Qo’tir kasalligi: sabablari, belgilari va davolash usullari

Teri kasalliklari orasida keng tarqalgan va oson yuqadigan infeksiyalardan biri bu qoʻtir kasalligidir. Har xil yoshdagi insonlar, ayniqsa bolalar va gigiyena talablariga rioya qilinmaydigan joylarda yashovchilar orasida uchraydi. Ushbu kasallik teri ustida qattiq qichishish, toshmalar, va qizil dogʻlar bilan kechadi. Qoʻtir inson salomatligiga bevosita tahdid solmasa-da, hayot sifatini sezilarli darajada pasaytiradi, shuningdek, boshqa kishilarga yuqishi orqali epidemiologik xavf tugʻdiradi. Maqolamizda ushbu kasallikning kelib chiqish sabablari, belgilari, tashxislash usullari va zamonaviy davolash yo‘llari haqida batafsil maʼlumot beramiz.

Qoʻtir nima?

Qoʻtir – bu parazitar teri kasalligi bo‘lib, u “Sarcoptes scabiei” deb nomlanuvchi mikroskopik kanalar sababli yuzaga keladi. Bu kana inson terisining ustki qatlamiga kirib olib, u yerda yo‘llar (tunnel) qaziydi va tuxum qo‘yadi. Bu jarayon natijasida odamda kuchli qichishish, teri yallig‘lanishi va allergik reaksiyalar paydo bo‘ladi.

Qoʻtir kanasi inson tanasining issiq va yumshoq joylarini afzal ko‘radi – masalan, barmoqlar orasi, qo‘ltiq osti, qorin, bellar, jinsiy a’zolar atrofi. Infeksiya to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqa orqali yuqadi: qo‘l berish, bir xil choyshabdan foydalanish, umumiy kiyim yoki sochiqlardan foydalanish orqali.

Kasallik sabablari

Qoʻtir kasalligiga sabab bo‘ladigan asosiy omil bu yuqorida aytib o‘tilgan Sarcoptes scabiei kanalari hisoblanadi. Bu parazitlar juda kichik – 0,3–0,5 mm atrofida bo‘lib, oddiy ko‘z bilan ko‘rish qiyin. Ular inson tanasida taxminan bir oy yashaydi va har kuni teri ostiga tuxum qo‘yadi. Bu tuxumlar 3–4 kunda lichinkaga aylanadi va 10–14 kunda yetuk kanaga aylanishi mumkin.

Qoʻtirning tez tarqalishiga quyidagi omillar sabab bo‘ladi:

• Gigiyena qoidalariga amal qilmaslik
• Ahyon-ahyon yuvinish yoki suv resurslarining cheklanganligi
• Insonlar orasida zich yashash (masalan, yotoqxona, maktab, turar joylar)
• Kasallangan inson bilan yaqin aloqa qilish

Belgilari va klinik ko‘rinishlari

Qoʻtir kasalligining eng asosiy belgisi bu kuchli va kechalari yanada kuchayuvchi qichishishdir. Qichishish sababi kananing harakatlanishi va teri ostida tunnel qazib, tuxum qo‘yishidir. Inson organizmi bu parazitga allergik reaksiya sifatida javob qaytaradi, natijada qichishish va yallig‘lanish yuzaga keladi. Teri yuzasida mayda qizil toshmalar, tugunchalar, ayrim hollarda yiringli yarachalar paydo bo‘ladi. Qoʻtirga xos yana bir alomat — bu teri ostidagi yo‘llardir. Ular ba’zan ko‘z bilan ham ko‘rinib turadi. Kanalarning sevimli joylari bu barmoqlar orasi, tirsak ichi, qo‘ltiq osti, bel sohasining yon qismlari, son, jinsiy a’zolar atrofidir. Kasallik uzoq vaqt davolanmasa, teri ustki qatlami qalinlashadi, quruqlashadi va qo‘pol ko‘rinish oladi. Qattiq tirnalishlar natijasida terida yiringli infeksiya rivojlanishi mumkin, bu esa ikkilamchi bakterial kasalliklarga olib keladi.

Tashxislash va aniqlash usullari

Tashxislash uchun odatda dermatolog shifokor bemorning klinik belgilariga qarab qaror chiqaradi. Shu bilan birga, mikroskopik tekshiruvlar orqali teridan olingan namunalarda parazitning o‘zi yoki tuxumlari aniqlanadi. Ba’zida yod eritmasi bilan terini bo‘yash orqali qoʻtir yo‘llari aniqroq ko‘rinadigan bo‘ladi. Shuningdek, dermaoskopiya deb ataladigan optik asbob yordamida teri usti kuzatilib, kasallik borligi aniqlanishi mumkin. Tashxisni tez va aniq qo‘yish kasallikni erta davolash imkonini beradi, bu esa boshqa insonlarga yuqishini oldini olishda muhim ahamiyat kasb etadi.

Davolash usullari

Qoʻtir kasalligini davolash bugungi kunda qiyinchilik tug‘dirmaydi. Eng ko‘p ishlatiladigan dorivor vositalarga benzilbenzoat, permetrin, krotamiton kabi malhamlar kiradi. Bu vositalar kechasi butun tana yuzasiga surtib chiqiladi va ertalab yuvib tashlanadi. Odatda bir yoki ikki marta qo‘llash bilan parazitlar butunlay nobud bo‘ladi. Shifokorlar ba’zida og‘ir holatlarda og‘iz orqali qabul qilinadigan ivermektin dorisini buyurishadi. Qichishish kuchli bo‘lgan hollarda esa antigistamin vositalar qo‘llanadi. Agar tirnalgan joylarda yallig‘lanish yoki yiring paydo bo‘lsa, qo‘shimcha antibiotiklar tavsiya qilinadi. Muolaja vaqtida gigiyenaga qat’iy amal qilish, kiyim-kechak, yostiq jildlari, sochiq va boshqa shaxsiy buyumlarni yuqumli muhitdan tozalash zarur. Yuqori haroratda yuvish, dazmollash yoki plastik paketda bir necha kun saqlash orqali parazitlar yo‘q qilinadi. Kasallangan odam bilan aloqada bo‘lgan barcha yaqinlar ham bir vaqtning o‘zida davolanishi shart. Aks holda, infeksiya qaytadan yuzaga chiqishi mumkin.

Oldini olish choralari

Qoʻtir kasalligini oldini olish uchun shaxsiy gigiyena qoidalariga qat’iy amal qilish kerak. Doimiy ravishda yuvinish, alohida sochiq, yostiq va choyshabdan foydalanish, jamoaviy muassasalarda tozalikka e’tibor berish zarur. Ota-onalar farzandlarining teri holatiga e’tiborli bo‘lishlari lozim. O‘qituvchilar va tarbiyachilar ham bolalarda kasallik alomatlarini payqagan zahoti tibbiyot xodimlariga xabar berishlari kerak. Jamoaviy muhitda yashovchilarda kasallik aniqlanganda, shu guruhdagi barcha odamlar tibbiy tekshiruvdan o‘tkazilishi va ehtiyot choralariga amal qilinishi lozim. Maktablar, internatlar, kasalxonalar, yotoqxonalar va boshqa yopiq muhitlarda gigiyena normalariga amal qilish kasallikning oldini olishda asosiy vositadir.

Xulosa

Qoʻtir har qancha bezovta qiluvchi bo‘lmasin, u o‘z vaqtida aniqlansa va to‘g‘ri davolansa, to‘liq tuzaladigan kasallikdir. Ammo uni mensimaslik, e’tiborsiz qoldirish, o‘z-o‘zini davolashga urinib xatoga yo‘l qo‘yish natijasida kasallik uzoq davom etib, asoratlar qoldirishi mumkin. Ba’zan, ayniqsa, bolalar va qariyalarda, teri kuchli yallig‘lanishi va ikkilamchi infeksiyalar tufayli holat og‘irlashadi. Shuning uchun har qanday shubhali holatda dermatologga murojaat etish zarur. Kasallik alomatlari yo‘qolganidan keyin ham yana bir necha kun davomida gigiyena va profilaktika choralari to‘liq bajarilishi shart, chunki tuxumdan chiqqan yangi parazitlar qayta infeksiyalarga sabab bo‘lishi mumkin. Umuman olganda, qoʻtir keng tarqalgan, parazit orqali yuqadigan, kuchli qichishish va teri o‘zgarishlari bilan kechadigan kasallikdir. U asosan gigiyenaga amal qilinmagan muhitda tez tarqaladi va odamlar orasida ijtimoiy muammolar tug‘diradi. Biroq tibbiyotning rivojlanishi va samarali dori vositalarining mavjudligi tufayli uni qisqa muddatda butunlay davolash mumkin. Muhimi, bu kasallikni o‘z vaqtida aniqlab, tibbiy yordamga murojaat qilishdir.