6 sinf ona tili ish rejasi
Yangi nashr munosabati bilan O‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi tomonidan tavsiya etilgan o‘quv adabiyotlar ro‘yxatiga to‘ldirishlar kiritiladi.
2018-2019 yil test sinovlari uchun tasdiqlangan darsliklar ro`yxati
O‘zbekiston Respublikasi oliy va o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi muassasalariga 2018/2019-o‘quv yili qabuli uchun umumta’lim fanlari bo‘yicha tavsiya etiladigan test savollari bazasi O‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi, Xalq ta’limi vazirligi tomonidan 2017/2018-o‘quv yilida umumiy o‘rta va o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi muassasalarida foydalanishga tavsiya etilgan quyidagi darsliklar asosida shakllantiriladi.
Yangi nashr munosabati bilan O‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi tomonidan tavsiya etilgan o‘quv adabiyotlar ro‘yxatiga to‘ldirishlar kiritiladi.
| Darslik nomi | Sinf | Yil | Muallif |
|---|---|---|---|
| O‘zbek tilidagi adabiyotlar | |||
| Ona tili va adabiyot | |||
| Ona tili | 5 sinf | 2015 | N.Mahmudov va b. |
| Ona tili | 6 sinf | 2017 | N.Mahmudov va b. |
| Ona tili | 7 sinf | 2017 | N.Mahmudov va b. |
| Ona tili | 8 sinf | 2014 | M.Qodirov va b. |
| Ona tili | 9 sinf | 2014 | N.Mahmudov va b. |
| Ona tili va adabiyot | AL-kol | 2014 | A.Rafiyev va b. |
| Hozirgi o‘zbek adabiy tili (1-3 qism) | AL-kol | 2011 | A.Nurmonov va b. |
| Hozirgi o‘zbek adabiy tili | AL-kol | 2010 | G‘.Abduraxmanov |
| Adabiyot (1, 2 qism) | 5 sinf | 2015 | S.Axmedov va b. |
| Adabiyot (1, 2 qism) | 6 sinf | 2017 | S.Axmedov va b. |
| Adabiyot | 7 sinf | 2017 | Q.Yo‘ldoshev va b. |
| Adabiyot (1, 2 qism) | 8 sinf | 2014 | S.Olimov va b. |
| Adabiyot (1, 2 qism) | 9 sinf | 2014 | Q.Yo‘ldoshev va b. |
| Adabiyot | AL-kol | 2010 | B.To‘xliyev |
| Adabiyot (majmua 1-3 qism) | AL-kol | 2010 | B.To‘xliyev va b. |
| Adabiyot qoidalari | AL-kol | 2011 | X. Umirov |
| Ingliz tili | |||
| Ingliz tili «Fly High English» | 5 sinf | 2017 | L.Jo‘rayev va b. |
| Ingliz tili «Fly High English» | 6 sinf | 2013 | L.Jo‘rayev va b. |
| Ingliz tili «Fly High English» | 7 sinf | 2013 | L.Tsoy va b. |
| Ingliz tili «Fly High English» | 8 sinf | 2014 | L.Jo‘rayev va b. |
| Ingliz tili «Fly High English» | 9 sinf | 2014 | L.Jo‘rayev va b. |
| Ingliz tili «English B1» (1 qism) | AL-kol | 2014 | G.Bakiyeva va b. |
| Ingliz tili «English B1» (2 qism) | AL-kol | 2015 | G.Bakiyeva va b. |
| Ingliz tili «English B1» (3 qism) | AL-kol | 2016 | F.Rashidova va b. |
| Ingliz tili (1-3 qism) | AL-kol | 2007 | M.Gadoyeva va b. |
| Ingliz tili (1 qism) | AL-kol | 2011 | Q.Sattorov va b. |
| Ingliz tili (2 qism) | AL-kol | 2011 | O.Mo‘minov va b. |
| Ingliz tili (3 qism) | AL-kol | 2011 | G.Bakiyeva va b. |
| Ingliz tili gramatikasi | AL-kol | 2011 | M.Gapparov |
| Nemis tili | |||
| Nemis tili «Deutsch» | 5 sinf | 2017 | M.Qiyomova va b. |
| Nemis tili «Assalom, Deutsch!» | 6 sinf | 2013 | N.Suxanova va b. |
| Nemis tili «Assalom, Deutsch!» | 7 sinf | 2013 | N.Suxanova va b. |
| Nemis tili «Assalom, Deutsch!» | 8 sinf | 2014 | N.Suxanova va b. |
| Nemis tili «Deutsch» | 9 sinf | 2014 | M.Dadaxodjayeva.va b. |
| Nemis tili «Deutsch» (1 qism) | AL-kol | 2014 | S.Abdullayeva va b. |
| Nemis tili «Deutsch» (2 qism) | AL-kol | 2015 | S.Abdullayeva va b. |
| Nemis tili «Deutsch» (3 qism) | AL-kol | 2016 | S.Abdullayeva va b. |
| Nemis tili (1 qism) | AL-kol | 2011 | M.Dadaxo‘jayeva |
| Nemis tili (2 qism) | AL-kol | 2011 | A.Abdullayeva |
| Nemis tili (3 qism) | AL-kol | 2011 | G.Pan |
| Nemis tili | AL-kol | 2010 | V.Zardinova |
| Nemis tili grammatikasi | AL-kol | 2002 | K.Tanikulova |
| Fransuz tili | |||
| Fransuz tili «Bonjour la France» | 5 sinf | 2017 | A.Nosirov va b. |
| Fransuz tili «Voyage en France» | 6 sinf | 2013 | Z.Abdushukurova va b. |
| Fransuz tili «Bon voyage» | 7 sinf | 2013 | V.Buxin va b. |
| Fransuz tili «Le nouveau voyage en France» | 8 sinf | 2014 | Z. Abdushukurova va b. |
| Fransuz tili «D’un Etat a l’autre» | 9 sinf | 2014 | S. Raxmonov va b. |
| Fransuz tili «Job ou Formation?» (1 qism) | AL-kol | 2014 | Z.Davronova va b. |
| Fransuz tili «Job ou Formation?» (2 qism) | AL-kol | 2015 | S.Umarova va b. |
| Fransuz tili «Job ou Formation?» (3 qism) | AL-kol | 2016 | M.Jo`rayeva va b. |
| Fransuz tili (1 qism) | AL-kol | 2011 | M. Ubaydullayeva |
| Fransuz tili (2 qism) | AL-kol | 2011 | J.Yoqubov |
| Fransuz tili (3 qism) | AL-kol | 2011 | L.Abdushukurova |
| Fransuz tili | AL-kol | 2002 | S.Mirsagatova |
| Tarix | |||
| Tarix | 6 sinf | 2017 | A.Sagdullayev va b. |
| O‘zbekiston tarixi | 7 sinf | 2017 | A.Muhammadjonov |
| O‘zbekiston tarixi | 8 sinf | 2014 | Q.Usmonov va b. |
| O‘zbekiston tarixi | 9 sinf | 2014 | S.Tillayev va b. |
| O‘zbekiston tarixi (1 qism) | AL-kol | 2014 | Q.Usmonov va b. |
| O‘zbekiston tarixi (2 qism) | AL-kol | 2012 | Q.Usmonov va b. |
| Jahon tarixi | 7 sinf | 2017 | T.Salimov va b. |
| Jahon tarixi | 8 sinf | 2014 | U.Jo‘rayev va b. |
| Jahon tarixi | 9 sinf | 2014 | M.Lafasov va b. |
| Jahon tarixi | AL-kol | 2013, 2014 | M.Lafasov va b. |
| Matematika | |||
| Matematika | 5 sinf | 2015 | B.Haydarov |
| Matematika | 6 sinf | 2017 | M.Mirzaahmedov va b. |
| Algebra | 7 sinf | 2017 | Sh.Alimov va b. |
| Algebra | 8 sinf | 2014 | Sh.Alimov va b. |
| Algebra | 9 sinf | 2014 | Sh.Alimov va b. |
| Algebra va matematik analiz asoslari (1, 2 qism) | AL-kol | 2014 | A.Abduxamidov va b. |
| Algebra va analiz asoslari | AL-kol | 2003 | R.Vafoyev va b. |
| Matematika (1, 2 qism) | AL-kol | 2014 | A.Meliqulov va b. |
| Geometriya | 7 sinf | 2017 | A.Azamov va b. |
| Geometriya | 8 sinf | 2014 | A.Raximqoriyev |
| Geometriya | 9 sinf | 2014 | B.Haydarov va b. |
| Geometriya (1, 2 qism) | AL-kol | 2010 | I.Isroilov va b. |
| Geometriya | AL-kol | 2005 | X.Sayfullayeva |
| Informatika | |||
| Informatika | 5 sinf | 2016 | D.Kamoliddinova |
| Informatika | 6 sinf | 2017 | B.Boltayev va b. |
| Informatika | 7 sinf | 2017 | B.Boltayev va b. |
| Informatika | 8 sinf | 2015 | B.Boltayev va b. |
| Informatika | 9 sinf | 2015 | B.Boltayev va b. |
| Informatika va axborot texnologiyalari | AL-kol | 2013, 2014 | A.Sattorov |
| Informatika | AL-kol | 2002 | A.Ahmedov va b. |
| Informatika | AL-kol | 2002 | M.Aripov va b. |
| Informatika | AL-kol | 2012 | R.Boqiyev |
| Informatika | AL-kol | 2005 | U.Yo‘ldoshev va b. |
| Fizika | |||
| Fizika | 6 sinf | 2017 | N.Turdiyev |
| Fizika | 7 sinf | 2017 | P.Xabibullayev va b. |
| Fizika | 8 sinf | 2014 | P.Xabibullayev va b. |
| Fizika | 9 sinf | 2014 | P.Xabibullayev va b. |
| Fizika (1, 2 qism) | AL-kol | 2014 | A.G‘aniyev va b. |
| Mexanika va molekular fizika | AL-kol | 2010 | M.O‘lmasova |
| Fizika | AL-kol | 2010 | M.O‘lmasova |
| Fizika (optika, atom va yadro fizika) | AL-kol | 2010 | M.O‘lmasova |
| Fizika (1-3 qism) | AL-kol | 2002-2004 | A.No‘monxo‘jayev va b. |
| Biologiya | |||
| Botanika | 5 sinf | 2015 | O‘.Pratov va b. |
| Biologiya(Botanika) | 6 sinf | 2017 | O‘.Pratov va b. |
| Biologiya(Zoologiya) | 7 sinf | 2017 | O.Mavlonov |
| Odam va uning salomatligi | 8 sinf | 2014 | B.Aminov va b. |
| Biologiya. Sitologiya va genetika asoslari | 9 sinf | 2014 | A.Zikiryayev va b. |
| Biologiya | AL-kol | 2014 | A.Gofurov va b. |
| Kimyo | |||
| Kimyo | 7 sinf | 2017 | I.Asqarov va b |
| Kimyo | 8 sinf | 2014 | I.Asqarov va b. |
| Kimyo | 9 sinf | 2014 | I.Asqarov va b. |
| Kimyo | AL-kol | 2010 | M.Abdullayeva |
| Kimyo | AL-kol | 2014 | I.Tirkashev va b |
| Anorganik kimyo | AL-kol | 2016 | I.Toshev va b. |
| Organik kimyo | AL-kol | 2011 | A.Abdusamatov |
| Geografiya | |||
| Tabiiy geografiya boshlang‘ich kursi | 5 sinf | 2015 | P.G‘ulomov va b. |
| Geografiya | 6 sinf | 2017 | A.Soatov va b. |
| Geografiya | 7 sinf | 2017 | P.G‘ulomov va b. |
| Geografiya | 8 sinf | 2014 | P. Musayev va b. |
| Jahon iqtisodiy-ijtimoiy geografiyasi | 9 sinf | 2014 | A. Qayumov va b |
| Amaliy geografiya | AL-kol | 2013 | A.Rafiyev va b. |
| Iqtisodiy va siyosiy geografiya asoslari | AL-kol | 2003 | A.Soliyev va b. |
| Литературы на русском языке | |||
| Русский язык и литература | |||
| Русский язык | 5 класс | 2015 | В.Зеленина и др. |
| Русский язык | 6 класс | 2017 | В.Зеленина |
| Русский язык | 7 класс | 2017 | М.Рожнова |
| Русский язык | 8 класс | 2014 | В.Зеленина и др. |
| Русский язык | 9 класс | 2014 | В.Зеленина и др. |
| Рус тили (рус тилида) для колледжей | АЛ-кол | 2011 | Д.Жураева |
| Родной язык (академ лицей) | АЛ-кол | 2011 | Т.Кельдиев и др. |
| Учебное пособие по русскому языку | АЛ-кол | 2013 | Е.Маслова, И.Циндидис |
| Литература | 5 класс | 2015 | Н.Сергеева и др. |
| Литература (1,2 часть) | 6 класс | 2017 | И.Стыркас и др. |
| Литература | 7 класс | 2017 | В.Андрианова и др. |
| Литература (1,2 часть) | 8 класс | 2014 | И.П.Варфоломеев и др |
| Литература (1,2 часть) | 9 класс | 2014 | Г.Гарипова и др. |
| Учебник литературы (вторая половина ХIХ века) | АЛ-кол | 2013 | Е.Маслова, И.Циндидис |
| Узбекская литература | АЛ-кол | 2013 | С.А.Камилова |
| Литература | АЛ-кол | 2011 | Н.Миркурбанов |
| Литературы (Русская литература ХХ начала XXI в.) | АЛ-кол | 2016 | И.Циндидис, Е.Маслова |
| Литературы (Русская литература ХVIII первая половина XIX в.) | АЛ-кол | 2016 | И.Циндидис, Е.Маслова |
| Английский язык | |||
| Английский язык «Fly High English» | 5 класс | 2017 | Л.Жураев и др. |
| Английский язык «Fly High English» | 6 класс | 2013 | Л.Жураев и др. |
| Английский язык «Fly High English» | 7 класс | 2013 | Л.Цой и др. |
| Английский язык «Fly High English» | 8 класс | 2014 | Л.Жураев и др. |
| Английский язык «Fly High English» | 9 класс | 2014 | Л.Жураев и др. |
| Английский язык «English B1» (1 часть) | AL-kol | 2014 | Г.Бакиева и др. |
| Английский язык «English B1» (2 часть) | AL-kol | 2015 | Г.Бакиева и др. |
| Английский язык «English B1» (3 часть) | AL-kol | 2016 | Ф.Рашидова и др. |
| Английский язык (1-3 часть) | АЛ-кол | 2007 | М.Гадоева и др. |
| Английский язык (1 часть) | АЛ-кол | 2011 | К.Саттаров и др. |
| Английский язык (2 часть) | АЛ-кол | 2011 | О.Муминов и др. |
| Английский язык (3 часть) | АЛ-кол | 2011 | Г.Бакиева и др. |
| Грамматика английского языка | АЛ-кол | 2011 | М.Гаппаров |
| Немецкий язык | |||
| Немецкий язык «Deutsch» | 5 класс | 2017 | М.Киямова и др. |
| Немецкий язык «Assalom, Deutsch!» | 6 класс | 2013 | Н.Суханова и др. |
| Немецкий язык «Assalom, Deutsch!» | 7 класс | 2013 | Н.Суханова и др. |
| Немецкий язык «Assalom, Deutsch!» | 8 класс | 2014 | Н.Суханова и др. |
| Немецкий язык «Deutsch» | 9 класс | 2014 | М.Дадаходжаева и др. |
| Немецкий язык «Deutsch» (1 часть) | AL-kol | 2014 | С.Абдуллаева и др. |
| Немецкий язык «Deutsch» (2 часть) | AL-kol | 2015 | С.Абдуллаева и др. |
| Немецкий язык «Deutsch» (3 часть) | AL-kol | 2016 | С.Абдуллаева и др. |
| Немецкий язык (1 часть) | АЛ-кол | 2011 | М.Дадаходжаева |
| Немецкий язык (2 часть) | АЛ-кол | 2011 | А.Абдуллаева |
| Немецкий язык (3 часть) | АЛ-кол | 2011 | Г.Пан |
| Немецкий язык | АЛ-кол | 2010 | В.Зардинова |
| Немецкий язык grammatikasi | АЛ-кол | 2002 | К.Таникулова |
| Французский язык | |||
| Французский язык «Bonjour la France» | 5 класс | 2017 | А.Носиров и др. |
| Французский язык «Voyage en France» | 6 класс | 2013 | З.Абдушукурова и др. |
| Французский язык «Bon voyage» | 7 класс | 2013 | В.Бухин и др. |
| Французский язык «Le nouveau voyage en France» | 8 класс | 2014 | З.Абдушукурова и др. |
| Французский язык «D’un Etat a l’autre» | 9 класс | 2014 | С.Рахмонов и др. |
| Французский язык «Job ou Formation?» (1 часть) | AL-kol | 2014 | З.Давронова и др. |
| Французский язык «Job ou Formation?» (2 часть) | AL-kol | 2015 | С.Умарова и др. |
| Французский язык «Job ou Formation?» (3 часть) | AL-kol | 2016 | М.Жураева и др. |
| Французский язык (1 часть) | АЛ-кол | 2011 | М.Убайдуллаева |
| Французский язык (2 часть) | АЛ-кол | 2011 | Ж.Якубов |
| Французский язык (3 часть) | АЛ-кол | 2011 | Л.Абдушукурова |
| Французский язык | АЛ-кол | 2002 | С.Мирсагатова |
| История | |||
| История | 6 класс | 2017 | А.Сагдуллаев и др. |
| История Узбекистана | 7 класс | 2017 | А.Мухаммаджанов |
| История Узбекистана | 8 класс | 2014 | К.Усманов и др. |
| История Узбекистана | 9 класс | 2014 | С.Тиллаев и др. |
| История Узбекистона (1 часть) | АЛ-кол | 2011 | К.Усманов и др. |
| История Узбекистона (2 часть) | АЛ-кол | 2011 | К.Усманов и др. |
| Всемирная история | 7 класс | 2017 | Т.Салимов и др. |
| Всемирная история | 8 класс | 2014 | У.Жураев и др. |
| Всемирная история | 9 класс | 2014 | М.Лафасов и др. |
| Всемирная история | АЛ-кол | 2009, 2011 | М.Лафасов и др. |
| Математика | |||
| Математика | 5 класс | 2015 | Б.Хайдаров |
| Математика | 6 класс | 2017 | М.Мирзаахмедов и др. |
| Алгебра | 7 класс | 2017 | Ш.Алимов и др. |
| Алгебра | 8 класс | 2014 | Ш.Алимов и др. |
| Алгебра | 9 класс | 2014 | Ш.Алимов и др. |
| Алгебра и основы математического анализа (1, 2 часть) | АЛ-кол | 2016 | Э.Сайдаматов и др. |
| Геометрия | 7 класс | 2017 | А.Азамов и др. |
| Геометрия | 8 класс | 2014 | А..Рахимкориев |
| Геометрия | 9 класс | 2014 | Б.Хайдаров и др. |
| Геометрия (1 часть) | АЛ-кол | 2005, 2010 | И.Исроилов |
| Геометрия | АЛ-кол | 2002 | К.Абдуллаeв |
| Информатика | |||
| Информатика | 5 класс | 2016 | Д.Камолиддинова |
| Информатика | 6 класс | 2017 | Б.Болтаев и др. |
| Информатика | 7 класс | 2017 | Б.Болтаев и др. |
| Информатика | 8 класс | 2015 | Б.Болтаев и др. |
| Информатика | 9 класс | 2015 | Б.Болтаев и др. |
| Информатика и информационные технологии | АЛ-кол | 2016 | А.Сатторов |
| Информатика | АЛ-кол | 2003 | Ш.Комилов |
| Информатика | АЛ-кол | 2004 | Т.Косимова и др |
| Физика | |||
| Физика | 6 класс | 2017 | Н.Турдиев |
| Физика | 7 класс | 2017 | П.Хабибуллаев и др. |
| Физика | 8 класс | 2014 | П.Хабибуллаев и др. |
| Физика | 9 класс | 2014 | П.Хабибуллаев и др. |
| Физика (1 часть) | АЛ-кол | 2016 | Т.Оплачко и др |
| Физика (2часть) | АЛ-кол | 2016 | Т.Оплачко и др |
| Биология | |||
| Ботаника | 5 класс | 2015 | У.Пратов и др. |
| Биология(Ботаника) | 6 класс | 2017 | У.Пратов и др. |
| Биология(Зоология) | 7 класс | 2017 | О.Мавлонов |
| Человек и его здоровье | 8 класс | 2014 | Б.Аминов и др. |
| Биология. Основы цитологии и генетики | 9 класс | 2014 | А.Зикиряев и др. |
| Биология | АЛ-кол | 2013 | Абдукаримов |
| Химия | |||
| Химия | 7 класс | 2017 | И.Аскаров и др. |
| Химия | 8 класс | 2014 | И.Аскаров и др. |
| Химия | 9 класс | 2014 | И.Аскаров и др. |
| Химия | АЛ-кол | 2016 | С.Машарипов и.др. |
| Химия | АЛ-кол | 2011 | И.Тиркашев и.др. |
| География | |||
| Физическая география начальный курс | 5 класс | 2015 | П.Гулямов и др. |
| География | 6 класс | 2017 | А.Соатов и др. |
| География | 7 класс | 2017 | П.Гулямов и др. |
| География | 8 класс | 2014 | П. Мусаев и др. |
| Экономическая и социальная география мира | 9 класс | 2014 | А.Каюмов и др. |
| Прикладная география | АЛ-кол | 2016 | А.Рафиков |
| Qaraqalpaq tilindegi adebiyatlar | |||
| Qaraqalpaq tili ham debiyat | |||
| Ana tili (Qaraqalpaq tili) | 5-klass | 2015 | E.Berdimuratov ham b. |
| Ana tili (Qaraqalpaq tili) | 6-klass | 2017 | M.Davletov ham b. |
| Ana tili (Qaraqalpaq tili) | 7-klass | 2017 | M.Davletov ham b. |
| Qaraqalpaq tili | 8-klass | 2014 | M.Davletov ham b. |
| Qaraqalpaq tili | 9-klass | 2014 | M.Davletov ham b. |
| Qaraqalpaq tili | AL-kol | 2010 | M.Davletov ham b. |
| A’debiyat | 5-klass | 2015 | J.Pirniyazov ham b. |
| adebiyat | 6-klass | 2017 | Z.Ayjanova ham b. |
| adebiyat | 7-klass | 2017 | K.Mambetov ham b. |
| adebiyat | 8-klass | 2014 | K.Mambetov ham b. |
| adebiyat | 9-klass | 2014 | T.Mambetniyazov ham b. |
| Qaraqalpaq adebiyatı | AL-kol | 2010 | Q.Jarimbetov |
| Ingliz tili | |||
| Ingliz tili «Fly High English» | 5-klass | 2017 | L.Jo‘rayev ham b. |
| Ingliz tili «Fly High English» | 6-klass | 2013 | L.Jo‘rayev ham b. |
| Ingliz tili «Fly High English» | 7-klass | 2013 | L.Tsoy ham b. |
| Ingliz tili «Fly High English» | 8-klass | 2014 | L.Jo‘rayev ham b. |
| Ingliz tili «Fly High English» | 9-klass | 2014 | L.Jo‘rayev ham b. |
| Ingliz tili «English B1» (1 bo‘lim) | AL-kol | 2014 | G.Bakiyeva ham b. |
| Ingliz tili «English B1» (2 bo‘lim) | AL-kol | 2015 | G.Bakiyeva ham b. |
| Ingliz tili «English B1» (3 bo‘lim) | AL-kol | 2016 | F.Rashidova ham b. |
| Ingliz tili (1-3 bo‘lim) | AL-kol | 2007 | M.Gadoyeva ham b. |
| Ingliz tili (1 bo‘lim) | AL-kol | 2011 | Q.Sattorov ham b. |
| Ingliz tili (2 bo‘lim) | AL-kol | 2011 | O.Mo‘minov ham b. |
| Ingliz tili (3 bo‘lim) | AL-kol | 2011 | G.Bakiyeva ham b. |
| Ingliz tili gramatikasi | AL-kol | 2011 | M.Gapparov |
| Nemis tili | |||
| Nemis tili «Deutsch» | 5-klass | 2017 | Z.Qiyamova ham b. |
| Nemis tili «Assalom, Deutsch!» | 6-klass | 2013 | N.Suxanova ham b. |
| Nemis tili «Assalom, Deutsch!» | 7-klass | 2013 | N.Suxanova ham b. |
| Nemis tili «Assalom, Deutsch!» | 8-klass | 2014 | N.Suxanova ham b. |
| Nemis tili «Deutsch» | 9-klass | 2014 | M.Dadaxodjayeva ham b. |
| Nemis tili «Deutsch» (1 bo‘lim) | AL-kol | 2014 | S.Abdullayeva ham b. |
| Nemis tili «Deutsch» (2 bo‘lim) | AL-kol | 2015 | S.Abdullayeva ham b. |
| Nemis tili «Deutsch» (3 bo‘lim) | AL-kol | 2016 | S.Abdullayeva ham b. |
| Nemis tili (1 bo‘lim) | AL-kol | 2011 | M.Dadaxo‘jayeva |
| Nemis tili (2 bo‘lim) | AL-kol | 2011 | A.Abdullayeva |
| Nemis tili (3 bo‘lim) | AL-kol | 2011 | G.Pan |
| Nemis tili | AL-kol | 2010 | V.Zardinova |
| Nemis tili grammatikasi | AL-kol | 2002 | K.Taniqulova |
| Francuz tili | |||
| Fransuz tili «Bonjour la France» | 5-klass | 2017 | A.Nosirov ham b. |
| Fransuz tili | 6-klass | 2013 | Z.Abdushukurova ham b. |
| Fransuz tili | 7-klass | 2013 | V.Buxin ham b. |
| Fransuz tili «Le nouveau voyage en France» | 8-klass | 2014 | Z. Abdushukurova ham b. |
| Fransuz tili «D’un Etat a l’autre» | 9-klass | 2014 | S. Raxmonov ham b. |
| Fransuz tili «Job ou Formation?» (1 bo‘lim) | AL-kol | 2014 | Z.Davronova ham b. |
| Fransuz tili «Job ou Formation?» (2 bo‘lim) | AL-kol | 2015 | S.Umarova ham b. |
| Fransuz tili «Job ou Formation?» (3 bo‘lim) | AL-kol | 2016 | M.Jo`rayeva ham b. |
| Fransuz tili (1 bo‘lim) | AL-kol | 2011 | M. Ubaydullayeva |
| Fransuz tili (2 bo‘lim) | AL-kol | 2011 | J.Yoqubov |
| Fransuz tili (3 bo‘lim) | AL-kol | 2011 | L.Abdushukurova |
| Fransuz tili | AL-kol | 2002 | S.Mirsagatova |
| Tariyx | |||
| Tariyxtan gúrrińler | 5-klass | 2015 | U.Jo‘rayev ham b. |
| Tariyx | 6-klass | 2017 | A.Sagdullaev ham b. |
| o‘zbekistan tariyxı | 7-klass | 2017 | A.Muhammadjonov |
| o‘zbekistan tariyxı | 8-klass | 2014 | Q.Usmonov ham b. |
| o‘zbekistan tariyxı | 9-klass | 2014 | S.Tillayev ham b. |
| o‘zbekistan tariyxı (1, 2 bo‘lim) | AL-kol | 2012 | Q.Usmonov ham b. |
| Jahan tariyxı | 7-klass | 2017 | T.Salimov ham b. |
| Jahan tariyxı | 8-klass | 2014 | U.Jo‘rayev ham b. |
| Jahan tariyxı | 9-klass | 2014 | M.Lafasov ham b. |
| Jahan tariyxı | AL-kol | 2006 | M.Lafasov ham b. |
| Qaraqalpaqstan tariyxı boyınsha gúrrińler | 5-klass | 2014 | S.Kamolov ham b. |
| Qaraqalpaqstan tariyxı | 6-klass | 2014 | А.Koshanov |
| Qaraqalpaqstan tariyxı | 7-klass | 2014 | А.Koshanov |
| Qaraqalpaqstan tariyxı | 8-klass | 2014 | М.Тlewmuratov ham b. |
| Qaraqalpaqstan tariyxı | 9-klass | 2015 | S.Kamalov ham b. |
| Matematika | |||
| Matematika | 5-klass | 2015 | B.Haydarov |
| Matematika | 6-klass | 2017 | M.Mirzaahmedov ham b. |
| Algebra | 7-klass | 2017 | Sh.Alimov ham b. |
| Algebra | 8-klass | 2014 | Sh.Alimov ham b. |
| Algebra | 9-klass | 2014 | Sh.Alimov ham b. |
| Algebra ham matematikalıq analiz tiykarları (1, 2 bo‘lim) | AL-kol | 2005 | A.Abduxamidov ham b. |
| Matematika (1, 2 bo‘lim) | AL-kol | 2004 | A.Meliqulov ham b. |
| Geometriya | 7-klass | 2017 | A.Azamov ham b. |
| Geometriya | 8-klass | 2014 | А.Rahimqoriyev |
| Geometriya | 9-klass | 2014 | B.Haydarov ham b. |
| Geometriya | AL-kol | 2006 | X.Sayfullayeva |
| Informatika | |||
| Informatika | 5-klass | 2016 | D.Kamoliddinova |
| Informatika | 6-klass | 2017 | B.Boltayev ham b. |
| Informatika | 7-klass | 2017 | B.Boltayev ham b. |
| Informatika | 8-klass | 2015 | B.Boltayev ham b. |
| Informatika | 9-klass | 2015 | B.Boltayev ham b. |
| Informatika | AL-kol | 2006 | A.Sattorov |
| Fizika | |||
| Fizika | 6-klass | 2017 | N.Turdiyev |
| Fizika | 7-klass | 2017 | P.Xabibullayev ham b. |
| Fizika | 8-klass | 2014 | P.Xabibullayev ham b. |
| Fizika | 9-klass | 2014 | P.Xabibullayev ham b. |
| Fizika (1 ham 2 bo‘lim) | AL-kol | 2010 | A.G‘aniyev ham b. |
| Biologiya | |||
| Botanika | 5-klass | 2015 | O‘.Pratov ham b. |
| Biologiya(Botanika) | 6-klass | 2017 | O‘.Pratov ham b. |
| Biologiya(Zoologiya) | 7-klass | 2017 | О.Mavlonov |
| Odam ham onıń den sawlıģı | 8-klass | 2014 | B.Aminov ham b. |
| Biologiya. Sitologiya ham genetika tiykarları | 9-klass | 2014 | A.Zikiryayev ham b. |
| Biologiya | AL-kol | 2012 | A.Gofurov ham b. |
| Ximiya | |||
| Ximiya | 7-klass | 2017 | I.Asqarov ham b. |
| Ximiya | 8-klass | 2014 | I.Asqarov ham b. |
| Ximiya | 9-klass | 2014 | I.Asqarov ham b. |
| Ximiya | AL-kol | 2005 | I.Tirkashev ham b |
| Geografiya | |||
| Tabiyiy geografiya daslepki kursı | 5-klass | 2015 | P.G‘ulomov ham b. |
| Geografiya | 6-klass | 2017 | A.Soatov ham b. |
| Geografiya | 7-klass | 2017 | P.G‘ulomov ham b. |
| Geografiya | 8-klass | 2014 | P.Musayev ham b. |
| Jahan ekonomikalıq – sociallıq geografiyası | 9-klass | 2014 | A. Qayumov ham b. |
| Qaraqalpaqstan tabiyiy geografiyası | 7-klass | 2005 | Jabbarbergenov ham b. |
| Qaraqalpaqstan ekonomikalıq ham sociallıq geografiyası | 8-klass | 2004, 2008 | E.Umarov ham b. |
| Amaliy geografiya | AL-kol | 2006 | A.Rafiyev ham b. |
Mavzuga doir
Imtihon uchun pul to‘lagan, lekin testda qatnashmaganlarga puli qaytarilmaydi
6 sinf ona tili ish rejasi
1.Yangi materialni o’rgatish va mustahkamlash darslari
2.O’tilganlarni takrorlash va malaka hosil qilish darslari
3.Bilim va malakalarni umumlashtirish darslari
4.Bilim va malakalarni tekshirish darslari
5.Ona tili o’qitish metodlari
Tayanch tushunchalar
Dars tiplari, mustahkamlash, malaka hosil qilish, umumlashtirish, tekshirish, metod.
Ona tili darslari madsadga ko’ra to’rt tipga ajratiladi: yangi materialni o’rgatish va mustahkamlash, o’tilganlarni takrorlash va malaka hosil qilish, bilim va malakalarni umumlashtiruvchi, bilim va malakalarni tekshirish darslari.
Yangi materialni o’rgatish va mustahkamlash darslari ta’lim jarayonining eng ko’p qismini ishg’ol etadi. Bu dars tipining asosiy vazifasi tilning fonetik, leksik, so’z yasash, grammatik tomonlariga oid qonuniyatlarini, orfoepiya, orfografiya, punktuatsiya, uslubiyatga doir qoidalarni o’quvchilarga o’rgatish va ularni datslabki mustahkamlashdir. Yangi bilimlarni o’zlashtirish jarayonida quyidagi vazifalar yechiladi:
-o’rgatilayotgan grammatik bilimlarning asosiy maqsadini anglash, shu bilimlarning nutq faoliyatidagi rolini fahmlash;
-mavzuga oid bilimlarning umumiy qurilishini idrok etish;
-o’rganilgan bilimni qayta xotirlash yo’lini, uni amaliyotda qo’llash usulini egallash.
Yangi bilimlarni o’rgatishda deduksiya va induksiya usulidan foydalaniladi. Hozirgi dastur va darsliklarda yangi bilimni asosan induksiya usuli bilan o’rgatish ko’zda tutilgan. Ma’lumki, deduksiya usulida umumiylikdan xususiylikka qarab boriladi. Induksiya usulida esa xususiylikdan umumiylikka qarab boriladi.
Masalan, 8-sinfda ega va uning ifodalanishini tushuntirish uchun quyidagi gaplar tahlil qilinadi:
Daraxtlar choyxona sahnidagi gulzorga o’xshar edi. Biz quvonchli kunlarga yetib keldik. O’n – beshdan katta. O’qimoq – o’rganmoq. To’g’ri o’zadi, egri to’zadi. Bu gaplar tahlil qilinib, har bir gapning egasi topiladi, ularning qaysi so’z turkumi bilan ifodalangani aytiladi, so’roqlari aniqlanadi. Shu orqali eganing umumiy ta’rifi keltirib chiqariladi.
Yangi materialni tushuntirishda o’quvchilarning oldin o’rgangan bilimlari, malakalariga tayanish o’quv materialini puxta o’zlashtirishga zamin hozirlaydi. O’rgatilayotgan mavzuga aloqador bilimlarni takrorlash yangi bilimlarni ongli idrok etishning asosiy omili hisoblanadi.
Yangi materialni o’rgatish va mustahkamlash darslari o’z ichida ikki turga bo’linadi: 1.O’tilganlar takrorlangach, yangi o’quv materialini o’rgatish bosqichi boshlanadigan dars. Darsning bu turida o’rgatiladigan grammatik orfografik qoida, ta’riflarning mazmunidan kelib chiqib, mustaqil ish o’tkaziladi, topshiriqning natijasi jamoada tekshiriladi, tahlil qilinadi va unga tayanib o’quv materiali bayon qilinadi.
2.Yangi o’quv materialini o’rgatishdan boshlanadigan dars. Bu dars o’quvchilarning mustaqil faoliyatidan boshlanadi. O’quvchilar bajargan topshiriq va qoidalar ustida suhbat o’tkaziladi. O’quvchi o’quvchilarning xulosalariga, zarur bo’lsa, o’zgarishlar kiritadi va yakuniy xulosa chiqaradi. Keyin mustahkamlashga o’tiladi. O’tilganlarni takrorlash va malaka hosil qilish darslari . Ona tilidan o’rgatilgan bilimlarning puxtaligi, ko’p jihatdan, o’qituvchining takrorlash darslarini tashkil qilishiga bog’liq. Bunday darslarda o’quvchi oldin o’rgatilgan nazariy bilimlarga, grammatik-orfografik qoidalarga takroriy qaytadi. Mashq paytida o’quvchi o’zi o’rgangan qoida asosida faoliyat ko’rsatadi. Takrorlash darslarida oldin idrok etilgan bilimlar qayta tasavvur etiladi. Takrorlash darslari, bir tomondan, turli mashqlar yordamida o’quvchilarda o’rgatilgan materiallar doirasida malaka hosil qilishiga qaratilsa, ikkinchi tomondan, o’quvchilarning bilimlarini aniqlashtirish, kengaytirishga xizmat qiladi.
Takrorlash darslari yangi materialni o’rgatish darslaridan tubdan farq qiladi. Yangi materialni o’rgatish darslarida o’quvchilar anglab yetmagan, ular uchun mavhum bo’lgan til hodisalari ustida o’tkazilsa, takrorlash darslari esa o’quvchilar o’rgatilgan, ammo to’lig’icha o’zlashtirilmagan qonun-qoidalarga tayanadi, o’rganilgan bilimlarga rioya qilib faoliyat ko’rsatadi.
Takrorlash darslarida ko’proq turli-tuman mashqlardan foydalaniladi. O’rgatilgan qonun-qoidalarga oid til dalillari ustida o’quvchilarning faoliyati tashkil etiladi. Bu dars tipining yana bir muhim belgisi o’quvchilarda malaka hosil qilishdir. Takrorlash darsining eng muhim xususiyati uning yangi materialni o’rgatish va mustahkamlash darslarining davomi, unga bog’lab tashkil etilishidir.
Bilim va malakalarni umumlashtirish darslari . Bunday darslarda ma’lum mavzu yoki bo’lim bo’yicha o’zlashtirilgan bilimlar qayta tizimga keltiriladi, mavzu yoki bo’lim yuzasidan yakuniy xulosalar chiqariladi. Bunday darslar o’rganilgan bilim, hosil qilingan malakalarni tizimga keltirish, o’quvchilarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirishning asosiy shakli hisobanadi. Ta’lim jarayonida bilimlar emipirik va tushuncha darajasida umumlashtiriladi. Emipirik umumlashtirishda o’rgatilayotgan hodisaning his qilingan xususiyatlari o’zaro taqqoslanadi, ikkilamchi bilimlar hisobga olinmaydi, o’xshash belgilar umumiy xususiyat sifatida qabul qilinadi.
Tushuncha darajasida umumlashtirishda ma’lum grammatik hodisaning his qilinayotgan konkret belgilari emas, balki uning umumiy xususiyatlari nazarda tutiladi. Bunda asos qilib olingan xususiyat o’rganilgan hodisalarning bir qanchasi uchun mushtarak hisoblanadi.
Bilim va malakalarni tekshirish darslari . Bu dars tipi ona tili ta’limining ajralmas qismi hisoblanadi. Bunday darslarda o’quvchilarning bilim va malakalarini qay darajada egallaganliklari aniqlanadi, o’tilgan mavzular bo’yicha bundan keyin qilinadigan ishlar belgilab olinadi, o’quvchilarga o’z bilimlaridagi yetishmovchiliklar ko’rsatiladi. Bunday darslarga diktant, insho va bayon yozdiriladigan darslar, test sinovi o’tkaziladigan darslar kiradi.
Ona tili o’qitish metodlari .Ona tili darslarida qo’llanadigan o’qitish metodlari nafaqat bilimlarni bayon qilish yoki uni mustahkamlashga xizmat qilishi, balki o’quvchilarning mustaqil bilim olishni ham hisobga olish, ta’lim jarayoniga izlanuvchanlik va tadqiqotchilik unsurlarini qo’shish orqali ulrni ijodiy faoliyatiga tayyorlash lozim. Ana shu nuqtai nazardan qaraladigan bo’lsa, ta’lim metodlarini ikki katta guruhga ajratsa bo’ladi:
1.O’qituvchi faoliyati bilan bog’liq metodlar.
2.O’qituvchi faoliyati bilan bog’liq metodlar.
O’quvchi faoliyati bilan bog’liq metodlarni:
1.Bilimlarni tayyor holda bayon etish;
2.Bilimlarini muammoli yo’l bilan bayon qilish metodlariga ajratsa bo’ladi.
O’quvchi faoliyati bilan bog’liq metodlar o’z navbatida qayta xotirlash, qisman izlanuvchanlik va izlashga asoslangan metodlarga bo’linadi.
Bilimlarni tayyor holda bayon qilish metodi . Bu metod ona tili darslarida eng ko’p tarqalgan metodlardan biridir. Bayon yordamida murakkabroq, ayniqsa, o’quvchilarga oldindan ma’lum bo’lmagan ma’lumotlar izohlanadi. Ko’pincha til hodisalarining mohiyatini tushuntirish, o’quvchilar bilimidagi bo’sh tomonlarni to’ldirish, qo’shimcha ma’lumot berish, savollarga javob qaytarish maqsadida bu metodga murojaat qilinadi. Bu metod ham ijobiy, ham salbiy tomonlarga ega. Uning ijobiy tomonlaridan biri vaqtni tejash imkoniyatini tug’diradi. Bu o’z navbatida bilim, malaka va ko’nikmalarni mustahkamlash va ko’nikmalarni mustahkamlash va takrorlashga ajratilgan vaqt miqdorini ko’paytiradi. Bilimlarni tayyor holda bayon qilishining salbiy oqibatlaridan biri esa bu jarayonda o’quvchining fikrlash faoliyatni ma’lum darajada chegaralanishidir. Ko’p hollarda o’quvchi ta’lim jarayonining faqat tinglovchisiga aylanib qolishi mumkin. Bu metoddan foydalanish uchun quyidagilarga amal qilishni maqsadga muvofiq deb bilamiz:
– O’qituvchining nutq madaniyatiga e’tiborini kuchaytirish.O’qituvchining nutqi mantiqiy talablarga javob berishi shart: Sodda, mazmunli, ifodali, izchil nutq o’quvchilarda bilimga nisbatan kuchli qiziqish uyg’otadi;
– O’quv materialini qatiy bir reja asosida bayon qilish (qat’iy reja asosida bayon qilingan fikrlarni o’zlashtirish o’quvchi uchun ancha qulay):
– bilimlarni tayyor holda bayon qilish, ishontirish va asoslash. Ishontirish va asoslash o’rgatilayotgan materialga qiziqish uyg’otadi.
Yuqorida sanalganlardan tashqari til hodisalarini sharhlash maqsadida keltiriladigan misollarning ilmiy, badiiy va tarbiyaviy yo’nalishda bo’lishini ta’minlash, o’qituvchi bayoni bilan namoyish etiladigan vositalarni bir-biriga muvofiqlashtirish o’quvchining faollik darajasini oshiradi.
Ona tili darslarida bilimlarni muammoli yo’l bilan bayon qilish metodi . Ma’lumki, izlanishga asoslangan har qanday faoliyat sermahsul faoliyatdir. O’quvchi til hodisalarini tayyor holda o’zlashtirmay, uni izlasa, aktiv ijodiy faoliyat ko’rsatsa, o’zlashtirish jarayoni ancha samarali bo’ladi. Muammoli ta’lim ana shunday izlanish uchun yaxshi imkoniyat yaratadi. Bu metod shaxs va uning ijtimoiy faolligini har tomonlama rivojlantirish vositasi sifatida xizmat qiladi. Ona tili darslarida muammoli vaziyat yaratishning quyidagi usullaridan foydalanish mumkin:
1.Tilga oid dalillarni tahlil qilish asosida muammoli vaziyat yaratish.
2.Til hodisalarini qarama-qarshi qo’yish va taqqoslash asosida muammoli vaziyat yaratish.
3.Til hodisalarini umumlashtirish orqali muammoli vaziyat yaratish.
4.Berilgan matning mazmunidan kelib chiqib, muammoli vaziyat yaratish.
Qayta xotirlashga asoslangan metodlar . Mazkur metod o’quvchi oldida muayyan bir qiyinchilik yaratmaydi va u tayyor o’quv materiali bilan ish ko’radi. O’rganilgan ish hodisalarini xotirada tiklash, topshiriqni to’laligicha muayyan andaza yoki namunaga qarab bajarish kabi topshiriqlar shunday topshiriqlar sirasiga kiradi.
Qisman izlanuvchanlik metodi . Qisman izlanuvchanlik metodi tarkibida qayta xotirlash asosiy o’rinni egallaydi. Chunki o’quvchi ona tilidan egallangan bilimlariga tayanmay turib, uni yangi sharoitda qo’llay olmaydi. Ona tili mashg’ulotlarida bajariladigan qator mustaqil ish turlari:
a) nuqtalar o’rniga zarur harflar, kelishik qo’shimchalari, so’zlarni topib qo’yish;
b) ma’lum bir so’zni uning ma’nodoshi, uyadoshi, qarama-qarshi ma’noli so’z bilan almashtirish;
v) berilgan gaplar yoki matnlarning mazmunini saqlagan holda shaklini o’zgartirish;
g) berilgan tayanch so’zlar yoki so’z birikmalaridan foydalanib, gaplar yoki matnlar tuzish o’quvchilardan qisman izlanishni talab etadi.
Izlanishga asoslangan metodlar . Izlanish til materiallarini ijodiy faoliyat ko’rsatish yo’li bilan o’rgatish demakdir. Shubhasiz, o’quvchi ona tili mashg’ulotlarida ma’lum bir yangilik kashf etmaydi, balki berilgan ma’lumot mazmunini ijodiy yo’l bilan o’rganadi. Bu metod o’quvchidan oldin o’rgatilganlarni tamoman yangi sharoitda qo’llashni talab etadi. Ona tili mashg’ulotlarida yoziladigan insholar, o’qilgan badiiy asarga taqriz yozish, maqola yozish, ilmiy ma’ruzalar tayyorlash o’quvchidan hech qanday andaza yoki tashqi yordam olmasdan bajariladigan asosiy ishlardir.
6 sinf ona tili ish rejasi
Annotatsiya: Bu maqolada o`zbek tilining rivojlanish tarixi,birligi va sofligi masalasi haqida hamda bugungi kunda ona tilimizning birligi va rivojlanishi yo`lidagi ba’zi bir xil muammolar haqida, bu muammolarning yechimi haqida fikrlar bildirilgan.
Kalit so`zlar: Soflik, millat, tamaddun, Abu al-Andalusiy,Qoshg`ariy, Navoiy,omonim,paronim, forsiy til,Zamaxshariy,ensklopediya,millat ko`zgusi,kelajak avlod…
Til millatning mulki,uning hayoti,o’tmishi, kelajagi, qalbi hisoblanadi. Har bir millatning tilida o’sha xalqning qadriyati, ma’naviyati, o’zligi namoyon bo’ladi. Demak, til- millatni millat, xalqni xalq qilib birlashtirib turadigan bebaho, nodir xazinadir. Bu xazinada o’sha millatga tegishli bo’lgan ma’naviyat ming yillar, asrlar davomida sayqallanib, rivojlantirilib, ko’z qorachig’iday asrab- avaylab kelinadi.
Mening o’zbek tilim ham tillar ichida o’z o’rniga, mavqe’iga ega bo’lgan, eng boy, eng jozibador tillardan biridir. Dunyo tillari ichida nufuziga ko’ra o’zbek tili 41- o’rinda turadi. Bu tilda dunyo tamadduniga tamal toshini qo’ygan, insoniyat sivilizatsiyasiga salmoqli, ulkan hissa qo’shgan alloma va mutafakkirlar ijod qilgan. Nafaqat ijod qilgan, balki uni sayqallab, boyitib avlodlarga yetkazib kelishgan. Bu yo’lda kerak bo’lsa kurashgan, tilining sofligini, yaxlitligini saqlab qolish uchun ma’naviy jangga kirishgan, jonlarini fido qilishgan. Masalan olaylik, Qoshg’ariy-u Navoiylar, Ibn Sino-yu Zamaxshariylar, Avloniy-u Qodiriylar, Fitrat-u Behbudiylar bu yo’lda ne-ne ishlarni qilishganidan ma’rifat ahli xabardor albatta.
Qoshg’ariy turk tilining nozik bilimdoni va yetuk targ’ibotchisi bo’lib, u “ arab tili bilan ikki uloqchi ot singari teng poyga qilib o’zib borayotgan turk tilini ko’klarga ko’taradi, uning o’ziga xos xususiyatlarini mahorat bilan ko’rsatib beradi. 13-, 14- asrlarda yashab ijod etgan Abu Hayyon al- Andalusiyning turkiy va arab tili muqoyasasiga bag’ishlangan asarini olamizmi, Navoiy hazratlarining o’zbek adabiy tiliga asos solib , tilimizni sayqallab, rivojlanishiga va yashab qolishiga qo’shgan bemisl hissasini olamizmi hamma- hammasi shu til, shu millat vakillarining bir farzand sifatida ko’rsatgan fidoyiliklarining natijasidir.
Navoiy yashagan davrni olaylik, bu davrga kelib fors tilining mavqe’i juda oshib ketdi. Bu til yozma va og’zaki adabiyot tiliga aylanib bordi. Hattoki turk tilida ijod qiluvchi ijodkorlar ham o’z tillari qolib, fors tilida ijod qilishga o’tib olishdi. Bu juda achinarli hol edi. O’zbek tili jar yoqasiga kelib, yo’q bo’lib ketish arafasida turgan edi.Shunda Navoiy hazratlari birinchilardan bo’lib Ona tili himoyasi uchun , uni asrab qolish uchun “kurash’ boshladi. Ma’naviy kurash, ijodiy kurash boshlandi.
To’g’ri, tan olib aytish kerakki, fors tili ham nihoyatda go’zal, boy, maftunkor tillardan biri edi. Bu tilda ijod qilgan odam” maza’ qilardi. Agar Navoiy ham xuddi boshqalar kabi shu tilda ijod qilganida bormi, eng buyuk forsiy alloma ijodkorlar ham uning oldiga tusha olmas edi. Jomiy hazratlari: “ Bu qalamga falakdan ofarinlar yog’ilsin! Chunki bu qalam sohibi forsiy til egalari, forscha nazm durlarini teruvchilar uchun rahm qildi: u ham shu forsiy tilda yozganda boshqalarga so’z aytishga majol qolmasdi”, deganlarida naqadar haq edilar. Zero, Navoiy ham forscha ijod qilishni juda yaxshi ko’rgan, shu tilde ijod qilishni xohlagan, lekin tanazzul yoqasiga kelib qolgan ona tili-chi, uni kim himoya qiladi? Shuning uchun Navoiy ona tilining himoyasi uchun, uni asrab qolish uchun ijod qildi.Inchinun bu vazifani o’zbek tilida yaratgan bebaho, o’lmas asarlari orqali sharaf bilan ado etdilar.
Keyingi davrlarda ham tilshunos va adabiyotshunos olimlarimiz tomonidan juda ko’p ishlar amalga oshirildi,islohotlar qilindi. Ayniqsa, 1989-yil 21- oktabr sanasida qabul qilingan O’zbekiston Respublikasining “ Davlat tili haqida” gi qonuni xalqimiz erishgan eng katta va quvonchli hodisa bo’ldi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida davlat tilining maqomi huquqiy jihatdan mustahkamlab qo’yildi. Shu tariqa o’zbek tili mustaqil davlatimizning qonun yo’li bilan himoya qilinadigan muqaddas timsollaridan biriga aylandi. Bundan tashqari istiqlol yillarida boshqa sohalar qatori til borasida, xususan,o’zbek tilining o’rni va ta’sirini kuchaytirish, uni tom ma’nodagi milliy qadriyatga aylantirish borasida ulkan ishlar amalga oshirildi.
Vatanimiz mustaqilligining 17 yillik bayrami arafasida 80 mingdan ortiq so’z va so’z birikmalarini , fan, texnika , san’at va madaniyat sohalariga oid terminlarni ,tarixiy va eskirgan atamalarni o’z ichiga olgan yangi 5 jildli “ O’zbek tilining izohli lug’ati nashr etildi. Bundan tashqari, “O’bek tilining omonim so’zlar lug’ati”, “ O’zbek tilining ma’nodosh so’zlar lug’ati”, “O’zbek tilining paronim so’zlar lug’ati”, “O’zbek tilining frazeologik lug’ati” kabi lug’atlarning yaratilishi hamda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995-yil 24-avgust kuni “O’zbek tilining asosiy imlo qoidalarini tasdiqlash haqida” gi qarorining qabul qilinishi bu borada qilingan ishlarning natijasi sifatida maydonga keldi.
Men nima uchun yuqorida Navoiy hazratlarining tilimiz rivojiga qo’shgan xizmatlarini ta’kidlab o’tdim, axir buni sen aytmasang ham millat farzandlari, xalqimiz juda yaxshi biladiku, dersiz.Gap shundaki , milliy tilni asrab-avaylash, uning sofligini, birligini saqlash, zamonlar chig’irig’idan eson-omon o’tkazib, uni avlodlarga yetkazish masalasi hamma davrlarda ham o’z dolzarbligini yo’qotmaydi. Bugungi kunga kelib tilimizning sofligi va yaxlitligi borasida o’z yechimini kutib turgan juda ko’p iltimoiy muammolar paydo bo’lmoqda. Bu muammolarni yechish faqatgina tilshunoslar, adabiyotshunoslar hamda shu soha vakillari bilan hal bo’ladigan ish emas. Buning uchun har bir o’zbek oilasida, xonadonida, farzandlar tarbiyasida , kundalik muomala jarayonlarida o’z ona tiliga bo’lgan cheksiz hurmat va muhabbat ruhini singdirish, korxona va tashkilotlarda, ommaviy axborot vositalarida milliy tilimizga bo’lgan qarashlarni o’zgartirish kerak.
Birinchidan, oilalarda sof ona tilimizda gaplashishni yo’lga qo’yishimiz darkor. Farzandlarimiz chet tillarini o’rgansin, til bilsin, lekin avvalo, o’z ona tilini mukammal bilishsin, o’z tilida qiynalmasdan ravon so’zlay olishsin.
Ikkinchidan, adabiy tilda gaplashishni qattiq nazoratga olish kerak, ayniqsa, korxona va tashkilotlar ommaviy axborot vositalarida.Ayrim vaqtlarda guvohi bo’lib qolamiz ba’zi ommaviy axborot vositalarida shevalarda ko’rsatuvlar olib borilayotganligiga. Hattoki ko’rsatuv va eshittirishlarning nomlanishiga ham katta e’tibor qaratish lozim. Masalan olaylik, “Skeyd shou”, “Mtv- kids” va hokazo inglizcha –o’zbekcha nomlangan ko’rsatuvlarni olamizmi, reklama jarayonlarida qo’llaniladigan so’z hamda iboralarni olamizni hammasida xatoliklar, tilimizga bo’lgan hurmatsizliklar aks etib turadi. Misol uchun , atir sovun reklamasida “ Oliviya – lakshrey” degan jumla bor,o’sha lakshrey degan so’zning o’zbekcha tarjimasi borku, nega tarjimasini qo’llamaymiz, muqobilini ishlatmaymiz, axir tilimiz judayam boy til, bironta so’z yo’qki tarjimasi bo’lmasa.
Uchinchidan,yoshlarimiz orasida uchrab turadigan holat, o’z ona tilida gapirishdan uyalish, undan or qilish kabi illatlarni yo’qotish darkor. Bu illatning urchib ketishiga yo’l qo’ymasligimiz, butun xalq bo’lib buning oldini olishimiz lozim. Bu jarayon avvalo, ota-onadan, bolaga berilayotgan birinchi tarbiyadan boshlanishi kerak. Axir o’zingiz o’ylang millatining, tilining tayini yo’q odam insonmi? Millatning kimligini ko’rsatib turadigan eng buyuk belgi –bu tilku!
To’rtinchidan, tilimizning “Davlat tili” maqomini yanada mustahkamlashimiz zarurdir. Mamlakatdagi, Davlatdagi har qanday iqtisodiy va ijtimoiy hodisalar “ Davlat tili” maqomiga ta’sir etmasligi ,uning maqomini zaiflashtiradigan omillarga yo’l ochmasligi kerak, deb o’ylayman.
Bugungi kun millatdoshlarimizdan ham, avval bo’lgani kabi milliy tilimizni asrash, sofligini saqlash va rivojlantirish hamda avlodlarga bus-butun holida yetkazib berish vazifasi talab etiladi. Bu sharafli mas’uliyatni har bir soha vakili, millatning har bir farzandi his etmog’imiz va bajarmog’imiz ham farz, ham qarzdir. Zero Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta’kidlaganlaridek: “ O’zbek tili xalqimiz uchun milliy o’zligimiz va mustaqil davlatchiligimiz timsoli, bebaho ma’naviy boyligimiz va buyuk qadriyatimiz “dir.
Qiziqarli malumotlar
6 sinf ona tili ish rejasi