Уръони Карим ва ўзбек тилидаги маънолар таржимаси»

keyinchalik boshqa turli tillarga, shu jumladan ingliz tiliga tarjima qilingan.

qur’oni karim ma’nolari tarjimasi. alouddin mansur.pdf

Qur’oni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 1 É Ο ó ¡ Î 0 « ! $ # Ç ⎯≈ u Η ÷ q § 9 $ # É ΟŠ Ï m § 9 $ # FOTIHA SURASI Yetti oyatdan iborat bu sura Makkada nozil bo‘lgan. U «Fotiha», ya’ni «Ochuvchi sura» deb ataladi. Qur’ondagi suralarning joylashish tartibida avvalgi o‘rinda turgani va qisqa bo‘lishiga qaramasdan Qur’onning asosiy ma’no-mohiyatini o‘zida mujassam etgani uchun ham u Qur’on mazmunini «Ochuvchi» deb nomlangan. Bu surada yagona Allohga bo‘lgan e’tiqod, Uning o‘zigagina ibodat qilish, oxirat kuni borligiga ishonish, yolgiz Allohniig o‘zidan madad-yordam so‘rash, haq din va to‘g‘ri yo‘lni Uning o‘zigina ko‘rsata olishiga iymon keltirish kabi Islom dinining asosiy talablari o‘z aksini topgan. Shuning uchun bu surani «Ummul-Qur’on» — «Qur’onning onasi — asli» deb ham ataydilar. 1. Mehribon va rahmli Alloh nomi bilan (boshlayman). 2-3-4. Hamdu sano butun olamlar Xojasi, Mehribon va Rahmli, jazo (qiyomat) kunining Egasi — Podshohi bo‘lmish Alloh uchundir. I z o h. Maqtov-olqishga haqdor bo‘lish uchun bashar olamiga podshoh bo‘lishning o‘zigina kifoya qilmaydi. Balki koinotdagi barcha sayyoralar va ulardagi bor jonli-jonsiz mavjudotning hammasi ustidan ilmu hikmat va rahm-shafqat bilan egalik qiladigan, bundan tashqari, oxiratdagi hisob-kitob kunida ham yagona podshoh bo‘lgan Alloh taolonig O’zigina hamdu sanoga loyiq zotdir. 5. Sengagina ibodat qilamiz va Sendangina madad so‘raymiz. I z o h. Ya’ni, Sendan o‘zganing oldida boshimizni egmaymiz va Sendan o‘zgaga yordam so‘rab iltijo ham qilmaymiz. 6-7. Bizlarni, g‘azabga duchor bo‘lmagan va haq yo‘ldan toymagan zotlarga in’om qilgan yo‘ling bo‘lmish — To‘g‘ri yo‘lga yo‘llagaysan. I z o h. Mazkur zotlar — barcha payg‘ambarlar, haqiqiy iymon-e’tiqod egalari va o‘z aqidalari yo‘lida jonlarini fido qilgan kishilardir.

Post on 13-Feb-2017

Documents

• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 1 0 ! $# uq 9$# m9$# FOTIHA SURASI Yetti oyatdan iborat bu sura Makkada nozil bolgan. U Fotiha, yani Ochuvchi sura deb ataladi. Qurondagi suralarning joylashish tartibida avvalgi orinda turgani va qisqa bolishiga qaramasdan Quronning asosiy mano-mohiyatini ozida mujassam etgani uchun ham u Quron mazmunini Ochuvchi deb nomlangan. Bu surada yagona Allohga bolgan etiqod, Uning ozigagina ibodat qilish, oxirat kuni borligiga ishonish, yolgiz Allohniig ozidan madad-yordam sorash, haq din va togri yolni Uning ozigina korsata olishiga iymon keltirish kabi Islom dinining asosiy talablari oz aksini topgan. Shuning uchun bu surani Ummul-Quron Quronning onasi asli deb ham ataydilar. 1. Mehribon va rahmli Alloh nomi bilan (boshlayman). 2-3-4. Hamdu sano butun olamlar Xojasi, Mehribon va Rahmli, jazo (qiyomat) kunining Egasi Podshohi bolmish Alloh uchundir. I z o h. Maqtov-olqishga haqdor bolish uchun bashar olamiga podshoh bolishning ozigina kifoya qilmaydi. Balki koinotdagi barcha sayyoralar va ulardagi bor jonli-jonsiz mavjudotning hammasi ustidan ilmu hikmat va rahm-shafqat bilan egalik qiladigan, bundan tashqari, oxiratdagi hisob-kitob kunida ham yagona podshoh bolgan Alloh taolonig Ozigina hamdu sanoga loyiq zotdir. 5. Sengagina ibodat qilamiz va Sendangina madad soraymiz. I z o h. Yani, Sendan ozganing oldida boshimizni egmaymiz va Sendan ozgaga yordam sorab iltijo ham qilmaymiz. 6-7. Bizlarni, gazabga duchor bolmagan va haq yoldan toymagan zotlarga inom qilgan yoling bolmish Togri yolga yollagaysan. I z o h. Mazkur zotlar barcha paygambarlar, haqiqiy iymon-etiqod egalari va oz aqidalari yolida jonlarini fido qilgan kishilardir.
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 2 BAQARA SURASI Bu sura Madinada nozil qilingan bolib, ikki yuz sakson olti oyatdan iborat. U Qurondagi eng uzun suradir. Bu surada etiqod, ibodat, muomala, axloq, nikoh, taloq, idda va boshqa shariat hukmlari borasida soz ketadi. Bu suraning avvalida mominlar, kofirlar, munofiqlar va iymonning haqiqati, kufr va nifoqning mohiyati bayon qilinadi. Songra bashariyat otasi Odam alayhissalom qissasi zikr qilinib, u zot yaratilgan vaqtda bolib otgan ibratli voqea-hodisalardan xabar beriladi. Baqara oyatlarining qariyb uchdan bir qismini ahli kitoblar (Tavrot va Injilga iymon keltirganlar), xususan yahudiylar haqidagi malumotlar tashkil qiladi. Keyin sudxorlik jinoyati togrisida malumot berilib, Alloh va paygambar bu jinoyatga qarshi urush elon qilganliklari uqtiriladi. Suraning xotimasida esa mominlarni Alloh taologa tavba-tazarru qilishga va uning Ozidangina madad tilashga chaqiriladi. Bu sura nima uchun Baqara Sigir surasi deb atalgan? Qadimda Bani Isroil qavmidan bolgan bir kishi oldiriladi. Ammo uning qotilini topa olmaydilar. Shunda Alloh taolo Muso alayhissalomga: Qavmingga aytgin, bir sigir soyib, uning bir bolagi bilan olikni ursinlar, deb buyuradi. Allohning buyrugini bajo qilganlarida, haligi olikka jon kirib, qotili kimligini aytadi. Mehribon va rahmli Alloh nomi bilan (boshlayman). 1. Alif, lom, mim. I z o h. Qurondagi bir necha sura mana shunday yolgiz-yolgiz harflar bilan boshlanadi. Kopchilik Islom ulamolari nazdida mazkur harflar Xurufi muqattaot, yani manodan uzilgan harflar sanalib, ularning manosi yagona Allohgagina malum. Ulamolarning aytishlaricha, ilohiy mojiza bolgan bu Kitob odamlar oson oqib-anglab amal qilishlari uchun ular yaxshi taniydigan harflar bilan oson tushuniladigan qilib yuborilgan. Lekin olimlar orasida Alif Alloh, Lom Jabroil (Alloh bilan paygambar ortasidagi vositachi farishta), Mim Muhammad alayhissalom, deb bu harflarga mano beruvchilar ham bor. 2-3. (Haq ekanligiga) hech qanday shak-shubha bolmagan ushbu Kitob goyibga ishonadigan, namozni tokis ado etadigan va biz rizq qilib bergan narsalardan infoq-ehson qiladigan taqvoli kishilar uchun rahbar yolboshchidir. 4. Ular sizga nozil qilingan va sizdan ilgari tushirilgan narsalarga (dinlarga) iymon keltiradilar va oxirat kuniga aniq ishonadilar. 5. Parvardigorlari tarafidan hidoyat topganlar ana oshalardir va najot topguvchilar ham ularning ozidir.
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 3 I z o h. Bu oyatlarda Alloh taolo mominlarniig sifatlarini bayon qildi. Endi ortadagi farq aniq bolishi uchun kofirlarni sifatlashga otiladi. 6. Kufr yolini tutgan kimsalar esa xoh (Alloh azobidan) qorqiting, xoh qorqitmang, ularga barobardir iymon keltirmaydilar. 7. Alloh ularning dillarini va quloqlarini muhrlab qoygan. Kozlarini esa parda qoplab olgan. Ular uchun buyuk azob bordir. I z o h. Bundan bizga Islom dini nazarida momin kim-u, kofir kim ekanligi malum boladi. Yani, goyibga (Alloh, farishtalar. borligiga) ishonadigan, namozni tola-tokis ado etadigan, Tangri bergan nematlardan boshqalarga ehson yaxshilik qiladigan, Quron va undan oldin kelgan boshqa ilohiy kitoblarga iymon keltiradigan va bu dunyodan boshqa yana bir dunyo oxirat borligiga ishonadigan taqvoli (haromdan parhez qiluvchi) kishilargina mominlar ekan. Kimda mazkur sifatlar topilmas ekan, u kofir boladi. Shu orinda bizda yoyilgan bir aqida ilgari momin-musulmonlar yashab otgan vatanda istiqomat qiladiganlarning barcha avlodlari momin-musulmon degan aqida notogri ekanligi malum boladi. Demak, har bir kishining momin yo kofirligi uning iymon-etiqodi va amalda qiladigan ishiga qarab belgilanishi lozim ekan. Endi munofiqlar qanday kimsalar ekanini quyidagi oyatlardan bilib olamiz. 8. Odamlar orasida shunday kimsalar ham borki, ozlari momin bolmaganlari holda Allohga va oxirat kuniga iymon keltirdik, deydilar. 9. Ular Allohni va iymonli kishilarni aldamoqchi boladilar va ozlari sezmaganlari holda faqat ozlarinigina aldaydilar. 10. Ularning dillarida maraz bor edi, bas Alloh marazlarini yanada ziyoda qildi. Ular uchun qilgan yolgonlari sabab alamli azob bordir. 11. Ularga: Yer yuzida buzgunchilik qilmanglar, deyilsa, Biz isloh qiluvchilarmiz, deydilar. 12. Ogoh bolingizkim, ular albatta buzgunchilardir, lekin ozlari buni sezmaydilar. 13. Ularga: Mana bu kishilardek iymon keltiringlar, deyilsa, Shu pastkashlarga oxshab momin bolamizmi? deydilar. Ogoh bolingizkim, ularning ozlari tuban kimsalardir, lekin buni bilmaydilar. I z o h . Islomni qabul qilgan zotlarning kopchiligi kambagal-faqir kishilar va hatto Suhayb, Bilol kabi qullar edilar. Munofiqlar ozlaricha: Mana shu zoti pastlarga oxshab momin bolamizmi? deyishar edi. 14. Iymon keltirgan zotlarga yoliqqanlarida: Biz ham iymon keltirdik, deydilar. Ozlarining shaytonlari (boshliqlari) bilan xoli qolganda esa: Biz albatta sizlar bilan birgamiz, faqat (ularning ustidan) kulmoqdamiz, xolos, deyishadi.
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 4 15. Alloh ularning ustidan kuladi va oz tugyonlarida adashib-uloqib yurishlarini davomli qiladi. 16. Ular haq yolning orniga zalolatni sotib olgan kimsalar bolib, bu savdolarida foyda qilmadilar va togri yolga yuruvchilardan bolmadilar. 17. Ular misoli bir ot (mashala) yoquvchiga oxshaydilar. Endi olov atrofini yoritganida Alloh yoruglikni ketkazib, ularni hech narsani korolmaydigan holda zulmatlarda qoldiradi. 18. (Ular) kar, soqov, kordurlar, demak (yollaridan) qaytmaydilar. 19. Yoki ular chaqmoq, momoguldurak, qoronguliklar bilan osmondan quyayotgan yomgir ostida yashindan qorqqanlaridan panjalarini quloqlariga tiqib olgan hollarida olim halokatdan qochmoqchi bolib turgan kimsalar kabidirlar. Alloh esa kofirlarni orab olguvchidir. 20. Yashin kozlarini kor qilgudek boladi. U (atrofini) yoritganida yurib oladilar, ochganida turib qoladilar. Agar Alloh xohlasa quloq va kozlarini yoq qilgan bolur edi. Shubhasiz, Alloh har narsaga qodirdir. 21. Ey insonlar, sizlarni va sizlardan ilgari otganlarni taqvo egalari bolishingiz uchun yaratgan Parvardigoringizga ibodat qilingiz. 22. U zot sizlar uchun Yerni qarorgoh, osmonni tom qilib qoydi va osmondan suv tushirib, uning yordamida sizlarga rizq bolsin, deb mevalar chiqardi. Bas, bilib turib ozgalarni Allohga tenglashtirmang. 23. Agar biz bandamizga tushirgan narsadan (Qurondan) shak-shubhada bolsangiz, u holda shunga oxshagan birgina sura keltiring va Allohdan ozga guvohlaringizni chaqiring agar rostgoy bolsangiz. 24. Endi agar bunday qilolmasangiz hargiz qilolmaysiz ham u holda odamlar va toshlar otin boladigan, kofirlar uchun tayyorlab qoyilgan dozaxdan qorqing. I z o h. Kufr ahli uchun tayyorlab qoyilgan dozax zikr qilingandan keyin ahli iymon uchun mukofot qilib beriladigan jannat tariflanadi. Zotan Quronning uslubi shunday: yomon bilan yaxshi, dozax bilan jannat, rohat bilan azob, xitob bilan itob (tanbeh) aksari hollarda yonma-yon zikr etiladi. 25. Iymon keltirib, yaxshi amallar qilgan zotlarga xushxabar beringki, ular uchun ostlaridan daryolar oqib turuvchi boglar bor. Qachon osha boglarning biror mevasidan bahramand bolsalar, Ilgari tatib korgan narsamiz-ku, deyishadi. Zero ularga surati bir-biriga oxshash mevalar beriladi. Va ular uchun jannatda pokiza juftlar bordir. U zotlar jannatda abadiy qolajaklar. I z o h. Bu oyatda dunyo baxt-saodati bilan oxiratdagi jannatning farqi ifodalangan: ehtimol, bu dunyoda ham jannatdek boglarda turli noz-nematlardan bahramand bolib,
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 5 pokiza umr yoldoshlari bilan baxtiyor umr kechirayotgan kishilar kam emasdir. Lekin bu baxtli hayotning birgina nuqsoni borki, u ham bolsa bir kuni tugab qolishidir. Jannatning fazilatlaridan biri uning boqiyligidir. Faqat bu boqiy hayotga yetish uchun foniy dunyoda iymon-etiqod bilan yaxshi amallar qilib yashash shartdir. 26-27. Alloh chivin yoki undan-da haqir narsalar haqida masal aytishdan hech tortinmaydi. Iymonli kishilar uning (masalning) haqiqatan Parvardigorlari tarafidan ekanini biladilar. Kofirlar esa: Buni misol qilish bilan Alloh nima demoqchi? deydilar. Bu masal sabab (Alloh) koplarni adashtiradi va koplarni haq yolga hidoyat qiladi. Bu masal sabab faqat Allohning aniq korsatmalarini buzadigan, U boglanishiga buyurgan narsalarni uzadigan va yer yuzida buzgunchilik qilib yuradigan fosiq kimsalarnigina adashtiradi. Ular, shubhasiz, ziyon korguvchilardir. I z o h. Quronda asalari, chivin, orgimchak, chumoli kabi mayda jonivorlarning ibratli tomonlarini korsatib beradigan masallar kelganida, bazi birovlar: Bu kitob ilohiy kitob bolganida bunday mayda-chuyda hasharotlar haqida gapirilmagan bolardi, deyishdi. Shunda Tangri taolo osha hasharotlarni yaratishga uyalmagani, binobarin ularni misol qilishdan ham hech qachon or qilmasligini bayon etib, mazkur oyatlarni nozil qildi. Allohning aniq korsatmalari Muhammad paygambarning kelishi va unga iymon keltirish lozimligi Tavrot, Injil va boshqa samoviy kitoblarda ham aniq korsatilgan edi. U boglanishiga buyurgan narsalar ota-onaga oq bolmasdan ularning rizoligini olish, qarindosh-urugchilik rishtalarini mahkam tutish va boshqa momin-musulmonlar bilan mehr-oqibatli bolish kabilardir. Yer yuzida buzgunchilik qilib yurish – odamlar orasida fitna-fasod qozgash, iymon-etiqod yollariga tosqinlik qilish va boshqa buzuq ishlar bilan mashgul bolish, degan manoni anglatadi. 28. Olik tanangizga jon bergan, keyin olim beradigan, songra yana tiriltirganidan keyin Oziga qaytajagingiz Allohni qanday inkor qilasiz-a? 29. U shunday zotki, siz uchun Yerdagi barcha narsani yaratdi. Songra samoga yuzlandi-da, ularni yetti osmon qilib tikladi. U hamma narsani bilguvchidir. 30. Eslang, (ey Muhammad), Parvardigoringiz farishtalarga: Men Yerda (Odamni) xalifa qilmoqchiman, deganida ular aytdilar: U yerda buzgunchilik qiladigan, qonlar tokadigan kimsani (xalifa) qilasanmi? Holbuki, biz hamdu sano aytish bilan Seni uluglaymiz va Sening nomingni mudom pok tutamiz. (Alloh) aytdi: Men sizlar bilmagan narsalarni bilaman. 31. Va U zot Odamga barcha narsalarning ismlarini orgatdi. Songra ularni farishtalarga robaro qilib dedi: Agar xalifalikka biz haqdormiz, degan sozlaringiz rost bolsa, mana bu narsalarning ismlarini Menga bildiring! 32. Ular aytdilar: Ey pok Parvardigor, biz faqat Sen bildirgan narsalarnigina bilamiz. Albatta, Sen ozing ilmu hikmat sohibisan. 33. (Alloh); Ey Odam, bularga u narsalarning ismlarini bildir, dedi. (Odam)
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 6 ularga barcha narsalarning ismlarini bildirganidan keyin (Alloh) aytdi: Sizlarga, Men Yeru-osmonlarning sirlarini va sizlar oshkor qilgan va yashirgan narsalarni bilaman, demaganmidim? 34. Eslang, (ey Muhammad), Biz farishtalarga Odamga tazim qiling deyishimiz bilan sajdaga egildilar. Faqat Iblis kibr va or qilib kofirlardan boldi. 35. Va aytdik: Ey Odam, siz juftingiz bilan jannatni maskan tuting va undan xohlagan joylaringizda bemalol taomlaning. Faqat mana bu daraxtga yaqinlashmangki, u holda zolimlardan bolib qolasiz. 36. Bas, ularni shayton yoldan ozdirib, maskanlaridan chiqardi va aytdik: Tushingiz (jannatdan yerga)! (Sizlar) bir-biringizga dushmansiz. Endi malum vaqtgacha (ajallaringiz yetguncha) Yerda maskan tutib yashaysiz. 37. Keyin, Odam Parvardigor tarafidan bir necha sozlar (farmonlar) qabul qilib olganidan song Alloh uning tavbasini qabul qildi. Albatta U tavbalarni qabul qilguvchi mehribon zotdir. 38. U joydan (jannatdan) hammangiz tushing, dedik. Bas, sizlarga Men tarafdan hidoyat kelganida, shu haq yolga ergashgan kishilarga xavfu xatar yoq va ular gamgin bolmaydilar. 39. Oyatlarimizni inkor qilib, yolgon degan kimsalar esa dozax egalari bolib, unda abadiy qolajaklar. I z o h . Yuqoridagi oyatlardan bizga Odamzod Tangrining Yerdagi sir-asrorini biladigan xalifasi ekani va hatto begunoh farishtalar ham unga tazim qilishlari malum bolgani kabi Shaytonning soziga kirish uni jannatdan mahrum qilgani, endi Yerda tinch, osoyishta yashash uchun shaytoni lainning vasvasalariga uchmaslik zarurligi uqtiriladi. Endi, Odamzodning koinotdagi eng aziz va mukarram zot ekani bayon qilinganidan keyin soz bani Isroil (Isroil Yaqub paygambarning nomlaridan biri, bani Isroil Isroil bolalari deyilganda yahudiylar tushuniladi) haqida ketadi. Ularning kim ekanliklari, qilmishlari va topajak oqibatlari haqidagi batafsil hikoyada (40-141- oyatlar) aql egalari uchun ibratlar bordir. 40. Ey bani Isroil, sizlarga inom qilgan nematimni eslang va Menga bergan vada ahdga vafo qiling. Shunda Men ham ahdga vafo qilaman. Va mendangina qorqinglar. 41. Sizlardagi narsani (Tavrotni) tasdiq etgan holda nozil qilgan narsam (Quronga) iymon keltiringiz. Uni birinchi inkor qiluvchilardan bolmangiz. Va oyatlarimni qiymati oz narsalarga almashtirmanglar va Mendangina ehtiyot bolinglar. 42. Haqni botilga aralashtirmanglar va bilgan holingizda haqni berkitmanglar. 43. Namozni tokis ado qiling, zakotni bering va ruku qilguvchilar bilan birga
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 7 ruku qiling. 44. Odamlarni yaxshilikka chorlab, ozlaringizni unutasizlarmi? Holbuki, ozlaringiz kitob (Tavrot) tilovat qilasizlar. Aqlingizni yurgizmaysizlarmi? 45-46. Sabr va salot (namoz oqish) bilan madad soranglar. Albatta u (namoz oqish) ogir ishdir. Magar ozlarining Parvardigorlariga robaro bolishlarini va shubhasiz, unga qaytajaklarini biladigan shikastanafs zotlarga (ogir emasdir). 47. Ey bani Isroil, sizlarga inom qilgan nematimni va sizlarni butun olamdan afzal qilgan paytimni eslanglar! 48. Birov birov tomonidan hech narsa otay olmaydigan, hech kimdan oqlov qabul qilinmaydigan va (gunohlari uchun) evaz ham olinmaydigan yordam berilmaydigan Kundan qorqinglar! 49. Sizlarni ogir azoblar bilan qiynagan, ogillaringizni soyib, xotinlaringizni tirik qoldirayotgan Firavn odamlaridan qutqarganimizni eslanglar. Ana osha ishlarda Parvardigoringiz tomonidan buyuk sinov bordir. 50. Dengizni ortasidan bolib sizlarni qutqarib, koz ongingizda Firavn odamlarini garq qilganimizni eslanglar. 51. Muso bilan qirq kechaga vadalashganimiz, u (bizning huzurimizga) ketganidan keyin sizlar ozingizga zulm qilgan holingizda buzoqqa ibodat qilganingizni eslanglar. 52. Songra, osha ishlardan keyin ham shukr qilishingiz uchun sizlarni afv etgandik. 53. Sizlar haq yolni topishingiz uchun Musoga kitob va Furqonni (yani Tavrotni) berganimizni eslanglar. 54. Musoning oz qavmiga aytgan gaplarini eslang: Qavmim, sizlar buzoqqa ibodat qilish bilan ozingizga zulm qildingiz. Endi ozingizni (bir-biringizni) oldirish bilan sizni bor qilguvchi zotga tavba qilasiz. Bor qilguvchi zot nazdida mana shu (qatl) sizlar uchun xayrliroqdir. Bas, Alloh taolo tavbangizni qabul qildi, albatta U kechirimli, mehribondir. 55. Ey bani Isroil, eslang: Ey Muso, Allohni ochiq-ravshan kormagunimizcha hargiz senga ishonmaymiz, deyishingiz bilan qarab turgan holingizda sizlarni chaqmoq urdi. 56. Songra shukr qilishingiz uchun olganingizdan keyin tiriltirdik. 57. Va bulutni ustingizga soyabon qildik va osmondan shirinlik va bedanalar yogdirib, Sizlarga rizq qilib bergan pok narsalardan yenglar, (dedik). (Bani Isroil) Bizga zulm qilmadilar, balki ozlariga zulm qilguvchi boldilar.
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 8 58. Ushbu qishloqqa (Quddusga) kiringlar-da, undan xohlagan joylaringizda yeb-ichinglar. Darvozadan sajda qilgan holingizda kiringlar va afv et denglar, biz xatolaringizni magfirat qilamiz va yaxshilik egalariga ziyoda nematlar ato qilamiz, deganimiznn eslanglar. 59. Shunda zolim kimsalar ularga aytilgan sozdan boshqa sozni almashtirib aytdilar. Bas, qilgan isyonlari oqibatida bu zolimlar ustiga Biz osmondan balo yogdirdik. 60. Eslang (ey bani Isroil), Muso oz qavmi uchun suv tilaganida: Asoingni toshga urgin, dedik. Bas, undan on ikki chashma otilib chiqdi har bir qabilaga (ular on ikki urug edilar) oz suvi malum boldi. Alloh bergan rizqdan yeb-ichinglar, Yer yuzida buzgunchilik jinoyatlarini qilmanglar. 61. Eslang: Ey Muso, bir xil taomga hech qanoat qila olmayapmiz. Parvardigoringga duo qil, bizga yerda unib-osadigan sabzavotlardan, bodring, sarimsoq, mosh, piyozga oxshagan osimliklardan chiqarib bersin, deganingizda, u: Yaxshi narsani past narsaga almashtirishni istaysizlarmi? Qaysi shaharga tushsangizlar soragan narsalaringiz turibdi-ku? dedi. (Noshukrliklari sabab) ularga xorlik va miskinlik yozib qoyildi va Allohning gazabiga duchor boldilar. Bunga sabab ularning Alloh oyatlarini inkor qilganlari va Paygambarlarni nohaq qatl qilganlaridir. Bunga sabab itoat qilmay tajovuzkor bolganlaridir. 62. Albatta, iymon keltirgan zotlar, yahudiy bolganlar, nasroniylar va sobiiylar (farishtalarga siginuvchilar) (ulardan) qaysilari (avval qaysi dinda bolganlaridan qati nazar, iymonga kelib, yolgiz) Allohga, oxirat kuniga ishonsa va yaxshi amallar qilsa, oshalarga Parvardigorlari huzurida ajr bordir va ular uchun xavfu xatar, gam-anduh yoqdir. 63. Eslang (ey bani Isroil), biz ahdu paymoningizni olgandik va ustingizda Tur togini kotarib turib, Keltirgan narsamizni (Tavrotni) mahkam ushlang va undagi bor narsani yodingizda tuting shoyad taqvo egalaridan bolsangiz, degandik. 64. Keyin osha ahdu paymondan keyin yuz ogirdingiz. Agar sizlarga Allohning fazlu karami bolmaganda edi, ziyon korguvchilardan bolib qolar edingiz. 65. Orangizdan shanba kunida haddan oshgan kimsalarni bildingiz. Bas, Biz ularga: Badbaxt maymunlarga aylaningiz, dedik. 66. Biz bu uqubatni osha vaqt va keyingi davrlar uchun ibrat, taqvoli kishilar uchun maviza (nasihat) qildik. I z o h . Yahudiylarga shanba kuni baliq ovlash man qilingan edi. Ulardan bazilari shanba kunlari baliqlarni qamab, qorongi tushishi bilan tutib oladigan boldilar. Mana shu jinoyatlari ozlari uchun ulug kun hisoblangan shanba kunida haddan oshganlari sababli mazkur jazoga mustahiq boldilar.
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 9 67. Eslang! Muso oz qavmiga: Alloh bir sigir soyishlaringni buyurdi, deganida, ular: Ustimizdan kulyapsanmi? dedilar. (Muso) dedi: Unday johillardan bolib qolishdan Alloh panoh berishini sorayman. 68. Ular dedilar: Parvardigoringga duo qil, uning qandayligini bayon qilsin. (Muso) dedi: U zotning aytishicha, u qari ham, yosh gunajin ham bolmagan orta bir sigirdir. Endi farmonni ado etinglar. 69. Ular dedilar: Parvardigoringga duo qil. Uning rangini bayon qilsin. (Muso) aytdi: U zotning aytishicha, u ochiq-mallarang sigir bolib, korganlarning kongli chog boladi. 70. Ular aytdilar: Parvardigoringga duo qil, uning qandayligini bayon qilsin, bu mol bizga ishtibohli bolib holdi. InshoAlloh, endi yolimizni topib olamiz. 71. (Muso) aytdi: U zotning aytishicha, u shunday sigirki, xor bolib yer haydamaydi, u bilan (suv tashib) ekin sugormaydilar, aybu nuqsonsiz, unda oz rangidan boshqa rang-boyoq ham yoq. Ular: Endi haqiqatni aytding, dedilar-da, uzoq mashaqqatlar chekib (osha aytilgan sifatlarga ega bolgan sigirni topib) soydilar. I z o h . Mazkur oyatlar mazmunidan bir hikmatni anglash mumkin: odam birovga ishonib etiqod qoyganidan keyin uning amr-farmonini darhol bajarishi lozim. Aks holda uning oziga zarar bolishi mumkin. Yuqoridagi oyatlarda zikr qilingan kishilar ketma-ket bergan savollari natijasida shunday sifatli sigir soyshi lozim boldiki, ular bunday sigirni izlab topish uchun ozmuncha qiynalmadilar. Oxiri topganlarida uning egasi bolgan kampir sigiri uchun juda qimmat narx osha sigirning terisi tola tilla talab qildi va ular bu narxga konishga majbur boldilar. Agar farmon bolishi bilan darhol bir sigirni olib qurbon qilganlarida ozlariga oson bolar edi. 7273. Eslang (ey bani Isroil), bir jonni oldirib qoyib, uning qotili kim ekani haqida janjallashib qolganingizda holbuki, Alloh yashirgan narsalaringizni yuzaga chiqarguvchidir uni (maqtulni) soyilgan sigirning bir bolagi bilan uringlar, degandik. Alloh oliklarni shu tariqa tiriltiradi va sizlarga fikr qilishingiz uchun oz oyatlarini korsatadi. I z o h . Darhaqiqat, shunday qilishgach, haligi jasadga jon kirib, ozining qotili kim ekanligini aytadi. 74. Songra shunday mojizalarni korgandan keyin ham dillaringiz qotdi. Bas, u dillar tosh kabidir yoki undan-da qattiqroqdir. Zero, shunday toshlar borki, ulardan daryolar otilib chiqadi, yana shundaylari borki, yorilib, ichidan suv chiqadi, yana shundaylari ham borki, Allohdan qorqqanidan pastga qulaydi. Alloh qilayotgan amallaringdan gofil emasdir. 75. Ularning iymonga kelishlariga orzumand bolasizmi (ey mominlar)? Holbuki ulardan bir guruhi Allohning kalomini eshitadilar, songra, uni anglab yetganlaridan keyin bilib turib ozgartiradilar.
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 10 76. Ular iymonli kishilarga yoliqqanlarida: Iymon keltirdik, deydilar. Bir-birovlari bilan yolgiz qolganlarida esa: Ularga (musulmonlarga) Alloh sizlarga ochgan narsa haqida gapiryapsizlarmi? Osha hujjat bilan Parvardigoringizning huzurida hujjatlashishlari uchun-a? Aqlingizni ishlatmaysizmi? deyishadi. I z o h. Yani, musulmonlarga Tavrot kitobida kelgan Muhammad paygambar haqidagi gaplarni gapiryapsizmi? Bu axir oxiratda ozingizning zararingizga hujjat boladi-ku? deyishdi. 77. Alloh, shubxasiz, ularning yashirgan narsalarini ham, oshkor qilgan narsalarini ham bilguvchi ekanini bilmaydilarmi? 78. Ularning ichida kitobdan bexabar, faqat xom xayollarnigina biladigan omiylari ham borki, ular faqat gumon qiladilar, xolos. 79. Oz qollari bilan kitob yozib, songra ozgina qiymatga sotish uchun: Bu kitob Alloh huzuridan keldi, deydigan kimsalarga halokat bolgay, bas, yozgan narsalari ularga xalokat bolgay, topgan foydalari ularga halokat bolgay. 80. Yahudiylar: Bizlarga dozax oti sanoqli kunlardagina tegadi, dedilar. Ularga ayting: (Ey Muhammad), Allohdan ahdu paymon oldingizmi zotan, Alloh hargiz ahdiga xilof kilmaydi yoki Alloh haqida bilmagan narsalaringizni aytyapsizmi? 81. Yoq! Kimda-kim yomonlik kasb qilsa va gunohga oralib qolsa, ana oshalar dozax egalaridir. Ular osha joyda abadiy qolajaklar. 82. Iymon keltirib, yaxshi amallar qilgan zotlar esa jannat egalari bolib, osha joyda abadiy qolguvchilardir. 83. Faqat Allohgagina ibodat qilasizlar, ota-ona, qarindosh-urug, yetim va miskinlarga yaxshilik qilasizlar. Kishilarga chiroyli sozlar sozlangiz va namozni tokis ado qiling, zakotni bering, deb bani Isroildan ahdu paymon olganimizni eslanglar. Keyin esa (ey bani Isroil) ozgina kishidan tashqari hammangiz yuz ogirgan holda ketdingiz. 84. Eslang, Bir-biringizning qoningizni tokmaysiz, bir-birovlaringizni diyorlaringizdan haydamaysiz, deb ahdu paymoningizni olgandik, songra (Islom kelgan davrda) ozingiz guvoh bolganingiz holda bunga iqror bolgandingiz. 85. Keyin esa sizlarning ozingiz bir-biringizni oldirmoqdasiz, oz toifangizdan bolgan bir guruhni diyorlaridan haydab, ularning ustida gunox va zulm bilan bir-biringizga hamkorlik qilmoqdasiz. Agar ular sizlarga asir holda kelishsa, tovon tolab qutqarib ham olasiz. Holbuki, ularni xaydash sizlarga harom qilingan edi. Yo kitobning (Tavrotning) bir qismiga ishonib, bir qismini inkor qilasizmi? Oralaringdan kim bu ishni qilsa, uning jazosi bu dunyoda rasvo
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 11 bolish, qiyomat kunidan esa qattiq azobga duchor qilinadilar. Alloh qilayotgan ishlaringdan gofil emasdir. 86. Ana oshalar oxirat orniga dunyo hayotini sotib olgan kimsalardir. Bas, azoblari yengillatilmaydi va ularga yordam ham berilmaydi. I z o h . Yahudiy qabilalaridan Banu Qurayza Avs nomli arab qabilasi bilan, Banu Nazr degan yahudiy qabilasi esa Avsning dushmani bolgan Hazraj deb ataladigan arab qabilasi bilan ittifoqdosh edi. Qachon Avs bilan Hazraj ortasida urush bolsa, yahudiylar ham ittifoqdoshlari bilan birga urushga chiqib, oz dindoshlarining qonini tokib, mol-mulklarini talashar edi. Holbuki, dindoshlar bir-biri bilan urushib, qon tokishlari Tavrotda harom qilingandir. Endi, urush toxtaganidan keyin esa bir qabilaga ittifoqdosh bolgan yahudiylar ikkinchi qabilaga ittifoqdosh bolgan yahudiylardan asir tushganlar bolsa tovon tolab qutqarib ham olardilar. Shuning uchun yuqoridagi oyatda: Yo kitobning (Tavrotning) bir qismiga ishonib, bir qismini inkor qilasizmi? deyildi. 87. Albatta Biz Musoga kitob ato etdik. Undan keyin ham paygambarlar yubordik. Iyso binni Maryamga hujjatlar berdik va uni Ruhul-quds (Jabroil) ila quvvatlantirdik. Har qachon bir Paygambar sizlarga yoqmaydigan narsa (oyatlar) bilan kelsa, birovini yolgonchi deb, birovini oldiraverasizlarmi? 88. Dilimiz berk, dedilar. Yoq, aksincha, kufrlari sababli ularni Alloh lanatlagan. Bas, kamdan-kamlari iymon keltiradilar. 89. Qachonki ularga Allohning huzuridan ozlarida bor narsani (Tavrotni) tasdiq etuvchi kitob kelganda holbuki, ilgari kofirlarga qarshi osha kitobdan yordam kutardilar bas, qachonki ularga ozlari bilgan narsa kelganda unga kofir boldilar. Kofirlarga Allohning lanati bolgay. 90. Alloh bandalaridan xoxlagan zotga oz fazlu karami bilan (vahiy) yuborishiga qarshi chiqib, Alloh nozil qilgan narsaga kofir bolishlari sababli ular ozlarini eng yaramas narsaga sotdilar. Bas, gazab ustiga gazab bilan qaytdilar. Kofirlar uchun xor qiluvchi azob bordir. 91. Qachon ularga: Alloh nozil qilgan narsaga iymon keltiring, deyilsa, Biz ozimizga nozil qilingan narsaga iymon keltiramiz, deydilar. Va undan keyin kelgan ozlaridagi narsani (Tavrotni) tasdiq etuvchi haq (kitob)ga kofir boladilar. Ayting (Ey Muhammad), Agar momin bolgan bolsangizlar, nima sababdan ilgari Allohning paygambarlarini oldirar edingizlar? 92. Muso sizlarga ochiq xujjatlar keltirganidan keyin ozlaringizga zulm qilgan holingizda uning ketidan buzoqqa sigindingiz? 93. Eslang (ey bani Isroil), biz ahdu paymoningizni olgach, ustingizda Tur togini kotarib turib: Keltirgan narsamizni (dinimizni) mahkam ushlang va quloq soling, deganimizda, Eshitdik va boyinsunmadik, dedilar. Kofirliklari sabab kongillari faqat buzoqqa ibodat qilish bilan toladi. Ayting: Agar siz momin bolsangiz, iymoningiz sizlarni muncha yaramas narsalarga buyuradi?
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 12 94. Ayting (ey Muhammad): Agar Alloh huzurida oxirat diyori (jannat) boshqa odamlarsiz faqat sizlarniki bolsa, u holda rostgoy bolsangizlar, olishni orzu qilinglar! 95. Qilgan kirdikorlari sababli hargiz uni (olimni) orzu qilolmaydilar. Alloh zolimlarni bilguvchidir. 96. Ularning hatto mushriklardan ham hayotga (yashashga) ochkoz kishilar ekanini korasiz, ularning ayrimlari ming yil umr korishni istaydilar. Holbuki, uzun umr uni azobdan uzoqlashtirmaydi. Axir Alloh qilayotgan amallarini korib turguvchidir. 97. Ayting (ey Muhammad): Kim Jabroilga dushmang bolsa, (U Allohga dushmandir). Zero u (Jabroil) Allohning izni bilan qalbingizga ozidan avvalgi kitoblarni tasdiq etadigan va mominlarga hidoyat va xushxabar bolgan Quronni nozil qildi. 98. Kim Allohga va uning farishtalariga, paygambarlariga, Jabroil va Mikoilga dushman bolsa, bas, albatta Alloh (bunday) kofirlarga dushmandir. 99. Haqiqatan Biz sizga ochiq oyatlar nozil qildik. U (oyatlarga) faqat fosiqlargina kofir boladilar. 100. Har qachon biron ahdga ahdlashsalar ulardan bir guruhi buzaveradimi? Haqiqatan ularning kopi iymonsizlardir. 101. Qachon ularga Allohning huzuridan ozlaridagi narsani tasdiq etuvchi Paygambar kelsa, kitob (Tavrot) berilgan kimsalardan bir guruhi Allohning kitobini (Quroni Karimni) hech narsa bilmagandek orqalariga otadilar. 102. Va Sulaymon davridagi shaytonlar (jinlar) aytgan narsalarga ergashadilar. Sulaymon kofir emas edi, balki odamlarga sehr orgatadigan shaytonlar kofir edilar. Va Bobildagi Horut va Morut nomli farishtalarga tushirilgan narsalarga ergashadilar. Holbuki, u farishtalar: Biz faqatgina fitnamiz (yani odamlarni aldab imtihon qilish uchun yuborilganmiz), bas, (biz aytgan narsalarni qilib) kofir bolib qolma, demasdan turib hech kimga hech narsa orgatmas edilar. Va oshalardan (Horut va Morutdan) er-xotinning ortasini buzadigan narsalar organadilar. (Lekin) ular (yahudiylar) Allohning iznisiz hech kimga zarar yetkaza olmaydilar. Va hech foydasiz, bilaks zararli narsalarni organadilar. Axir (Allohning kitobi orniga sehrni) almashgan kimsalarga oxiratda hech qanday nasiba yoq ekanini bilgan edilar-ku. Jonlarini naqadar yomon narsaga (yani oxiratdagi mahrumlikka) sotganlarini bilsalar edi. 103. Agar ular iymonga kelib Allohdan qorqsalar, Alloh tarafidan boladigan savob albatta yaxshiroq bolishini bilsalar edi. I z o h . Farishtalar odamlarga sehr orgatishlarining oz hikmati bor. Rivoyat qilishlaricha, osha davrda sehrgarlik juda rivojlangan ekan. Sehrgarlar kopayib,
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 13 ularning ayrimlari hatto ozlarini paygambar deb elon qilishgacha boradi. Shunda Tangri taolo ikki farishtasini yuboradi. Ular odamlarga turli sehrlarni orgatishib, sehrgarlik organish mumkin bolgan narsa ekani, paygambarlik esa yolgiz Tangri tarafidan berilishini anglatadilar. 104. Ey mominlar, Roino demang. Unzurno denglar. I z o h. Arab tilida har ikki soz Bizga boqqin, qaragin degan manoni anglatadi. Paygambar alayhis-salom Quron oyatlarini tilovat qilib berayotganlarida, mominlar u kishiga: Bizlarning holimizni rioya qilgin va oyatlarni shoshmasdan qayta-qayta oqigin, degan manoda Roino der edilar. Lekin yahudiylar roino sozining rioya qilmoq, boqmoq degan ozakdan chiqqanini bilganlari holda kongillari buzuqligi sababli ruunat yengiltak bolmoq degan ozakdan chiqadigan sozga oxshatib talaffuz qildilar. Shuning uchun Alloh taolo mominlarga bu sozni ishlatmaslikni amr qildi. Va (Allohning amr-nahiy-farmon-taqiqlariga) quloq soling! Kofirlar uchun alamli azob bor. 105. Na axli kitoblar (yahudiy va nasroniylar) dan bolgan kofirlar va na mushriklar sizga Parvardigoringiz tarafidan bir yaxshilik (yani vahiy) tushishini istamaydilar. Alloh esa rahmat-marhamatini ozi xohlagan kishilarga xos qilib beradi. Alloh buyuk fazlu karam sohibidir. 106. (Ey Muhammad), biron oyatni bekor qilsak yoki yodingizdan chiqarsak, undan yaxshirogini yoki oshaning mislini keltiramiz. Alloh har narsaga qodir zot ekanini bilmadingizmi? 107. Yeru osmonlar yolgiz Allohning mulki ekanini va sizlar uchun Allohdan ozga biron dost yo yordam berguvchi yoq ekanini bilmadingizmi? 108. Yoki Paygambaringizdan, ilgari Musodan soralgan narsalarni sorashni istaysizmi (ey mominlar)? Kim iymonga kufrni almashtirsa, albatta togri yoldan adashadi. 109. Ahli kitoblarning kopchiligi sizlarni, iymonli bolganingizdan keyin (yani hozir), ularning ozlariga ham haqiqat ochiq ravshan bolganidan keyin hasad qilganlari sababli kufrga qaytarishni istaydi. Bas, Allohning farmoni kelgunicha ularni afv qiling va kechiring. Albatta, Alloh har narsaga qodirdir. 110. Namozni tokis ado qiling va zakotni bering! Ozingiz uchun nima yaxshilik qilgan bolsangiz, uni Alloh huzurida topajaksiz. Shubhasiz Alloh qilgan amallaringizni korib turguvchidir. 111. Jannatga faqat yahudiy yoki nasroniy bolganlar kiradi, deyishdi. (Yani yahudiylar: Biz kiramiz, deyishsa, nasroniylar: Biz kiramiz, deyishdi.) Bu ularning xom xayollaridir. Ayting (ey Muhammad): Agar rostgoy bolsangiz, hujjat keltiring! 112. Yoq, kim yaxshilik qilgan holida ozini Allohga topshirsa, uning uchun
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 14 Alloh huzurida ajr bor va ular uchun xavfu xatar yoq va ular gamgin bolmaydilar. 113. Yahudiylar: Nasroniylar haq emaslar, deyishdi. Nasroniylar: Yahudiylar haq emaslar, deyishdi. Holbuki ular (yani yahudiylar ham, nasroniylar ham) kitob (yani Tavrot, Injil) tilovat qiladilar, shuningdek, bilmaydigan kimsalar ularning gapiga oxshash gap aytdilar. I z o h . Yani Makkadagi mushriklar: Muhammad haq emas, deyishdi. Bas, ularning ozaro ixtilof qilib otgan narsalari haqida Alloh qiyomat kunida hukm qiladi. 114. Allohning masjidlarini ularda Alloh ismi zikr qilinishidan tosadigan va ularni xarob qilish harakatida yuradigan kimsalardan ham zolimroq kim bor? Axir bu kimsalar uchun unday joylarga faqat qorqqan hollarda kirish joiz edi-ku. Ular uchun bu dunyoda rasvolik, oxiratda esa buyuk azob bordir. 115. Mashriq ham, magrib ham Allohnikidir. Bas, qay tarafga yuz bursangiz, osha joy Allohning tarafidir. Shubhasiz Alloh (hamma tomonni) qamrab olguvchi bilimdondir. 116. Allohning bolasi bor, dedilar. U zot bularning badgumonidan mutlaqo pokdir. Balki yer va osmonlardagi narsalar u zotga tegishlidirki, hammasi unga boyinsunadi. 117. (U) yeru osmonlarni paydo qilguvchidir. Biror ishni hukm qilsa unga faqatgina Bol deydi, xolos. Bas, u ish boladi. 118. Bilmaydigan kimsalar: Alloh bizga gapirsa edi yoki biror alomat kelsa edi, deydilar. Ulardan ilgarigilar ham ularniig gaplariga oxshash gaplarni aytishgan edi. Dillari bir-biriga oxshaydi. Biz aniq ishonadigan qavm uchun oyatlarni aniq bayon qildik. 119. Albatta Biz sizni haq (din) bilan xushxabar eltguvchi va ogoxlantiruvchi qilib yubordik. Dozaxilar xususida siz masul emassiz. 120. Yahudiy va nasroniylar ularning diniga kirmaguningizcha hargiz sizdan rozi bolmaydilar. Ayting: Allohning yoligina haqiqiy yoldir. Qasamki, agar sizga qelgan haqiqiy bilimdan keyin ularning nafs-havolariga ergashsangiz, Alloh tarafidan sizga na bir dost va na bir yordam berguvchi bolmaydi. 121. Biz kitob (yani Tavrot, Injil) ato etgan zotlar orasida uni togri tilovat qiladigan kishilar ham bordirki, ana oshalar (Quronga) iymon keltirurlar. Va kimda-kim unga (Quronga) kofir bolsa, oshalar ziyon korguvchilardir. 122. Ey bani Isroil, sizlarga inom qilgan nematimni va sizlarni butun olamga afzal qilgan paytimni eslang.
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 15 123. Va birov birov tomonidan hech narsa otay olmaydigan va hech kimdan evaz qabul qilinmaydigan, oqlov foyda bermaydigan va hech kimga yordam ham berilmaydigan kundan qorqing! 124. Eslang: Ibrohimni Parvardigori bir necha sozlar bilan imtihon qilganida, ularni benuqson holda ado etdi. Shunda (Alloh taolo): Albatta Men seni odamlarga imom qilguvchidirman, dedi. Zurriyotimni ham-a? – deb soradi u. (Alloh taolo) aytdi: Mening bu ahdim (sening zurriyoting orasidagi) zolim kimsalarga yetmaydi. 125. Eslang: Baytullohni odamlar uchun ziyoratgoh va tinch joy qildik va Ibrohimning (Kabatullohni bino qilayotgan vaqtida) turgan ornini namozgoh qilib oling, (dedik) va Ibrohim bilan Ismoilga: Mening baytimni tavof qilguvchilar, osha yerda ibodat qilib turuvchilar, ruku uchun pok tuting, deb buyurdik. 126. Eslang: Ibrohim: Ey Parvardigor, bu shaharni tinch shahar qilgin va uning ahllaridan Allohga va oxirat kuniga ishonuvchilarini turli mevalar bilan rizqlantirgin, deganida, Alloh taolo: Kofirlarini ham bir oz foydalantirib, songra dozax azobiga duchor qilamanki, bu eng yomon oqibatdir, dedi. 127. Eslang: Ibrohim Ismoil bilan birgalikda Baytullohning poydevorini kotarib (dedilar); Parvardigoro, bizdan (ushbu qilgan amalimizni) ozing qabul ayla. Shubhasiz, sen eshitguvchi, bilguvchisan! 128. Parvardigoro, bizni ozingga boyinsunguvchilardan qilgin va zurriyotimizdan ham ozingga itoat qiladigan kishilar chiqargin. Va bizga (qiladigan) iboratlarimizni orgatgin va tavba-tazarrularimizni qabul et! Shubhasiz, sen tavbalarni qabul qilguvchi, rahmlisan. 129. Parvardigoro, ularning orasiga ozlaridan bolgan, ularga oyatlaringni tilovat qilib beradigan, kitob va hikmatni (Quron va Hadisni) orgatadigan va ularni poklaydigan bir paygambarni yubor! Shubhasiz, sen qudrat va hikmat sohibisan. 130. Ibrohimning dinidan faqat yengiltaklargina yuz ogiradilar. Haqiqatan dunyoda uni tanlab oldik va u oxiratda shubhasiz solih (yaqinlarimizdan)dir. 131. Eslang: Parvardigori Boyinsun! deganida: Butun olamlar egasiga boyinsundim dedi. 132. Ibrohim, u bilan birga Yaqub ham bolalariga shu dinni vasiyat qilib dedilar: Ogillarim, albatta Alloh siz uchun shu dinni tanladi. Bas, musulmon bolgan holingizdagina dunyodan oting! 133. (Ey yahudiylar) yoki Yaqubga olim kelgach, u ogillariga: Mendan keyin nimaga ibodat qilasizlar? deganida: Sening tangring va otalaring Ibrohim, Ismoil va Ishoqlarning tangrisi bolmish yagona Allohga ibodat qilamiz va bizlar faqat Uning ozigagina boyinsunuvchilarmiz, deb javob qilganlariga
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 16 guvoh bolganmisizlar? 134. Ular otib ketgan kishilardir. Ularning qilgan amallari ozlari uchun, sizlarning qilgan amallaringiz ozlaringiz uchundir. Va sizlar ular qilgan amallar uchun masul bolmaysiz. 135. Yahudiy yoki nasroniy boling, hidoyat topasiz, dedilar. (Yani, yahudiylar yahudiy boling, dedi, nasroniylar nasroniy boling, dedi). (Ayting: Ey Muhammad), balki biz haq yoldan toyilmagan, mushriklardan bolmagan Ibrohim diniga ergashamiz. 136. Aytingiz (ey mominlar), Allohga va bizga nozil qilingan kitobga va Ibrohim, Ismoil, Ishoq, Yaqubga va osha urug-avlodga nozil qilingan narsalarga, Muso va Iysoga berilgan narsalarga va barcha paygambarlarga Parvardigor tarafidan berilgan narsalarga ishondik. Biz ulardan birortasini ajratib qoymaymiz va biz u zotga (Alloh taologa) boyinsunuvchilarmiz. 137. Endi agar ular (yani, axli kitoblar) sizlar iymon keltirgan narsalarga iymon keltirsalar, haq yolin topibdilar. Agar yuz ogirsalar, u holda, shubhasiz, sizlarga nisbatan gina va adovatlari bordir. Ularning yomonligidan sizga (ey Muhammad), Allohning ozi yetarlidir. U eshitguvchi, bilguvchidir. 138. Allohning rangi-la (ranginmiz). I z o h . Bu oyatdagi Allohning rangidan murod Allohning dinidir. Zero, xuddi kiyimning ustida rangi koringani kabi momin-musulmonlarda ham din alomatlari korinib turadi. Allohdan ham gozalroq rang berguvchi bormi? Bizlar ungagina ibodat qilguvchilarmiz. 139. Ayting (ey Muhammad), bizning ham, sizning ham Parvardigoringiz bolgan Alloh xususida biz bilan janjallashasizmi? Holbuki, bizning qilgan amalimiz ozimiz uchun, sizning qilgan amalingiz ozingiz uchun-ku? Biz faqat ungagina ixlos qoyuvchilarmiz. 140. Yoki Ibrohim, Ismoil, Ishoq, Yaqub va osha urug-avlod yahudiy yo nasroniy bolgan, deysizmi? Ayting (ey Muhammad): Ularning dinlarini sizlar yaxshiroq bilasizmi yoki Allohmi? Ozi biladigan guvohlikni Allohdan yashirgan kimsadan ham zolimroq odam bormi? Alloh qilayotgan ishlaringdan gofil emas. I z o h. Tavrot va Injilda yuqorida mazkur bolgan Paygambarlarning yahudiy ham, nasroniy ham bolmaganliklari ochiq-ravshan aytilgan ekan. Yahudiylar ham, nasroniylar ham mana shu haqiqatni bilib turib yashirganlari uchun yuqoridagi oyat nozil boldi. 141. Ular otib ketgan kishilardir. Ularning qilgan amallari ozlari uchun, sizlarning qilgan amalingiz ozingiz uchundir va sizlar ular qilgan amallar uchun masul bolmaysiz.
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 17 IKKINCHI JUZ ************************* 142. Odamlardan aqlsizlari: Ular (musulmonlar)ni ilgari qaragan qiblalaridan qanday narsa yuz ogirtirdi? deydilar. Ayting: Mashriq ham, Magrib ham Allohnikidir. U Ozi xohlagan kishilarni haq yolga hidoyat qiladi. I z o h . Musulmonlar Madinaga kelgan dastlabki davrlarda Quddusga qarab namoz oqir edilar. Quddus yahudiylarning qiblasi bolgani uchun musulmonlar ham osha tarafga qarab ibodat qilayotganlaridan ular juda gururlanib yurardilar. Qachonki musulmonlarga Makka tarafga yuzlanib sajda qilish buyurilganda yahudiylar yuqoridagi sozlarni aytdilar. 143. Shuningdek (yani haq yolga hidoyat qilganimiz kabi), sizlarni boshqa odamlar ustida guvoh bolishingiz va paygambar sizlarning ustingizda guvoh bolishi uchun orta (adolatli) bir millat qildik. I z o h . Rivoyatlarga qaraganda, Tangri taolo qiyomat kunida har bir paygambarni oz ummatlari bilan robaro qilib, ulardan: Bu paygambarim sizlarga mening amru farmonlarimni tola yetkazdimi? deb soraganida, ular: Yoq, deb javob qilishar, paygambar esa: Yetkazganman, der ekan. Undan guvoh soralganida: Muqammad alayhis-salom va u zotning ummatlari guvohlarimdir, deydi. Shunda Muhammad paygambarni ummatlari bilan hozir qilinib; Mana bu paygambar oz vazifasini tola ado etganmi? – deb soralganida, ular: Ha, otgan barcha paygambarlar oz elchilik burchlarini tola ado etganlar. Bizga bu haqda paygambarimiz Muhammad alayhis-salom xabar keltirganlar, deyishadi. Shuning uchun mazkur oyatda musulmonlarga qarata: Odamlar ustida guvoh bolasiz, deyildi. Siz ilgari qaragan qiblani Biz faqatgina kim paygambarga ergashib, kim orqasiga qaytib ketishini bilish uchun qilganmiz, xolos. Shubhasiz, bu ogir ish. Magar Alloh hidoyat qilgan zotlargagina (ogir emasdir). Alloh iymonlaringizni (yani, iymon bilan oqigan namozlaringizni) zoe qilguvchi emas. Albatta, Alloh odamlarga mehribon va rahmlidir. I z o h . Arablar uchun Kaba Ibrohim paygambar zamonlaridan buyon muqaddas sanalar edi. Muhammad alayhis-salom Madinaga hijrat qilishidan ilgari musulmonlar mana shu Kabaga yuzlanib ibodat qilardilar. Madinaga kochganidan keyin esa ularning iymonlarini sinash uchun boshqa tarafga Quddusga qarab namoz oqish buyurildi. Hijratning on yettinchi oyida qaytadan Makkaga yuzlanishga amr qilinib quyidagi oyat nozil boldi. 144. Goho yuzingiz samoda kezganini koramiz. Bas, albatta Biz sizni ozingiz rozi bolgan qiblaga buramiz. Yuzingizni Masjid-al-harom (Makka) tomonga buring! (Ey mominlar, sizlar ham) qaerda bolsangizlar, yuzlaringizni uning tarafiga buringiz! Kitob berilgan zotlar albatta buning Parvardigorlari tomonidan (kelgan haq hukm) ekanini biladilar. Alloh ular qilayotgan amallardan gofil emasdir. 145. Qasamki, agar Siz kitob berilgan kimsalarga bor mojizalarni keltirsangiz ham ular qiblangizga boqmaydilar. Siz ham ularning qiblasiga boquvchi
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 18 emassiz. Ular (yahudiy va nasroniylar)ning birovlari birovlarining qiblasiga boquvchi emas. Agar farazan Sizga kelgan bilim (vahiy)dan keyin ham ularning havoyi nafslariga ergashsangiz, u holda shubhasiz zolimlardan bolib qolasiz. 146. Biz kitob ato etgan kimsalar (yahudiy va nasroniylar) Uni (Muhammad paygambarni) oz farzandlarini tanigan kabi taniydilar. (Yani ozlarining ilohiy kitoblarida u haqda oqiganlar.) Va albatta ulardan bir guruhi bilganlari holda haqiqatni berkitadilar. 147. Bu haqiqat (yani qiblaning ozgarishi) Parvardigoringiz tomonidandir. Bas, shubha qilguvchilardan bolmang! 148. Har kimning oz yuzlanadigan tarafi bor. Bas, yaxshi ishlarga shoshilingiz! Qaerda bolmang, Alloh sizlarni (hisob-kitob) uchun keltiradi. Albatta Alloh har narsaga qodirdir. 149. Qaysi tarafdan chiqsangiz, yuzingizni Masjid-al-harom tomonga buring! U shubhasiz Parvardigoringiz (buyurgan) haq (qibla)dir. Va Alloh qilayotgan amallaringizdan gofil emasdir. 150. Qaysi tarafdan chiqsangiz, yuzingizni Masjid-al-harom tomonga buring! Va qaerda bolsangizlar (ey mominlar), yuzlaringizni osha tomonga buring! Toki (ayrim) odamlar uchun sizlarning ustingizda hujjat bolib qolmasin. Lekin ularning ichida zulm qilguvchilar ham borki, sizlar ulardan qorqmangiz. Mendan qorqingiz! Va toki sizlarga nematimni komil qilib berishim va togri yolga hidoyat topishingiz uchun shunday qilingiz. I z o h . Yahudiylar: Nega Muhammad dini boshqa bola turib bizning qiblaga Quddusga qarab ibodat qiladi?, mushrik arablar esa: Muhammad Ibrohimning dinidaman, deb davo qiladi-yu, ozi yahudiylarning qiblasiga qarab namoz oqiydi, demasinlar uchun musulmonlarga qaerda bolsalar ham faqat Masjid-al-harom tomonga yuzlanib namoz oqish buyurildi. 151. Shuningdek, sizlarga ozlaringizdan bolgan, sizlarga Bizning oyatlarimizni tilovat qiladigan, sizlarni poklaydigan, sizlarga Kitob va Hikmatni (Quron va Hadisni) orgatadigan va bilmagan narsalaringizni bildirgan bir paygambar yubordik. 152. Bas, Meni eslangiz, Men ham sizlarni eslayman va Menga shukr qilingiz va Meni inkor qilmangiz! 153. Ey mominlar, sabr qilish va namoz oqish bilan (Mendan) madad soranglar! Albatta Alloh sabr qilguvchilar bilan birgadir. 154. Va Alloh yolida halok bolgan shahidlar haqida: Bular oliklar, demangiz! Yoq, ular tiriklardir, lekin sizlar sszmaysizlar. 155-156. Va albatta sizlarni xavfu xatar, ochlik, molu jon va meva-chevalarni kamaytirish kabi narsalar bilan imtihon qilamiz. Biror musibat kelganda:
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 19 Albatta biz Allohning (bandalarimiz) va albatta biz u zotga qaytguvchilarmiz, deydigan sobirlarga xushxabar bering (ey Muhammad). 157. Ana oshalarga Parvardigorlari tomonidan salovot (magfirat) va rahmat bordur. Ana oshalar haq yolni topguvchilardir. 158. Albatta Safo va Marva Alloh (buyurgan) marosimlardandir. I z o h. Safo va Marva Kaba yaqinidagi ikki tog bolib, Islom kelishidan ilgari ham arablar Kabani tavof qilganda ularning oraligida yetti marta borib kelish (say qilish) odatlari bor edi. Shuning uchun Islom kelganidan keyin musulmonlar haj qilish paytlarida u toglar oraligida say qilishdan tortinganlarida shu oyat nozil boldi. Bas, kim haj yoki umra qilsa, u ikki tog orasida say qilishining gunohi yoqdir. I z o h. Haj qilish har yili Zulhijja oyining 10, 11, 12-kunlari ihrom (maxsus kiyim) bilan Kabani ziyorat qilish, Arafot togida turib tavba-tazarru va duo iltijo qilishdir. Umra qilish yilning xohlagan kunida Kabani ziyorat qilishdir. Imkoni bolgan kishi hayotida bir marta haj qilishi islomda farz bolgan amallardan hisoblanadi. Umra esa sunnat amallaridandir. Va kim oz ixtiyori-la yaxshilikni niyat qilsa, bas, albatta Alloh shukr qilguvchi (taqdirlovchi) va bilguvchidir. I z o h. Yani bir marta haj va umra qilganidan keyin ana shu amallarni ixtiyoriy ravishda qilsa, Alloh uning bu yaxshi amallari uchun munosib mukofotlar ato qiladi. 159. Biz nozil qilgan hujjatlar va hidoyatdan iborat (Muhammadning haq paygambar ekanligi haqidagi) narsalarni odamlarga Kitobda (Tavrotda) ravshan qilib berganimizdan keyin berkitgan kimsalarni shubhasiz Alloh lanatlagay va lanatlovchi zotlar (farishtalar va mominlar) lanatlagaylar. 160. Magar qaysilari tavba qilib, ozlarini onglab, (odamlarga haqiqatni) ochiq aytsalar, bas, ularning tavbalarini qabul qilaman. Va faqat Mengina tavbalarni qabul qilguvchi, rahmlidirman. 161-162. Kufr yoliga kirib, kofir holida olib ketgan kimsalar shubhasiz Allohning va jamiki farishta va odamlarning lanatiga duchor bolgaylar va azoblari yengillatilmagan, rahmat nazaridan bahramand bolmagan hollarida abadiy (jahannamda) qolgaylar. 163. Tangringiz yagona tangridir. U mehribon va rahmli tangridan ozga hech qanday tangri yoqdir. 164. Albatta osmonlar va yerning yaratilishida, kecha va kunduzning almashib turishida, dengizda odamlarga kerakli narsalarni olib yurgan kemalarning (suzishida) va Alloh osmondan tushirgan va u sababli olik yerni tiriltirib, bor jonzotni tarqatib-yoyib yuborgan suv degan nematda va shamollarning yonaltirilishida, osmon va yer orasidagi itoatgoy bulutda (bularning
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 20 hammasida) aqlli kishilar uchun oyat-alomatlar bordir. 165. Odamlar orasida shunday kimsalar borki, ular ozgalarni Allohga teng bilib, ularni Allohni sevgandek sevadilar. Iymonli kishilarning Allohga bolgan muhabbatlari qattiqroqdir. Bunday zolimlar azobga robaro boladigan zamonlarida (qiyomat kunida) butun kuch-qudrat Allohniki bolishini va Allohning azobi qattiq azob ekanini bilsalar edi. 166. U kunda peshvolar ergashuvchilardan tonadilar va hammalari azobni (kozlari bilan) koradilar. (U kunda ularni boglab turadigan) bahonayu sabablar uziladi. 167. Ergashuvchilar: Qaniydi, yana bir karra (yashashning) iloji bolsa-yu, ular bizdan tonganlaridek, biz ham ulardan tonsak, deydilar. Shunday qilib, Alloh taolo ularning qilgan amallarini ozlariga hasrat-nadomat qilib korsatadi va ular jahannamdan chiquvchi bolmaydilar. 168. Ey odamlar, yerdagi halol-pok narsalardan yenglar va shaytonning izidan ergashmanglar! Shubhasiz, u sizlarning ochiq dushmaningizdir. 169. U sizlarni faqat yomonlik va buzuqlikka va Alloh shanida bilmagan narsalaringizni gapirishga buyuradi, xolos. 170. Qachon (mushriklarga): Alloh nozil qilgan hukmlarga boysuningiz, deyilsa, ular: Yoq, biz otalarimizni qanday yolda topgan bolsak, oshanga ergashamiz, deyishadi. Agar otalari hech narsaga aqllari yetmaydigan, togri yolni topolmaydigan bolsalar, ham-a? 171. Kufr yolidagi kimsalarni (haq yolga davat qiluvchi kishining) misoli xuddi faqat ovozi va chaqiriqni eshitadigan hayvonlarga qichqirayotgan kishining misolidir. I z o h. Yani ular xuddi jonivorlar kabi chaqiriq va ovozlarni eshitadilar-u, lekin hech narsani anglamaydilar. Binobarin, ularni haq yolga chorlashning hech foydasi yoq. Ular kar, soqov, kordirlar. Demak, tushunmaydilar. 172. Ey mominlar, sizlarga rizq qilib berganimiz pokiza narsalardan yenglar va agar Allohning Ozigagana ibodat qilguvchi bolsangizlar U zotga shukr qilingiz! 173. U sizlarga faqatgina olaksa, qonni, tongiz goshtini va Allohdan ozgaga atalib soyilgan narsalarnigina harom qildi. Endi kimki zolim va haddan oshmagan holida nochor vaziyatda qolsa gunohkor bolmaydi. Albatta Alloh magfirat qilguvchi, rahmlidir. I z o h. Birov butkul ilojsiz qolganda harom qilingan narsalardan biron narsani salomat qolish uchun olmagudek miqdorda yesa, gunohkor bolmaydi.
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 21 174. Alloh nozil qilgan Kitob (Tavrot)dan iborat bolgan narsani (Muhammad alayhis-salomning paygambarligini) berkitadigan va uni ozgina qiymatga sotadigan kimsalar qorinlarini faqat olov bilan toldiradilar ularga qiyomat kunida Alloh sozlamaydi, boqmaydi va ularni (gunohlaridan) poklamaydi. Ular uchun alamli azob bordir. 175. Ana oshalar hidoyat orniga zalolatni, magfirat orniga azobni sotib olgan kimsalardir. Jahannam otiga muncha sabr-toqatli ekanlar-a? 176. Osha (azob) Alloh bu Kitob (Tavrot) ni haq bilan nozil qilgani sabablidir. I z o h . Alloh taolo Tavrotda Muhammad paygambar haqida haq sozlarni nozil qilgan edi. Ular mana shu haqiqatni yashirganlari uchun dozax azobiga duchor boldilar. Albatta bu kitob xususida talashib-tortishadigan kimsalar hech qachon (haq bilan) kelisha olmaydilar. 177. Yuzlaringizni Mashriq va Magrib tomonlariga buraverishingiz yaxshilik emas, balki Allohga, oxirat kuniga, farishtalarga, kitoblarga, paygambarlarga iymon keltirgan, ozi yaxshi korib turib molini qarindosh-uruglariga, yetim-esirlarga, miskin-bechoralarga, yolovchi-musofirlarga, tilanchi-gadolarga va qullarni ozod qilish yolida beradigan, namozni tokis ado qilib, zakotni beradigan kishi va ahdlashganlarida ahdlariga vafo qilguvchilar va xususan ogir-engil kunlarda va jangu jadal paytida sabr-toqat qilguvchilar yaxshi kishilardir. Ana oshalar chin iymonli kishilardir va ana oshalar asl taqvodordirlar. 178. (Ey mominlar) sizlarga oldirilgan kishilar uchun ozod kishi muqobiliga ozod kishidan, qul uchun quldan, ayol kishi uchun ayoldan qasos olish farz qilindi. Endi kimga birodari tomonidan bir oz afv qilinsa (yani qotildan qasos olish orniga tovon olishga rozi bolinsa), u holda yaxshilik bilan boyinsunish va chiroyli suratda tovon tolash lozimdir. I z o h. Yani, qotilning oldirilmasdan tovon tolashiga rozi bolgan taraf qopollik qilmay, qorqitmay kutishi, qotil tarafi esa chozmasdan, xiyonat qilmasdan tovonni tolashi lozimdir. Bu (xukm) Parvardigoringiz tomonidan yengillik va rahm-shafqatdir. Bas, kimki shundan keyin haddan oshsa (masalan, tovon tolangandan keyin ham qotilni oldirsa), uning uchun alamli azob bordir. 179. Sizlar uchun qasosda hayot bor, ey ahli donishlar! Shoyad (jinoyatlardan) saqlansangizlar. I z o h . Yani har qanday kishi qasos olinishini oylab ozini qotillik qilishdan tiyadi. Demak, qotildan qasos olish hukmi borligi sababli juda kop qotil va maqtul (oldiriluvchi) bolishi mumkin bolgan kishilarning hayoti saqlanib qoladi. 180. Birovingizga olim kelgan paytida (ozidan keyin) mol-dunyo
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 22 qoldirayotgan bolsa, adolat – togrilik bilan ota-onaga, qarindosh-urugga vasiyat qilinishi farz etildi. Bunday vasiyat qilish Allohdan qorquvchilar ustidagi burchdir. 181. Kim uni (vasiyatni) eshitganidan keyin ozgartirsa, gunohi faqat ozgartirganlarning boynida. Albatta Alloh eshitguvchi, bilguvchidir. 182. Endi kim vasiyat qilguvchi tomonidan biron toyilish yoki gunoh sodir bolishidan xavf qilib (vasiyat qilguvchi bilan merosxorning) oralarini isloh qilib qoysa, gunohkor bolmaydi. Albatta Alloh magfirat qilguvchi, rahmlidir. 183-184. Ey mominlar, taqvoli kishilar bolishingiz uchun sizlardan ilgari otganlarga farz qilingani kabi sizlarga ham sanoqli kunlarda roza tutish farz qilindi. Endi sizlardan biror kishi xasta yoki musofir bolsa, u holda (roza tutolmagan kunlarining) sanogini boshqa kunlarda tutadi. (Keksalik yoki zaifligi sababli) roza tutishga qiynaladigan kishilar bir miskin-bechoraning bir kunlik taomi miqdorida evaz tolashlari lozim. Bas, kim oz ixtiyori bilan ziyoda yaxshilik qilsa (lozim bolganidan ortiqroq evaz tolasa), oziga yaxshi. Agar bilsangiz, roza tutishingiz ozingiz uchun (evaz berish yoki hatto uzrli holatda roza tutmaslikka nisbatan) yaxshiroqdir. 185. (U sanoqli kunlar) Ramazon oyidirki, bu oyda odamlar uchun hidoyat bolib va hidoyat va furqon (haq bilan botilni ajratguvchi)ning ochiq oyatlari bolib Quron nozil qilingan. Bas, sizlardan kim bu oyga hozir bolsa, roza tutsin. Va kim xasta yoki musofir bolsa, u holda (roza tutolmagan kunlarining) sanogini boshqa kunlarda (tuzalgach yoki safardan qaytgach) tutadi. Alloh sizlarga yengillikni istaydi, sizlarga ogir bolishini istamaydi. Bu sanoqni toldirishingiz va hidoyat qilgani sababli Allohni uluglashingiz uchundir. Shoyad shukr qilsangiz. 186. Bandalarim Sizdan (ey Muhammad) Men haqimda sorasalar, Men ularga yaqinman. Menga duo qilgan paytlarida duogoylarining duosini ijobat qilaman. Bas, haq yolga yurishlari uchun (ular ham) Mening (davatimga) javob qilsinlar va Menga iymon keltirsinlar. 187. Sizlarga roza kechasida xotinlaringizga qoshilish halol qilindi. I z o h . Roza tutish farz qilingan birinchi davrda musulmonlarga butun Ramazon oyi mobaynida xotinlari bilan yaqinlashmaslik vojib qilingan edi. Lekin ayrim kishilar ozlarini tuta olmay roza kechalarida bu udumni buzar edilar. Ushbu oyat nozil bolishi bilan muammo hal boldi. Ular sizlarning libosingiz, sizlar ular uchun libossiz (yani er-xotin bir-biriga kishi libosga muhtoj bolgani kabi muhtojdirlar). Alloh sizlar ozlaringga xiyonat qilayotganlaringni bilib, tavbalaringizni qabul qildi va sizlarni afv etdi. Endi ular bilan (roza kechalarida ham bemalol) qovushingiz va Alloh sizlar uchun yozgan narsani (farzandni) talab qilingiz! Va to tongdan oq ip qora ipdan ajraladigan paytgacha yeb-ichaveringlar. Songra
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 23 kechgacha rozani benuqson qilib tutinglar! Masjidlarda etikofda bolgan chogingizda (kechalari ham) ular (xotinlaringiz) bilan qoshilmang! I z o h. Etikof malum muddatni niyat qilib masjid yoki uydan chiqmay roza tutib ibodat qilish. Bular (yuqorida mazkur bolgan hukmlar) Allohning chegaralaridir. Bas, ularga yaqinlashmangiz! Odamlar harom ishlardan saqlanishlari uchun Alloh oz oyatlarini mana shunday ochiq-ravshan bayon qiladi. 188. Mol-dunyolaringizni oralaringizda nohaq harom yollar bilan yemangiz! (Yani, bir-biringizning haqqingizni yemang!) Va (gunoh qilayotganingizni) bilib turib, odamlarning mollaridan bir qismini harom yol bilan yeyish uchun (mollaringizni pora qilib) hokimlarga uzatmang! 189. Sizdan oylar haqida sorashadi. I z o h. Yani, Oy dastlab ipdek nozik holda korinib, songra kattalasha boradi. Nihoyat tolib, doira shakliga kirgach, yana qaytadan noziklashib, oxiri dastlabki holiga qaytadi. Buning siri nimada? deb sorashadi. Ayting: u (oylar) odamlar va haj uchun vaqt olchovlaridir. I z o h . Oyning ozgarib yangilanib turishiga qarab odamlar ozlarining dehqonchilik, savdo va boshqa dunyoviy ishlari hamda haj, roza, zakot kabi diniy ishlarning vaqtlarini aniqlaydilar. Uylaringizga orqa tomonidan kirishingiz yaxshilik emas, balki Allohdan qorqqan kishi yaxshilik qilguvchidir. I z o h . Musulmonlar haj safaridan qaytganlarida uylariga eshikdan kirmay, orqa tomondan kelish odatlari bolib, bu ularga islomdan oldingi davrlardan meros bolib qolgan edi. Ushbu oyat buning befoyda odatligini, haqiqiy yaxshi amal Allohdan qorqish ekanini ifoda qiladi. Uylarga eshiklaridan kiringiz! Va Allohdan qorqing! Shoyad najot topsangiz. 190. Sizlarga qarshi urushuvchilar bilan Alloh yolida jang qilingiz va tajovuzkor bolmangiz! Shubhasiz, Alloh tajovuzkorlarni sevmaydi. I z o h . Birinchidan, urushni sizlar avval boshlamang. Ikkinchidan, urush qonun-qoidalariga rioya qiling: quloq-burunni kesish, qurolsiz kishilarni, ayollar, godaklar va qarilarni oldirish kabi dinsiz kimsalarning odatlarini qilmang! 191. Ularni (sizlar bilan urush olib borayotganlarni) topgan joyingizda oldiringiz va sizlarni (quvib) chiqargan joy (yani Makka) dan ularni ham quvib chiqaringiz! (Odamlarni) aldab, fitnaga solish oldirishdan yomonroqdir. Ozlari urush boshlaguncha ular bilan Masjid-al-harom oldida urushmangiz! Bas, agar ozlari urush boshlasalar, u holda ularni oldiringlar! Kofirlarning jazosi
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 24 shunday boladi. 192. Endi agar toxtasalar (kufrdan kechib, Islomga kirsalar), bas, albatta Alloh kechirguvchi rahmlidir. 193. To fitna tugab, butun din Alloh uchun bolgunga qadar ular bilan urushingiz! Endi agar toxtasalar, u holda sizlar ham toxtangiz! Zero, faqat zolimlarga qarshi dushmanlik qilish mumkin. 194. Urush harom qilingan oy urush harom qilingan oy muqobilida boladi. I z o h . Urush harom qilingan oyda kofirlar sizlarga qarshi urushar ekanlar, sizlar ham bu oyda ularga qarshi urushishingiz mumkin. Aslida shahri harom urush harom qilingan oyda hech qanday urush-janjal bolmasligi lozim. Ammo, modomiki qarshi taraf bu qoidaga rioya qilmas ekan, demak, sizlar ham rioya qilishingiz shart emas, chunki: Hurmatlar (buzilsa, rioya qilinmasa) qasos (olinadi). Bas, kim sizlarga tajovuz qilsa, sizlar ham ularga tajovuzlari muqobilida tajovuz qiling! Va Allohdan qorqingiz! Bilinglarki, Alloh Ozidan qorquvchilar bilan birgadir. 195. Alloh yolidagi (kurash uchun mollaringizni) sarflanglar! Va (baxillik qilish bilan) ozingizni halokatga tashlamang! Yaxshilik qiling! Albatta Alloh yaxshilik qilguvchilarni sevadi. 196. Haj va umrani Alloh uchun komil suratda ado qiling! Agar (kasallik yoki yoltosarlar sababli) yolingiz tosilib qolsa, muyassar bolgan biror hadya yuboring va hadyangiz oz joyiga yetib bormaguncha boshlaringizni (sochlaringizni) qirmang! I z o h . Haj yoki umra ibodatini ado etishni niyat qilgan kishi avvalo ihrom (maxsus kiyim) kiyadi. Shundan keyin to haj marosimlarini tola ado qilgunicha uning uchun soch-soqolga tig tekkizish, tirnoq olish, jufti bilan yaqinlashish, birovga hatto eng mayda hasharotga ham ozor berish kabi fellar harom boladi. Haj amallarini ado qilib bolgach, sochni qirish yoki qisqartirish bilan ihromdan chiqiladi. Endi biror hoji qandaydir sabab bilan haj amallarini oxiriga yetkaza olmasa bir tuya, mol yoki qoyni oz tarafidan Alloh yolida hadya qilib jonatishi lozim. Bu hadya joyiga Makkaga yetib borgach, yolda qolgan hoji sochni qirishi yani ihromdan chiqishi mumkin boladi. Endi agar sizlardan (hojilardan) kimdir kasal yoki boshida biron dardi bolsa (shu uzr bilan ihromda turgan holida sochini qirdirsa), u holda (uch kun) roza tutish yoki (olti miskinga) sadaqa berish yoxud (bir qoy) soyish bilan evaz tolasin! Qachonki (yoltosarlar yoki boshqa har qanday monedan) xotirjam bolsangiz, (oralaringizdan) kim haj (yolida) umradan foydalangan bolsa (yani haj mavsumida avval umra amallarini bajarib, ihromdan chiqib, songra hajga ihrom boglagan bolsa), muyassar bolgan biron hadyani yuborsin! Kim (hadya qiladigan narsa) topa olmasa, uch kun hajda, yetti kun qaytganidan keyin roza tutsin! Bu tola on kundir. Ushbu hukm ahli oilasi Masjid-al-haromda bolmagan kishilar uchundir. (U yerning aholisi uchun bunday huquq va burchlar yoq). Allohdan qorqingiz! Va bilingki, Alloh azobi qattiq zotdir.
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 25 197. Haj (mavsumi) malum oylardir. (Yani Shavvol, Zulqaja va Zulhijja oyining on kuni). Bas, kim shu oylarda oziga hajni farz qilsa (haj qilishni niyat qilsa), haj davomida (juftiga) yaqinlashmaydi, gunoh ishlar, janjal-suron qilmaydi. Qanday yaxshi amal qilsangiz, albatta Alloh biladi. Va (haj qilish uchun yolga tushishdan avval zarur ozuqa bilan) taminlanib oling! Eng yaxshi ozuqa (yani ozingiz bilan birga bolishi lozim bolgan eng yaxshi narsa) Allohdan qorqishdir. Mendan qorqingiz, ey ahli donishlar! 198. (Haj safarida tijorat qilish bilan) Parvardigoringizdan fazlu karam istashingizdan sizlar uchun hech qanday gunoh yoqdir. Endi Arafotdan (Makka yaqinidagi tog) tushganingizdan keyin Mashar-ul-haromda Allohni zikr qiling! U zot sizlarni garchi ilgari adashganlardan bolgan esangiz-da haq yolga hidoyat qilgani yanglig sizlar ham u zotni eslang zikr qiling! I z o h . Hojilar Zulhijja oyining toqqizinchi kunidagi ikkinchi yarmida Arafot togida toplanib, Parvardigorga duo va tavbalar qilib turganlaridan keyin tushib Muzdalifa togining etagida Mashar-ul-harom degan joyda tun boyi duo-takbir, tavba-tazarrular bilan Tangriga munojotlar qiladilar, haq yolga hidoyat qilgani uchun shukronalar aytadilar. 199. Songra odamlar tushgan tomondan tushinglar va Allohdan (gunohlaringizni) magfirat qilishini soranglar! Albatta Alloh magfirat qilguvchi, rahmlidir. 200. Endi, marosimlaringizni ado qilib bolgach, Allohni ajdodlaringizni eslagandek, balki undan-da qattiqroq eslang! Zotan odamlar orasida shunday kimsalar borki, Ey Parvardigor, bizga mana shu dunyoda bergan, deydi. Holbuki, uning uchun Oxiratda hech qanday nasiba yoq. 201. Va ularning orasida shunday zotlar ham borki, Parvardigoro, bizga bu dunyoda ham yaxshilik ato qilgan, oxiratda ham yaxshilik ato etgin va bizni dozax azobidan asragin, deydilar, 202. Ana osha zotlar uchun qiyagan ibodatlari (haj, duolari) sharofatidan nasiba bor. Alloh tez hisob-kitob qilguvchi zotdir. 203. Sanoqli kunlarda Allohni zikr qilingiz! I z o h. Zulhijja oyining 11, 12, 13-kunlari nazarda tutiladi. Bu kunlarda hojilar Mino degan joyda turib, Allohni zikr etib duoyu salovotlar aytadilar va shaytonga lanat toshini otadilar. Kim ikki kunda shoshilib (zikrni toxtatsa) unga gunoh yoq, kim keyinda (uchinchi kunga ham) qolsa, unga-da gunoh yoqdir. (Mazkur hukmlar) taqvodor kishilar uchundir. Allohdan qorqingiz va bilingizkim, sizlar shubhasiz Uning huzurida toplanajaksiz. 204. (Ey Muhammad) odamlar orasida shunday kimsalar borki, uning gapirgan
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 26 gapi, hayoti dunyoda Sizga qiziq tuyuladi. Va ozi (islomga) ashaddiy xusumatchi bolgan holida dilidagi iymoniga Allohni guvoh keltiradi. 205. (Oldingizdan) ketganida esa yerda buzgunchilik, ekin va nasllarni halok qilish uchun yugurib-elib yuradi. Alloh esa buzgunchilik-fasodni sevmaydi. 206. Qachon unga: Allohdan qorqqin, deyilsa, uni kibru havosi gunohga tortadi-etaklaydi. Unga jahannam bas kelar. Naqadar yomon joy-a! I z o h. Yuqoridagi uch oyat Axnas ibn Shariyq ismli bir munofiq haqida nozil bolgandir. U paygambar alayhis-salomning huzurlariga kelib, ozining haqiqiy momin ekanligi haqida yolgon qasamlar ichish bilan paygambarning kongillarini oziga xayrixoh qilishga uringanida mazkur oyatlar bilan Tangri taolo oz paygambarini ogohlantiradi va u munofiqning mominlarga yetgan ziyonlarini elga oshkor qiladi. 207. Odamlar orasida Alloh rizoligi yolida oz jonini beradigan zotlar ham bor. Alloh bandalariga gamxor, mehribondir. 208. Ey mominlar, tola holdagi islomga kiringiz! (Yani, islomning bazi hukmlariga itoat qilib, bazilariga itoat qilmaydigan kimsalardan bolmangiz)! Va shaytonning izidan ergashmanglar! Shubhasiz, u sizlarning ochiq dushmaningizdir. 209. Agar sizlarga ochiq hujjatlar kelganidan keyin ham toyilsangiz, bilingizki, albatta Alloh qudratli, hikmatli zotdir. 210. Ular (haq yolni inkor etuvchilar qiyomat kunida) boqmaydilar, magar ularga bulutdan bolgan soyabon ostida Alloh va farishtalar (hisob kitob uchun) keladi-da, ish tamom boladi (yani kufrlari sababli dozaxga hukm qilinurlar). Va barcha ishlar yolgiz Allohga qaytarilajak. 211. Bani Isroildan sorang: (ey, Muhammad) ularga qanchalab ochiq mojizalar berdik ekan! Kim Allohning nemati kelganidan song, uni ozgartirar ekan, bas albatta Alloh jazosi qattiq zotdir. 212. Kufr yolini tutgan kimsalar uchun bu hayoti dunyo chiroyli qilindi. Ular iymon egalarining ustlaridan kuladilar. Holbuki, qiyomat kunida taqvodor kishilar ulardan balanddir. Alloh ozi istagan kishilarga hisobsiz rizq beradi. 213. Odamlar bir millat edilar. Song (oralarida kelishmovchiliklar paydo bolgach), Alloh (mominlarga) xushxabar eltguvchi va (kofirlarni jahannam azobidan) qorqituvchi paygambarlarini yubordi, va ularga qoshib odamlar orasida chiqqan tortishuvlarga hakam bolsin, deb Haq kitobni (Tavrot, Injilni) nozil qildi. Endi ochiq oyatlar kelganidan keyin, faqat shu kitob berilgan kimsalar hadlaridan oshib, talashib-tortishdilar. Songra Alloh Oz izni bilan mominlarni ular (kitob bergan kimsalar) ixtilof qilgan haq yolga yolladi. Alloh Ozi istagan kishilarni togri yolga hidoyat qiladi. 214. Yoki (ey mominlar), sizlardan ilgari otgan zotlar ibrati sizlarga kelmay
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 27 turib jannatga kirishni oyladingizmi? Ularga balo va musibatlar (ustma-ust) kelib, shunday larzaga tushgan edilarki, hatto paygambar va iymonli kishilar: Axir qachon Allohning yordami keladi? deyishgan edi. (Shunda) ularga bunday javob bolgan edi: Ogoh bolingizkim, Allohning yordami yaqindir. 215. Sizdan (ey Muhammad), nimalarni ehson qilishni soraydilar. Ayting: Qanday yaxshilik qilsangiz, ota-onaga, qarindosh-urugga, yetim-miskinlarga va yolovchi-musofirlarga qilingiz. Qanday yaxshilik qilsangiz, shubhasiz Alloh uni bilguvchidir. 216. Sizlarga yoqmasa-da, jang qilishingiz farz qilindi. (Zotan) sizlar ozingiz uchun yaxshi bolgan narsani yoqtirmasligingiz va siz uchun yomon bolgan narsani yaxshi korishingiz mumkin. Alloh bilur, sizlar bilmassiz. 217. Sizdan shahri harom urush harom bolgan oyda jang qilish haqida soraydilar. Ayting: U oyda jang qilish katta gunohdir. Allohning yolidan tosish, Unga ishonmaslik va Masjid-al-haromdan (yani Makkadan) tosish va undan ahllarini quvib, chiqarish. Alloh nazdida ulugroq gunohdir. Fitna (aldash) oldirishdan-da kattaroq gunohdir. Ular (kofirlar) qollaridan kelsa to diningizdan qaytargunlaricha sizlar bilan urishaveradilar. Sizlardan kim oz dinidan qaytib, dinsiz holda olsa, unday kimsalarning qilgan amallari dunyoyu oxiratda behuda ketur. Ular dozax egalaridir va unda abadiy qolajaklar. 218. Iymon keltirgan, (vatanlaridan) hijrat qilgan, Alloh yolida kurashgan zotlar ana oshalar Allohning rahmatidan umidvordirlar. Alloh magfirat va rahm-shafqat qilguvchidir. 219220. Sizdan araq (ichkilik) va qimor haqida soraydilar. Ayting: Bularda katta gunoh va odamlar uchun foydalar bor. Bularning gunohi foydasidan kattaroqdir. I z o h. Islom kelgan davrda ichkilik ichish, qimor oynash kabi illatlar jamiyatning hayotiga singib ketgan oddiy ishlar edi. Shuning uchun Quron bularni dafatan harom qilmadi zotan bunday illatlarni faqat yuqorining buyrugi bilan yoqotish imkonsizdir balki avvalo bu ishlardan keladigan foyda-zararlarni korsatish va odamlarning bularga bolgan munosabatlarini ozgartirish yolini tutdi. Yani bu harom narsalarni musulmonlarning qollaridan tortib olishdan ilgari kongillaridan tortib oldi. Shu boisdan keyinroq kelgan Araq, qimor. shayton amalidan bolgan harom narsalardir degan oyat nozil bolishi bilan musulmonlar bu illatlardan biryola qutuldilar. Va Sizdan (ey Muhammad) nimalarni ehson qilishni soraydilar. (Ozingizdan) ortganini, deb javob qiling! Shunday qilib, dunyo va oxirat haqida tafakkur qilishingiz uchun Alloh sizlarga oz oyatlarini bayon etadi. Sizdan yetimlarning (mollari) haqida soraydilar. Ayting: Ularni isloh qilish yaxshidir. Agar (mollaringizni) ularning (mollari) bilan qoshib yuborsangiz (zarari yoq). Zero, ular birodarlaringizdir: Alloh kim buzgunchi, kim onglovchi isloh qiluvchi ekanini biladi. Agar istasa, sizlarni mashaqqatga solgan bolur edi. Albatta Alloh qudrat va hikmat egasidir.
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 28 I z o h . Islom dini yetim-esirlarni otaliqqa olishni buyuradi. Bu oyat ularning ota-onalaridan meros bolib qolgan mollariga qanday munosabatda bolish lozimligi haqidadir. Musulmonlar oz otaliqlaridagi yetimlarning mollarini qanday sarf qilayotganlariga koz-quloq bolib turishlarini Quron isloh deb atab, shunday qilishga buyuradi va ularning mollarini oz mollariga qoshib ishlatishlariga ham ruxsat beradi. Faqat bu ish bilan yetimlarning manfaatini kozlaganlarni ham, oz foydalarini oylaganlarni ham, Alloh albatta bilishi takidlanadi. Shuningdek, Alloh istasa musulmonlarni bunday qulayliklardan mahrum qilgan bolishi mumkin ekanligi uqtiriladi. 221. To iymonga kelmagunlaricha mushrika ayollarga uylanmangiz! Shubhasiz, ozod mushrika ayoldan garchi u sizga yoqsa-da, iymonli chori yaxshiroqdir. To iymonga kelmagunlaricha mushrik erlarni (qizlaringizga) uylamangiz! Shubhasiz, ozod mushrikdan garchi u sizga yoqsa-da, iymonli qul yaxshirokdir. Ular (mushriklar) dozaxga chaqiradilar. Alloh oz izni-irodasi bilan jannatga davat qiladi. Va odamlar eslatma olishlari uchun oz oyatlarini bayon qiladi. 222. Sizdan hayz haqida soraydilar. Ayting: U kongilsiz-nopok narsadir. Bas, hayz paytida ayollaringizdan chetlaningiz va to poklanmagunlaricha ularga yaqinlashmangiz! Pok bolganlaridan keyin ularga Alloh buyurgan tarafdan kelingiz! Albatta Alloh tavba qilguvchilarni va ozlarini mudom pok tutguvchilarni sevadi. 223. Xotinlaringiz ziroatgohingizdir. I z o h . Bu sozlar bilan Quron er-xotinning yaqinlashuvidan birinchi muddao farzand talab qilish ekaniga ishora qilmoqda. Bas, ziroatgohingizga xoxlagan holatingizda yaqinlashavering va ozingiz uchun yaxshi amallar taqdim qiling! Allohdan qorqingiz va bilingizkim, sizlar Unga robaro bolguvchisiz. (Ey Muhammad) iymonli kishilarga (jannat) xushxabarini yetkazing! 224. Yaxshilik qilish, taqvodor bolish va odamlar orasini isloh qilish (kabi amallardan tosuvchi bolgan) qasamlaringiz uchun Allohni bahona qilmangiz! Alloh eshitguvchi, bilguvchidir. I z o h. Bazi kishilarga biror yaxshi amalni qilish haqida gapirilsa: Bajoni dil qilardim-u, shu ishni qilmaslik togrisida Alloh nomiga qasam ichgan edim-da, deb bahona korsatishadi. Yuqoridagi va quyidagi oyatlar shunday kishilarga javobdir. 225. Alloh sizlarni tillaringizdagi behuda qasamlaringiz sababli jazolamaydi. Balki dillaringiz bilan qilgan narsangiz (qasamingiz) bilan jazolaydi. Alloh magfiratli, haliym zotdir. 226. Xotinlaridan qasam bilan yuz ogirgan kishilar uchun tort oy muhlat bor. Agar (shu muddat ichida xotinlariga) qaytsalar (joizdir). Zero, Alloh shubhasiz magfiratli, rahmlidir.
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 29 227. Va agar taloq qilishni qasd qilgan bolsalar, bas, albatta Alloh eshitguvchi, bilguvchidir. I z o h. Xotinlariga yaqinlashmaslikka qasam ichgan kishilar tort oy ichida ularga yaqinlashishlari mumkin. Bu holda nikoh boqiy hisoblanib, qasamlarini buzganlari uchun muayyan kafforat (evaz, jarima) tolaydilar. Agar shu muddat ichida xotinlariga yaqinlashmasalar, muddat tugagach nikoh oz-ozidan buzilib, taloq tushadi. 228. Taloq qilingan ayollar uch hayz muddatida ozlarini kuzatadilar. Agar Allohga va Oxirat kuniga ishonsalar, ular uchun Alloh bachadonlarida yaratgan narsani (homilani yoki hayzni) yashirishlari halol bolmaydi. Agar erlari islohni (oilani tiklashni) istasalar, shu muddat ichida ularni qaytarib (nikohlariga) olishga haqlidirlar. Va yaxshi amallarda ular (ayollar) uchun zimmalaridagi erlari oldidagi burchlari barobarida huquqlari ham bor. Va erkaklar uchun (ayollar) ustida bir daraja (imtiyoz) bor. Alloh qudrat va hikmat egasidir. I z o h . Islom taloq qilingan ayolga nasl-nasablar aralashib ketmasligi uchun uch hayz mobaynida ozini kuzatib, boshqa turmush qurmay turishni buyuradi. Shu muddat otgach, xomila yoqligi ravshan boladi va u ayol erga tegishi joizdir. Agar homilador ekanligi malum bolsa, bola tugilib, nifos muddati otgandan keyin boshqa turmush qurishi mumkin. Mana shu kutish vaqtini idda deb ataladi. Shu idda asnosida er qilgan ishidan pushaymon bolib, yarashishni istasa, bunga uning haqqi bor. Endi er-xotinning oilaviy hayotdagi burchi va huquqlari teng bolib, faqat erning imtiyozi uning oila boshligi ekanligidadir. 229. (Er xotinini qayta nikohiga olishi mumkin bolgan) taloq ikki martadir. Songra (oilani) yaxshilik bilan saqlash yoki chiroyli suratda ajrashish (lozim). Va sizlar uchun ularga (xotinlaringizga) bergan narsalaringizda (ularning mahrlaridan) biron narsani qaytarib olishingiz durust bolmaydi. Faqat er-xotin Alloh buyurgan (oilaviy turmush borasidagi) qonun-qoidalarni ado qila olmasliklaridan qorqsalargina (durustdir). Bas, agar ularning (er-xotinning) Alloh buyurgan qonun-qoidalarni ado qila olmasliklaridan qorqsangizlar, u holda xotin (eridan ajrashish uchun) evaz qilib bergan narsada (yani xotinning evaz berishida, erning shu evazni olishida) ular uchun gunoh yoqdir. Bu Allohning qonun-chegaralaridir. Bas, ulardan tajovuz qilib otmangiz! Kim Alloh chegaralaridan tajovuz qilib otsa, ana oshalar zolimlardir. I z o h . Shariat hukmiga kora oila nikoh qilish bilan tuzilib, agar er-xotindan birontasining vafot qilishidan boshqa qandaydir sabab bilan ajralishga togri kelsa, taloq qilish bilan buziladi. Lekin Islomda taloqni oilani buzishni Tangri suymasligi takidlanadi. Va bu taloq qilish huquqi erkakka berilgan, chunki tabiatan erkaklar ayollarga nisbatan ogir-bosiq, har bir ishning oqibatini oylab qiladigan va oilani ogir-engil kunlarda sabr-toqat bilan boshqarib boradigan kishilardir. Bundan tashqari ikki martagacha qayta yarashishga ruxsat berilgan, chunki goho achchiq ustida oylanmasdan qilingan taloqdan keyin er ham, xotin ham nadomat qilib qolishlari mumkinki, mazkur ruxsat shunday pushaymon holatida yordamga keladi. Lekin ajrashish aniq bolgan holda ham Islom chiroyli suratda ajrashishga, yani er-xotin bir-birini behurmat qilmay, xususan ayol kishini boshqalar nazarida qora qilmay (unga keyin boshqa er xaridor bolishi mumkinligini nazardan qochirmaslik lozim) va unga nikoh
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 30 sababli berilgan mahr ozini eriga bagishlagani uchun berilgan evazdan biron narsa olib qolmay ajrashishga buyuradi. Yuqoridagi oyatda shariatdagi yana bir hukm agar xotin eri bilan yashay olishiga kozi yetmasdan undan taloq qilishni sorasa va bu taloq uchun muayyan miqdorda evaz tolashini aytsa, er bu evazni qabul qilishi joiz ekani ham bayon qilinadi. 230. Endi agar uni (uchinchi marta) taloq qilsa, u ayol to boshqa er bilan turmush qurmagunicha avvalgi eriga halol bolmaydi. Song agar (keyingi er ham) taloq qilsa, bu holda Alloh buyurgan qonun-qoidalarni ado qilishlariga ishonsalar, (u xotin avvalgi eri bilan) bir-birlariga qaytishlarining, yani qayta turmush qurishlarining gunohi yoqdir. Bular Allohning chegaralaridirki, bularni biladigan qavm uchun bayon qiladi. 231. Qachon xotinlaringizni taloq qilsangizlar va ularning idda muddatlari bitib qolsa, bas, ularni yaxshilik bilan olib qoling yoki yaxshilik bilan kuzating. Ularga zulm qilish bilan zarar yetkazish uchun ushlab turmangiz. Kim shunday qilsa, oziga zulm qilibdi. I z o h . Malumki, taloq qilingan ayol iddasi bitishi bilan boshqa erga tegishga haqqi bor. Shuning uchun xotinlarini taloq qilgan erkaklar ularning iddalari bitmay turib yana qaytadan nikohlariga olishlari mumkin. Ammo masalaning boshqa tomoni ham bor. Ayrim kishilar xotinlari bilan birga yashash uchun qayta nikohlariga olsalar, bazi bir kimsalar ularni boshqa turmush qurishidan tosish uchun nikohlariga oladilar va shu yol bilan xotinlarini taloq olish uchun evaz tolashga majbur qiladilar. Mazkur oyat bunday kimsalarni ozlariga zulm qiluvchilar, deb ataydi. Allohning oyatlarini hazil deb bilmanglar! Allohning sizlarga bergan nematini va sizlarga vaz-nasihat etib nozil qilgan Kitob va (u kitobdagi Hikmatdan iborat narsani) yodingizda tutingiz! Allohdan qorqingiz va bilingizkim, albatta Alloh hamma narsani bilguvchidir. 232. Qachon xotinlaringizni taloq qilsangizlar va ularning idda muddatlari bitib qolsa, bas, (ey ota-onalar) ularni ozaro yaxshilik bilan kelishishgan bolsalar, erlariga qayta nikohlanishdan tosmang! Bu hukmlardan sizlarning oralaringizdagi Allohga va Oxirat kuniga ishonadigan zotlar vaz-nasihat oladilar. Bu hukm (yani er-xotinni yarashib olishlaridan tosmaslik) sizlar uchun eng toza va poklovchi hukmdir. Alloh bilur, sizlar bilmassiz. 233. Onalar bolalarini tola ikki yil emizadilar. (Bu hukm) emizishni benuqson qilmoqchi bolgan kishilar uchundir. Ularni (yani onalarni) yaxshilik bilan yedirib-kiydirish otaning zimmasidadir. Hech kimga toqatidan tashqari narsa taklif qilinmaydi. Bolalari sababli ota ham, ona ham zarar tortmasin. I z o h. Shariat xukmiga kora ona agar ozi istamasa bolasini emizishga majbur qilinmaydi. Balki er biror emizuvchi enagaga haq tolab emizdirishi lozim boladi. Yuqoridagi bolasi sababli ona zarar tortmasin, degan gapning manosi onani, ozi xohlamasa, emizishga majbur qilinmaydi, deganidir. Endi bola sababli ota zarar kormasin degani unga xotin tomonidan toqatdan tashqari talablar qoyilmasin, deganidir.
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 31 Merosxor voris zimmasida ham xuddi shunday (burch) bor. I z o h . Bolaning otasi olsa, merosxor bolgan shaxs zimmasida vafot qilgan otaning zimmasida bolgan bolaning onasini yedirish-kiydirish, bolani emizuvchi enagaga haq tolash kabi vazifalar qoladi. Agar (ota-ona) ozaro kelishib, maslahat bilan bolani sutdan ajratmoqchi bolsalar, gunohkor bolmaydilar. Agar bolalaringizni (emizuvchi enagaga) emizdirmoqchi bolsangiz, beradigan haqni yaxshilik bilan tola-tokis tolab tursangiz, gunohkor bolmaysiz. Allohdan qorqingiz va bilingizki, albatta Alloh qilayotgan amallaringizni korguvchidir. 234. Sizlardan (musulmonlardan) vafot qilgan kishilar xotinlarini qoldirgan bolsalar, ular tort oyu on kun ozlariga qarab (idda saqlab) turadilar. Endi qachon (idda) muddatlari bitsa ular oz xususlarida yaxshilik bilan qilgan (boshqa turmush qurish xususidagi) ishlarida sizlar (yani olgan erining uruglari) uchun gunoh yoqdir. Alloh qilayotgan amallaringizdan xabardordir. 235. U ayollarga (yani, erlari olib, idda saqlab turgan ayollarga) sovchilikni ishora qilishingizda yoki ichlaringizda (sovchilik haqida) oylashingizda sizlar uchun gunoh yoq. Alloh sizlar u ayollarga (sovchilik haqida) zikr qilishingizni bildi. Lekin ular bilan xufyona vadalashmangiz! Faqat yaxshi gaplar gapirishingiz (joizdir). To idda muddati bitmaguncha nikoh boglashga qasd qilmang! Va bilingizki, albatta Alloh ichlaringizdagi narsani biladi. Bas, Uning (azobidan) ehtiyot boling! Va bilingizki, albatta Alloh magfiratli, haliymdir. 236. Agar xotinlaringizni ularga qol tekizmay turib yoki ular uchun mahr belgilamay turib taloq qilsangiz (ham) sizlar uchun gunoh yoqdir. Va (bu xolda) ularni boy boricha, yoq holicha yaxshilik qilish bilan foydalantiring! (Bu hukm) yaxshilik qilguvchilar zimmasiga burch boldi. 237. Agar ularni mahrni belgilab qoygan holingizda qol tegizishdan ilgari taloq qilsangizlar, belgilangan mahrning yarmi (zimmangizdadir). Magar ular (yarim mahrni olishdan) kechib yuborsa yoki nikoh qolida bolgan zot (yani er oziga qaytgan yarim mahrdan) kechsa, (yani butun mahrni tolasa joizdir). Kechib yuborishingiz taqvoga yaqinroq ishdir. Ozaro bir-birlaringizga fazlu karam qilishni unutmangiz! Albatta Alloh qilayotgan amallaringizni korguvchidir. 238. Barcha namozlarni va xususan orta namozni (asr namozini) saqlanglar oz vaqtlarida ado qilinglar! Va Alloh uchun boyinsungan holda turinglar! 239. Endi agar (dushman hujumidan) xavfda qolsangiz, piyoda yoki otliq holingizda (ibodat qilaveringiz!) Qachon xotirjam bolganingizda, bilmagan vaqtingizda Alloh qanday orgatgan bolsa, shunday holda (yani namozning barcha arkonlarini orniga qoyib) Allohni zikr qilingiz! 240. Sizlardan vafot qilgan kishilar xotinlarini qoldirgan bolsalar (olimlaridan oldin), xotinlariga bir yilgacha (erning uyidan) chiqarilmay foydalanadigan
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 32 miqdordagi narsani vasiyat qilsinlar. Agar ular (xotinlar) ozlari chiqib ketsalar, sizlar (erning uruglari) uchun u xotinlar oz xususlarida qilgan amallari sababli gunoh yoqdir. Alloh qudratli, hikmatli zotdir. 241. Taloq qilingan ayollarni yaxshilik bilan foydalantirish taqvodor erlarning zimmasidagi burchdir. 242. Shunday qilib, aql yurgizishingiz uchun Alloh sizlarga oz oyatlarini bayon qiladi. 243. Olimdan (yani vaboga yoliqishdan) qochib, oz diyorlaridan chiqqan minglarcha kishining holi-xabarini bilmadingizmi? Bas, Alloh ularga Olinglar! dedi. (Va ular oldilar. Yani olimning sababi kasallik emas, balki Allohning amridir). Songra ularga hayot ato qildi. Albatta Alloh odamlarga fazlu karam qilguvchidir. Lekin juda kop odamlar shukr qilmaydilar. 244. Alloh yolida jang qilingiz va bilingizki, albatta Alloh eshitguvchi, bilguvchidir. 245. Allohga qarzi hasana (ixtiyoriy qarz) beradigan kim borki, (Alloh) unga bir necha barobar qilib qaytarsa. Holbuki, (rizqingizni) tor va keng qiladigan Allohdir. Va unga qaytarilajaksiz. 246. Bani Isroildan bolgan, Musodan keyingi bir jamoatning holi-xabarini bilmadingizmi? Qaysiki, ular ozlarining (Shamun ismli) paygambarlariga: Biz uchun bir podshoh tayinlagin, biz (u bilan birga) Alloh yolida jang qilaylik, deyishdi. Agar sizlarga urush farz qilinsa, ehtimol urushmassiz? dedi (paygambar). Ular aytdilar: Diyorimizdan haydalib, bolalarimizdan (ajralib) turibmiz-ku, nega Alloh yolida urushmas ekanmiz? Qachonki ularga urush farz qilinganda ozgina kishidan tashqari hammalari bosh tortdilar. Alloh zulm qilguvchilarni bilguvchidir. 247. Paygambarlari ularga aytdi: Albatta Alloh sizlarga Tolutni podshoh qilib tayinladi. U qayoqdan bizga podshohlik qilsin, axir biz podshohlikka undan haqliroqmiz-ku, qolavsrsa, unga keng-katta mol-davlat ato qilinmagan bolsa, deyishdi. Paygambar aytdi: Albatta Alloh uni sizlarning ustingizga sayladi va unga ilmda va jismda quvvatni ziyoda qildi. Alloh mulkini Ozi istagan kishiga beradi. Alloh (fazlu karami) keng, bilguvchidir. 248. Paygambarlari ularga aytdi: Uning podshoh bolib saylanganligining alomati sizlarga bir sandiq kelishidirki, unda Parvardigoringiz tomonidan xotirjamlik va Muso va Horun oilalaridan qolgan meros jo qilingan bolib, farishtalar kotarib turadilar. Agar chindan iymon egalari bolsangiz, shubhasiz bu voqeada sizlar uchun oyat-alomat bordir. 249. Qachonki Tolut askarlari bilan (shahardan) chiqqach, aytdi: Albatta Alloh sizlarni bir daryo bilan imtihon qiladi. Bas, kim undan suv ichsa mening (askarim)dan emas va kim undan ichmasa, u mendandir. Magar kim qoli bilan faqat bir hovuch olsa (joizdir). Bas, u daryodan ozginalaridan boshqa
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 33 hammalari ichdilar. U iymon keltirgan kishilar bilan birga daryodan otgach (aksarlar) aytdilar: Endi bu kun Jolut va uning lashkarlariga kuchimiz yetmaydi. (Shunda) Allohga robaro bolishlariga ishonadigan zotlar: Qanchadan-qancha kichkina guruhlar Allohning izni bilan katta guruhlar ustidan galaba qilgan. Alloh sabr qilguvchilar bilan birgadir, dedilar. 250. Qachonki Jolut va uning lashkariga koringanlarida aytdilar: Parvardigoro, ustimizdan sabru toqat yogdirgil, qadamlarimizni sobit qil va Ozing bizni bu kofir qavm ustiga golib qil! 251. Bas, Allohning izni bilan ularni yengdilar. Va (Tolutning askarlaridan bolgan) Dovud Jolutni oldirdi. Va Alloh unga (Dovudga) podshoxlik, paygambarlik va Ozi xohlagan narsalaridan talim berdi. Agar Alloh odamlarning ayrimlarini ayrimlari bilan daf qilib turmas ekan, shubhasiz, yer fasodga duchor boladi. Lekin Alloh barcha olamlar ustida fazlu karam sohibidir. 252. (Ey Muhammad) bular Allohning oyatlaridir. Ularni Sizga haqqirost tilovat qilmoqdamiz. Va Siz shak-shubhasiz paygambarlardandirsiz.
• Quroni karim. Alouddin Mansur tarjimasi www.ziyouz.com kutubxonasi 34 UCHINCHI JUZ ************************* 253. Osha paygambarlarning ayrimlarini ayrimlaridan afzal qildik. Ularning oralarida Alloh (bevosita) sozlagan zotlar bor. Va (ularning) ayrimlarini (Alloh) yuksak darajalarga kotardi. Iyso binni Maryamga hujjatlar berdik va uni Ruhul-quds (Jabroil) bilan quvvatlantirdik. Agar Alloh xohlaganda u paygambarlardan keyin otgan odamlar hujjatlar kelganidan keyin urishishmagan bolardilar. Ammo ular ixtilof qildilar. Bas, ularning orasida mominlar ham bor, kofirlar ham. Agar Alloh xohlaganda urishishmagan bolardilar, lekin Alloh Ozi xoxlagan ishini qiladi. 254. Ey mominlar, na oldi-sotdi, na oshna-ogaynigarchilik va na oqlov bolmaydigan KUN kelishidan ilgari hayoti dunyoda sizlarga rizq qilib bergan narsalarimizdan infoq-ehson qilinglar! Kofir bolgan kimsalargina zulm qilguvchilardir. 255. Allohdan ozga hech qanday tangri yoq. Faqat Uning ozi bordir. U tirik va abadiy turguvchidir. Uni na mudroq, na uyqu olmaydi. Samovot va yerdagi bor narsalar Uningdir. Uning huzurida hech kim (birovni) Uning iznisiz oqlay olmaydi. U ularning (barcha odamlarning) oldilaridagi va orqalaridagi bor narsani biladi. Va ular U zotning ilmidan faqat Ozi istagan narsalarnigina biladilar. Uning arshi-kursisi osmonlar va yerdan kengdir. Va uni osmonlar va yerni hifzu himoyatda saqlab turish qiynamaydi. U eng yuksak va buyukdir. 256. Dinga zorlab (kiritish) yoqdir. (Zero) haq yol zalolatdan ajrab boldi. Bas, kim shaytondan yuz ogirib, Allohga iymon keltirsa, u hech ajrab ketmaydigan mustahkam halqqani ushlabdi. Alloh eshitguvchi, bilguvchidir. 257. Alloh mominlarning dostidir. Ularni qorongu zulmatlardan yoruglik nurga chiqaradi. Kofirlarning dostlari esa shaytonlardir. Ular kofirlarni yoruglik-nurdan qorongu-zulmatlarga chiqaradilar. Ana oshalar jahannam egalaridir va unda abadiy qolajaklar. 258. Alloh podshohlik berganidan hovliqib Ibrohim bilan Parvardigori haqida talashgan kimsaning (Namrudning) holi-xabarini bilmadingizmi? Qaysiki Ibrohim: Parvardigorim tiriltirib, oldiradigan zotdir, deganida, u: Men (ham) tiriltiraman va oldiraman, dedi. Ibrohim aytdi: Albatta Alloh quyoshni Mashriqdan chiqaradi. Sen uni Magribdan chiqargin-chi? Shunda bu inkor qiluvchi dovdirab qoldi. Alloh zolim kimsalarni hidoyat qilmaydi. I z o h . Podshoh Namrud Ibrohim alayhis-salomga: Sen bizlarni davat qilayotgan Parvar

«Қуръони Карим ва ўзбек тилидаги маънолар таржимаси»

Мазкур китоб – китобхонларимиз томонидан мамнуният билан кутиб олинган «Тафсири Ҳилол»нинг қисқартирилган, махсус нашри бўлиб, унда фақат оятларнинг асли ҳамда маъноларнинг ўзбекча таржимаси берилган. Бу эса Қуръони Каримни тиловат қилувчилар учун қироат давомида оятларнинг мазмуни билан ҳам танишиб бориш имконини беради.
«Қуръони Карим ва ўзбек тилидаги маънолари таржимаси»нинг муқаддимасидан унинг ушбу нашрнинг ўзига хос хусусиятлари ҳақида кенг маълумот олишингиз мумкин.

Муаллиф: Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф
Нашриёт: «Hilol-Nashr» нашриёт-матбааси
Сана: 2022 йил (2013, 2017, 2019, 2021)
Ҳажми: 632 бет
ISBN: 978-9943-7795-9-4
Ўлчами: 60×90 1/8
Муқоваси: қаттиқ

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмитанинг 03-07/4039-сонли тавсияси ила чоп этилган.

Мундарижа

1. Фотиҳа сураси
2. Бақара сураси
3. Оли Имрон сураси
4. Нисо сураси
5. Моида сураси
6. Анъом сураси
7. Аъроф сураси
8. Анфол сураси
9. Тавба сураси
10. Юнус сураси
11. Ҳуд сураси
12. Юсуф сураси
13. Раъд сураси
14. Иброҳим сураси
15. Ҳижр сураси
16. Наҳл сураси
17. Исро сураси
18. Каҳф сураси
19. Марям сураси
20. Тоҳа сураси
21. Анбиё сураси
22. Ҳаж сураси
23. Муъминун сураси
24. Нур сураси
25. Фурқон сураси
26. Шуаро сураси
27. Намл сураси
28. Қосос сураси
29. Анкабут сураси
30. Рум сураси
31. Луқмон сураси
32. Сажда сураси
33. Аҳзоб сураси
34. Сабаъ сураси
35. Фотир сураси
36. Йаасийн сураси
37. Соффаат сураси
38. Сод сураси
39. Зумар сураси
40. Fофир сураси
41. Фуссилат сураси
42. Шууро сураси
43. Зухруф сураси
44. Духон сураси
45. Жосия сураси
46. Аҳқоф сураси
47. Муҳаммад сураси
48. Фатҳ сураси
49. Ҳужурот сураси
50. Қоф сураси
51. Заарийаат сураси
52. Тур сураси
53. Нажм сураси
54. Қамар сураси
55. Ар-Роҳман сураси
56. Воқиъа сураси
57. Ҳадид сураси
58. Мужодила сураси
59. Ҳашр сураси
60. Мумтаҳана сураси
61. Софф сураси
62. Жумуъа сураси
63. Мунофиқун сураси
64. Тағобун сураси
65. Талоқ сураси
66. Таҳрим сураси
67. Мулк сураси
68. Қалам сураси
69. Ал-Ҳааққо сураси
70. Маъориж сураси
71. Нуҳ сураси
72. Жин сураси
73. Муззаммил сураси
74. Муддассир сураси
75. Қийаама сураси
76. Инсон сураси
77. Мурсалаат сураси
78. Набаъ сураси
79. Наазиъаат сураси
80. Абаса сураси
81. Таквир сураси
82. Инфитор сураси
83. Мутоффифийн сураси
84. Иншиқоқ сураси
85. Буруж сураси
86. Ториқ сураси
87. Аълаа сураси
88. Fошия сураси
89. Фажр сураси
90. Балад сураси
91. Шамс сураси
92. Лайл сураси
93. Зуҳо сураси
94. Шарҳ сураси
95. Тийн сураси
96. Алақ сураси
97. Қадр сураси
98. Баййина сураси
99. Залзала сураси
100. Аъдият сураси
101. Қориъа сураси
102. Такаасур сураси
103. Аср сураси
104. Ҳумаза сураси
105. Фийл сураси
106. Қурайш сураси
107. Мааъуун сураси
108. Кавсар сураси
109. Каафирун сураси
110. Наср сураси
111. Масад сураси
112. Ихлос сураси
113. Фалақ сураси
114. Наас сураси
Кириш сўзи
Манбаълар рўйхати

Qur’on tarjimalari ro’yxati – List of translations of the Quran

Bunga ikkita havoladan xulosa qilish mumkin: “. 9-asrning boshlarida noma’lum Kashmiriy hindu podshosi . ” amir Abdulloh ibn Umar bin Abdul Azizga Mansuradan maktub yozib, uning asoslarini tushuntira oladigan olimni sudiga yuborishni iltimos qildi. “al-Hindiya” tilidagi islom shariati. [4] IX asrda yashagan fors sayohatchisi Buzurg bin Shahriyar o’zining sayohatnomasida “Ajaib-ul Hind” (Hindistonning mo”jizalari) da Kashmirdagi hindu Mehrok qiroli Qur’onning kashmir tilidagi tarjimasini tayyorlashga buyurtma berganligi haqida eslatib o’tgan. [5]

• Tugallanmagan Berber tarjimasi tomonidan e’lon qilingan bo’lishi mumkin Barghawata Qirol Solih ibn Tarif 8-asrda u ilgari surgan Qur’ondan tashqari materiallar bilan tubdan kengaytirildi aniqlandiunga. [iqtibos kerak ]

10-asr

• Tafsir-e Tabariy: Qur’onning birinchi to’liq tarjimasi Fors tili, uning bilan birga tafsir, bugungi kungacha saqlanib qolgan. Kitobning tarjimasi Tafsir at-Tabariy arab tilida.

11-asr

• Forscha tarjima “Qur’on Quds” deb nomlangan bo’lib, uni noma’lum tarjimon tarjima qilgan. [6]
• Kashf al-Israr va ‘Eddat al-AbrarTalabalardan birining: Qur’onning fors tiliga to’liq tarjimasi va tafsiri Abu Mansur Abdulloh al-Ansoriy. Kitob mavjud va nashr etilgan.

12-asr

• 1143, Lotin, Lex Mahumet psevdoprofeti boshchiligidagi guruh tomonidan Kettonlik Robert, ko’rsatmasi ostida Hurmatli Piter
• Tafsir Nasafiy: Qur’on tafsiri bilan birga fors tiliga to’liq tarjimasi, tomonidan Najmuddin Abu Hafs an-Nasafiy. Asar yaqinda nashr etildi.

13-asr

• 1193–1216, Lotin tomonidan arab tilidan yaxshilangan lotin tarjimasi Toledoning belgisi (fl. 1193–1216)

XVI asr

• Lotin tilidagi matnni 1543 yilda qayta nashr eting Lex Mahumet psevdoprofeti (1143), tahrir qilgan Teodor Bibliander. [7]
• 1547 jumboqli italyan nashri, da bosilgan Venetsiya
• Belarus tatarlarining qo’lyozmalari (kitoblar ) [8]

17-asr

• 17-asr Malaycha, Tafsir Tarjuman al-Mustafid Shayx Abdur Rauf al-Fansuriy tomonidan Aceh Sultonligi. Bu birinchi tarjima Malay tili. Tarjima klassik malay tilida (adashtirmaslik kerak) Malayziya tili ) ga aylanishidan oldin Indonez tili va Malayziya tili so’nggi paytlarda. Ushbu tarjima bilan yozilgan Javi yozuvi. [9][10]
• 1616, nemis, Alcoranus Mahometicus italyan tilidan Salomon Shvayger, Nyurnberg.
• 1632, lotin, Turkarum Alcoranus Johann Zechendorff (1580-1662) tomonidan arab tilidan, nashr qilinmagan qo’lyozma [11]
• 1647, frantsuz, L’Alcoran de Mahomet arab tilidan Andre du Ryer, uchinchisi asl arab tilidan to’g’ridan-to’g’ri Evropa tiliga, birinchi ikkitasi lotin tiliga (12-asr, 13-asr).
• 1649, ingliz, Mahometning alkori frantsuz tomonidan Aleksandr Ross.
• 1657, Golland, Mahomets Alkoran tomonidan frantsuz tilidan tarjima qilingan Yan Xendriksz yaltiroq ishlab chiqaruvchisi.
• 1686, Polsha, “Minsk tafsiri ”, Birinchi suralar turk tilida yozilgan, ammo 19-yildan boshlab ular tatarlar tarjimasida arab alifbosidan foydalangan holda polyak tilida yozilgan.
• 1698, Lotin arabchadan lotin tiliga uchinchi tarjimasi, keng izohlangan, ba’zan nasroniylik nuqtai nazaridan oldin, Payg’ambarning tarjimai holi va islom ta’limotlarini muhokama qilishdan oldin Ota Lui Marachchi, Padua. [12]

18-asr

• 1716, rus, «V. Alkoran o Magomete, ili Zakon turetskiy» (Al-Quran of Mahomet, yoki Turkiya qonuni) P. V. Postnikov. [13]
• 1734, ingliz, Qur’on tomonidan Jorj Sale, Tushuntirish yozuvlari va sharhlari bilan zudlik bilan arab tilidan ingliz tiliga tarjima qilingan va Maracci (1698) ning lotincha tarjimasidan foydalanilgan. [14]
• 1749, Sind, “Tafsir-e-Hashmi” tomonidan Maxdoom Muhammad Hoshim Thattvi. Qur’onning birinchi tafsiri Sindxi va eng qadimiy tarjimasi Qur’on yilda Sindxi topilishi mumkin edi. Ommaviy ravishda birinchi bo’lib Sindxiy tarjimasi deb nomlangan bo’lib, u ham ma’lum bo’lgan.
• 1790, rus, M. I. Veryovkin tomonidan “Kniga Al-Koran aravlyanina Magometa…”.
• 1792, rus, A. V. Kolmakov tomonidan “Al-Koran Magomedov…”.

19-asr

• 1834, Gustav Leberecht Flygel Ushbu matn zamonaviy Qur’on tadqiqotining asosini va Evropa tillariga bir nechta yangi tarjimalar uchun asos yaratdi. [15]
• 1858 yil, polyak, Qur’on (al-Qur’on) Yan Murza Tarak Buczacki tomonidan.
• 1861, ingliz, Qur’on tomonidan John Medows Rodwell. [12]
• 1864, rus, K. Korolaevning “Koran Magomeda”.
• 1871 yil (1995 yilda chiqarilgan), ruscha, D. N. Boguslavskiyning “Koran Magomeda”.
• 1878 yil (ko’p marta qayta nashr qilingan), ruscha, G. S. Sablukov tomonidan “Koran, zakonodotelnaya kniga mohammedanskogo veerouceniya”.
• 1880, ingliz tili, Qur’on, tomonidan Eduard Genri Palmer.
• 1886, Bengal tili, tomonidan Girish Chandra Sen

20-asr

• 1912, Urdu, Kanzul Imon tomonidan Ala Hazrati Imom Ahmad Raza Xon Kadri, Barkaati, Muhaddith e Bareilly, Bareilly, UP, Hindiston.

keyinchalik boshqa turli tillarga, shu jumladan ingliz tiliga tarjima qilingan.

• 1902, Urdu, Tarjamul Qur’on Maulana Aashiq Ilahi Meeruti tomonidan.
• 1905, Urdu, Bayanul Qur’on tomonidan Maulana Ashraf Ali Tanvi.
• 1915–19, Urdu, Tarjama Shayxul Hind Shayxul Hind Maulana Deobandi tomonidan.
• 1961 Urdu, Mafhoom-ul-Quran tomonidan G’ulom Ahmed Pervez. [16]
• 1930, ingliz, Ulug’vor Qur’onning ma’nosi, tomonidan Marmaduke Piktoll.(ISBN 1-879402-51-3)
• 1934, ingliz, Muqaddas Qur’on: Matn, tarjima va sharh, tomonidan Abdulloh Yusuf Ali.(
• ISBN 0-915957-76-0)
• 1936, Bosniya, Kur’an Hofiz Muhamed Pandža va Dzemaludin Cauševich
• 1936, Ibroniycha, AlQur’an, Yozef Rivlin tomonidan.
• 1943-1955 / 1980, turkcha, Tanrı Buyruğu: Kur’an-ı Kerimning Tercüme ve Tefsiri (Istanbul 1943, 1947, 1955, 1980), muallifi Ömer Riza Dog’rul.
• 1955 yil, ingliz tili, Qur’on sharhlangan: tarjima, tomonidan Artur Jon Arberry.(
• ISBN 0-684-82507-4)
• 1963 (ko’p marta qayta nashr qilingan), ruscha, I. Yu. “Koran”. Krachkovskiy.
• 1971 yil, ingliz tili, Qur’on, Muhammad Zafrulla Xon tomonidan.
• 1971 yil, ibroniycha, HaQur’an, tomonidan Horun Ben-Shemesh.
• 1974 yil, ingliz tili, Qur’onning risolasi: Perspektivda keltirilgan doktor tomonidan Hoshim Amir Ali (Haydarobod, Dekan, Hindiston). U Qur’onni ingliz tiliga tarjima qildi va xronologik tartibda joylashtirdi.
• 1978, Kannada tili, Divya Qur’on, Qur’on Majid, (Oltita olimning sa’y-harakatlari: Mavlono Shoh Abd al-Qodir, Mavlono Sayyid, Abu Rayhon Ahmed Noori, Abdulloh Sohib, Ijaz al-Din va Abd al-Gaffar), 2 jild, Bangalor.
• 1980 yil, ingliz tili, Qur’onning xabarlari tomonidan Muhammad Asad (Polshalik yahudiy Leopold Vayss sifatida tug’ilgan, 1926 yilda Islomni qabul qilgan).
• 1981 yil, ingliz tili, Al Qur’on, G’arbning Ansaaru Alloh jamoatining asoschisi Sayyid Imom Iso Al Xadiy Al Mahdiy tomonidan.
• 1985 yil, ingliz tili, Qur’oni karim, tomonidan Muhammad Muhsin Xon.
• 1985 yil, ingliz tili, Qur’on: birinchi Amerika versiyasi, tomonidan T. B. Irving.
• 1986 yil, polyak Qur’on tomonidan Yozef Bielavskiy.
• 1987 yil, venger Koran Róbert Simon tomonidan.
• 1989-05, ingliz tili, Qur’on, tomonidan Muhammad Habib Shokir.
• 1990-yillar, Xovor tili Pokistonning Shimoliy G’arbiy qismida, Afg’oniston bilan chegaradosh bo’lgan Chitrali tili nomi bilan ham tanilgan Qari Syed Bazurg Shoh Al-Azhari (Sitara Imtiaz).
• 1990, Belorus tili, Svyashchenny Karan. Antalogiya, Tomasz Tamashevich, Grodna, Belorussiya
• 1991 yil, ingliz tili, Abadiy Qur’onning Klarion da’vati, Bangladeshning Daka shahridan Muhammad Xalilur Rahmon tomonidan.
• 1991 yil, hind, Qur’on Sharif: Anuwad awr Vyaxya Jamiyat Ulama Hind tomonidan, Nyu-Dehli, Hindiston.
• 1993, Sindxi tili, Kanzul-i imon Muftiy Muhammad Raxim Sikandri Pir jo Goth Dargah Shareef Pir Pagara tomonidan.
• 1993 yil, ingliz tili, Qur’oni karimning sodda tarjimasi (Ilmiy mavzular bo’yicha eslatmalar bilan), tomonidan Doktor Mir Aneesuddin. [17]
• 1995 yil, rus, T. A. Shumovskiyning «Koran».
• 1995 yil, ruscha, «Koran» muallifi M.-N. O. Osmanov.
• 1996, ingliz tili, El’s Holy Quran, by Malachi Z. York Muqaddas chodir vazirliklari uchun.
• 1997 yil, ruscha, V. M. Poroxovaning “Koran”.
• 1998, Shved tili, Koranens budskap, tomonidan Mohammed Knut Bernström
• 1998, Urdu til, ingliz tili Bayan-ul-Quran tomonidan Israr Ahmed

21-asr

• 2002 yil, rus, E. R. Quliyevning “Koran”.
• 2005 (yanvar), Bengal tili, “Al-Qur-aa-nul-Hakeem” by Professor Maulana Hafiz Shaikh Aynul Bari Aliavee, Sufiya Prakashani, Kolkata (Hindiston) tomonidan nashr etilgan.
• ISBN 978-81-941079-0-3
• 2007 yil, urdu tili, Moulana Syed Abid Khundmeeri tomonidan “Nur e Imaan”
• 2010 yil, telugu tili, Divya Quran Sandesham Doktor Abdul-Rahim Muhammad Moulana tomonidan
• 2011 yil, ingliz tili, “AL Quran: Allohga qasamki” muallifi Muhammad Kamran Xon.
• ISBN 978-0-359-61611-4
• 2013, Bengal tili, “Tafseerul Quran” by Muhammad Asadulloh al-Golib, Hadeeth Foundation Bangladesh tomonidan nashr etilgan, PDF-da yuklab olish mumkin: ahlehadeethbd.org
• 2013 yil, Gruziyaning “Qur’on” asari Giorgi Lobjanidze. [18]
• 2014 yil, urdu tili, ABDULLOH tomonidan “MUTALAEH QURAN mططlہہ qrآn” ni PDF-dan yuklab olish mumkin Google[19]
• 2014, urdu tili “Mukammal Tafseerul Quran” muftiy shaukat Ali Fehmi, Din Dunia Publishing Co. tomonidan nashr etilgan jama masjidi Dehli.
• 2016 yil, ingliz tili, “Ingliz tilidagi Qur’oni karimning tanlangan to’plamlari: yosh musulmonlar uchun Muhammad payg’ambarning ilohiy xabarlarini tushunishlari uchun sherik”, tibbiyot fanlari doktori Syed N Asad
• ISBN 978-1523877645
• 2016 yil, ingliz tili, Sam Gerrans tomonidan “Qur’on: to’liq vahiy”.
• 2016 yil, “Qur’oni karim va uning mazmunining gruzin tilidagi tarjimasi” Emamqoli Batvani [fa ] [20]

Qur'on: Xudoning odamlarga xabarlari Yangi ming yillik ekspozitsiyasi. Ingliz tili, Paigham Mustafa, Xeitre-Signat nashri ISBN 978-0-9955098-9-4. Ushbu ekspozitsiya madaniy yoki an'anaviy tarafkashliksiz, tilning klassik arabcha ildiz qoidalaridan foydalanishga mos keladi va ularni tushuntirish uchun bir bobga ega. Bu vakolatli, ochiq va to'liq izohli. Ikki nashr mavjud: International Edition (2020) va Oksford Edition (2020), ayniqsa, Britaniyaning Oksford instituti (OIBI) uchun nashr etilgan.

Yozuvchi va til bo’yicha

Acehnese

• Tarjima in Acehnese she’r, [23] Teungku Mahyiddin Yusuf tomonidan 1995 yilda. [24] Qo’lyozma yozilgan Javi yozuvi ammo keyinchalik aylantirildi Lotin yozuvi bosma versiyada. [25] (PDF-ga qarang)

Afrikaanslar

• Die Heilige Qur’ān, Imom Muhammad A Beyker tomonidan. Birinchi nashr 1961 yil. Afrikaans uslubi 1940-1960-yillarda boshlangan. Muallif ataylab arabcha talaffuzni taqlid qiladigan imlodan foydalangan bo’lsa ham, ushbu so’zlar boshqa afrikaans tiliga yoki boshqa talaffuz bilan qabul qilingan bo’lsa ham. Bu so’zma-so’z tarjima, ammo matn oddiy, idiomatik afrikaanslar kabi o’qiladi, bir nechta xatolar mavjud. “Sura” so’zi “hoofstuk” (“bob” ma’nosini anglatadi) deb tarjima qilingan. Kitobda arabcha matn yo’q.
• Printsiplaridan foydalangan holda Qur’onning afrika tilidagi yangi tarjimasi qilingan dinamik ekvivalentlik, ammo bu versiya afrikalik musulmonlar orasida mashhur emas.

Albancha

• Ilo Mitke Qafezezi, 1921 yil.
• Feti Mehdiu, 1985 yil.
• Hasan Afandi Naxi, 1988 yil.
• H. Sherif Ahmeti, 1988 yil.
• Kurani Kerim, Muhammad Zakriya Xon tomonidan. Birinchi marta 1990 yilda Buyuk Britaniyada nashr etilgan. 2003 yilda qayta ishlangan ikkinchi nashr. Islom Xalqaro nashrlari. [26] (
• ISBN 978-1-85372-324-7).

Assam

• Zohurul Hoque. 2007 yilda Bina kutubxonasi tomonidan nashr etilgan ikkinchi qayta ishlangan nashr. Kitobda arabcha matnni assam tiliga parallel ravishda translyatsiya qilish mavjud.

Ozarbayjon

• Mir Muxammad Kerim oga (1906) [27]
• Mahammad Hasan Movlazadeh Shakavi (1908) [27]
• Vasim Mamadaliyev (1971) [27]
• Ziyo Bunyadov
• Alixan Musayev

Balochi

• Moulana Xuzor Baxsh tomonidan
• Mavlono Xayr Ali Nadvi jmمl الlqrآn Mavlono Xayr Muhammad Nadviy tomonidan.
• Shayx Abdul Gaffar Zamurani tomonidan
• Allama qozi Abdul Samad Sarboziy va mavlono Xayr Muhammad Nadvi

Belorussiya

• Kitoblar yozilgan Belorussiya arab alifbosi 15-19 asrlarda.
• Tomasz Tamashevich [28]

Bengal tili

• Girish Chandra sen. Bangladeshdan kelgan scholer tarjima qilingan va nashr etilgan, 1891-1896 yillarda birinchi nashr. 1896 yilda 2-nashr va 1906 yilda 3-nashr.

• Maulana Muhiuddin Xon. [29]
• Abbos Ali (G’arbiy Bengal).
• Doktor Muhammad Mustafizur Rahmon (Jan 2014 yilda vafot etgan), কোরআন কোরআন (বঙ্গানুবাদ) Qur’on Sharif (Bengal tiliga tarjima). Bangladeshning Dakka shahrida nashr etilgan. Nashriyotchi: Xoshroz Kitob Mahal.
• Doktor Muhammad Mustafizur Rahmon (2014 yil yanvar oyida vafot etgan), কোরআন শরীফ আরবীর বাংলা উচ্চারন ও শানে শানে নুযূলসহ (বড়) Qur’on Sharif arabchaning bengalcha talaffuzi va vahiy konteksti bilan (Katta). Bangladeshning Dakka shahrida nashr etilgan. Nashriyotchi: Xoshroz Kitob Mahal.
• Doktor Muhammad Mustafizur Rahmon (2014 yil yanvar oyida vafot etgan), কোরআন শরীফ পূর্নাঙ্গ বঙ্গানুবাদ (পকেট সাইজ) Qur’on Sharifning to’liq bengalcha tarjimasi (Pocket Size). Bangladeshning Dakka shahrida nashr etilgan. Nashriyotchi: Xoshroz Kitob Mahal.
• Mustafizur Rahmon.
• Nurur Rahmon, 1984 yil, (Ashraf Ali Tanvi asarining Bengal tiliga tarjimasi).
• 2005 (yanvar), benqal tili, “Al-Qur-aa-nul-Hakeem” (আলকুরআ-নুল হাকীম) tomonidan Professor Maulana Hafiz Shaikh Aynul Bari Aliavee, Sufiya Prakashani, Kolkata (Hindiston) tomonidan nashr etilgan.
• ISBN 978-81-941079-0-3
• Rafiqur Raxman Chodxuri, 2011 yil (Qur’onning ingliz tiliga tarjimasining Bengal tiliga tarjimasi Abdulloh Yusuf Ali ). [30]
• Adliya Habibur Rahmon [iqtibos kerak ]
• 2013: Muhammad Asadulloh al-Golib, Bangladesh Hadeeth Foundation tomonidan nashr etilgan “Tafseerul Quran” ni PDF formatida yuklab olish mumkin: ahlehadeethbd.org
• Doktor Zuril Xok [iqtibos kerak ]
• Muhammad Mujibur Rahmon. Darus Salam tomonidan nashr etilgan. [iqtibos kerak ]
• Doktor Abubakar Muhammad Zakariya

Bosniya

• Dzemaludin Cauševich va Muhamed Pandža: Kur’an. Turk tilidan tarjima qilingan (Ömer Riza Dog’rul). Sarayevo, 1937, Zagreb (muharrirlar: Omer Musich va Alija Nametak ), 1969, 1972, 1978, 1984, 1985, 1989, 1990, Dubay, 1993, Sarayevo, 2011, 2012, 2014.
• Ali Rizo Karabeg: Kur’an. Serbcha tarjimasi to’plami (Miko Lyubibratich ). Mostar, 1937, Sarayevo, 1942, Zagreb, 1991.
• Besim Korkut: Kur’an. Sarayevo, 1977, 1984, 1987, 1989, 1991, 2000, 2001, 2005, 2007, 2012, 2017, Medina, 1991, Tuzla, 1993, Novi Pazar, 2011.
• Mustafo Mlivo: Kur’an. Bugojno, 1994, 1995, 2004.
• Enes Karich: Kur’an. Sarayevo, 1995 yil, Bixaj, 2006, 2008, 2013.
• Esad Durakovich: Kur’an. Sarayevo, 2004 yil.
• Ramo Atajich: Kur’an. Nemis tilidan tarjima qilingan. Myunxen, 2001 yil.
• Hilmo Cerimovich: Kur’an. Inglizchadan tarjima qilingan (Muhammad Asad ). Sarayevo, 2004 yil.
• Faxrija Avdić va Vosim Ahmad: Kur’an. Inglizchadan tarjima qilingan (Maulvi Sher Ali Ranjha ). Frankfurt am Main, 2007 yil.
• Nurko Karaman: Kur’an. Sarayevo, 2018 yil. [31]

Brushaski

• Alvayz G’ulomuddin G’ulom Xunzay
• 2002 yilda
• Olim Brushaskining asoschilaridan biri hisoblanadi. U Brushaskiyga ssenariy bergan va shu tilda yigirmaga yaqin kitob yozgan birinchi olim bo’lganligi bilan ajralib turadi.
• Burushaski – bu lingvistik izolyatsiya (ya’ni dunyoning ma’lum tillariga aloqasi yo’q yoki farqli), Pokistonning Gilgit-Baltiston mintaqasidagi Xunza, Nagar va Yasin vodiylarida va (oz sonli odamlar tomonidan) Hindistonning Jammu va Kashmir shtatining yozgi poytaxti Srinagar.

Bugin

• 1994: Tafsir tomonidan K.H. Abdul Muin Yusuf va boshq. yilda Lontara yozuvi. [32]

Bolgar

• Tsvetan Teofanov: 1997, 1999, 2006. (
• ISBN 954-9571-01-7).

Kataloniya

• Mikel de Epalza: 2001. (
• ISBN 978-8-48256-958-1).

Xitoy

• Qur’oni karim xitoycha tarjimasi va sharhi bilan. Bestprint Printing Company tomonidan chop etilgan, Singapur. Islom Xalqaro nashrlari tomonidan 1990 yilda nashr etilgan. [33] (
• ISBN 978-1-85372-278-3).
• Yusuf Ma Dexin 宝 宝 真经 直 解 (Haqiqiy ochilgan oyat) [34]
• Muhammad Ma Tszyan
• A Dachang Xuiy Imom, Ma Zhenvu, Qur’onning xitoy tiliga tarjimasini xitoycha harflar va Xiao’erjing. [35]

Chex

• ba’zi parchalar polemik traktatda tarjima qilingan Antialkoran (Counter-Quaran) Vatslav Budovec z Budova, 1614 va 1989 yil.
• Koran, Ignak Veseli tomonidan tarjima qilingan, 1912 yil.
• Koran, tarjima qilingan Alois Richard Nikl, 1938.
• Koran, Ivan Xrbek tomonidan tarjima qilingan, 1972, 1991, 2000, 2006, 2007 va 2012 (bugungi kunda eng ko’p ishlatiladigan tarjima).

Daniya

• Ellen Vulf (2006 yilda tarjima qilingan)
• Koranen med dansk oversaettelse og noter (Qur’on daniyalik tarjimasi va yozuvlari bilan) Abdul Salam Madsen tomonidan. Islam International Publications Limited tomonidan nashr etilgan. [36] (
• ISBN 978-1-85372-034-5).

Golland

(nashrning xronologik tartibida) [37]

• Barent Adriaensz Berentsma, 1641 yil, De Arabische Alkoran, Door de Zarazijnsche en de Turcksche Prophete Mahometh, In drie onderscheyden deelen begrepen, Gamburg [= Amsterdam], Barent Adriaensz Berentsma. Nemis tarjimasi (1616) asosida Salomon Shvayger.
• Yan Hendriksz Glazemaker, 1657, Mahomets Alkoran, Deer de Heer Du Ryer uit d’Arabische in de Fransche taal gestelt., Amsterdam, Jan Rieuvertsz. Frantsuzcha tarjimasi (1647) asosida André du Ryer; 1658, 1696, 1698, 1707, 1721 va 1743 yillarda qayta nashr etilgan.
• Lyudovik Yakobus Antoniy Tollens, 1859 yil, Mahomedning Qur’oni Karim, Fransiyadagi vertikal Kasimirski, Engelsche van Sale, Hoogduitsche van Ullmann en de Latijnsche van Maracci, Batavia, Lange en Co.
• Salomon Keyzer, 1860 yil, De Koran, voorafgegaan het leven van Mahomet, eene inleiding omtrent de godsdienstgebruiken der Mahomedanen, enz., Haarlem, JJ van Brederod. 1879, 1905, 1916 va 1925 yillarda qayta nashr etilgan.
• Sudewo Partokusomo Kertohadinegoro, 1934 yil, De Heilige Qoer-an, vervattende den den arabischen tekst uchrashdi aanteekeningen en voorrede, Batavia, Drukkerij Visser & Co. Muhammad Ali tomonidan ingliz tiliga tarjima qilingan (1917). Shuningdek arab tilidagi matnni ham o’z ichiga oladi; 1968, 1981 va 1996 yillarda qayta nashr etilgan.
• Nosira B. Zimmermann, 1953 yil, De Heilige Qor’aan, Nederlandse vertaling bilan uchrashdi, Rabvah / [Gaaga]: “Sharqiy va diniy nashriyot korporatsiyasi” / Zuid-Hollandse Uitgevers Maatschappij. Shuningdek arab tilidagi matnni ham o’z ichiga oladi; 1969, 1983 va 1991 yillarda qayta nashr etilgan.
• Yoxannes Xendrik Kramers, 1956 yil, De Qur’on arabisch vertaaldga tegishli, Amsterdam / Bryussel, Elzevier. Ko’plab nashrlar.
• Fred Leemhuis, 1989 yil Qur’oni karim: Arab tilidagi yozuvlar, Xouten, Xet Vereldvenster. Shuningdek arab tilidagi matnni ham o’z ichiga oladi; ko’plab qayta nashrlar.
• Sofjan S. Siregar, 1996 yil, De Edele Qur’on, Nederlandse taalda betekenissen Ervanning vertalinga asoslanganligi., Gaaga, Islamitische Cultureel Centrum Nederland. Shuningdek arab tilidagi matnni ham o’z ichiga oladi; 1998, 2000 va 2001 yillarda qayta nashr etilgan.
• Jeroen Rietberg, 2004 yil, De Heilige Korān, Nieuwe Nederlandse Vertaling: Arabische Tekst Nederlandse Vertaling en Commentaar bilan uchrashdi, Ogayo: Ahmadiya Anjuman Isha‘at Islam Lahore Inc. AQSh, 2004. Muhammad Ali tomonidan inglizcha tarjimasi (1951) asosida. Shuningdek, arabcha matn ham kiradi.
• Kader Abdola, 2008, De Qur’on: vertikal, Breda, De Geus. 2010 yilda qayta nashr etilgan.
• Rafiq Ahmed Fris, Mehmet Fotih O’zberk va Muhammad Aarab, 2013, De Glorieuze Qorʼān En De Nederlandse Vertaling Ervan, Istanbul, Hayrat Neshriyat. Shuningdek, arabcha matn ham kiradi.
• O’zcan Xidir va Fotih Okumus, 2013 yil, De Levende Qur’on: Een Nederlandse vertaalversie weergave van de Arabische tekst en met comment comment bilan uchrashdi, Rotterdam, IUR Press / Stichting Lezen & Leven. Shuningdek, arabcha matn ham kiradi.
• Abo Ismoil [= Jamol Ahajjaj] va Studenten, 2013, Qur’onning tarjimasi van de betekenissen van de, Gaaga, Stixting as-Soenna. Shuningdek arab tilidagi matnni ham o’z ichiga oladi; 2014 yilda qayta nashr etilgan.
• Stichting OntdekIslom, 2013 yil, Heilige Qur’onning betekenis van de sharhlari, Rotterdam / Iskandariya, Stichting OntdekIslom / Islom xabarlarini etkazish jamiyati.
• Ali Soleymani, 2014 yil, Qur’oni karim: Arabistonning “vertikal” yo’nalishi, Drachten, Het Talenhuis.
• Eduard Verhoef, 2015 yil, De Qur’on, heilig boek van de Islam, Maartensdijk, Uitgeverij Verhoef.
• Ali Ünal, 2018, De Qur’on, Rotterdam, Uitgeverij de Rijn.

Ingliz tili

Shuningdek qarang: Qur’onning ingliz tilidagi tarjimalari

(Nashrning xronologik tartibida)

• Aleksandr Ross, 1649, Mahomet Alcoran: Sier Du Ryer tomonidan Arabikadan frantsuz tiliga tarjima qilingan.
• Doktor Muhammad Mustafizur Rahmon (2014 yil yanvar oyida vafot etgan), Qur’on Majid – arabcha matn va inglizcha tarjimasi bilan. Bangladeshning Dakka shahrida nashr etilgan. Nashriyotchi: Xoshroz Kitob Mahal.
• Doktor Muhammad Mustafizur Rahmon (2014 yil yanvar oyida vafot etgan), Qur’oni Karim – ingliz va bengal tillariga tarjimasi bilan. Bangladeshning Dakka shahrida nashr etilgan. Nashriyotchi: Xoshroz Kitob Mahal.
• Jorj Sale, 1734, Qur’on, Odatda chaqiriladi Muhammad alkori, Asl arabchadan darhol ingliz tiliga tarjima qilingan; eng ma’qullangan sharhlovchilardan olingan Izohli eslatmalar bilan. Qaysi old so’zlashuv prefiksi qo’shilgan.
• Jon Meadows Rodwell, 1861 yil, Qur’on. (
• ISBN 0-8041-1125-1).
• E.H. Palmer, 1880, Qur’on: Sharqning muqaddas kitoblari To’qqizinchi qism. (
• ISBN 1-4179-3010-1).
• Muhammad Abdul Hakim Xon, 1905 yil, Muqaddas Qur’on, Patiala. [38]
• Xayrat Dehlaviy, 1912 yil, Qur’on tayyorlandi, Dehli.
• Mirzo Abul Fazl, 1911, Qur’on, arabcha matn va inglizcha tarjima xronologik tarzda mavhum holda joylashtirilgan, Ollohobod.
• Maulana Muhammad Ali, 1917 Muqaddas Qur’on: Matn. [39] (
• ISBN 0-913321-11-7).
• Al-Hajj Hofiz G’ulom Sarvar, 1929, Qur’oni karim tarjimasi, Singapur va Uoking, Angliya.
• Marmaduke Piktoll, 1930, Shonli Quranning ma’nosi. (
• ISBN 1-879402-51-3).
• Abdulloh Yusuf Ali, 1934, Muqaddas Qur’onning ma’nosi, Lahor. (
• ISBN 0-915957-76-0).
• Maulvi Sher Ali, 1936, Qur’oni Karim ingliz tiliga tarjimasi bilan. [40] (
• ISBN 1-85372-314-2).
• Richard Bell, 1937–39, Qur’on. Suralarning tanqidiy qayta tuzilishi bilan tarjima qilingan.
• Abdul Majid Daryabadi, 1941, Qur’oni karim, inglizcha tarjimasi, Lahor.
• Artur Jon Arberry, 1955, Qur’on tafsir qilingan: tarjima. (
• ISBN 0-684-82507-4).
• N. J. Dovud 1956 yil, “Qur’on”. (
• ISBN 0-14-044558-7)
• Xadim Rahmani Nuriy, 1964. “Muqaddas Qur’on-ning sharhlari”. Shillong
• Muhammad Zafrulla Xon, 1970, “Qur’on: Payg’ambarlarning muhri Muhammadga berilgan abadiy vahiy”. (
• ISBN 1-56656-255-4)
• Muhammad Asad, 1980, Qur’onning xabarlari.(
• ISBN 1-904510-00-0).
• M. H. Shokir, 1981, Qur’on, arab va ingliz tillari. (
• ISBN 0-940368-16-1). (Qarama-qarshi, qarang Ingliz tilidagi tarjima qarama-qarshiliklari )
• T. B. Irving, 1985, Qur’on: birinchi Amerika versiyasi. (
• ISBN 0-911119-33-7).
• Zafar Ishoq Ansoriy, 1988 Qur’onni anglash sari, Abul Ala Maududining Urdu tilidagi tarjimasidan tarjima qilingan Tafhim al Qur’on.
• Doktor Rashad Xalifa, (1990 yil 31-yanvarda vafot etgan), Qur’on: Oxirgi Ahd, Umumiy birlik, (
• ISBN 0-9623622-2-0).
• Allamah Nuruddin, Amatul Rahmon Umar va Abdul Mannan Omar 1990 yil, Qur’oni karim – arabcha matn va inglizcha tarjima[41][42] (
• ISBN 0976697238).
• T. B. Irving, 1991 Qur’oni karim: arabcha matn va inglizcha tarjima (
• ISBN 0-915597-51-9)
• AbdalHaqq va Aisha Bewley, 1999 & 2005 Qur’oni Karim: Ingliz tilida uning ma’nosining yangi ko’rinishi, Kitob ishlari. (
• ISBN 0-9538639-3-X).
• Emili Assami, Meri Kennedi, Amatulla Bantli: 1997 yil Qur’onSahih xalqaro Tarjima [43]
• Doktor Muhammad Muhsin Xon va Doktor M. Taqi -uddin Al-Hilali, 1999. Qur’oni Karim (
• ISBN 1-59144-000-9)
• Doktor Zohurul Xok, 2000, Qur’oni karimning tarjimasi va sharhi, Qur’oni karim Pub. Loyiha. (
• ISBN 0-9678304-0-0).
• Doktor S.M. Afzal-ur-Rahmon, 2001 yil, Qur’oni karim.
• Ahmed Ali, 2001, Al-Quron, zamonaviy tarjima.(
• ISBN 0-691-07499-2) (
• ISBN 978-0-691-07499-3).
• Muhammad Taqiuddin Sarvar, 2001 yil, Muqaddas Qur’on, Islamic Seminary Inc. (
• ISBN 0-941724-00-X).
• Shabbir Ahmed, 2003 yil, Galaxy.
• Xabar: Xudoning insoniyatga vahiysi, 2003 yil, ProgressiveMuslims.Org, iUniverse, Inc. [44] (
• ISBN 0-595-29035-3)(
• ISBN 978-0-595-29035-2)
• * Ali, Muhammad Mohar (2003). Qur’onning so’z ma’nosi uchun so’z. Ipsvich, Suffolk: Jamiyat Ihyaa Minhaaj al-Sunnah. OCLC660023946.
• Kanzul Imon Professor Shoh faridul Haque tomonidan, 1990, Qur’on Pokistondan “Kanzul Imon” so’zma-so’z iboralar bilan inglizcha tarjimasi.
• Ali Quli Qorai, 2005, Qur’on So’zlarni ingliz tiliga tarjimasi bilan, ICAS Press. (
• ISBN 1-904063-20-9).
• Muhammad Abdal-Halim, 2004, Qur’on (Oksford World Classics). (
• ISBN 0-19-283193-3).
• Tomas Kliari, 2004, Qur’on: yangi tarjima.(
• ISBN 1-929694-44-X)
• Ali Ünal, 2006 Qur’on zamonaviy ingliz tilida izohli talqini bilan. (
• ISBN 978-1-59784-000-2).
• Alan Jons, 2007, Qur’on ingliz tiliga tarjima qilingan, Oksford, Gibb Memorial Trust. (
• ISBN 978-0-906094-63-1).
• Edip Yüksel, Layt ash-Shaybon, Marta Shulte-Nafeh, 2007 yil Qur’on: islohotchi tarjimasi (Seksistik bo’lmagan, mazhabsiz tarjima). (
• ISBN 0-9796715-0-7).
• Laleh Baxtiyor, 2007 Qur’oni karim.
• Syed Vickar Ahamed, 2007, ulug’vor Qur’on (ma’no talqini). [45] (
• ISBN 978-1-879402-68-3)
• Tahereh Saffarzadeh, Qur’onni fors va ingliz tillariga tarjima qilgan (ikki tilli).
• Adliya muftiysi Taqi Usmoniy, 2008 yil Qur’on tarjimasi, (
• ISBN 978-969-564-000-5).
• Usama Dakdok, 2009, Saxiy Qur’on, Usama Dakdok nashriyoti. (
• ISBN 0-9824137-0-X).
• Tarif Xolidiy, 2009, Qur’on: Yangi tarjima, Pingvin klassiklari. (
• ISBN 978-0-14-310588-6).
• P. Jainul Obiden, 2010 yil, Al-Quran, (Beta tarjimasi). [46]
• Tohir ul-qadriy, 2011, Ulug’vor Qur’on, Minhaj-ul-Quran nashrlari. (
• ISBN 978-1-908229-00-7).
• Muftiy Afzal Xusen Elias, 2007 yil, Quroni Karim oson qildi – arabcha va inglizcha.
• AJ Droge, 2013, Qur’on: Izohli yangi tarjima, [47]

• Talal Itani, 2012, zamonaviy ingliz tilidagi Qur’on: tushunarli va o’qish oson, ClearQuran nashriyoti. (
• ISBN 1467948748).
• Syed Vickar Ahamed, 2015 yil mart, ulug’vor Qur’on (ma’nolarining talqini) arab va ingliz tillari, yonma-yon, 673 bet, Kongress kutubxonasining nazorat raqami 2004096319,
• ISBN 978-1-87940-296-6.
• Qur’oni karim tarjimasi, Seyid Husseyn Nasr (bosh muharrir), Mariya Dakakening tarjimasi, Kaner K. Dagli va Jozef E. B. Lumbard (HarperOne: Nyu-York va San-Frantsisko, 2015) (
• ISBN 978-0061125867).
• Aniq Qur’on: Ingliz tiliga tematik tarjima Doktor Mustafo Xattob tomonidan (Al-Azhar universiteti), 2015. O’qish yoqimli, oson tushuniladi. SirajPublications.com tomonidan nashr etilgan (
• ISBN 978-0-9948895-0-8)
• Qur’on: Xudoning odamlarga xabarlari Yangi ming yillik ekspozitsiyasi. Ingliz tili, Paigham Mustafa, Xeitre-Signat nashri
• ISBN 978-0-9955098-9-4. Ushbu ekspozitsiya madaniy yoki an’anaviy noaniqliksiz, tilning klassik arabcha ildiz qoidalaridan foydalanishga mos keladi va ularni tushuntirish uchun bir bobga ega. Bu vakolatli, ochiq va to’liq izohli. Ikki nashr mavjud: Xalqaro nashr (2020 yil) va Oksford nashri (220), ayniqsa, Britaniyaning Oksford instituti (OIBI) uchun nashr etilgan.
• Sam Gerrans, 2016, Qur’on: To’liq vahiy. (
• ISBN 978-0995492004).
• Muqaddas Qur’onni Vahiy tartibida inglizcha talqin qilish(2015) Hakkki Yilmaz tomonidan. Hakkı Yilmaz tomonidan nashr etilgan [48]
• Doktor Musharraf Husayn al Azhariy, 2018, Buyuk Qur’on: Ingliz tiliga sodda tarjimasi. Invitation Publishing tomonidan nashr etilgan. [49] (
• ISBN 978-1-902248-65-3).

Esperanto

• Italo Chiussi, La Nobla Korano.
• Muztar Abbasi, La traduko de la Sankta Kuraano.

Estoniya

• Haljand Udam, Koraan. (
• ISBN 978-9985-2-1314-8).

Finlyandiya

• Jorj Pimenoff, Koraani Axsen Bore, 1943 yil
• Jussi Aro, Armas Salonen ja Knut Tallqvist. Koraani WSOY, 1957 yil
• Jaakko Xamen-Anttila, Koraani Basam Books, 1995 (2005 yilda qayta nashr etilgan). (
• ISBN 952-9842-05-8).

Frantsuz

• L’Alcoran de Mahomet / tarjima d’arabe francois par le Sieur Du Ryer, Syur de la Garde Malezair., 1647, 1649, 1672, 1683, 1719, 1734, 1770, 1775, André Du Ryer, Parij.
• Le Coran / traduit de l’arabe, hamrohlik yozuvlari va précédé d’un abrégé de la vie de Mahomet, tiré des écrivains orientaux les plus plus smes, M. Savari, 1787, 1821, 1826, Parij.
• Le Quran: traduction nouvelle faite sur le texte arabe / par M. Kasimirski interprète de la legation Française en Perse; revue et précédée d’une Introduction par G. Pauthier., 1840, 1841, 1844 Bibersteyn-Kasimirski, Parij, 1970 yil Garnier Flamarion. Nouvelle nashri. Le Coran, traduction de Kasimirski, suivie du Petit dictionnaire de l’islam par Tomas Decker, Maxi-livres, 2002 yil.
• Le Coran, tarjima qilingan Régis Blachère, Maisonneuve et Larose, 1950 reedited en 2005, (
• ISBN 2-7068-1861-1).
• Le Coran, tarjima qilingan Muhammad Hamidulloh Mishel Leturmi, 1959 yil, arab tilidan musulmon tomonidan qilingan birinchi frantsuzcha tarjimasi (va
• ISBN 2-84161-085-3).
• Le Coran, tarjima va yozuvlari Denis Masson, Gallimard, 1967 yil, (
• ISBN 2-07-010009-X).
• Le Saint Coran, Frantsuzcha tarjimasi bilan arabcha matn. Birinchi nashr 1985 yilda chop etilgan London masjidi, Islom International Publications Limited tomonidan nashr etilgan ikkinchi va hozirgi nashr (1998), ‘Islomobod’, Sheephatch Lane, Tilford, Surrey. [50] (
• ISBN 978-1-85372-635-4).
• Le Coran, l’appel, tarjima tomonidan André Chouraki, Robert Laffont, 1990 yil, (
• ISBN 2-221-06964-1).
• Le Coran, tarjima paytida sud tomonidan Jak Berk, Albin Mishel, 1995 yil, (
• ISBN 2-226-07739-1).
• Le Coran, tarjima tomonidan Hamza Bubakeur, Maisonneuve et Larose, 1995, 2 jild (
• ISBN 2-7068-1134-X).
• Le Coran, Malek Chebel tarjimasi, Payot, 2001 yil, 2 jild (
• ISBN 2-228-89480-X).
• Le Coran: Nouvelle traduction française du sens de ses versets, Muhammad Chiadmi tomonidan tarjima qilingan, parik Tariq Ramazon tomonidan boshlangan, Shayx Zakariya, Shayx Yusuf Ibram, 2005, (
• ISBN 2-84862-085-4).

Gruzin

• Giorgi Lobjanidze, Tbilisi, 2013 yil. [18]
• Emamqoli Batvani, 2016 [20]

Nemis

• Alcoranus Mahometicus: das ist, der Türcken Alcoran, Religion und Aberglauben: auss welchem ​​zu vernemen wann unnd we woher ihr falscher Payg’ambar Machomet seinen Ursprung oder Anfang genommen, mit was Gelegenheit derselb diss sein Fabelwerch und undether und und . erstlich auss der arabischen in die italianische, jetzt aber inn die teutsche Sprach gebracht durch, 1616, S. Shvayger, Nürnberg.
• Die turkische Bibel, oder der Quran. Megerlin, 1772 yil.
• Der Koran, oder Das Gesetz für die Muselmänner, durch Muhammed den Sohn Abdall. Nebst einigen feyerlichen koranischen Gebeten unmittelbar aus dem Arabischen übersetzt. Fridrix Eberxard Boysen, 1773 yil.
• Der Koran, Das Gesetz für Moslemer, durch Muhammed den Sohn Abdall… umersetzt. Fridrix Eberxard Boysen, 1775 yil.
• Xenning, Maks. Der Qur’on. Ubers. Leypsig, Reklam, (1901) 1968 yil.
• Teodor Fridrix Grigull, Der Qur’on, Otto Xendel, Xelli 1901.
• Sadruddin (Übers. + Hrsg.): Der Quran. Arabisch-Deutsch; Übersetzung, Einleitung und Erklärung von Maulana Sadr ud-Din; Verlag der Moslemischen Revue (Selbstdruck); Berlin 1939; 2. unveränderte Auflage 1964 yil;
• Der Koran, Kommentar und Konkordanz vor Rudi Paret, Kohlhammerverlag, Shtutgart Berlin Köln, 1971 yil.
• Der Koran, Übersetzung von Rudi Paret, Kohlhammerverlag, Shtutgart Berlin Köln, 1979 yil.
• Xuri, Adel Teodor. Der Qur’on. Übersetzung von Adel Teodor Xuriy. Unter Mitwirkung von Muhammad Salim Abdulloh. Mit einem Geleitwort von Inamullah Khan. Gütersloher Verlagshaus G. Mohn: Gütersloh, 1987 yil
• Die Bedeutung des Qurans. 5 Bende. Myunxen: SKD Bavariya. 1996 va 1997 yil
• Rasul, Abu-r-Rida ‘Muhammad Ibn Ahmad. Deutscher Sprache-da Die ungefähre Bedeutung des Al-Quran al-Karim. Hrsg. von der Muslim-Studenten-Vereinigung in Deutschland e.V. 9. Aufl. Marburg, 1997 yil
• Al-Muntaxab: Auswahl aus den Interpretationen des Heiligen Quran; arabisch-deutsch / Arabische Republika igipten, Al-Azhar, Ministerium für Awqâf, Oberster Rat für Islamische Angelegenheiten. [Übersetzt fon Moustafa Maher]. – Qayro: Ministerium für Aqqaf / Oberster Rat für Islamische Angelegenheiten, 1999. – [46], [2104] S.
• Ömer O’ngut, Der Quran, Hakikat, Istanbul 1999 yil
• Amir M.A.Zaydon. At-Tafsir. Eine filologisch, islamologisch fundierte Erläuterung des Quran-Textes. ADIB Verlag Offenbach 2000 yil
• Ahmad fon Denffer. Der Qur’on. Die Heilige Schrift des Islam in deutscher Übertragung mit Erläuterungen nach den Kommentaren von Dschalalain, Tabari und anderen hervorragen-den klassischen Koranauslegern. 8. verbesserte Auflage. Myunxen: Islom. Zentrum, 2001 yil
• Maks Xenning (Übers.), Murod Wilfried Hofmann (Überarb. & Komm.): Der Quran. Diederichs, Myunxen 2001 yil
• Nadeem Ata Elyas und Scheich Abdulloh as-Samit Frank Bubenxaym. Der edle Quran und die Deutsche Sprache da Übersetzung seiner Bedeutungen. Madina, hijriy 1422/1423 (2002)
• Mirzo Tohir Ahmad (Xrs.): Qur’on. Der Heilige Qur-an. Arabisch und Deutsch .; Verlag Der Islom; Frankfurt 1954, letzte überarbeitete Auflage 1996, unv. nachgedruckt 2003 yil
• Maulana Muhammad Ali, Der Heilige Qur’on, aus dem Englischen übersetzt va doktor Petewr Willmer, Ahmadiya Anjuman Isha’at Islam Lahore Inc. Dublin OH / AQSh; 2006 yil
• Ali Ünal: Der Koran und seine Übersetzung mit Kommentar und Anmerkungen. Inglizche Originalausgabe: Qur’on zamonaviy ingliz tilida izohli talqin bilan (2006). Übersetzung ins Deutsche: Fotima Grimm / Wilhelm Willecke. Lektorat: Muhammed Mertek / Wilhelm Willeke. Offenbax: Fontane 2009,
• Der Quran: das heilige Buch des Islam / [nach der Übertragung von Lyudwig Ullmann neu bearbeitet und erläutert von L. W.-Winter]. – 1. Auflyaj. – Myunxen: Goldmann, 2007. – 506 S.
• Amir M.A.Zaydon. At-tafsiir – Der Quraan-Text und seine Transkription und Übersetzung, Islamologisches Institut, 2009 yil,
• Der Quran / vollständig und neu übersetzt von Ahmad Milad Karimi. Mit einer Einführung herausgegeben von Bernhard Uhde. – Frayburg, Breisgau [u.a.]: Xerder, 2009. – 575 S.
• Die Botschaft des Quran: Übersetzung und Kommentar / Muhammad Asad. Übersetzt fon Ahmad fon Denffer; Yusuf Kun. – Dyusseldorf: Patmos, 2009. – 1262 S.
• Der Kuran / aus dem Arabischen neu übertragen von Hartmut Bobzin unter Mitarbeit von Katharina * Bobzin. [121 Kalligrafen fon Shahid Olam]. – Myunxen: Bek, 2010. – 821 S. (Neue orientalische Bibliothek)
• Der Koran / übersetzt und eingeleitet von Hans Zirker. – 4., überarbeitete Auflage. – [Darmshtadt]: Lambertus-Shnayder-Verlag, 2014. – 387 S.

Gorontalo

• Jamoa tomonidan 2007 yilda tarjima qilingan. [51]

Yunoncha

• Ιεó όrό tάνrio (Yunoncha). Islam International Publications Limited (1989). [52] (
• ISBN 978-1-85372-322-3).

Gujarati

• Kanz-ul-Imaan va Khazain-ul Irfan * Qur’oni karim Saral Gujarati Tarjuma-Tafsir: Ushbu Gujratiy tarjimasi Fozil-Barelvi Imom Ahmed Raza Xonning Urducha tarjimasi asosida yaratilgan. Bu Maulana Hasan Aadam Kolvanvi tomonidan tarjima qilingan, (Fozil-e-Dar-ul-Uloom Sha-e-Aalam) va Darul Uloom Moinul Uloom, Raza Nagar, At & post: Tham, Dist: Bharuch, Gujarat, Hindiston.
• Kanz-ul-Imaan: Fozil-Barelvi tomonidan Urdu tilidagi tarjimasi asosida Imom Ahmed Raza Khan Gujarati tarjimasi G’ulom Razique Shayx tomonidan Hindistonning Gujarot shtatidagi Himmatnagardan nashr etilgan.
• Quran Majeed Gujarati Tarjuma Sathe “* (Qur’oni Karimni Gujarotcha tarjimasi bilan anglatadi) Ahmedbay Sulaymon Jumani muqaddas Qur’onni tarjima qilgan. Uning birinchi nashri Pokistonning Karachi shahridan 1930 yilda nashr etilgan.
• Divya Quran: Bu Maulana Abul Aala Modudining Urdu tilidagi tarjimasining Gujarot tilidagi tarjimasi. Uning sakkiz nashri Islomiy Sahitya Prakashan, Kalupur, Ahmedabad-380 001. Gujarat, Hindiston tomonidan nashr etilgan. [53]

Ibroniycha

• Der Kuran / aus dem Arabischen ins Hebräische übersetzt und erläutert von Herrmann Reckendorf., 1857 yil H. Rekkendorf, Leyptsig.
• Jozef Rivlin.
• Horun Ben-Shemesh.
• Uri Rubin, HaQur’an, 2005.
• Subhi ‘Ali’ Advi, HaQur’an BeLashon Akher, 2015.

Hind

• Kanzul Imon tomonidan Ala Hazrati Imomi Ahmad Raza Khan Alaihirrahma[54] 1910 yil boshlarida tarjima qilingan
• Qur’on Sharif: Anuwad awr Vyakhya by Arshad Madani & Pro Sulaiman., 1991 yil H. Jamiyat Ulama Hind, Nyu-Dehli, Hindiston.
• “Qur’on Sharifi” ning hindcha tarjimasi Alloma, doktor Syid Ali Imom Zaidi (Gauhar lucknavi) “Buyuk Buyuk O’g’il Mir Baber Ali Aneys” Muallif: – Nizomiy press, Viktoriya ko’chasi, Lucknow-226003.
• Irfan-ul-Quron Urdu tarjimasi tomonidan Tohir ul-qadriy, Anuwad va hindcha tarjimasi G’ulom Raziq Shayx tomonidan 2011 yil 18 fevralda nashr etilgan Minhaj-ul-Quran International India, Umaj Road, At & Post Karjan, Dist: Vadodara, Gujarat, INDIA.

Venger

• Kassay Koran, 19-asr.
• Koran szemelvényekben Xollosi Somogyi Jozef, Officina, 1947 y.
• Koran Róbert Simon tomonidan tarjima qilingan. Budapesht: Helikon, 1987 yil.
• Kuran – Qur’oni karim Mixalfi Balazs tomonidan, Edhi International Foundation Inc., Karachi, Pokiston.

Islandcha

• Helgi Halfdanarson, (1993 yil va 10 yildan so’ng qayta ko’rib chiqilgan), nashriyotchi: Mal og menning, Reykyavik (
• ISBN 9979-3-2408-2).

Indoneziya / malay tili

• 17-asrda Shayx Abdur Rauf al-Fansuriy tomonidan yozilgan Tafsir Tarjuman al-Mustafid. Aceh Sultonligi. Bu birinchi tarjima Malay tili. Tarjima mumtoz malay tilida (aralashmaslik kerak) Malayziya tili ) rivojlanmasdan oldin Indonez tili va Malayziya tili zamonaviy zamonda. Ushbu tarjima bilan yozilgan Javi yozuvi. [9][10]
• 1936 yilda A. Xasimim tomonidan tarjima qilingan, ammo to’liq emas. [55]
• 1956 yilda prof. T. M. Hasbi Ash-Shiddiqiy tomonidan yozilgan “Tafsir al-Nur”. [55][56]
• Tafsir al-Azhar tomonidan Xamka. [57]
• Tafsir al-Mishba tomonidan Quraysh Shihab. [58]

Italyancha

• Ventura, Alberto, Milano, 2010. p. LXXII + 900 (traduzione di Ida Zilio-Grandi).
• Pikkardo, Hamza Roberto, 1994: Saggio di Traduzione Interpretativa del Santo Corano inimitabile.
• Bausani, Alessandro, Firenze 1955, p.lxxix + 779, Firenze 1978, p. lxxix + 771.
• Bonelli, Luidji, yangi nashr. Milano 1929, p. 31 + 524, 2-nashrni qayta nashr eting. ed., Milano: Ulrico Hoepli 1972, p. 614. (4)
• Branchi, Eugenio Camillo, Roma 1913, p. 437.
• Calza, Caval. Vincenzo, Bastia 1847, p. xiv+330. [59]
• Aquilio, Milano 1914, p.lxx+[6]+340+359.
• Moreno, Martino Mario, Torino 1967, p. viii+605, Torino 1969, p. viii+605 2nd ed. [n.p.] 1971, p. vii+608.
• Violante, Alfredo, Rome: Casa Ed. Latina 1912.
• Il Corano, Milano 1882/ Milano 1913. [60]
• L’Alcorano di Macometto: nel qual si contiene la dottrina, la vita, i costumi, et le leggi sue / tradotto nuovamente dall’ Arabo in lingua Italiana., 1547, Venise.

Yapon

There are at least seven complete translations of Qur’an:

• Sakamoto, Ken-ichi, 1920, Kōran Kyō (コーラン經), in Sekai Seiten Zenshū 14–15 (Sacred Writings of the World), Tokyo: Sekai Seiten Zenshū Kankoukai. (translated from Rodwell’s English version)
• Takahashi, Goro, et al. 1938, Sei Kōran Kyō (聖香蘭經), Tokyo: Sei Kōran Kyō Kankoukai.
• Okawa, Shumei, 1950, Kōran (古蘭), Tokyo: Iwasaki Shoten.
• Izutsu, Toshihiko, 1957, rev. 1964, Kōran (コーラン), 3 vol. Tokio: Ivanami Shoten. (arabchadan tarjima qilingan)
• Fujimoto, Katsuji, et al. 1970 yil, Kōran (コーラン), in Sekai no Meicho 15 (Masterpieces of the World), Tokyo: Chuokoron-Shinsha. (republished in 2002, in Chūkō Classics E6-7, 2 vol.)
• Mita, Ryoichi, 1972, Sei Kurān (聖クラーン), Tokyo: Japan Muslim Association; 2-chi. tahrir. 1983, Sei Kuruān (聖クルアーン) (bilingual in Arabic and Japanese)
• Holy Quran with Japanese translation. Islam International Publications Limited. [61]

Yava

• Maulana Muhammad Ali, Qur’an Suci Jarwa Jawi, Darul Kutubil Islamiyah, Jakarta, Indonesia, 2001.

Kannada

There are at least three complete translations of Qur’an:

• Divya Qur’an, Qur’an Majid, (An effort of six scholars: Mawlana Shah Abd al-Qadir, Mawlana Sayyid, Abu Raihan Ahmed Noori, Abd Allah Sahib, I’jaz al-Din and Shaikh Abdul Gaffar Sullia ), 2 vol. Bangalore 1978, p. 1400.
• Pavitra Qur’an by Shaikh Abdul Gaffar Sullia.(online version available [62] )
• Qur’an Vyakhyana by Shaikh Abdul Gaffar Sullia
• Kannada Meaning of Holy Qur’an, Part 30 (Juz ‘Amma) by Iqbal Soofi. (online version [63] va [64] )
• Sarala Quran: Surah Al Fatihah, Al-Baqarah, Ali Imran, An-Nisaa, Al-Maaidah, Al-An’aam and Al-Aaraf by Iqbal Soofi. [65] The web version also contains translation of all the 37 Surahs of last/30th part of Qur’an. Translation of Al-Baqarah, Ali Imran An-Nisaa, Al-Maaidah and Al-An’aam is also published to the web. (ongoing project, online edition [66] )
• Holy Qur’an is a free Kannada Quran applet for Android smartphones / tablets. The original Arab pages are derived from http://tanzil.net and translated into Kannada transliteration by Muhammed Hamza Puttur, Umar Ibn Ahmed Madini, Ahmad SM and Abu Bakr Nazir Salafi reviewed ‘PAVETHRA QURAN’ Complete Kannada Meaning’ (publisher: Salafi Publishing House Mangalore).
• “Pavithra Quran” Kannada translation quran: all quran (translator and publisher South karnataka salafi movement ® ( SKSM) Mangalore 2016) [67]

• Pavithra Qur’an – Translated by Muhammad Yusuf Sahib of Mangalore. Edited by M.P. Ibrahim Sahib of Manjeshwer.

Kashmiriy

• Kashmiri translation published in Saudi Arabia
• translation in Kashmiri is also available by Mirwaiz Mohammad Yousuf Shah. [68]

Qozoq

• tomonidan Musa Bigiev, 1912, unpublished
• by Aqıt Ulimjiulı, lost
• tomonidan Sadwaqas Ghylmani, 1970-yillar
• by Ğazez Aqıtulı & Maqaş Aqıtulı, 1990, Arabic script
• tomonidan Halife Altay, 1991
• tomonidan Ratbek Nysanbayev, 1991
• by Nuralı Öserulı, 1991

Khowar/Chitrali

• Qari Syed Bazurg Shah Al-Azhari (Sitara Imtiaz) in the early 1990s.

Lotin

• First translation (1141–1143) under the auspices of Hurmatli Piter, made by a group led by Kettonlik Robert (or Roberto Ketenese, or Robertus Retenensis), known as the Lex Mahumet psevdoprofeti; much later much criticized.
• Second translation (c. 1193–1216) by Toledoning belgisi, regarded as a noticeable improvement.
• First printing ( Bibliander ) ning Lex Mahumet psevdoprofeti qilingan Bale (1543), during the Protestant Reformation. Machumetis Saracenorum Principis, eiusque successorum vitae, ac doctrina, ipseqve Alcoran: quo uelut authentico legum diuinarum codice Agareni & Turcae, alijq[ue] Christo aduersantes populi regu[n]tur, quae ante annos CCCC . D. Petrus Abbas Cluniacensis per uiros eruditos . ex Arabica lingua in Latinam transferri curauit: his adiunctae sunt confutationes multorum, & quidem probatissimorum authorum, Arabum, Graecorum, & Latinorum, unà cum . Philippi Melanchthonis praemonitione . : adiunctae sunt etiam, Turcaru[m] . res gestae maximè memorabiles, à DCCCC annis ad nostra usuq[ue] tempora: haec omnia in unum uolumen redacta sunt, 1543, I. Oporinus, Basileae. [69]
• Third translation from Arabic 1691–1698, by Lyudoviko Marracchi (Padua). [70]

Makedoniya

• Hasan Džilo, 1997, Курʼан со превод (“the Qurʼan with a Translation”), Qur’oni karimni bosib chiqarish uchun qirol Fahd majmuasi (Madina, Saudiya Arabistoni ).
• Elena Trenčevska–Čekoviḱ, Mersiha Smailoviḱ, Jasmin Redžepi, 2011, Превод на значењето на Благородниот Куран (“Translation of the meaning of the Noble Qurʼan”), ArtBooks (Skopye, Shimoliy Makedoniya ) (
• ISBN 978-9989-190-49-0).

Madura

• Translation by Jamaah Pengajian Surabaya (JPS) led by K.H. Sattar. [71]

Malayalam

• Visudha Quran Vivaranam: Translation and commentery by Mohammed Amani Moulavi
• Cheriyamundam Abdul Hameed Madani and Kunhi Mohammed Parappoor with online links. [72][73][74]
• ‘Albayan Fee Ma’anil Quran’ by Sayyid Ahmed Shihabuddeen Imbichikkoya Thangal, former Chief Qazi of Kozhikode. [75]
• ‘Fathahu-rahman Fee Thafseeril Quran’ by KV Muhammed Musliyar Koottanad, former Joint Secretary of Samastha Kerala Jamiyyathul Ulama[75]
• Tafheem ul Quran by Abul Aála Maudoodi with online links. [76][77][78]
• Quran Lalitha Saram Translation By Sheik Muhammed Karakunnu and Vanidas Elayavur. [79]
• Quran Bodhanam By TK Ubaid.
• Translation by Muttanisseri Koyakutty Maulavi.
• Translation by K. Abdul Rahiman and P.A. Karim and K.A. Raoof (D.C. Books).
• Translation by Adonne Publishing Group, Thiruvananthapuram.
• Translation by Current Books Kottayam.
• Tarjima tomonidan Rahmathullah Qasimi
• Translated by Muhammad Abul Wafa Sahib (Marhoom) of Kozhikode. Edited by Moulvi Muhammad Ismail Saheb of Aleppey and some distinguished Quran Scholars.

Maldiv

• Quran Tharujamaa by Shaikh Abu Bakr Ibrahim Ali. This is the first translation in Maldiv tili. [80]

Mandar

• Translation by Muh. Idham Kholid Budi in 2005 [81] onlayn mavjud. [82]

Mande

• Souleymane Kante
• Moulana Abul A’la Moudoodhi [iqtibos kerak ]

Manipuri

• The Holy Quran, Arabic text with Manipuri translation. Translated into Manipuri from English translation by Ahmad Hasan (Manipuri) under the auspices of Mirzo Tohir Ahmad. [83] (
• ISBN 978-1-85372-436-7).

Norvegiya

• Einar Berg, Universitetsforlaget, 1980. (
• ISBN 82-00-05371-7).

Pashto

There are numerous translations of the Qur’on yilda Pashto. Some of the most famous are listed below:

• Mawlana Muhammad Ilyas (Akhunzada): The most first translation of Quran as well as Fakhr-ut-Tafseer was written by him in the 18th century in Afghanistan (original versions are placed in Qandahor ), He then came to Peshawar (warsak road mathra kochian) & wrote many more Islamic books as well as search prescription of different kind of diseases, he was a Mowlana as well as a complete doctor & chemist.
• Fakhr-ut-Tafaaseer’ and Mukhzin-ut-Tafeer by Mawlana Muhammad Ilyas Akhunzada Peshawari Kochiani is considered one of the famous Tafseers of the Quran in Pashto.
• Muhammad Fathullah Khan Kandahari’s translation: Printed in the 18th century, Bhopal, India, Translates the Quran in Pashto. It was translated from Shah Abdul Qadar Dehlavi’s Urdu translation of the Quran. The hand-written versions of this translation are saved in Raza library of Rampur and Idara-e-Adabyat-e-Urdu library of Deccan, Hyderabad, India.
• Tafseer Yaseer by Mulavi Murad Ali Khan Sahibzada, it was the first Tafseer and second translation in the Pashto language. The first volume of this Tafseer was completed in 1912 and the second in 1917 It was the most famous Tafseer of its time. Murad Ali Sahebzada was born in 1223 H.q. He studied the traditional subjects of that time like Sarf, Nahwa, Hekmat, Fiqh & Meerath, Tafseer, Hadith, Uruz and Literature and he was also the Hafiz of the Quran. He was a good writer, author, teacher, and Poet of his time. His son Mohammad Sahebzada writes about him “He has written unlimited number of poems in Pashto, Dari, Arabic and Hindi. Writing poem was such easy for him, that he won’t feel any difference between poem and prose. He has written a lot of Ghazals on Monotheism and Wisdom. His handwriting was very good and quick.” [84]
• Mawlana Abdullah and Mawlana Abdul Aziz: It is a translation of the Tafseer of Mawlana Abdul Haq Darbangawi and Mawlana Wa’iz Kashifi. Translated by Mawlana Abdullah and Mawlana Abdul Aziz, it was printed in 1930 in Mumbai, India.
• Dr. Din Muhammad Khan: It is a word by word translation of the Quran printed in early years.
• Mawlana Janbaz Sarfaraz Khan: It is printed in early years and is considered of the famous translation.
• Aziz-ut-Tafaaseer by Mulavi Sultan Aziz Khan.
• Mulavi Farooq Khan Ghalzi: It is a Pashto translation of the Quran printed in early years. [iqtibos kerak ]

Fors tili

There are more than 60 complete translations of Qur’an in Persian and many partial translations. O’tmishda ba’zi Tafsirlar which had included Qur’an were translated like translation of Tafsir at-Tabariy in 10 CE. [85]

• Fors Salmon (7th century) (partial translation)
• Qur’an Quds, translator unknown – (before the 10th century)
• A translation in 556 AH
• Saiyad Makhdoom Ashraf Jahangir Simnani (1308–1405 CE) Original Manuscript at Mukhtar Ashraf Library in Kichoucha Shareef (U.P.)
• Shah Waliullah (1703–1762)
• Mahdi Elahi-Ghomshei, (مهدی الهی‌قمشه‌ای).
• Mahdi Fouladvand (مهدی فولادوند) available online. [86]
• Naser Makarem Shirazi (ناصر مكارم‌شيرازی), translation includes his inline tafsir within parenthesis. [87]
• Malik Fahd Council, Sunniy filial.
• Ghodratollah Bakhtiarinejad (قدرت الله بختياری نژاد) available online. [88]
• Tahere Saffarzadeh, translated Qur’an in Persian and English (Bilingual) in 2001.

Polsha

• Jan Murza Tarak Buczacki.
• Józef Bielawski.
• Musa Çaxarxan Czachorowski, Polish Tatar.

Portugal

• Helmi Nasr, Tradução do Sentido do Nobre Alcorão. Medina (Arábia Saudita), Complexo de Impressão do Rei Fahd, 2005 (1426 A.H.), edição bilíngüe (árabe/português).
• Samir El Hayek, O Significado dos Versículos do Alcorão Sagrado. San-Paulu, Ed. Marsam, 1994. [1ª ed. 1974].
• Mansour Challita, O Alcorão – Livro Sagrado do Islã. Rio de Janeiro, Ed. Record, 2013.
• José Pedro Machado, Alcorão. Lisboa, Junta de Investigações Científicas do Ultramar 1979.
• Américo de Carvalho, Alcorão. Mem Martins, Publicações Europa-América, 1978.
• M. Yiossuf Mohamed Adamgy, Alcorão Sagrado. Loures, Al Furqán, 1991, edição bilíngüe (árabe/português).
• Bento de Castro, Alcorão / Muhamad. Lourenço Marques (Moçambique), Oficinas Gráficas de J. A. Carvalho, 1964.

Rumin

• Silvestru Octavian Isopescul, Coranul, 1912 (first edition)
• Islamic and Cultural League of Romania, Traducerea Sensurilor Coranului Cel Sfânt în Limba Română, 1997 (first edition)
• George Grigore, Coranul, 2000 (first edition)
• Mustafa Ali Mehmed, Coran: Ultima Carte Sfântă, 2003 (first edition)

Romani

• Muharem Serbezovskiy is known as a singer in Shimoliy Makedoniya va Bosniya va Gertsegovina where he issued his translation. [89]

Ruscha

• P. V. Postnikov. [13]
• M. I. Veryovkin.
• A. V. Kolmakov.
• K. Nikolayev.
• D. N. Boguslavsky.
• G. S. Sablukov.
• I. Yu. Krachkovsky.
• T. A. Shumovsky.
• Sh. B. Yakovlevna.
• M.-N. O. Osmanov.
• V. M. Porokhova.
• E. R. Kuliev.
• Sh.R. Alyautdinov
• Nazim Zeynalov, Russian Islamologist, This translation in 2015 is the first Shia translation of the Holy Quran into Russian, he won the Islamic Republic of Iran’s Book of the Year Award. [90][91][92]

Sanskritcha

Saraiki

There are more than twenty translations of Quran in Saraiki. [ iqtibos kerak ]

• Hafizur Rahman, in the 1930s [93] : 391
• Dr. Meher Abdul Haq.
• Prof. Dilshad Klanchvi, in the 2000. Published by Ibn Kalim titled as “SAUKH-E-SARAIKI TARJAMAY WALA QURAN SHAREEF”
• Riaz Shahid.
• Dr. Sadeeque Shakir.
• G. R. Sevra.
• Dr. Tahir Khakwani, complete video translation in Saraiki.

Serb

• Miko Lyubibratich: Koran. Translated from Russian or French. Beograd, 1895, Sarajevo, 1990 (reprint), 2016.

Sindxi

• According to Sindhi tradition the first translation was made by in 270/883 by an Arab olim. Bu yuqorida aytib o’tilgan bilan bir xil bo’lishi mumkin. Birinchi mavjud Sindxi translation was done by Akhund Azaz Allah Muttalawi (1160-1240/1747-1824) and first published in Gujarat 1870 yilda. Bosmaga birinchi bo’lib Muhammad Siddiq chiqdi (Lahor 1867). [94]
• First ever translation of Quran to any other language was in Sindxi tili tomonidan Imam Abul Hassan bin Mohammad Sadiq Al-Sindhi Al-Madni.
• Maulana Abdul Waheed Jan Sirhindi, a contemporary scholar and writer of Sunniy islom. [95]
• Allama Ali Xon Abro, wrote Sindhi translation of Qur’on and intended to give the Qur’an a practical contemporary interpretation also wrote separate translation for non-Muslims from the request of Sindh’s great freedom fighter Maulana Toj Muhammad Amroti.
• Allama Makhdoom Muhammad Hashim Thattvi
• Maulana Ghullam Mustafa Qasmi’s Sindhi Translation of the Quran.
• Maulvi Ahmad Mallah ‘s poetic Sindhi Translation of the Quran.
• Maulana Abdul Karim Qureshi of Bair Shareef Tuman Kambar Shahdadkot – Sindhi Translation of the Quran.
• Maulana Taj Mohammad Amroti ‘s Sindhi Translation of the Quran.
• Amir Bakhsh Channa’s Sindhi Translation of the Quran.
• Mufti Muhammad Raheem Sikandri rezidenti Pir jo Goth Dargah Shareef Pagara Sind,
• [Molana Abdul Salam soomro Advocate (khanpur District shikarpur) Sindhi Translation of the Quran word by word in fist time, published by sindhica Academy, Karachi, in year 2017. and second publication was made in 2018 with translation of molana taj mohammad Amroti, Pokiston

Sinxala

Ispaniya

• Anonim morisco’s translation, made in 1606, [96] published in 2001 by Reial Acadèmia de Bones Lletres de Barcelona.
• Julio Cortes translation El Coran is widely available in North America, being published by New York-based Tahrike Tarsile Qur’on nashriyot uyi.
• Ahmed Abboud and Rafael Castellanos, two converts to Islam of Argentine origin, published El Sagrado Coran (El Nilo, Buenos Aires, Argentina, 1953).
• Kamal Mustafa Hallak fine deluxe Hardback print El Coran Sagrado is printed by Maryland-based Amana Publications.
• Abdel Ghani Melara Navio a Spaniard who converted to Islam in 1979, his Traduccion-Comentario Del Noble Coran was originally published by Darussalam Publications, Riyadh, in December 1997. The King Fahd Printing Complex has their own version of this translation, with editing by Omar Kaddoura and Isa Amer Quevedo.
• “El Sagrado Corán”, translated by Antonio Carrillo Robles and published in 1988 by the Ahmadiya Muslim Community (considered heretic by orthodox Muslims) in Córdoba, Spain.

Sunduzcha

• Tafsir Al-Foerqan Basa Sunda by A. Hassan, 1937.
• Nurul-Bajan: Tafsir Qur’an Basa Sunda by H. Mhd. Romli and H.N.S. Midjaja, 1960.
• Al-Amin: Al-Qur’an Tarjamah Sunda by K.H. Qamaruddin Shaleh, H.A.A. Dahlan, and Yus Rusamsi, 1971.
• Translation and commentary by K.H. Anwar Musaddad, K.H. Mhd. Romli, K.H. Hambali Ahmad, K.H.I. Zainuddin, K. Moh. Salmon et al., 1978.
• Tafsir Ayat Suci Lenyepaneun by Moh. E. Hasim, 1984.
• Nur Hidayah: Saritilawah Basa Sunda in Sundanese poem by H.R. Hidayat Surayalaga, 1994.
• Al-Munir: Al-Qur’an Tarjamah Basa Sunda tomonidan H.M. Djawad Dahlan, 2005. [97]

Suaxili

At least 7 complete translations in Swahili have appeared and dozens of partial translations. [98]

• Tafsiri ya Kurani ya Kiarabu kwa lugha ya Kiswahili pamoja na Dibaji na maelezo Machache tomonidan Godfrey Dale, 1923
• Kurani Tukufu tomonidan Mubarak Ahmad Ahmadi, 1953
• Qur’ ani Takatifu tomonidan Abdallah Saleh al-Farsy, 1969
• Tarjama ya al-muntakhab katika tafsiri ya Qur’ ani tukufu tomonidan Ali Muhsin Al-Barvani, 1995
• Kitabu kinachobainisha tomonidan Ali Juma Mayunga, 2003
• Asili ya Uongofu by Said Moosa al-Kindy, 1992–2013 (final volume expected 2014)
• Al-Kashif tomonidan Muhammad Jawad Mughniyya translated in Swahili by Hasan Mwalupa [99]

Shved

• Carl Johan Tornberg, 1875. [100]
• Karl Vilhelm Zetterstéen, 1917. [101]
• Mohammed Knut Bernström

Tamilcha

• Iqbal Madani
• A.K. Abdhul Hameed Bakavi, 1929, Madrasalar
• K.A. Nizamudeen Manbavee
• Moulavi P. Jainulabdeen Ulavi
• MOHAMED RIFASH.O

Tatarcha

Telugu

• Divya Quran Sandesham [102] by Dr. Abdul-Raheem Mohammed Moulana
• Divya Quran by JANAB HAMIDULLAH SHARIEF SAHEB first translator of Telugu Quran
• BHAVAMRUTAM by JANAB ABUL IRFAN SAHEB
• Quran AVAGAHANAM by JANAB S M MALLICK SAHEB. This is translation of TAFHEEMUL QURAN by MAULANA SAYYED ABUL ALA MAUDOODI

Tailandcha

• King Fahad Quran Complex [4]
• Abu Israfil al-Fatani, 2009 [5]

Turkcha

Over fifty translations of the Koran have appeared in Turkish. [103] Although it has been claimed that the Koran was first translated into Turkish on the instructions of Kemal Atatürk, [104] other sources claim that Turkish translations have existed since the beginning of the Muslim era [105]

• Sheikh Al-Fadl Mohamed Ben Idriss.
• Tafsir al-Tibyiin, 1842, Cairo.
• Ahmad b. ‘Abd Allah, 1875, Tafsir-e zubdat al-athar, 2 jild Istanbul 1292-1294/1875-77, p. 448+464.
• Ibrahim Hilmi, 1913 Terjumat el Koran, Istanbul
• Elmalilli Muhammed Hamdi Yazir, 1935, Hakk Dīni Kur’an DiliyangimealliTürkçetafsir, 9 jild Istanbul 1935–1938 9 vol. 2-nashr. Istanbul 1960–1962, p. 6632+229 9 vol. 3-nashr. Istanbul 1970, p. 6432+229.
• Ömer Rıza Doğrul, 1943-1955/1980, Tanrı Buyruğu: Kur’ân-ı Kerîm’in Tercüme ve Tefsiri, İstanbul 1943, 1947, 1955, 1980
• Syed Mahmood Tarazi Al Madani Bin Syed Nazir Trazi (D:1991) translated Qur’an in Turkistani (Chag’atay Uzbek) in 1956, (First Published: 1956 Bombay )
• Abdülbâki Gölpınarlı, 1955, Istanbul 1968, p. 688 2 vol. Istanbul 1955, p. (38l)+(381 +Cxxxviii)
• Huseyin Atay and Yasar Kutluay, 1961, 3 vol. Ankara 1961, p. 32+814+7 1 vol. 5-nashr. Ankara: Diyanet isleri Baskanligi (The Turkish Presidency of Religious Affairs), 1980, p. 34+604
• Sulaymon Atesh, 1975, 1st ed. Istanbul 1975. p. 592 Ankara: KilicKitabevi 1977, p. 2+604+3+xxx
• Ali Bulaç, 1985, Istanbul: Birim 1985, p. xxxviii+605.
• Yashar Nuri O’ztürk, 1993.
• Edip Yüksel, 2000, Mesaj Kuran Çevirisi, (
• ISBN 975-7891-31-2).
• Ahmed Hulusi, 2009, Allâh İlminden Yansımalarla KUR’ÂN-I KERÎM ÇÖZÜMÜ (The Key to the Quran) [106]
• Hakkı Yılmaz, 2012, NÜZUL SIRASINA GÖRE NECM NECM KUR’AN MEALİ [107]

Tojik

Ukrain

• Myxaylo Yoqubovich, “Preslavnyj Koran: pereklad smysliv Ukrajns’koju movoju”, 2012.

Urdu

• Anwaar-Al-Quran tomonidan Allama Syed Zeeshan Haider Jawadi (R.A). First edition published in 1990 by Tanzeem-Al-Makatib, Golaganj, Lucknow, Uttar Pradesh, India.
• Kanzul Imon tomonidan Ala Hazrat Imam Ahmad Raza KhanBarelvi Alaihirrahama. [54][108]
• Hafiz Maulana Syed Farman Ali Saheb Qibla Published by Nizami Prees, Chandanpatti, Darbhanga, Bihar.India
• Allama Syed Ahmed Saeed Kazmi, Al-Bayan. [109]
• Sayyid Abul Ala Maududiy, Tafheem-ul-Quran (6 Vols) .
• Israr Ahmed. Bayan-ul-Quran
• G’ulom Ahmed Parvez, Mafhoom-ul-Quran (3 Vols).
• Ameen Ahsan Islahi, Tadabbur-i-Qur’an (9 Vols), 1961.
• Maulana Ashraf Ali Thanvi, “Bayanul Quran”.
• Hafiz Muhammad, “Ahsan ul Bayan”
• Maulana Fateh Muhammad Jalandhry.
• Mufti Dr. Taqi Usmani Tozeeh al-Quraan (3 Vols)..
• Dr. S.M. Afzal Rahman, “Taleem-ul-Quran”, 2001. [110]
• Maulana Abul Kalam Azad, Tarjuman-Al-Quran (Four Volumes). [111]
• Maulana Shabbir Ahmad Usmoniy “Tafsir E Usmani”
• Maulana Yusuf Motala “Idhwaa-ul-Bayaan”
• Ameer Maulana Muhammad Akram Awan, Akram ut Tarajim, published by Qudratullah company, 2011.
• “Mutalaeh Quran مطالعہ قرآن” by ABDULLAH, 2014, can be downloaded in PDF form from google. [19][112]

Following translations are known to exist, but need more information, such as publisher, title, year of publication etc.

• Maulana Aashiq Ilahi Meeruti, Tarjama Quran.
• Translation By Majils-e-Fikr o Nazar-Matalib-ul-Quraan.
• Mualana Hakeem Yaseen Shah.
• Mufti Imdadullah Anwar.
• Dr. Muhammad Din Peshaweri Taleem ul Quran a word to word and idiomatic rendering of the Holy Quran. 2000 yil.
• Maulana Mahmood Hassan.
• Dr. Abdur-Raoof, Ferozsons Publishers.
• Maulana Abdul Bari, Hederabadi Daccni, India.
• Maulana Sufi Abdul Hameed Sawati.
• Maulana Ishaaq Kashmeri (Dubai) Zubdatul-Quraan.
• Maulana Abdul Majjid Daryabadi, India.
• Maulana Aashiq Illahi Merathi, India.
• Maulana Ahmad Ali Lahori.
• Dr. Hamid Hasan Bilgarami, Fayuz ul Quraan 2 Vols.
• Maulana Abdul Kareem Pareekh, India.
• Maulana Aashiq Illahi Bulandshaheri.
• Maulana Abu Haq Haqani Dehlvi.
• Shah Rafi al-Din.
• Shah ‘Abd al-Qadir.
• Fatheh Mohammad Khan.
• Maulana Muhammad Ali (India).
• Maulana Maqbool Ahmed Dhelwi (Known as Maqbool).
• Allama Azad Subhani (1897–1964) wrote Tafsir e Rabbani Mukaddama
• Tohir ul Qadriy, [113]Irfan-ul-Quran. [114]

Shah Abdual Qadir dehlvi in 1205Moulana Nazeer Ahmad Dehlvi in 1313Maulana Ashraf Ali Thanvi in 1326Khwaja mohsin Nizami in 1330Hajeem Ahmad Shajah and Maulana Abulhasnaat in Lahore Amin Mian in 1429

Uyg’ur

Yahudiy

• Selected parts translated in 1987 [115][116][117][118]

Shuningdek qarang

• Ingliz tilidagi tarjimalari
• List of Ahmadi translations of the Quran

Adabiyotlar

1. ^ An-Nawawi, Al-Majmu’, (Cairo, Matbacat at-‘Tadamun n.d.), 380.
2. ^ Christian Høgel, “An early anonymous Greek translation of the Qur’an. The fragments from Niketas Byzantios’ Refutatio and the anonymous Abjuratio”, Collectanea Christiana Orientalia 7 (2010), pp. 65–119; Kees Versteegh, “Greek translations of the Quran in Christian polemics (9th century)”, Zeitschrift der Deutschen morgenländischen Gesellschaft 141 (1991); Astérios Argyriou, “Perception de l’Islam et traductions du Coran dans le monde byzantin grec”, Vizantiya 75 (2005); Christian Høgel, The Greek Qur’an: scholarship and evaluations. Orientalia Suecana, 61 (Suppl.) (2013), pp. 173–180.
3. ^“English Translations of the Quran ” Crescent”. Monthlycrescent.com. Arxivlandi asl nusxasi 2014 yil 29 aprelda . Olingan 14 may 2013 .
4. ^ Directorate of Information, Kashmir Today, Srinagar: Government of Jammu and Kashmir, 1998, pp. 113–14.
5. ^ Khwaja Muhammad ‘Azam Didamari, Waqi’at-i-Kashmir (The History of Kashmir) [translated by Khwaja Hamid Yazdani], Srinagar: Jammu and Kashmir Islamic Research Center, 1998, p. 117.
6. ^“Qur’an Quds”. Arxivlandi asl nusxasi 2011 yil 30 avgustda.
7. ^“Qur’an translation by T. Bibliander, etc. from msgr.ca”. Arxivlandi asl nusxasi 2008 yil 28 dekabrda . Olingan 12 may 2006 .
8. ^“Kitabs, the unique highlight of the Belarusian language”. Arxivlandi asl nusxasi 2002 yil 30 avgustda.
9. ^ abSyeikh Abdur Rauf Fansuri pentafsir al-Quran pertama dalam bahasa MelayuArxivlandi 2016 yil 3 mart kuni Orqaga qaytish mashinasi
10. ^ abTarjuman al-MustafidArxivlandi 2016 yil 5 mart Orqaga qaytish mashinasi
11. ^ Roberto Tottoli: The Latin Translation of the Qurʾān by Johann Zechendorff (1580-1662) discovered in Cairo Dār al-Kutub. Oriente Moderno, 95.2015, S. 5–31
12. ^ ab“Qur’an translation by T. Bibliander, etc. from msgr.ca”. Arxivlandi asl nusxasi 2008 yil 12-yanvarda . Olingan 12 may 2006 .
13. ^ ab P. V. Густерин. Первый переводчик и первое издание Корана на русском языке // Исламоведение. — 2011. — № 1.
14. ^ One of the copies owned by American Founding Father Tomas Jefferson, ustiga Keyt Ellison, birinchi Musulmon saylangan Kongress, was sworn.
15. ^“Information about Qur’an’s translations from website idc.nl in PDF format” (PDF) .
16. ^“Mafhoom’ul Quran” (PDF) . Tolueislam.com . Olingan 23 dekabr 2013 .
17. ^“A Simple Translation of The Holy Qur’an”. www.iashyd.com. 17 mart 2017 yil.
18. ^ ab“Art News, Festive Art . com”. arxiv.is. 5 August 2014. Archived from asl nusxasi on 5 August 2014.
19. ^ ab“MY QURAN PAK”. sites.google.com.
20. ^ ab“ترجمه قرآن به زبان گرجی”. 26 Iyun 2016. Arxivlangan asl nusxasi 2016 yil 26 iyunda.
21. ^http://mzr.pl/koran-nowy-przeklad/
22. ^https://www.equinoxpub.com/home/quran-new-annotated-translation/
23. ^Peluncuran Al-Qur’an Terjemahan AcehArxivlandi 2016 yil 13 mart Orqaga qaytish mashinasi
24. ^P3KI Luncurkan Alquran Terjemahan Bahasa AcehArxivlandi 2016 yil 4 mart Orqaga qaytish mashinasi
25. ^Kembalikan Budaya dengan Al-Qur’anArxivlandi 2014 yil 4-yanvar kuni Orqaga qaytish mashinasi
26. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 26 dekabrda . Olingan 26 may 2010 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
27. ^ abvIstedadın Vasim Memmedeliyev zirvasi [doimiy o’lik havola ] muallim.edu.az, 2012 yil 5 oktyabr
28. ^ SVYaShCHENNY KARAN. ANTALOGIYa. Peraklad Tomasha Tamashevícha. Drukavanne dazvolena Muftsiyatam Yeurapeyskay tezkor SSSR va Sibiry – 1990, Grodna
29. ^“Maulana Mohiuddin Xon vafot etdi”. Daily Sun. Daily Sun . Olingan 1 iyul 2016 .
30. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 5 martda . Olingan 3 fevral 2012 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
31. ^ Ramich, Jusuf (2009). “Nashi prijevodi kur’ana uraeni posredstvom drugih jezika” (PDF) . Glasnik Rijaseta Islamske zajednice u Bosni i Hercegovini (bosniya tilida). LXXI (11-12). 1061-1083 betlar.
32. ^Tafsir al-Quran Bahasa BugisArxivlandi 2016 yil 22 mart Orqaga qaytish mashinasi
33. ^Xitoycha tarjimaArxivlandi 2016 yil 26 dekabr Orqaga qaytish mashinasi
34. ^ Hala Fawzy (2004 yil 10-yanvar). “Muhtaram Elchi U Sike Misr gazetasida intervyu oldi”. Misr gazetasi . Olingan 16 fevral 2007 .
35. ^ Garnaut, Entoni (2006 yil mart). “Xitoyda Islomiy meros: Umumiy so’rov”. China Heritage Newsletter (5).
36. ^Daniya tarjimasiArxivlandi 2016 yil 26 dekabr Orqaga qaytish mashinasi
37. ^ Asoslangan Nederlandse vertalingen van de Quran: Een bibliografisch overzicht (golland tilida)Arxivlandi 2016 yil 4 mart Orqaga qaytish mashinasi.
38. ^ Xodimlarning yozuvchisi. “Qur’onning ingliz tilidagi tarjimalari bo’yicha so’rovnoma”. Soundvision.com. Arxivlandi asl nusxasi 2008 yil 15 oktyabrda . Olingan 14 may 2013 .
39. ^“Qur’oni karim: arabcha matn inglizcha tarjimasi, sharhi va to’liq kirish Maulana Muhammad Ali tomonidan”Arxivlandi 2016 yil 2-dekabr kuni Orqaga qaytish mashinasi
40. ^Tarjima, Sher AliArxivlandi 2016 yil 26 dekabr Orqaga qaytish mashinasi
41. ^Qur’oni karim: Arab tili matni – Ingliz tiliga tarjima. 2016 yil 31-avgust. ISBN978-0976697237 .
42. Amatul Rahmon Umar, Qur’onni ingliz tiliga tarjima qilgan birinchi ayol
43. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 20 oktyabrda . Olingan 14 dekabr 2015 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
44. Muqaddas Qur’on – Arab tili va ingliz tilidagi tarjimasi – Tarjimonlar Allamah Nuruddin, Amatul Rahmon Umar va Abdul Mannan Omar
45. ^ Zavadski, Keti (2017 yil 26 mart). “Uch amerikalik ayol dunyodagi eng mashhur Qur’onlardan birini qanday tarjima qilgan” – www.thedailybeast.com orqali.
46. ^ Progressivemuslims Org (2003 yil 1 oktyabr). Xabar: Xudoning insoniyatga vahiysi. Iuniverse Inc. ISBN978-0-595-29035-2 . Arxivlandi asl nusxasi 2015 yil 4-dekabrda.
47. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasi 2016 yil 13 oktyabrda . Olingan 25 may 2013 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
48. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasi 2013 yil 23 aprelda . Olingan 22 noyabr 2011 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
49. ^https://www.equinoxpub.com/home/quran-new-annotated-translation/
50. ^“Bo’lim bo’yicha bo’lim. Qur’onning ingliz tiliga tarjimasi Vahiy tartibida”. taqdimotofislamandquran.com.
51. ^“Buyuk Qur’on”.
52. ^Frantsuzcha tarjimaArxivlandi 2016 yil 26 dekabr Orqaga qaytish mashinasi
53. ^Al-Quran Terjemahan Bahasa Gorontalo Segera TerbitArxivlandi 2016 yil 22 mart Orqaga qaytish mashinasi
54. ^Yunoncha tarjimaArxivlandi 2016 yil 26 dekabr Orqaga qaytish mashinasi
55. ^[1] [doimiy o’lik havola ]
56. ^ ab Paula Youngman Skreslet; Rebekka Skreslet (2006 yil 1-yanvar). Islom adabiyoti: ingliz tiliga tarjimasida asosiy manbalarga ko’rsatma. Rowman va Littlefield. 232– betlar. ISBN978-0-8108-5408-6 . Olingan 15 sentyabr 2013 .
57. ^ abSejarah Tafsir dan Asal Usul PerkembangannyaArxivlandi 2016 yil 3 mart kuni Orqaga qaytish mashinasi
58. ^Tafsir an-NurArxivlandi 2016 yil 4 mart Orqaga qaytish mashinasi
59. ^Tafsir al-AzharArxivlandi 2016 yil 6 mart Orqaga qaytish mashinasi
60. ^Tafsir al-MishbaArxivlandi 2009 yil 10 mart Orqaga qaytish mashinasi
61. ^Vikipediya manbasida italyan tilida o’qing
62. ^Qur’on va uning tarjimonlari Il KoranoArxivlandi 2012 yil 21 iyun Orqaga qaytish mashinasi
63. ^Yapon tiliga tarjimaArxivlandi 2016 yil 26 dekabr Orqaga qaytish mashinasi
64. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 21 oktyabrda . Olingan 12 noyabr 2010 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
65. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 3 dekabrda . Olingan 22 yanvar 2014 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
66. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 4 martda . Olingan 7 dekabr 2015 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
67. ^ಸರಳ ‌ಆನ್‌ಆನ್ [Oddiy Qur’on]. Kannada Vikipediyasi.
68. ^“Sarala Qur’on”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 16 martda . Olingan 1 oktyabr 2015 .
69. ^[2] [doimiy o’lik havola ]
70. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasi 2012 yil 25 noyabrda . Olingan 18 aprel 2012 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
71. ^Biblianderning Qu’ran onlaynArxivlandi 2011 yil 21 iyun Orqaga qaytish mashinasi
72. ^ Ushbu jildlar olimlar uchun mavjud bo’lib qolmoqda; ba’zilari “bu arab tilida emas, ispan tilida bo’lgan” deb da’vo qilmoqda. York, Malachi. “Ga binoan. ” Arxivlandi asl nusxasi 2007 yil 8 oktyabrda . Olingan 18 yanvar 2007 .
73. ^Tashih al-Quron Madura MolorArxivlandi 2016 yil 8 mart kuni Orqaga qaytish mashinasi
74. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 8 oktyabrda . Olingan 17 aprel 2010 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
75. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasi 2015 yil 5 aprelda . Olingan 26 yanvar 2010 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
76. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 2 mayda . Olingan 4 aprel 2011 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
77. ^ ab“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2015 yil 28 aprelda . Olingan 24 aprel 2016 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
78. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 7 dekabrda . Olingan 21 avgust 2011 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
79. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 2 aprelda . Olingan 21 oktyabr 2008 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
80. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasi 2010 yil 30 avgustda . Olingan 22 sentyabr 2008 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
81. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 23 oktyabrda . Olingan 20 yanvar 2010 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
82. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasi 2016 yil 4 martda . Olingan 20 may 2013 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
83. “
84. ^“Blog nicht gefunden”. arxiv.is. 30 iyun 2012. Arxivlangan asl nusxasi 2012 yil 30 iyunda.
85. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 19 martda . Olingan 27 may 2011 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
86. ^MAnipuri tarjimasiArxivlandi 2016 yil 26 dekabr Orqaga qaytish mashinasi
87. ^“Javoblar – hayot savollariga javob berish uchun eng ishonchli joy”. Answers.com.
88. ^Qrآn w qrآn hپژhىArxivlandi 2011 yil 30 avgust Orqaga qaytish mashinasi
89. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2014 yil 23 fevralda . Olingan 16 mart 2007 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
90. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasi 2007 yil 2 mayda . Olingan 16 mart 2007 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
91. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2014 yil 5 dekabrda . Olingan 16 mart 2007 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
92. ^Bosniyada nashr etilgan Qur’on [o’lik havola ]
93. ^“Eron Islom Respublikasi yil kitobi uchun Jahon mukofoti | jاyزh jhānنi ttکb sاl”. bookaward.ir . Olingan 12 noyabr 2020 .
94. ^ iqna.ir. “Qur’on tarjimoni Qur’on tafsirini rus tiliga etkazishni maqsad qilgan”. uz . Olingan 12 noyabr 2020 .
95. ^“Nazim Zeynalov o perevode Korana” (rus tilida) . Olingan 12 noyabr 2020 .
96. ^Shaxl, Kristofer (1977). “Siraiki: Pokistondagi til harakati”. Zamonaviy Osiyo tadqiqotlari. 11 (3): 379–403. doi:10.1017 / s0026749x00014190. ISSN0026-749X. JSTOR311504.
97. ^Muqaddas Qur’on va uning tarjimonlariArxivlandi 2016 yil 15 yanvar Orqaga qaytish mashinasi
98. ^Maulana Abdul Vohid Jan Sirxindi tomonidan Qur’onning Sinxiy tiliga tarjimasiArxivlandi 2014 yil 12 oktyabr kuni Orqaga qaytish mashinasi
99. ^ Mahoma, 570-632 (6 mart 2018). “Koran aljamiado” – Internet arxivi orqali. CS1 maint: raqamli ismlar: mualliflar ro’yxati (havola)
100. ^Alquran dan Tafsir SundaArxivlandi 2016 yil 15 mart Orqaga qaytish mashinasi
101. ^“Arxivlangan nusxa” (PDF) . Arxivlandi (PDF) asl nusxasidan 2013 yil 2 yanvarda . Olingan 24 dekabr 2013 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
102. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 29 mayda . Olingan 24 dekabr 2013 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
103. ^sv: Karl Yoxan Tornberg
104. ^Zetterstéens tarjimasini baholash (shved tilida)Arxivlandi 2007 yil 28 sentyabrda Orqaga qaytish mashinasi
105. ^“Telugu Quran”. www.telugu-quran.com.
106. ^[3]Arxivlandi 2008 yil 16-may kuni Orqaga qaytish mashinasi
107. ^Turkiya tahlilchisi, 21-05-2008Arxivlandi 2013 yil 8-iyul kuni Orqaga qaytish mashinasi
108. ^Muqaddas Quranni tarjima qilish to’g’risida Kreyg Alan VolkerArxivlandi 2012 yil 9 mart Orqaga qaytish mashinasi
109. ^“Kuran – ahmedhulusi.org”. ahmedhulusi.org.
110. ^“Hakkı Yılmaz – Ishte Kuran”. www.istekuran.net.
111. ^ url = “Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 12 martda . Olingan 7 dekabr 2014 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
112. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 20 dekabrda . Olingan 3 oktyabr 2009 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
113. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 7 oktyabrda . Olingan 22 dekabr 2013 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
114. ^“Kitoblar ro’yxati-urdu”. Tesla.websitewelcome.com. Arxivlandi asl nusxasi 2012 yil 20 martda . Olingan 14 may 2013 .
115. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 17 sentyabrda . Olingan 30 yanvar 2016 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
116. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 3 avgustda . Olingan 15 aprel 2016 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
117. Tohir ul-qadriy
118. ^ Minhaj Internet byurosi. “Inglizcha Qur’on – Irfan-ul-Quran, o’qing, tinglang Qidiruvni yuklab oling va Qur’oni Karimning to’liq va o’zini o’zi etarli tarjimasini sotib oling, bu erda umumiy o’quvchi hech qanday izohga muhtoj emas”.. Irfan-ul-quran.com . Olingan 14 may 2013 .
119. ^“Arxivlangan nusxa” (PDF) . Arxivlandi (PDF) asl nusxasidan 2016 yil 4 martda . Olingan 17 sentyabr 2012 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)
120. ^ Hovel, Revital (2012 yil 28-avgust). “Musulmon mazhabi Qur’onning yahudiy tiliga tarjima qilinganiga 25 yil to’ldi – Isroil yangiliklari | Haaretz Daily Newspaper”. Haaretz.com . Olingan 14 may 2013 .
121. ^“Yidish Qur’oni Karim -“. Forward.com . Olingan 14 may 2013 .
122. ^“Arxivlangan nusxa”. Arxivlandi asl nusxasidan 2016 yil 4 martda . Olingan 28 sentyabr 2015 . CS1 maint: nom sifatida arxivlangan nusxa (havola)

Tashqi havolalar

• Inglizcha Qur’on tarjimalari arabcha lug’at va qiroat bilan yonma-yon
• Tanzil
• Qur’on Ushbu loyiha 30 dan ortiq tillarga 140 dan ortiq tarjimalarni o’z ichiga oladi.
• Yuklab olinadigan Taleem-ul-Quran