Куз бахори

Куз бахори

Куз бахори
Куз бахори

Дарвоке, кузнинг хам оʻз бахори бор. Кечагина хунук коʻриниб турган юлгʻунларнинг пушти коʻйлаги сайхонлик, далаю йоʻл четларига гоʻйо коʻклам келтиргандек.
Електропоезд вагони деразасига термулиб кетайотган шахарлик бола онасига дейди:
— Онажон, каранг чиройлилигини! Кузда хам дарахт гуллабди. Оʻкитувчимиз дарахтлар факат бахорда гуллайди, дегандилар-ку…
— Оʻгʻлим, бу дарахт емас, бута, уни юлгʻун дейишади. Кузда мана шундай рангга киради. Кузда барча екинлар, мевалар пишади.

Фазо сахросида секундига 30 километр тезликда харакатланайотган Йер саййорасининг Марказий Осийодаги бир боʻлагида хар йили цумбулада ок ранг пайдо боʻлади. Бу ок булут йоки кор хам емас, балки инсон мехнати билан яратилган моʻ’жиза — Оʻзбекистон пахтазорларидир. Ха, бебахо бойлигимиз — пахтамиз юртимиз жамолини осмонларга хам коʻз-коʻз килади, Оʻзбекистон кузининг оʻхшаши йоʻк тимсоли боʻлиб жахонни хайратлантиради. Яна шу дамларда Йернинг оʻша боʻлагида осмонни ранго-ранг мушаклар безайди. Оʻзбекистон тантанавор либосга бурканади. Олтин куз зархал сахифа — Биринчи сентябр — енг улугʻ, енг азиз байрам — Мустакиллик аййоми билан бошланади. Оʻзбекистон кузи ана шундай улугʻ кунлар билан хам тароватлидир, салобатлидир. Ва шу боис хам у биз гулларга бурканган бахордек согʻиниб кутадиган фаслдир.

Ватан кузини довонлар оша от чоптириб кетайотган чавандозга кийослайман. У корли-кировли, сумалакли-жамалакли, саратон тафтида коʻпчиган тупрокли-тошли йоʻллар оша таг-тубига игна тушса, коʻринувчи зилол сувли сумбулага йетиб келгунча йер хам Бобо куйош атрофини бир айланиб боʻлади. Коинот кенгликларидаги миллион-миллион километрли бу масофа Йер хисобида кеча-кундузли 365 кундир. Уч юзу олтмиш беш куннинг хар 90 кунида Оʻзбекистон чехрасида турфа ранглар жилваланади. Олтин куз Ватан табиатидаги барча ранглар жамланадиган, уйгʻунлашадиган бетакрор фаслдир. Бу фаслни фасллар интихоси деб боʻлмайди. Куз табиати гох йозни, ахйон совуклари еса кишни еслатади.

Дарвоке, кузнинг хам оʻз бахори бор. Кечагина хунук коʻриниб турган юлгʻунларнинг пушти коʻйлаги сайхонлик, далаю йоʻл четларига гоʻйо коʻклам келтиргандек.

Електропоезд вагони деразасига термулиб кетайотган шахарлик бола онасига дейди:
— Онажон, каранг чиройлилигини! Кузда хам дарахт гуллабди. Оʻкитувчимиз дарахтлар факат бахорда гуллайди, дегандилар-ку…
— Оʻгʻлим, бу дарахт емас, бута, уни юлгʻун дейишади. Кузда мана шундай рангга киради. Кузда барча екинлар, мевалар пишади.

Ехтимол, оʻшанда болакай бирин-кетин оʻтиб борайотган пахта далалари, маккажоʻхоризор, гʻалла екилган далалар, полизу сабзавот майдонлари, богʻ-рогʻлар, кишлоклар кийофасида улкан саватда хам гул, хам мева-чева, пахта-ю дон — хуллас, оʻзи билган барча ноз-не’матларни коʻтариб олган келбатли Куз бобони тасаввур етгандир.

Кузнинг хам йози бор. Аникрогʻи, туни куз, куни йоз палла хозир.

Сармишнинг офтоб нурларига тоʻйинган узумларини танлар екансиз, кайси бошини тарозига коʻйишни билмайсиз: хаммаси сархил, хар донаси ширали, болли.

Бахмал олмаларини шохидан узишга коʻзинг киймайди. Шигʻил, ранго-ранг мевали богʻлар келинчак уйи мисол чиройли, коʻркли.

Шолизорлар багʻридан палов хиди уфуради, тоʻю тантаналар оханги таралади.

Хатто бугун тиконли-нишли янток хам дон-уругʻ богʻлади. Тадбиркор чорвадор янтокзорни оʻриб-йигʻиб гʻарамлар уйиб коʻйди. Бу — янток хам керак дегани, ерта, кахратонда бу тиконли озука коʻй-ечкиларнинг тоʻйимли йемиши дегани. Ха, Оʻзбекистоннинг янтогʻида хам ризк бор, насиба бор.

Полизларда енди хар кандай тарвузу ковунни йейиш мумкин боʻлади. Мезон шаббодалари палакнинг енг учидаги ковунга хам ширали та’м беради. Буни халкимиз кузда гʻазанак хам йозда пишган «обиноввот» билан тенглашади деб та’рифлайди. Зовур ва дала четларидаги йоввойи жийдалар болакайларни оʻзига чорлайди. Йонгʻок шохида загʻизгʻонлар пайдо боʻлади. Кечки сабзавот пайкаллари олачипор далалар хуснига хусн коʻшади. Тунги салкинда жунжиккан бодринг палаклари чошгохда яна оʻзига келади. Сокин куз мусикасига хамоханг, хавода мезонларнинг гох мувозанатли, гох учкур ракси бошланади. Овлок далаларда чиябоʻрилар тунги овга чикади, увиллашлари кишлок хонадонларига йетади. Нохасдан полиз оралайотган дехконнинг ойогʻи остида тустовук пириллаб колади, лекин туткич бермайди. Боиси парранданинг кучга тоʻлган, ети хонадон товуклариникидай семирган палла хозир. Омборлари коʻкламгача йетгулик йемишга тоʻлган чогʻи, чумолилар аста-секин коʻзга ташланмай коладилар. Дарвоке, бу паллада одамлар казногʻида хам харакат сезилади. Кечагина боʻшаб турган шиша идишлар мева-чева шарбатлари, мурабболар билан яна токчаларни тоʻлдиради.

Кузни онанинг коʻз йошига кийослайман. Аммо унинг хомиладорлик муддати тоʻккиз емас, оʻн икки ойдир. Бу жарайон шудгордан бошланиб то соʻнгги чаноклардаги пахта толаси териб олингунга кадардир. Пурвикор пахта хирмонлари Олтин Куз фарзандларидир. Бугун бу хирмонларнинг тугʻилишига минглаб чевар коʻллар доялик килмокда. Дарвоке, пахта теримининг гашти бор, таровати бор. Лоʻппи-лоʻппи, момик толаларни чанокдан ажратиб олар екансиз, бегʻуборлиги, майинлиги коʻнглингга ажиб бир завк багʻишлайди, бугун кенгликни коплаган оклик ичида оʻзингни гʻаройиб денгизда сузиб борайотгандек хис киласан, гоʻйо.

«Екзотика» деган соʻз бор. Назаримда, бу калом бизнинг «антика» соʻзимиз ма’носини беради. Айтишларича, бир гурух хорижликлар пахта даласини коʻриб бир-бирларига «Екзотика! Екзотика!» деб кийкиришган ва оппок пахтазорда тушган расм­ларини енг нойоб манзара деб бахолашган екан.

Кузда хам бахор борлигини дехкон бобонинг юзларига табассум югурганда хис киламан, пахтанинг аллакачон саранжомлаб хосил чоʻгʻидан хотиржам тортган коʻнгилларда кузатаман. кайси бир фермернинг аник-тиник ишлайдиган калкул­ятор деб аталувчи хисоблагичга ишонмай ески чоʻти билан хашаматли уйининг четида, невараларидан панадаги кичкина хона ешигини тамбалаб даромадларни хомчоʻт килишга оʻтирганини тасаввур киламан. «Хоʻш, хоʻш» дея хар замонда салмокли ракамларни охиста тилга олайотган дехконнинг шукронасини ешитгандек боʻламан. Яна бировни топган даромадига семиришга мойил коʻчкорми, хоʻкиз харид килайотганида учратаман. «Молларни семиртирадиган мавсум бошланди», дейди кимдир. Хак гап. Енди молнинг йегани хам, ичгани хам етига тортадиган пайт. Салкин хаво, куриб суви кочган оʻт-пичан, хатто озгина кепакми, кунжара сепилган ширали поʻчок хам боʻрдокига богʻланган хоʻкизни пишкиртирадиган палла хозир.

Яна бу дамлар келин-куйовларнинг умр бахорлари хамдир. Тоʻйлар мавсуми — асад ва сумбулада никохланган минглаб йош оилаларда асал ойлари кечайотган дамлар хозир. Сунбулада тоʻйи боʻлган келинчак хали бошдан харир йопинчигʻини олмаган еса-да янги ховлида еркинрок кадам ташлай бошлади. Янги хонадонга коʻникиб, енди хайоти илдизлари умрбод шу йерга кадалганини хис килиб йетди. Сал шабадага хид таратайотган райхонлар кишлок келинчаги гулдонининг енг коʻримли чечагига айланган. Шу кунларда кошларига оʻсмани калин-калин, енли-енли коʻйиб олган киз-жувонларнинг тилида хазиломуз, аслида мантикли янги макол: «Куз оʻсмаси коʻкламгача…»

Ха, кузнинг оʻз нафосати бор. Яна бу фаслда ажиб бир сокинлик бор, лекин тин олиш йоʻк. Ерта-индин дарахтлар олтину за’фарон тусга киради. Ойокостига хазон тоʻшак тоʻшайди. Аммо табиат ухламайди. Озгина иликлик кунгай кирликлар багʻрида нимжон майсалар пайдо килади. Гʻалла екилган майдонлар ям-яшил либосга бурканади. Кузда сепилган бедаю пийоз уругʻлари аллакачон томир кадаб кад ростлаб олади. Оʻтказилган дов-дарахт коʻчатлари хам киш тушмайок тупрок билан тиллашиб боʻлади. Шудгорланган далаларда тупрок куч тоʻплашга киришади. Коʻз олдингдан шундай манзаралар оʻтар екан, кузни асло фасллар охири, ма’юс мавсум деб та’рифлашга тил бормайди.

…Електропоезд даричасига термулиб Оʻзбекистоннинг кичик бир боʻлагини томоша килиб борган бола, уйга йетгач чарчокдан уйкуга бош коʻйди. Ва тез орада ажойиб туш коʻрди. Тушида у такир-тукур електропоезд вагонида емас, ок-оппок пахталар огʻушида учиб борайотганмиш. Дарахтлар кийгʻос гуллаган, чор-атроф бахор чаманидек чечаклар билан безанганмиш. Шунда у пахтазор ва чаманзор орасида турган Бахорой ва Куз Бобони коʻриб колди. Билишича, дадаси ва онасининг еркаси, жажжи синглиси Хуршидадек Бахор Кузнинг йолгʻиз, суюкли кизалогʻи емиш…

Хикоялар
Куз бахори