Tirnoq zamburug‘i: sabablari, belgilari va davolash usullari

Tirnoq zamburug‘i yoki onixomikoz insonlarda keng tarqalgan kasalliklardan biridir. Bu holatda tirnoqlarni yuqumli zamburug‘lar zararlaydi va asta-sekin ularning tuzilishi, shakli hamda rangi o‘zgaradi. Tirnoq zamburug‘i har qanday yoshda uchrashi mumkin, biroq u ko‘pincha yoshi kattalarda, shuningdek, immuniteti sustlashgan insonlarda ko‘proq kuzatiladi. Kasallik estetik muammolarni keltirib chiqarishdan tashqari, ba’zi hollarda og‘riq, noqulaylik va ikkilamchi infeksiyalar rivojlanishiga ham olib keladi. Shu sababli, bu kasallikni o‘z vaqtida aniqlash va davolash juda muhimdir.

Tirnoq zamburug‘ining kelib chiqish sabablari

Tirnoq zamburug‘ining paydo bo‘lishida asosiy omil – zamburug‘ infeksiyasidir. Ko‘pincha kasallik zamburug‘larning dermatofitlar turiga mansub turlari sababli rivojlanadi. Shuningdek, achitqi zamburug‘lari va mog‘or zamburug‘lari ham tirnoqni zararlashi mumkin. Bu mikroorganizmlar nam, iliq va to‘qimalar bilan yaqin muhitda tez ko‘payadi.

Kasallik rivojlanishiga ta’sir qiluvchi omillar ko‘p. Ulardan eng asosiylari gigiyena qoidalariga rioya qilmaslik, umumiy oyoq kiyimlardan foydalanish, sport zallarida yoki basseynlarda yalangoyoq yurish hisoblanadi. Bundan tashqari, oyoq kiyimlarining tor va havosiz bo‘lishi, doimiy terlash, oyoqlarning nam qolishi ham tirnoq zamburug‘i paydo bo‘lishi uchun qulay sharoit yaratadi. Immunitetning pasayishi, surunkali kasalliklar, qandli diabet va qon aylanishi buzilishi ham xavfni oshiradi.

Kasallikning rivojlanish mexanizmi

Tirnoq zamburug‘i dastlab tirnoqning chet qismidan boshlanib, asta-sekin markazga qarab tarqaladi. Zamburug‘ tirnoq plastinkasiga kirib olgach, uni yemira boshlaydi. Tirnoq qalinlashib, mo‘rtlashadi, rangini o‘zgartiradi. Shu bilan birga, tirnoq ostida keratinli massalar yig‘ilib, tirnoq ko‘tarilib ketishi mumkin.

Agar kasallik vaqtida davolanmasa, u nafaqat estetik ko‘rinishga zarar yetkazadi, balki boshqa tirnoqlarga, hatto yaqin odamlarga ham yuqishi mumkin. Shuningdek, zamburug‘ uzoq muddatli davom etsa, davolash jarayoni qiyinlashadi va ko‘proq vaqt talab etadi.

Tirnoq zamburug‘ining belgilari

Tirnoq zamburug‘i o‘zini turlicha ko‘rsatishi mumkin. Uning ilk belgilarini vaqtida sezish kasallikni erta davolash imkonini beradi. Eng ko‘p uchraydigan belgilar quyidagilar:

• Tirnoq rangining o‘zgarishi – u sarg‘ayib, jigarrang yoki qora tusga kirishi mumkin.
• Tirnoq yuzasining notekis bo‘lishi, yoriqlar va chiziqlarning paydo bo‘lishi.
• Tirnoq qalinlashib, parchalana boshlashi.
• Tirnoq ostida changsimon yoki keratinli qatlam yig‘ilishi.
• Ba’zida tirnoq yotoqdan ajralib chiqishi.
• Oyoq yoki qo‘lda og‘riq va noqulaylik hissi.

Kasallikning keyingi bosqichlarida tirnoqlar deyarli butunlay yemirilib ketishi, hatto yo‘qolishi ham mumkin.

Turlari va shakllari

Tirnoq zamburug‘i bir necha turda uchraydi. Eng ko‘p tarqalgan shakli distal-subungual onixomikoz bo‘lib, u tirnoqning uchidan boshlanadi. Proksimal onixomikoz esa tirnoqning ildiz qismidan zararlanishi bilan ajralib turadi. Yana oq yuzaki onixomikoz mavjud bo‘lib, bunda tirnoq yuzasida oq dog‘lar paydo bo‘ladi. To‘liq distrofik onixomikoz eng og‘ir shakl hisoblanadi, bunda tirnoq butunlay yemiriladi.

Kasallikni tashxislash

Tirnoq zamburug‘ini tashxislash faqat tashqi ko‘rinishga asoslanmaydi. Chunki tirnoqning rang o‘zgarishi yoki qalinlashishi boshqa sabablar bilan ham bog‘liq bo‘lishi mumkin. Shifokorlar tashxis qo‘yishda mikroskopik tekshiruv, madaniyat ekish va molekulyar usullarni qo‘llaydi. Bu orqali aniq qo‘ziqorin turi aniqlanadi va davolash rejasi belgilanadi.

Davolash usullari

Tirnoq zamburug‘ini davolash uzoq davom etadigan jarayon bo‘lib, sabr va qat’iyat talab etadi. Zamonaviy tibbiyotda bir nechta usullar qo‘llaniladi.

Eng ko‘p qo‘llaniladigan usul – mahalliy davolash vositalari. Maxsus krem, malham, lak va spreylar tirnoq yuzasiga surtiladi. Ular zamburug‘ni yo‘qotishga yordam beradi, biroq faqat erta bosqichda samarali hisoblanadi. Og‘irroq hollarda esa tizimli davolash talab etiladi. Bunda og‘iz orqali qabul qilinadigan antifungal dorilar buyuriladi. Ularning ta’siri kuchli bo‘lib, tirnoq ildizidan boshlab infeksiyani yo‘qotishga yordam beradi.

Ba’zi hollarda lazer terapiyasi yoki tirnoqni jarrohlik yo‘li bilan olib tashlash usullari qo‘llaniladi. Lazer nurlari zamburug‘ hujayralarini nobud qiladi va sog‘lom tirnoq o‘sishiga yordam beradi. Jarrohlik esa faqat murakkab, boshqa usullar foyda bermagan vaziyatlarda qo‘llaniladi.

Xalq tabobatida qo‘llaniladigan usullar

Tirnoq zamburug‘iga qarshi uy sharoitida qo‘llaniladigan ko‘plab xalqona usullar ham mavjud. Masalan, sirka, choy daraxti yog‘i, sarimsoq yoki sodali vannalar keng tarqalgan. Ular ayrim hollarda yengillik keltirishi mumkin, ammo to‘liq davolashni kafolatlamaydi. Shu bois, bunday usullarni faqat qo‘shimcha vosita sifatida qo‘llash tavsiya etiladi. Asosiy davolash esa shifokor nazorati ostida olib borilishi lozim.

Oldini olish choralari

Tirnoq zamburug‘idan saqlanish uchun gigiyena qoidalariga qat’iy rioya qilish kerak. Oyoqlarni har kuni yuvib, quruq saqlash, nafas oluvchi materialdan tikilgan paypoqlardan foydalanish, oyoq kiyimlarni tez-tez almashtirish juda muhimdir. Basseyn, hammom va sport zallarida shaxsiy oyoq kiyimlardan foydalanish zarur. Tirnoqlarni muntazam parvarish qilish, ularni haddan tashqari qisqa kesmaslik va shikastlamaslik ham muhim profilaktik choralar hisoblanadi.

Immunitetni mustahkamlash ham zamburug‘ infeksiyalariga qarshi kurashda asosiy omillardan biridir. To‘g‘ri ovqatlanish, jismoniy faollik, yetarlicha uyqu va stressni kamaytirish orqali organizmning himoya kuchlari mustahkamlanadi.

Xulosa

Tirnoq zamburug‘i oddiy kasallikdek tuyulsa-da, uni e’tiborsiz qoldirish jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Bu kasallik insonning nafaqat tashqi ko‘rinishiga, balki umumiy sog‘lig‘iga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Vaqtida tashxis va to‘g‘ri davolash yordamida tirnoqlarni sog‘lom holatga qaytarish mumkin. Har qanday alomat kuzatilganda shifokorga murojaat qilish eng to‘g‘ri yo‘l bo‘lib, o‘z-o‘zicha davolanish ko‘pincha foyda bermaydi.

Profilaktika choralariga amal qilish orqali esa bu kasallikning oldini olish mumkin. Gigiyenaga e’tibor berish, immunitetni mustahkamlash va shaxsiy parvarishga rioya qilish tirnoq zamburug‘idan himoyalanishning eng ishonchli yo‘lidir.