliklari;
• ba’zi dorilarni qabul qilish — monoaminoksidaza ingibitorlari, beta-adrenoblokatorlar.

Kattalarda anafilaktik shok belgilari

Anafilaktik shokning mumkin bo’lgan alomatlariga nafas olish qiyinlashuvi yoki tomoq shishishi kiradi. Aksariyat odamlar anafilaksiya alomatlarini ovqatdan, dori-darmonlarni qabul qilishdan yoki allergen bilan boshqa shaklda aloqa qilishdan keyin bir necha daqiqada his qilishadi. Kamdan kam hollarda alomatlar bir necha soatdan keyin paydo bo’ladi. Anafilaktik reaksiyaning eng keng tarqalgan belgilariga quyidagilar kiradi:

• toshma, diareya yoki burun bitishi;
• nafas olish qiyinlashuvi yoki xirillash;
• hushidan ketish, bosh aylanishiga olib kelishi mumkin bo’lgan past qon bosimi;
• og’iz, til yoki tomoqning shishishi;
• shishgan lablar;
• bo’g’ilish hissi yoki yutish bilan bog’liq muammolar.

Anafilaktik shok holatida bo’lgan odam, shuningdek, isitma, quloqlarda shovqin, bosh og’rig’i va ko’krak qafasida og’riqni his qilishi mumkin.

Anafilaktik shokning dastlabki belgilari

Anafilaktik shokning dastlabki belgilari turlicha bo’lib, ular nisbatan yengil ko’rinishda bo’lishi mumkin. Bularga toshma, qichishish yoki qo’rquv hissi kiradi. Odamda anafilaktik shok bo’lishi mumkinligi haqida dastlabki belgilar:

• yuz va tananing terisi qizarib ketadi;
• dudoqlar yoki yuzning shishishi paydo bo’ladi;
• xirillash, bo’g’ilish, yo’tal bo’lishi mumkin;
• nafas qisilishi kuchayadi, nafas olish qiyinlashadi.

Kattalarda anafilaktik shokni davolash

Agar siz yoki yaqinlaringiz jiddiy allergik reaksiyaga duch kelsa, shoshilinch tibbiy yordamga murojaat qiling.

Birinchi yordam

Belgilar o’z-o’zidan yo’qolishini kutmang. Agar adrenalin avtoinyektori bo’lsa, uni darhol tanaga kiriting. Inyeksiyadan keyin vaziyat yaxshilansa ham, alomatlar qaytmasligiga ishonch hosil qilish uchun tez yordam bo’limiga murojaat qilish kerak.

Diagnostika

Agar ilgari jiddiy allergiya xuruji yoki anafilaksiya alomatlari bo’lgan bo’lsa, shifokoringizga murojaat qiling. Anafilaksiyani tashxislash va u bo’yicha uzoq muddatli davolash olib borish qiyin. Allergiya va immunologiya bo’yicha ixtisoslashgan shifokorga murojaat qilish kerak.

Zamonaviy davolash usullari

Adrenalin inyeksiyasi anafilaksiya bilan og’rigan odamlarni davolashning asosiy usuli hisoblanadi. Ushbu inyektor allergik reaksiya paytida hosil bo’lgan moddalarning ta’sirini zararsizlantiradigan adrenalin gormonining bir dozasini o’z ichiga oladi. Shuningdek, u shokni oldini oladi yoki uning zarba jarayonini qaytaradi. EpiPen odatda to’g’ridan-to’g’ri songa kiritiladi va faqat shifokorning tavsiyasi bilan beriladi.

Odamlar, agar ular dastlabki alomatlarga duch kelsa yoki anafilaktik reaksiya paydo bo’ladi deb taxmin qilsalar, tez yordam chaqirishlari kerak. Uyda anafilaksiyani davolash xavfsiz emas. Agar odam davolanishni kechiktirsa, bu o’limga olib kelishi mumkin. Davolash har doim adrenalinni kiritish bilan boshlanadi.

Kuchli anafilaktik shok holatida odam qo’shimcha davolanishga muhtoj bo’lishi mumkin. Bu quyidagi muolajalar va dori-darmonlarni o’z ichiga olishi mumkin:

• kislorod terapiyasini o’tkazish;
• kislorod moslamasidan nafas olish;
• nafas olish yo’llarining shishishini kamaytirish uchun beta-agonist inyeksiyasi;
• allergiya reaksiyasini kamaytirish uchun antigistaminlar;
• qon tomirlarini toraytiradigan va qon bosimini oshiradigan dorilar;
• allergik reaksiyalarni blokirovka qilish va shishishni kamaytirishga yordam beradigan kortikosteroidlar.

Anafilaktik reaksiyalari bo’lgan odamlar yana nimalarga alergiyasi borligini bilishlari muhimdir. Odatda, shifokorlar allergiya testini o’tkazishni maslahat berishadi, chunki bitta moddaga anafilaktik reaksiyalari bo’lgan odamlarda boshqa allergenlarga ham kuchli allergik reaksiyalar bo’lishi mumkin.

Anafilaktik shokning oldini olish

Anafilaksiyani oldini olishning eng yaxshi usuli bu reaksiyani keltirib chiqaradigan moddalardan saqlanishdir. Shuningdek:

• ba’zi dorilar yoki boshqa moddalarga allergiyangiz borligini ko’rsatish uchun tibbiy ogohlantirish yorlig’i yoki bilaguzuk taqing;
• buyurilgan dori-darmonlarni har doim yoningizda saqlang. Agar sizda adrenalin avtoinyektori bo’lsa, yaroqlilik muddatini tekshiring va muddati tugashidan oldin yangisini olganingizga ishonch hosil qiling;
• dori-darmonlarga allergiyangiz bo’lsa, bu haqida barcha shifokorlaringizni ogohlantiring;
• agar hasharotlarga chaqishiga allergiyangiz bo’lsa, ulardan ehtiyot bo’ling – uzun yengli kiyim kiying. Yalangoyoq o’t ustida yurmang, yorqin ranglardan saqlaning, parfyumeriya, odekolon yoki xushbo’y losyonlardan foydalanmang, ochiq bankalardan ochiq havoda gazli ichimlik ichmang. Chaquvchi hasharotlarga duch kelsangiz keskin harakat qilmang va sekin uzoqlashing;
• agar sizda oziq-ovqat allergiyasi bo’lsa, sotib olgan va iste’mol qilgan barcha oziq-ovqat mahsulotlarining yorliqlarini diqqat bilan o’qing. Ishlab chiqarish jarayonlari o’zgarishi mumkin, shuning uchun siz odatda iste’mol qiladigan oziq-ovqat mahsulotlarining yorliqlarini vaqti-vaqti bilan tekshirib turish muhimdir. Agar siz ko’chada tayyorlangan ovqatlarni yeyishga qaror qilsangiz, har bir taom qanday tayyorlanishini so’rang va unda qanday ingrediyentlar borligini bilib oling. Axir, sizda allergiya bo’lgan oz miqdordagi oziq-ovqat ham jiddiy reaksiyaga olib kelishi mumkin.

Ko’p beriladigan savollar va ularning javoblari

Anafilaktik shok nima uchun xavfli?

Anafilaktik shok o’limga olib keladigan nafas olish asoratlarini keltirib chiqarishi mumkin. O’z vaqtida davolanmasa, odamda nafas olish yetishmovchiligi rivojlanadi. Agar ular uzoq vaqt nafas olmay qolsa, miyaga zarar yetadi.

Anafilaktik shokda qanday asoratlar bo’lishi mumkin?

Anafilaksiya bilan og’rigan ba’zi odamlarda ikki fazali reaksiya deb ataladigan ikkinchi allergik holat paydo bo’lishi mumkin. Ushbu ikkilamchi reaksiya birinchi allergik reaksiyadan 12-72 soat o’tgach sodir bo’lishi mumkin. Ikki fazali reaksiya odatda birinchisiga qaraganda unchalik jiddiy emas, ammo ba’zida u hayot uchun xavfli bo’lishi mumkin.

Anafilaktik shokni xalq tabobati bilan davolash mumkinmi?

Hech qanday holatda. Hatto birinchi yordamni ko’rsatish va tez yordam chaqirishni kechiktirish ham ham hayot uchun xavflidir.