Аҳли китоблар ва улар билан оила қуриш

وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ

Намаз китеби

Намаз китеби – приложение с молитвами для совершения намаза по ханафитскому мазхабу.

Функциональные возможности приложения:

• указание необходимого времени для совершения молитв;
• весь сборник молитв;
• возможность получить ответы на вопросы, связанными с совершением намаза;
• удобный пользовательский интерфейс;
• вся информация о правильном совершении молитвы;
• все материалы утверждены муфтием;
• простое и понятное управление приложением;
• бесплатное пользование приложения;
• простой и быстрый способ установки.

Книга позволяет пользователям быстро выучить все необходимые молитвы и запомнить время, когда нужно совершать намаз. Приложение будет полезно для всех мусульман. Материалы по молитвам в книге утверждены муфтием.

Приложения и игры, размещенные на нашем сайте прошли проверку на вирусы. Если у вас есть вопросы, вы обнаружили вирус или вам необходимо связаться с тех. поддержкой по другим вопросам – пишите на почту support@apktake.com.

Аҳли китоблар ва улар билан оила қуриш

Ahli kitob deb, biror payg`ambarga va uning Alloh taolodan keltirgan kitobiga, o`lgandan keyin tirilish va oxirat hayotiga ishonadiganlarga aytiladi. Yahudiy va nasroniylar hazrati Muso va Iso alayhimassalomga va hamda Ilohiy kitoblar—Tavrot va Injilga e`tiqod qilishganlari uchun, shuningdek, oxirat hayotining haq ekanini tan olganlari uchun «ahli kitob», deyiladi. Nasoro va Yahudlarni «ahli kitob» deb atalishi uchun, ularning e`tiqod qilgan kitoblari Injil va Tavrotning asl-haqiqiysi bo`lishi shart emas. Balki, aslidan o`zgartib tahrif qilingan kitoblarga e`tiqod qilishsalar ham, hazrati Iso va Uzayr alayhissalomlarni iloh deb bilishsalar ham, ya`ni, mushrik bo`lsalar ham ularni Islomda «ahli kitob», deb aytilaveradi.

Injil va Tavrot kabi ilohiy kitoblarning asl nusxasiga e`tiqod qiluvchi, haqiqiy nasoro va yahudlar allaqochon yo`q bo`lib ketishgan. Hatto, Qur`oni karim nozil bo`layotgan davrlarda ham ularni topish amrimahol edi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning davridagi nasoro va yahudlardan aksari mushrik edi. Lekin, shunday bo`lsada, Qur`onda ularni «ahli kitob» deb atalavergan.

Ahli kitob ayollar bilan nikohlanish masalasiga kelsak, bunda ijmo` sobit bo`lgan emas. Ahli ilmlarning aksari kitobiy ayollarga, agarcha ular mushrika bo`lsalar ham, uylanishga ruxsat berganlar.

Umar ibn Hattob, Usmon ibn Affon, Jobir ibn Abdulloh roziyallohu anhum shulardan edi. Talha ibn Ubaydulloh roziyallohu anhu esa hatto, yahudiy ayolga uylangan ham edilar. Alloh taolo aytadi:

وَلاَ تَنكِحُواْ الْمُشْرِكَاتِ حَتَّى يُؤْمِنَّ

«Mushrika ayollarni iymon keltirmagunlaricha nikohingizga olmang» (Baqara-221).

Aksar olimlar guruhi oyatning tafsirida aytadiki: Alloh taolo ahli kitoblarning nikohini baqara surasining 221-oyati bilan harom qilgan, chunki oyatda mushriklarning har turi bilan oila qurishdan man qilingan. Budparastmi, otashparastmi, yahudiyyami yoki nasroniyya, bularning bari birdek nikohi harom. Keyin esa, Moida surasining 5-oyati bilan, kitobiya mushrikalarni halol qilgan.

وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ

Ya`ni, «..va sizdan oldin kitob berilganlardan bo`lgan afiyfalar ham..» (Moida-5).

Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu shu guruhdan bo`lganlar. U kishi Baqara surasining 221-oyati haqida shunday deganlar:

«Buning ichidan ahli kitob ayollar nasx qilindi ya`ni, hukmi bekor qilindi. Alloh ularni musulmon erkaklarga halol qildi.» (Avsat. Ibn al-Munzir 7332).

Ibn al-Munzir rahmatullohi alayh rivoyat qilishicha, Abu Zubayr roziyallohu anhu Jobir ibn Abdulloh roziyallohu anhudan musulmon erkak yahudiyya yo nasroniyya ayol bilan turmush qurishi haqida so`radi. U kishi javob berdi:

«Biz Sa`d ibn Abu Vaqqos bilan Ko`fa fath qilingan vaqtda o`shalarga uylangandik. U davrlar Ko`fada muslimalarni topish qiyin edi. Qachonki, qaytib kelganimizdan keyin ularni taloq qildik. Aslida, ularning ayollari bizga halol, bizniki esa ularga haromdir». (Avsat. 8-jild. 7336).

Ahli kitoblar bilan oila qurishga ruxsat berganlardan yana, Ato ibn Abu Raboh, Tovus, Sa`iyd ibn Musayyab, Hasan Basriy, Zuhriy, Sufyon Savriy, Shofe`iy, Ahmad Hanbaliy edilar. Shuningdek, Madina va Ko`faliklarning ham umumiy gapi shu edi. Ya`ni, Molikiy va Hanafiylar ham kitobiyalarning nikohiga ruxsat berganlar.

Rivoyatlarda kelishicha, Xuzayfa roziyallohu anhu yahudiy ayolga uylanganida, u kishiga Umar ibn Hattob roziyallohu anhu maktub yozib, u ayol bilan ajrashishini tayinlaydi va aytadiki, «Men muslimalar qolib fohishalar bilan nikoh ommalashib ketishidan qo`rqaman». (Bayhaqiy. «Sunani kubro». 7/172).

Abdulloh ibn Umar roziyallohu anhu ham, kitobiyyalar bilan nikohlanishni hushlamas edilar. U kishi aytar edilarki, «Alloh taolo muslimalarni ko`paytirib qo`ygan». (ibn Abi Shayba. «Musannaf» 3/297).

Ya`ni, uylanmoqchi bo`lganlarga yetarlicha muslima ayollar topiladi. G`ayri muslimalarga ehtiyoj yo`q, degan ma`onoda o`z fikrini bildirar edilar.

Abu Bakr ibn al-Munzir rahmatullohi alayh aytadilar: ahli kitoblarni nikohga olish Qur`oni karim (Moida surasining 5-oyati) zohiriga asosan joizdir. Umar ibn Hattob roziyallohu anhuning, bunday nikohni hush ko`rmasliklari harom qilish emas. Bilamizki, u kishi Xuzayfa roziyallohu anhuga yozgan maktubida kitobiyya xotini bilan ajrashishni aytganda, Xuzayfa roziyallohu anhu u kishidan «bu nikoh harommi?»—deb so`raydi. Shunda hazrati Umar «yo`q», deb javob berganlar.

Shuningdek, ibn Umar roziyallohu anhuning «Alloh taolo muslimalarni ko`paytirib qo`ygan», degan gapi ham bu nikohning asli joiz ekanini ko`rsatadi. (Avsat. 8-j. 473-bet).

Ba`zi fiqhiy manbalar va tafsirlarda Abdulloh ibn Umar roziyallohu anhuga mansub yana bir qavl bor. U ham bo`lsa, «kitobiyyalar bilan nikoh joiz emas, chunki ular mushrikadir», degan qavl. Moida surasi 5- oyatining ma`nosi esa quyidagichadir ««..va sizdan oldin kitob berilganlardan bo`lgan, Islomga kirgan afiyfalar ham«.

Alloma Olusiy hazratlari «Ruh al-ma`oniy»da, imom Zamahshariy «Kashshof»da ibn Umar roziyallohu anhuning fikricha, kitobiyyalar ahli shirk bo`lgani uchun ular bilan nikohlanib bo`lmaydi», deb o`tganlar. Shuningdek yana, imom Zamahshariy ibn Umar roziyallohu anhuning ushbu so`zini ham naql qilgan: «Iso rabbimizdir, degan gapdan ham kattaroq shirk borligini bilmayman».

Shayh mulla Ali al-Qori hazratlari ham «Muxtasar»ning sharhida ibn Umar roziyallohu anhuning fikricha kitobiyyalarning nikohi, ular mushrik bo`lgani uchun joiz emasdir, degan va bu fikrga jumhur qo`shilmaganini aytib o`tgan.

Harbiylar ya`ni, kufr o`lkasida istiqomat qiluvchi kitobiyyalar bilan nikohlanish borasida ham ahli ilmlarning fikrlari ixtilofli bo`lgan. Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu aytganki, harbiy—kufr o`lkasida yashovchi kitobiyyalarga uylanish mumkin emas. Moida surasining 5-oyati faqat zimmiyya—musulmonlar o`lkasida yashovchi kitobiyyalarga xosdir. Mujohid, Abu Iyyoz, Sufyon Savriy rahmatullohi alayhlar ham ibn Abbos roziyallohu anhu bilan hamfikr bo`lganlar. Ba`zi rivoyatlarga qaraganda, Ibrohim Naxa`iy ham durust deb bilmagan. Imom Molik aytardilarki: Agar musulmon er kufr o`lkasidagi kitobiyyaga uylansa va farzandli bo`lsa, ahlini Islom o`lkasiga ko`chirib o`tishi lozim bo`ladi. Agar xotini ko`nmasa, musulmonlar o`z zurriyodlarini kufr o`lkasida qolib ketishiga yo`l qo`ymasliklari lozim. (Avsat. 8-j. 474-bet).

Fuqaholarning aksari esa, kitobiyyalar qaerda istiqomat qilishidan qat`iy nazar ularga uylanish joizdir, biroq, kufr o`lkasidagi kitobiyyalar bilan oila qurish karohiyat bilan joiz bo`ladi deganlar.

Kitobiyya cho`rilarga uylanish borasida ham ixtilofli fikrlar bor. Shofe`iylar, Molikiylardan mashhur rivoyatda va aksar Hanbaliylarning fikricha, kitobiyya cho`rilarga uylanish mutlaqo mumkin emas.

Bizning Hanafiy mazhabimizda muslimalarga uylanishlik har doim avlo va afzaldir! Shu bilan birga, kitobiyya ayollarga uylanishlik joizdir. Ular hurmi yo cho`ri, shuningdek, kufr o`lkasida bo`ladimi yoki musulmonlar o`lkasida, bundan qat`iy nazar. Lekin, kufr o`lkasidagi kitobiyyalar bilan nikohlanish joiz bo`lsada, makruhdir. Ba`zi ulamolar: kufr o`lkasini vatan qilib olish niyatida o`sha yerlik kitobiyyalarga uylansa makruh bo`ladi, deganlar. Yana ba`zilar ulardan farzand ko`rish niyatida uylansa, makruh aksincha bo`lsa, makruh emas degan. Va yana, kitobiyya cho`ridan ko`ra hurga uylanish avlodir.

Hikmatulloh Ibrohim

Аҳли китоб деб, бирор пайғамбарга ва унинг Аллоҳ таолодан келтирган китобига, ўлгандан кейин тирилиш ва охират ҳаётига ишонадиганларга айтилади. Яҳудий ва насронийлар ҳазрати Мусо ва Исо алайҳимассаломга ва ҳамда Илоҳий китоблар—Таврот ва Инжилга эътиқод қилишганлари учун, шунингдек, охират ҳаётининг ҳақ эканини тан олганлари учун «аҳли китоб», дейилади. Насоро ва Яҳудларни «аҳли китоб» деб аталиши учун, уларнинг эътиқод қилган китоблари Инжил ва Тавротнинг асл-ҳақиқийси бўлиши шарт эмас. Балки, аслидан ўзгартиб таҳриф қилинган китобларга эътиқод қилишсалар ҳам, ҳазрати Исо ва Узайр алайҳиссаломларни илоҳ деб билишсалар ҳам, яъни, мушрик бўлсалар ҳам уларни Исломда «аҳли китоб», деб айтилаверади.

Инжил ва Таврот каби илоҳий китобларнинг асл нусхасига эътиқод қилувчи, ҳақиқий насоро ва яҳудлар аллақочон йўқ бўлиб кетишган. Ҳатто, Қуръони карим нозил бўлаётган даврларда ҳам уларни топиш амримаҳол эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг давридаги насоро ва яҳудлардан аксари мушрик эди. Лекин, шундай бўлсада, Қуръонда уларни «аҳли китоб» деб аталаверган.

Аҳли китоб аёллар билан никоҳланиш масаласига келсак, бунда ижмоъ собит бўлган эмас. Аҳли илмларнинг аксари китобий аёлларга, агарча улар мушрика бўлсалар ҳам, уйланишга рухсат берганлар.

Умар ибн Ҳаттоб, Усмон ибн Аффон, Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳум шулардан эди. Талҳа ибн Убайдуллоҳ розияллоҳу анҳу эса ҳатто, яҳудий аёлга уйланган ҳам эдилар. Аллоҳ таоло айтади:

وَلاَ تَنكِحُواْ الْمُشْرِكَاتِ حَتَّى يُؤْمِنَّ

«Мушрика аёлларни иймон келтирмагунларича никоҳингизга олманг» (Бақара-221).

Аксар олимлар гуруҳи оятнинг тафсирида айтадики: Аллоҳ таоло аҳли китобларнинг никоҳини бақара сурасининг 221-ояти билан ҳаром қилган, чунки оятда мушрикларнинг ҳар тури билан оила қуришдан ман қилинган. Будпарастми, оташпарастми, яҳудийями ёки насронийя, буларнинг бари бирдек никоҳи ҳаром. Кейин эса, Моида сурасининг 5-ояти билан, китобия мушрикаларни ҳалол қилган.

وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ

Яъни, «..ва сиздан олдин китоб берилганлардан бўлган афийфалар ҳам..» (Моида-5).

Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳу шу гуруҳдан бўлганлар. У киши Бақара сурасининг 221-ояти ҳақида шундай деганлар:

«Бунинг ичидан аҳли китоб аёллар насх қилинди яъни, ҳукми бекор қилинди. Аллоҳ уларни мусулмон эркакларга ҳалол қилди.» (Авсат. Ибн ал-Мунзир 7332).

Ибн ал-Мунзир раҳматуллоҳи алайҳ ривоят қилишича, Абу Зубайр розияллоҳу анҳу Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан мусулмон эркак яҳудийя ё насронийя аёл билан турмуш қуриши ҳақида сўради. У киши жавоб берди:

«Биз Саъд ибн Абу Ваққос билан Кўфа фатҳ қилинган вақтда ўшаларга уйлангандик. У даврлар Кўфада муслималарни топиш қийин эди. Қачонки, қайтиб келганимиздан кейин уларни талоқ қилдик. Аслида, уларнинг аёллари бизга ҳалол, бизники эса уларга ҳаромдир». (Авсат. 8-жилд. 7336).

Аҳли китоблар билан оила қуришга рухсат берганлардан яна, Ато ибн Абу Рабоҳ, Товус, Саъийд ибн Мусайяб, Ҳасан Басрий, Зуҳрий, Суфён Саврий, Шофеъий, Аҳмад Ҳанбалий эдилар. Шунингдек, Мадина ва Кўфаликларнинг ҳам умумий гапи шу эди. Яъни, Моликий ва Ҳанафийлар ҳам китобияларнинг никоҳига рухсат берганлар.

Ривоятларда келишича, Хузайфа розияллоҳу анҳу яҳудий аёлга уйланганида, у кишига Умар ибн Ҳаттоб розияллоҳу анҳу мактуб ёзиб, у аёл билан ажрашишини тайинлайди ва айтадики, «Мен муслималар қолиб фоҳишалар билан никоҳ оммалашиб кетишидан қўрқаман». (Байҳақий. «Сунани кубро». 7/172).

Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳу ҳам, китобийялар билан никоҳланишни ҳушламас эдилар. У киши айтар эдиларки, «Аллоҳ таоло муслималарни кўпайтириб қўйган». (ибн Аби Шайба. «Мусаннаф» 3/297).

Яъни, уйланмоқчи бўлганларга етарлича муслима аёллар топилади. Ғайри муслималарга эҳтиёж йўқ, деган маъонода ўз фикрини билдирар эдилар.

Абу Бакр ибн ал-Мунзир раҳматуллоҳи алайҳ айтадилар: аҳли китобларни никоҳга олиш Қуръони карим (Моида сурасининг 5-ояти) зоҳирига асосан жоиздир. Умар ибн Ҳаттоб розияллоҳу анҳунинг, бундай никоҳни ҳуш кўрмасликлари ҳаром қилиш эмас. Биламизки, у киши Хузайфа розияллоҳу анҳуга ёзган мактубида китобийя хотини билан ажрашишни айтганда, Хузайфа розияллоҳу анҳу у кишидан «бу никоҳ ҳаромми?»—деб сўрайди. Шунда ҳазрати Умар «йўқ», деб жавоб берганлар.

Шунингдек, ибн Умар розияллоҳу анҳунинг «Аллоҳ таоло муслималарни кўпайтириб қўйган», деган гапи ҳам бу никоҳнинг асли жоиз эканини кўрсатади. (Авсат. 8-ж. 473-бет).

Баъзи фиқҳий манбалар ва тафсирларда Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳуга мансуб яна бир қавл бор. У ҳам бўлса, «китобийялар билан никоҳ жоиз эмас, чунки улар мушрикадир», деган қавл. Моида сураси 5- оятининг маъноси эса қуйидагичадир ««..ва сиздан олдин китоб берилганлардан бўлган, Исломга кирган афийфалар ҳам«.

Аллома Олусий ҳазратлари «Руҳ ал-маъоний»да, имом Замаҳшарий «Кашшоф»да ибн Умар розияллоҳу анҳунинг фикрича, китобийялар аҳли ширк бўлгани учун улар билан никоҳланиб бўлмайди», деб ўтганлар. Шунингдек яна, имом Замаҳшарий ибн Умар розияллоҳу анҳунинг ушбу сўзини ҳам нақл қилган: «Исо раббимиздир, деган гапдан ҳам каттароқ ширк борлигини билмайман».

Шайҳ мулла Али ал-Қори ҳазратлари ҳам «Мухтасар»нинг шарҳида ибн Умар розияллоҳу анҳунинг фикрича китобийяларнинг никоҳи, улар мушрик бўлгани учун жоиз эмасдир, деган ва бу фикрга жумҳур қўшилмаганини айтиб ўтган.

Ҳарбийлар яъни, куфр ўлкасида истиқомат қилувчи китобийялар билан никоҳланиш борасида ҳам аҳли илмларнинг фикрлари ихтилофли бўлган. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳу айтганки, ҳарбий—куфр ўлкасида яшовчи китобийяларга уйланиш мумкин эмас. Моида сурасининг 5-ояти фақат зиммийя—мусулмонлар ўлкасида яшовчи китобийяларга хосдир. Мужоҳид, Абу Ийёз, Суфён Саврий раҳматуллоҳи алайҳлар ҳам ибн Аббос розияллоҳу анҳу билан ҳамфикр бўлганлар. Баъзи ривоятларга қараганда, Иброҳим Нахаъий ҳам дуруст деб билмаган. Имом Молик айтардиларки: Агар мусулмон эр куфр ўлкасидаги китобийяга уйланса ва фарзандли бўлса, аҳлини Ислом ўлкасига кўчириб ўтиши лозим бўлади. Агар хотини кўнмаса, мусулмонлар ўз зурриёдларини куфр ўлкасида қолиб кетишига йўл қўймасликлари лозим. (Авсат. 8-ж. 474-бет).

Фуқаҳоларнинг аксари эса, китобийялар қаерда истиқомат қилишидан қатъий назар уларга уйланиш жоиздир, бироқ, куфр ўлкасидаги китобийялар билан оила қуриш кароҳият билан жоиз бўлади деганлар.

Китобийя чўриларга уйланиш борасида ҳам ихтилофли фикрлар бор. Шофеъийлар, Моликийлардан машҳур ривоятда ва аксар Ҳанбалийларнинг фикрича, китобийя чўриларга уйланиш мутлақо мумкин эмас.

Бизнинг Ҳанафий мазҳабимизда муслималарга уйланишлик ҳар доим авло ва афзалдир! Шу билан бирга, китобийя аёлларга уйланишлик жоиздир. Улар ҳурми ё чўри, шунингдек, куфр ўлкасида бўладими ёки мусулмонлар ўлкасида, бундан қатъий назар. Лекин, куфр ўлкасидаги китобийялар билан никоҳланиш жоиз бўлсада, макруҳдир. Баъзи уламолар: куфр ўлкасини ватан қилиб олиш ниятида ўша ерлик китобийяларга уйланса макруҳ бўлади, деганлар. Яна баъзилар улардан фарзанд кўриш ниятида уйланса, макруҳ аксинча бўлса, макруҳ эмас деган. Ва яна, китобийя чўридан кўра ҳурга уйланиш авлодир.

Ҳикматуллоҳ Иброҳим