Севгим-севгилим

Севгим-севгилим

Севгим-севгилим
Севгим-севгилим

Севгим-севгилим

1
Бу вокеага анча боʻлди. Мен ендигина институтни тамомлаган йигирма икки-йигирма уч йошлардаги йигит едим. Орзу-хавас катта. кайокка коʻл узатсам, йетади. Билакларимда кувват, калбимда гʻайрат жоʻш урарди.
Йошлик ендигина канот чикарган учирма кушга оʻхшайди. Хеч нарсадан тап тортмайди, хеч нарсадан чоʻчимайди. Бутун борлик унга янгича, сирли боʻлиб туюлади. Хамма нарсани коʻргиси, билгиси, хамма нарсада оʻзидан кандайдир из колдиргиси келади. Лекин бу изнинг кандай боʻлишини, унга севинч бахш етадими, йо гʻам келтирадими, тоʻгʻрирогʻи, билишни истамайди. Агар шу истак унда хамма нарсадан кучли боʻлганда еди оʻзини бунчалик тутмасмиди?! Ким билади, балки мен хато килайотгандирман. Ростини айтганда, бунинг хозир мендан бошка хеч кимга ахамияти йоʻк. Бирок мен оʻзимни учирма кушдек хис килиб, оʻша пайтлар нотаниш жойларга кетиб колганимдан сира афсусланмайман.
Гап шундаки, мен Яккачинор кишлогʻига ишга жоʻнадим. Ростини айтсам, отам мажбур килди. Институтда мени аспирантурага олиб колишмокчи еди. Отам шахарда колмайсан, кишлокда ишлаб келасан, бу оʻзингга фойда боʻлади, деб туриб олди. канака фойда келтириши мумкин кишлок шахар турганда?
Мен унга аввал тушунмадим. Жахлим чикди. Ахир оʻзингиз оʻйлаб коʻринг, мен унинг йолгʻиз оʻгʻли боʻлсам, бунинг устига оʻзи анча кексайиб колган боʻлса, нега мени хайдайди?
Мен жуда ерка оʻсган едим. Онам тоʻккиз йошлигимда зотилжам касаллигидан вафот етган. Шунинг учун боʻлса керак, отамнинг менга боʻлган муносабатида икки кишининг мехрини хис килардим. Тарбиямга бу та’сир килмай колмади, албатта. Мендаги иккиланиш, хадиксираш каби иллатлар, балки шунинг окибатидир? Сирасини айтганда, бир онадан хар хил бола тугʻилади, дейишади. Аммо бунинг хозир кизигʻи йоʻк. Хар ким оʻз килмишларига оʻзи жавобгар боʻлиши керак.
Шундай килиб, жахлим чикса хам отамнинг ра’йини кайтармадим. Институтда менга таклиф килинган жойлар орасида «Яккачинор» номли колхоз хам бор еди. Самарканд областида, тогʻнинг тагида екан бу колхоз. кишлок хам Яккачинор, деб аталар екан. Шуни танладим. Хозир оʻша йилларни есласам, институтда колмаганимга хурсанд боʻламан, хурсанд боʻламану бутун хайотимни бир умр огʻир мусибатларга гʻарк килганимдан оʻксинаман…
Диплом олган куним кечкурун шахарда колган оʻртокларим билан «Тошкент» ресторанида куюк хайрлашиб, уйга келдим-да, йоʻл хозирлигини коʻра бошладим. Самолйот Самаркандга тунда учиши керак еди. Хайрлашайотиб отам бир оз коʻз йоши килиб олди. Унинг ковоклари салкиган, тарам-тарам ажин босган озгʻин юзига караб, рахмим келиб кетди. Лекин начора? Оʻзи кетишимни истаган еди. Тез-тез хат йозиб туришга ва’да бериб, уйдан чикдим. Икки соатча аеропортда санкиб, нихоят самолйотга оʻтирдим.
Чарчаган еканман, дарров коʻзим илинди. Самолйот йерда пилдираб кетайотганида уйгʻондим. Коʻп оʻтмай, тонг ота бошлади. Яна йоʻл харакатига тушдим. Лекин анча вакт шахарда колиб кетдим: Яккачинорга борадиган биронта хам машина йоʻк еди. Шофйорлардан биттаси бозорга боришни, «Яккачинор» колхоз доʻконини топишни маслахат берди.
— Топсам нима боʻлади? — хайрон боʻлиб соʻрадим.
— Топсангиз, машина боʻлади-да, акаси! — деди шофйор. — Доʻконга мол-пол келади-ку, ахир!
Миннатдорчилик билдириб, бозорга йоʻл олдим. Бир амаллаб доʻконни топдим хам. Бирок у берк еди. Бошим котиб бозорнинг оʻртасига жойлашган чойхонага кирдим. Хали оʻтирганим хам йоʻк едики, шопмоʻйлов чойхоначи бир чойнак коʻк чой билан патнисда тоʻрт чакмок канд ва янги узилган Самарканд нонидан келтириб коʻйди.
— Мехмон нима истайдилар? — соʻради у табассум билан чойни шопирар екан.
— каймок, — дедим мен.
Шу топдайок бир сопол товок каймок олдимда хозир боʻлди.
— Мана, мехмон, мархамат килсинлар, — деди чойхоначи яна табассум килиб.
Самарканд бозорларидаги каймок билан тандир нонининг довругʻини ешитган едим. Аммо бунчалик мазали боʻлишини билмасдим. Нон коʻринишда Тошкентнинг ширмонидан фарк килмайди. Факат безаксиз, сипо. Шунинг учун хам ширмондан анчагина йейилди. каймок хам куюк, товокнинг четларида янгилигидан дарак бериб, коʻпириб туради. Мазаси демасангиз, худди нишолданинг оʻзи. Бир тишлам нонни унга ботириб, огʻзингизга солдингизми, тамом, товокни соб килгунингизча оʻрнингиздан турмайсиз.
Нонушта килиб боʻлиб, кайокка боришимни билмай турганимда:
— Йоʻл боʻлсин, мехмон? — деб соʻради чойхоначи.
— Яккачинорга, — дедим хафсаласизлик билан. Кейин ниманингдир илинжида соʻрадим. — Биласизми?
— Ким билмайди? — деди чойхоначи жилмайиб. — Узумнинг кони бу кишлок. Иннайкейин, биззи жиян Яккачинорга доʻхтир!.. Сизни оʻша йока отправка килишдими?
— Ха, — дедим мен хам ноилож илжайиб. Чойхоначи бошини ликиллатиб коʻйди. Афтидан, менга ачинайотгандай еди.
— Жуда олис… — деди чойхоначи баттар бошини ликиллатиб. — А, ничаво!.. Коʻникиб кетасиз. Мана, биззи жиян. Уч-тоʻрт ойдан бери жим. Унгача беш-олти марта кочаман, деб категорический хат йозган. Хозир жим. Иннайкейин…

— Автобус юрадими? — соʻрадим гапини боʻлиб.
— Автобус? — чойхоначи афтини буриштирди, кейин яна огʻзини катта очиб жилмайди. — Автобус йоʻк. Лекин хафа боʻлманг. Попутний машина боʻлиб туради. кани, тоʻхтанг-чи!
Чойхоначи коʻлидаги пийола сочикни йелкасига ташлаб, чойхонадан чикиб кетди. Анча кутдим. Бир махал тожикча гаплашиб, коп-кора бир йигитни бошлаб келди.
— Шу йигит елтиб коʻяди, — деди чойхоначи йигитга ишора килиб. — Чой хаки берсангиз боʻлди.
— Хоʻп, — дедим. Коʻп савдолашмай кирани келишдик. Йигит йоʻл бошлади. Чойхоначи бозор дарвозасигача кузатиб чикди. Машинага оʻтирганимда у битта кир халтани узатди.
— Шоʻрданак. Биздан жиянга — Мавлонга бериб коʻйинг. Салом айтинг. Онасига хат йозсин. Омон боʻлинг. Самаркандга кслсангиз киринг!
Йоʻлга тушдик.

2
Яккачинор — икки тогʻ оралигʻида кисилиб йотган кичкина кишлок. Ахолиси хам унча коʻп емас. Юз хонадондан ошмайди. Одамларнинг деярли хаммаси шу йерлик. Шу йерда тупилишган, шу йерда оʻсишган, шу йерда ажойиб богʻлар яратишган. Бу богʻларнинг довругʻи бутун республикага кетган. кайси бир йозувчининг китобида йозилганидек, поʻстини арчиб, танглайингга босишинг билан ериб кетадиган сап-саригʻ шафтолилар, хар бири пийоладек-пийоладек келадиган аччик-чучук кизил олмалар шу йерда битади. Чет ел ярмаркаларида оʻттиздан ортик олтин медал олган оʻзбекнинг «Ок мусаллас»и хам Яккачинорнинг бувакисидан. Токзор бу йерда бир неча оʻн гектарга чоʻзилган боʻлиб, бир йогʻи Зарафшонга, бир йогʻи токка туташиб кетган.
Яккачинор кишлогʻи янги келган кишига коʻримсизрок, бетартиброк коʻринади. Лекин бу биринчи таассурот. Соʻнгги йилларда мен коʻп кишлокларда боʻлдим. Хаммасининг оʻзига хос фазилати, хусни бор. Аммо хеч кайсиси Яккачинорга тенглаша олмайди. кишлокни иккита тенг кисмга боʻлиб коʻча оʻтган. Самарканддан чоʻзилиб келган бу коʻча шу йерда токка туташиб, йоʻколиб кетади. Катта йоʻл факат шу. Бирок кишлок хисобсиз тор коʻча ва соʻкмоклар билан тоʻла. Деярли хар бир уйдан токка, далага йоʻл чикади. Паст-баланд бу йоʻллардан шахарлик кишининг юриши кийин. Лекин яккачинорликлар парво килишмайди. Бошларига катта-катта саватларни коʻйиб олиб, тогʻдан кишлокка, кишлокдан токка чикиб кетаверадилар. Болалар хам, айоллар хам худди шундай.
Уларнинг мехмондоʻстлигини айтмайсизми? Агар бирон кишиникига мехмон келиб колса, хаммаси навбатма-навбат чакиришади. Бормаганингизга коʻйишмайди. Бордингизми, тамом, бутун бойлигини олдингизга тоʻкади. Хеч нарсаси боʻлмаса, бир патнис нон билан чой коʻйиб, ашула килиб беради. кишлокда биронта одам йоʻкки, ашула айтишни йоки кандайдир музика асбобини чалишни билмасин! Ерта тонг махали, хали куйош тогʻнинг ортидан коʻтарилмасдан далага чиксангиз, кишлокнинг оʻнг томонида осма коʻприк кесиб турган олмазордан оʻтиб, дарйо лабига борсангиз, хисобсиз коʻй-коʻзи подаларини коʻрасиз. Улар ендигина бошини сувдан коʻтариши билан олисдан най товуши ешитилади. коʻйлар бу майин, юз хил охангда янграйотган йокимли товушни билишади ва бирин-кетин оʻша томонга юришади. Сизнинг хам оʻша йокка беихтийор ойогʻингиз тортади, бир дакика ташвишларингизни унутасиз, оʻзингизни кандайдир бир сехрли дунйода хис киласиз, оналаридан оʻйноклаб ортда колиб кетган коʻзиларнинг хар чеккадан тартибсиз ма’раши хам кулогʻингизга худди най садосидек йокимли ешитилади. Мен коʻп тонгларни ана шундай, дарйо лабида оʻтказганман. куйошнинг олтин нурларига чоʻмилган дарахтлар, кумуш жилгʻаларга тикилиб, чоʻпон найининг сирли садоларига кулок солганман. Зарафшоннинг бешик-бешик тоʻлкинланиб, секин окиши мени мафтун килган…
Яккачинор окшомларининг хам гоʻзал хусни бор. Кун корайиши билан бутун кишлок коронгʻулик ичига гʻарк боʻлади. Олтинранг деразаларгина бу йерда уйлар борлигидан дарак беради, холос. Ярим кечага бориб чирогʻлар бирин-кетин соʻнади. Шунда далада боʻлсангиз, олисда, баланд коянинг тепасида ой нуридан барглари майда-майда юлдузчалар хосил килиб, кишлок томонга егилиб турган дарахтни коʻрасиз. Бу яккачинор. кишлок шу чинорнинг номига коʻйилган. Чинорни кишлокнинг хамма йеридан коʻриш мумкин. коронгʻиликда у худди коʻлини кишлок томон чоʻзиб турган девкомат инсон хайкалидай туюлади. Ба’зи кариялар серхархаша болаларини шу чинор билан олабоʻжи, деб коʻркитадилар. Лекин севишганлар учун еса у абадий севги, вафо тимсоли боʻлиб туюлади. Ривоятларга караганда, бир чоʻпон йигит бегона мамлакат маликасини тушида коʻриб, ошик боʻлиб колибди. Дард зоʻр келиб, кари онаси ва ой деса ой, кун деса кундек йошгина хотинини ташлаб, кишлокдан бош олиб кетибди. Орадан коʻп йиллар оʻтибди. Бир куии тонг махали тул колган бечора жувон коʻза коʻтариб сувга чикса, ешик тагида бевафо ери турган емиш. Йигит унга бошидан оʻтган вокеаларни гапириб, оʻз юртидан боʻлак юрт йоʻклигини, оʻз хотинидан коʻхлик айол йоʻкдигини айтибди ва гунохидан оʻтишни соʻрабди. Жувон коʻнмабди. Йигит кетибди. Тогʻда макон килибди. У кундузлари хеч кимга коʻринмай коялар орасида йотар екан. кош корайиши билан баланд коя устига чикиб, кишлогʻига, уйига термилар ва гунохидан оʻтишни соʻраб, худога илтижо килар екан. Кейин у гʻойиб боʻлиб кетибди. Ривоятда айтилишича, чинор шу йигит емиш. Яккачинорнинг факат бир томонга, кишлок томонга караб шох отиб оʻсганининг боиси шу екан.
Бу кадимий ривоят карияларнинг деярли хаммасига таниш. Йошлар хам билишади. Хатто, ашулалар хам тоʻкишган. Кечкурунлари гулхан атрофига тоʻпланиб, йошлар севги хакидаги ана шундай коʻшикларни айтишганда калбинг тоʻлкинланади, бутун вужудинг билан инсоннинг накадар софлигига, накадар олижаноб ва накадар гоʻзаллигига тахсин оʻкигинг келади!..
Афсуски, мен буларнинг хаммасини кейин билдим, кейин тушундим. кариялар, хайот коʻрсанг одам коʻрасан, дейишади. Хакикатан хам шундай екан. Хайот коʻрмаган, довон ошиб оʻзга жойларда боʻлмаган киши яхши-йомонни ажратиши, одамларнинг дилини англаши мумкинми?! Албатта йоʻк. Чогʻимда мен чалгʻиб кетдим. Буларнинг хаммаси кейинчалик айтиладиган гаплар еди. Хоʻш, шундай килиб, бундан оʻн икки йил мукаддам Самарканд бозоридаги чойхоначининг йордамида машина топиб, Яккачинорга йоʻл олдим. Чамамда, уч соатча юрдик. Коʻзим атрофда, биринчи коʻрайотган жойларимда. Коʻчанинг икки четида бир текисда боʻй чоʻзиб турган толларни хисобга олмаганда, хаммайок пахтазор, бепойон коʻм-коʻк пахтазор. Бошка хеч нарса йоʻк. Лекин Зарафшоннинг тор жойига курилган, битта машина юрарли ингичка йогʻоч коʻприкдан оʻтишимиз билан манзара кескин оʻзгарди. Дов-дарахт шу кадар коʻпайиб кетдики, мен оʻзимни оʻрмонзорга кириб колгандек хис килдим. Чехрам йоришиб кетди, жилмайиб шофйорга карадим. Аммо у парвосиз еди. Йоʻл боʻйи садо чикмаган, саволларимга хам имо билан жавоб берган бу йигитдан бошка нима хам кутиш мумкин еди? Балки, бу йерларда коʻп боʻлганидан коʻникиб кетгандир, балки, оʻзи шунака бепарво одамдир? Шу хайоллар билан боʻлиб машина пешайвонли ок бино олдига келиб тоʻхтаганини сезмай колибман.
— Идора шу, — деди шофйор йигит. Унинг йоʻлга чикка-нимиздан бери айтган гапи бу боʻлди. — Тушинг.
Мен тушиб улгурмасимдан у чамадонимни йоʻлкага доʻк етиб коʻйди-да, коʻлимдаги пулни юлиб олиб, жоʻнаб колди. Мен идорага разм солдим. Токка каратиб курилган бу бир каватли баланд бинонинг атрофи гулзор еди. Олдидан ингичка арик оʻтган. Тоза, тиник сув жилдираб окиб йотибди. Ичкарига кирдим. Идорада хеч ким йоʻк еди. Чамадонни айвонга коʻйиб, очик турган ешиклардан биттасини секин такиллатдим. «Ким?» деган ингичка овоз ешитилди ва шу ондайок олдимда атлас коʻйлак кийган йошгина киз пайдо боʻлди.
— Салом, келинг? — деди у.
— Раис шу йердами?
— Райондалар. Идорада мендан бошка хеч ким йоʻк, — киз, менинг коʻлимдан хеч кандай иш келмайди, дегандай уялинкираб жилмайди.
Шу топ коʻлимдаги шоʻрданак есимга тушди.
— Медпунктни биласизми?
— Ха, чойхонанинг йонида, — деди киз хозиржавоблик билан. — Юринг, олиб бораман.
— Йоʻк, рахмат. Коʻрсатсангиз боʻлди.
Ташкарига чикдик. киз роʻпарадаги ок тунука томни коʻрсатди.
— Шу уйнинг оркаси чойхона.
Дарров топдим. Чойхона коʻчанинг шундай лабида, катта ховузнинг боʻйида еди. Панжара ешикдан киришим билан гуп етиб райхон хиди димогʻимга урилди. Ентикиб Кетдим. Ховузнинг атрофига беш-олтита хаворанг боʻйокка боʻялган тахта соʻри коʻйилган еди. Биттасида икки чол, иккинчисида ок жужун кител кийган бир одам оʻтирарди. Афтини коʻролмадим. У ховузга тескари оʻгирилиб, еринчоклик билан папирос тутатарди. Олис йоʻл босиб чирчаганим сезилди. Жовдираб, оʻтиришга ма’кулрок жой кидира бошладим. Шу тоб оʻн уч-оʻн тоʻрт йошлар чамасидаги, юзларига сепкил тошган, малла соч бир бола югуриб олдимга келди-да, саломлашиб коʻлимдаги чамадонни илди.
— Бу йокка оʻтиринг! — деди у доʻрилдок овозда ва шохлари ховузга шоʻнгʻиб, муздек шабадада тебраниб турган мажнунтол тагидаги кичкина соʻри томон юрди. Боланинг товушини ешитиб, чоллар биз томонга оʻгирилишди. коʻлимни коʻксимга коʻйиб саломлашган боʻлдим. Сиполик билан соколларини тутамлаб, алик олишди. Жужун кител кийган киши оʻгирилиш у йокда турсин, коʻз кирини ташламади хам. Янги атлас коʻрпача устига оʻтирдим. Малла соч бола чой олиб келиб коʻйди. Жуда чанкаган еканман, икки пийола босиб ичдим. Кейин болани чнкирдим.
— Акаси, докторни коʻрмадингми?
Мавлонбой аканими? — соʻради бола.
— Ха.
— Ана оʻтирибдилар, — бола коʻли билан ишора килиб кителли кишини коʻрсатди. — Мавлонбой ака!
Доктор еринчоклик билан биз томонга оʻгирилди. У — йирик кора коʻзлари устидаги барок кошлари бир-бири билан туташиб кетган, думалок юзли, мен тенги йигит еди.
— Нима дейсан? — деди у бир менга, бир болага зарда билан караб.
— Мехмон акамлар сизни соʻраяптилар, — деди бола менга ишора килиб. — Бакка келинг.
Доктор аввалгидек еринчоклик билан оʻрнидан турди. Мен оʻзимча кулиб коʻйдим. Бола уни коʻрсатиши билан у:шм олдига боришим мумкин еди. Билмадим, гʻурур йоʻл куймадими — йошликда нималар килмайди киши — йо унинг Менга е’тиборсизлик билан карагани йокмадими, бормадим, хатто, каршисига хам юрмадим. Доктор олдимга келиб, савол назари билан саломлашди.
— Оʻтиринг, — дедим каршимдаги жойни коʻрсатиб. — Мавлон сиз боʻласизми? — коʻшиб коʻйдим у оʻтиргач Мавлонлигини билиб турсам хам.
— Мен, нима еди? — доктор кошларини чимирди.
— Манавини тогʻангиз бериб юбордилар, ермак килармишсиз.
Доктор нимагадир кизарди-да, коʻлимдан халтани олди.
— Чойга каранг, — дедим мен пийолани узатиб.
— Рахмат. Баходир! — доктор кимнидир чакирди. Югуриб бояги малла соч бола келди. — Узумдан олиб чик. — Бола кетгач менга каради. — Хоʻш, келинг?
— Ишга юборишди, — дедим мен ва нима учундир йон чоʻнтагимдан дипломимни олиб, олдига ташладим.
Доктор дипломни коʻриб, кайтарар екан, жилмайиб коʻйди. У жуда чиройли жилмаярди. Пастки калин лаби сал чоʻзилиб, оʻнг юзида кичкина чукурча хосил боʻларди. Ингичка моʻйлови йонидаги мошдек хол боʻртиб чикиб, уни худди йош болага оʻхшатиб коʻярди. Буни оʻзи хам сезса керак, жилмайганда юзларига кизиллик югурарди. Оʻшанда хам худди шундай боʻлди. У кизариб, мендан коʻзини олди-да:
— калай, кишлок йокдими? — деб соʻради.
— Тузук, — дедим мен. — Яхши жойлар екан.
— кишлок яхши! — гапимни боʻлди доктор. — Бир йогʻи тогʻ, бир йогʻи дарйо, мевазор богʻ, узумзор… Инсонга яна нима керак? корни тоʻк, согʻ боʻлса — боʻлди-да. Лекин бу менга тоʻгʻри келмайди, йоʻк. Баходир!
— Лаббай-й, — деди доʻриллок овоз кайердадир ичкари-да ва шу ондайок бир патнис хусайни коʻтарган Баходир олдимизда пайдо боʻлди. — Янги узиб келаколдим, — деди у гунохкорона жилмайиб.
— Яша акаси.
Доктор патнисни менга якинрок суриб, бир шингил узум олди-да, карсиллатиб чайнар екан, гапида давом етди:
— Мана, бир йилча боʻлиб колди келганимга. Оʻзим келганман. Хеч ким мажбур килгани йоʻк. Лекин роса пушаймонман. Кечирасиз, бу гапларни сизга айтмаслигим керак еди. Янги одамсиз. Лекин начора. Манави чолларга айтолмайман. Бу йерда хеч кимга хеч нима дейолмайман. Мени бегона одам тушуниши мумкин. Мен сизга айтсам, зерикиш нималигини шу йерда билдим. Мени чоʻчитяпти, деб оʻйламанг, йоʻк. Сизнинг йоʻлингиз бошка. Агроном екансиз. Ерталабдан кечгача очик хавода, далада боʻласиз. Юрасиз, ишлайсиз. Мен-чи? Мен дераза йонида турли хил сассик, — доктор афтини буриштирди, — аччик дориларни хидлаб, касал пойлашим керак. Касал боʻлмаса нима киламан? Шахарда бемор доктор изласа, бу йерда доктор бемор излайди.
— Касал кам боʻлгани яхши емасми? — хайрон боʻлиб соʻрадим мен.
— Бошкаларга яхшидир, лекин докторларга, айникса менга, бунинг бир тийинлик фойдаси йоʻк. Касал боʻлмаса даволаш хам йоʻк. Даволаш боʻлмагандан кейин оʻз-оʻзидан тажриба хам боʻлмайди-да.
Мен беихтийор кулиб юбордим.
— Кулманг, — зарда билан деди доктор оʻчиб колган папиросини кайтадан тутатиб. — Бунинг хеч кулгили жойи йоʻк.
— Нахотки битта хам касал боʻлмаса? — соʻрадим оʻзимни тутиб олиб.
— Битта хам? Тоʻгʻриси, касаллар бор, лекин канака касаллар денг? Биттаси майиб — ойогʻи чиккан. Биттаси — отдан йикилиб тушган — коʻли синган. Хуллас, хаммаси яра-чакалар. Расмана касал йоʻк.
— Сизга ачинаман, — дедим мен хам жоʻрттага хоʻрсиниб.
— Ачинманг, — жавоб килди доктор. — Фойдаси йоʻк. Барибир кетаман. Шахарга кетаман. Айтгандай, сиз раисни коʻрдингизми?
— Йоʻк, районга кетган екан.
— кайерда яшайсиз? Хабар килганмидингиз олдин?
— Йоʻк, — дедим мен йелкамни кисиб.
— Боʻлмаса, бизникига юринг. Иккаламиз турамиз.
Доктор ялинганомуз менга тикилди. Йоʻк, дейолмадим.
Шу захотийок йоʻлга тушдик. Мавлон коʻярда-коʻймай чамадонимни коʻтариб олди. Коʻп оʻтмай, йетиб бордик. Мавлон яшайотган уй тогʻнинг етагидаги тепаликка жойлашган боʻлиб, уртаси катта равонли икки хонадан иборат еди. Егаси ери оʻлиб кетган бир кампир екан. Мавлон янги келганда якиндагина харбий хизматга кетган оʻгʻлининг хонасига коʻчириб олиб келибди.
Уйга кирганимизда кампир йоʻк еди.
— Богʻда боʻлса керак, — деди Мавлон ва оʻз хонасига кириб, деразаларни очиб юборди. Хона бирдан йоришиб, муздек шамол юзга урилди. Мен дераза йонига келдим.
— калай? — деди Мавлон завк билан хавони шимириб.
— Яхши! — дедим тоʻйиб нафас оларканман.
Бу йернинг факатгина хавоси емас, манзараси хам яхши еди. Олисда, коʻм-коʻк олмазорнинг ортида кумушдек товланиб Зарафшон окарди. Чап томонингизда турли хил дарахтлар пана килиб турган ок, сарик уйлар… Оʻнг томонингизда еса, коʻм-коʻк осмон билан оʻпишиб кетган паст-баланд тогʻ тизмалари ва киррабурун кора коя устида девкомат чинор…
— Яхши!.. — дедим деразадан коʻзимни узолмай. — Яхши.
— Хоʻп, боʻлмаса, — деди Мавлон жилмайиб. — Сиз йотиб дам олинг. Манави каравот сизники. Мен коʻлбола ош таййорлайман. Кейин мактабга борамиз.
— Мактабга?
— Ха, мактабга, — деди доктор. — кишлокда колган болалар йигʻилишади. Базм боʻлади. Томоша килиб келамиз. Айтгандай, мен халигача сизни…
Доктор жилмайди. Исмимни айтдим. У чикиб кетгач, коʻйлагимни йечиб, муздек каравотга чоʻзилдим. Оʻрнимдан турганимда куйошнинг ботишига бир карич колган еди. Ешикка чикиб, тошлари коʻриниб турган арик сувида ювина бошладим.
— Турдингизми? — Бу доктор еди. У катта сочикни йелкасига ташлаб йонимда турарди. — Бу йерда коʻзингиз илинса боʻлди, кечаси-кундузининг фаркига бормай ухлайверасиз. кани, юринг.
Биз уйга кирдик. Стол устида учи синган графин билан таксимчада аччик-чучук турарди. Мавлон уялинкираб жилмайди:
— Айбга буюрмайсиз, бошка идиш йоʻк еди мусалласга. кани, мархамат. Кампирнинг оʻзи килган. коʻлбола. Мархамат.
У пийолаларга рангпар мусалласдан тоʻлатиб куйди-да, биринчи оʻзи ичди. Хайрон боʻлиб ичмай турганимни коʻргач:
— Хали коʻп ичамиз бу йерда, — деди лабларини сочик билан артиб. — Иннайкейин, гапиришиб ичишни йомон коʻраман. Гап иштахани боʻгʻади. Олинг.
Ичдим. Коʻп оʻтмай, ош сузиб келинди. Доктор тошкентча ошга уста екан. Иштаха билан йедик, ора-чора нордон, лекин йокимли мусалласдан ичдик.
— Боя мен сизга, оʻз ихтийорим билан келганман дедим, — деди гап орасида кизишиб Мавлон. — Тоʻгʻри, шундай боʻлган. Лекин сизга ростини айтсам, бу йокка мажбуран жоʻнатишган.

Мен хам шундай, дегандай кулиб коʻйдим. Коʻчага чикканимизда куйош ботган, кишлокнинг пастки томони коронгʻилашиб, бирин-кетин чироклар милтиллай бошлаган еди. Катта йоʻлга чикиб, чойхонага якинлашганимизда аллакайердан чирманда товуши ешитилди.
— Бошланяпти, — деди Мавлон. — Демак, мажлис тамом боʻлибди. Мактабни оʻн икки киши тамомлади. Оʻнтаси кишлокда коляпти. Одам кераклигини билишади-да. Айтгандай, бу йерда томоша гʻалати боʻлади. Хамма оʻйнаши, оʻйинни билмаган одам хамма катори айтилайотган ашулага жоʻр боʻлиши керак. Боʻлмаса кулги килишади. Албатта, мехмонлар бундан мустасно.
Мавлон менинг чимирилиб кетганимни коʻриб, жилмайди:
— Сиз бугун-ерта мехмонсиз, чоʻчиманг.
Биз колхоз идораси жойлашган гулзордан оʻтиб, катта нллнгликка чикдик. Коʻзларим камашиб кетди. Майдоннинг оʻртасига гулхан йокилган еди. Бир йигит украинча коʻйлагининг йенгларини тирсагигача шимариб олиб, чирманда чаларди. Унинг йонида зар доʻппили йошгина бир бола кашкар рубобининг кулогʻини бурар ва «секин, секин» деб чирмандакашни туртарди.
Чирмандакаш парво килмасди. Майдонда бошка хеч ким йоʻк еди. Мен хайрон боʻлдим. Мавлон, шошмай туринг хали, дегандай йенгимдан тортиб коʻйди. Боʻш скамейкалардан бирига оʻтирдик. Коʻп оʻтмай, кайокдандир бир гала киз йопирилиб келди. Майдонни кий-чув, кулги босиб кетди. Ойогʻим тагида пайдо боʻлиб колган катта ола чинок ит вовиллаб юборди. кайердандир шу тобда кора етик кийиб, ок яктаклари устидан коʻк кийик богʻлаб олган йигитлар келиб колишди. Хеч кандай е’лонсиз, гапсиз ракс бошланиб кетди. Мен махлийо боʻлиб колдим. Хозиргина тоʻполон килиб, бетартиб турган кизлар гулхан атрофида товусдек бир текис сузиб кетишди. Мен Тошкентда бунака оʻйинни коʻрмаганман. Доктордан соʻрадим, оʻзлик оʻзи тоʻкишган, «Беш карсак» деб аталади, деди у. Мен раксдан коʻзимни узолмадим. Гулхан атрофида доира боʻлиб, бошларини егганча ойок учндл тебранайотган кизларни йигитлар оʻраб олган еди. Уларнинг ойок тепиши, коʻкракларини кериб, сиполик билан кизлар атрофида айланиши ва чирмандага жоʻр боʻлиб карсак чалишларидан чексиз шодлик ва гʻурур нафаси уфуриб турарди. Оʻйин давомида беихтийор янграган кулги, соф, сокин кулги, факат йошларга хос боʻлган самимий коʻз уриштиришлар мени ром килиб коʻйди… Оʻйин тугаб, лапар бошланиб кетди. Майдонни тоʻлдириб коʻнгʻирок овозлар янгради. Кейин яна оʻйин… Бу гал якка оʻйин боʻлди. Хамма катор тизилиб, кенг доира ташкил етди, чирманда билан рубоб «Тановар»ни куйлаб юборди. Оʻртага хонатлас кийган бир киз чикди. У бошидаги хаво ранг пешонабогʻини янгитдан богʻлаб, ингичка коʻлларини йозганича секин оʻйинга тушиб кетди. Ловуллаб йонайотан гулхандан кизариб кетган нозик юзларида йенгил табассум оʻйнай бошлади. кийик кора коʻзлари олис-олисларга кадалди… Назаримда «Тановар» — бу огʻир, аммо хайот мухаббати билан тоʻлган ракс унинг учунгина яратилгандек еди.
— Ким бу? — соʻрадим беихтийор доктордан.
— Ойпопук, — деди у. — Усмон аканинг кизи. Усмон аканинг кимлигини билмасам хам, соʻрамадим.
Лекин доктор оʻзи изох берди:
— Раиснинг кизи. койил-а?!
Соʻнгги соʻз кизнинг оʻйинига каратилганмиди, йо оʻзигами, билолмадим.
— Тузук, — дедим, яхши дейишдан оʻзимни тийиб.
— Чакирайми? — соʻради доктор йош болалардек коʻзларини оʻйнатиб ва жавобимни кутмасдан коʻшиб коʻйди: — Хозир тамом боʻлсин.
Бир махал майдонда карсак коʻтарилди. Мавлон оʻрнидан туриб, кизлар давраси томонга бир-икки кадам коʻйди.
— Ойпопук!
— Лаббай?
Ойпопук «ялт» етиб каради. Унинг йокимли, коʻнгʻирок овози бор еди.
Мени коʻриб, уялди шекилли бошини сал егиб салом берди. Унга тикилиб колдим. Ойпопук оʻрта боʻйли, котмадан келган киз еди. кора ипак толасидек ингичка, узун киприклари худди сурма сургандек коʻзларини ажратиб турарди. Гулхан нуридан ялтираб, юзига озгина соя ташлаб турган кирра бурни остидаги чизиклар озгʻинлигини боʻрттирар, лекин бу озгʻинлик унинг оʻзига ярашиб тушган еди.
— Дадангиз уйдамилар? — соʻради Мавлон.
— Йоʻк, районга кетганлар. Мажлис бор екан, — деди киз.
— Мана, танишинг, янги агроном, — гапида давом етди Мавлон менга ишора килиб.
Отимни айтиб, коʻлимни узатдим. У ялт етиб менга бир каради-да, секингина коʻлини узатди. Кичкина коʻл муздек еди. Буни оʻзи сезди шекилли, дархол тортиб олди.
— Тошкентданмисиз?
— Ха.
— Мен хам. Тошкент иссик.
— Сизга йокмайдими?
Ойпопук нима дейишини билмай, коʻзларини жавдиратди.
— Йоʻк, йокади. Лекин бу йер яхши. Сизга йокдими?
— Йокди, — дедим хозиржавоблик билан.
Нимагадир у кизариб кетди-да, жилмайди. Кейин, кетаверайми, дегандай килиб Мавлонга каради.
— Майли, боринг, — деди Мавлон уни тушуниб. — Биз хам кетамиз. Кеч боʻлиб колди.
Ойпопук кетди. Лекин биз оʻрнимиздан кимирламадик. Билмайман, нима мени оʻзига тортди? Нима мени бунчалик хаяжонга солди? Майдондаги оʻйин-кулгига тикилиб оʻтирган боʻлсам хам хеч нимани коʻрмасдим. Хайолим нималар пиландир банд еди. Лекин нима билан? Билмасдим. Аммо бир нарса аник еди. Мен хурсанд едим, нихоятда хурсанд едим. Мендаги бу хаяжонни оʻзича тушуниб, Мавлон уйга кайтайотганимизда:
— Булар нима боʻпти! Хали шундай томошаларни коʻрасанки!.. — деди.
Кулдим, ундан емас, оʻзимча кулдим. Назаримда, мен бу йерга бугун емас, бир йил олдин келганману, лекин шу бир Йил ичида коʻролмаган нарсаларни бугун коʻргандай едим.

Давоми бор…

Хикоялар
Севгим-севгилим