Yurak ishemiyasi — sabablari, alomatlari, turlari va davolash haqida malumot

Yurakning ishemik kasalligi yoki yurak ishemiyasi — bu miokardni (yurakning mushak qatlami) qon bilan ta’minlanishining surunkali yoki o’tkir buzilishi. Bunday hol yurakni kislorod bilan yetarli darajada ta’minlanmasligidan kelib chiqadi. Bu arteriya qoni yurak mushagiga koronar tomirlarning shikastlanishi sababli cheklangan miqdorda berilganda yuz beradi. Yurak ishemik kasalligining o’tkir shakli — miokard infarkti, surunkali shakli — stenokardiya.

Qon aylanishining buzilishi bilan bog’liq kasalliklar zamonaviy tibbiyotning asosiy muammolaridan biridir. Dunyo shifokorlari ushbu turdagi kasalliklarni erta aniqlashning yangi usullarini va ularni davolash usullarini ishlab chiqish ustida tinimsiz ishlamoqdalar. Maqolada biz yurakning eng xavfli buzilishlaridan biri — ishemik kasallikning alomatlarini sanab o’tamiz, shuningdek uning tashxisi va davolash usullari haqida gaplashamiz.

Yurak ishemik kasalligi statistikasi

Rossiya Federatsiyasi Sog’liqni saqlash vazirligining ma’lumotlariga ko’ra, mehnatga layoqatli yoshdagi odamlar — 54-59 yoshgacha (42% dan yuqori) asosan yurak tomirlari kasalligidan vafot etadilar (42% dan yuqori) va o’lim soni erkaklar orasida yurak tomirlari kasalligi ayollarnikidan ikki baravar yuqori. Pensiya yoshidagi populyatsiyada (60-65 yoshdan keyin) har ikki jins uchun o’lim ko’rsatkichlari taxminan tengdir

Yurak-qon tomir kasalliklari ko’plab rivojlangan mamlakatlarda, o’lim sabablarining achinarli ro’yxatida yetakchi o’rinni egallab turmoqda.

So’nggi yillarda ushbu sababdan o’limning kamayishi tendentsiyasi kuzatilmoqda. 2015 yildan beri yurak-qon tomir kasalliklaridan o’lim darajasi barcha o’limlarning yarmidan kamini tashkil etdi va kamayishda davom etmoqda. 

Shunga qaramay, bu ko’rsatkich hali ham Yevropa mamlakatlaridagi ko’rsatkichdan yuqori. Qon aylanish tizimining kasalliklari dunyoning barcha rivojlangan mamlakatlarida o’limning asosiy sababi bo’lishiga qaramay, Evropa Ittifoqida yurak-qon tomir kasalliklaridan o’lim darajasi Rossiyaga qaraganda sezilarli darajada past, Yevropada 2015 yilda bu ko’rsatkich 36,7% ni tashkil etgan.

Qon aylanish tizimi kasalliklari orasida yurak-qon tomir kasalliklaridan o’limning yarmidan ko’prog’iga sabab bo’lgan yurak ishemik kasalligi ajralib turadi. Statistik ma’lumotlarga ko’ra, 2018 yilda yurak ishemiyasi qon aylanish tizimi kasalliklari sabab bo’lgan o’limlarning 53 foizini keltirib chiqargan — bu umumiy o’limlar sonining 24 foizini tashkil qildi (3 foiz hollarda o’lim miokard infarktidan kelib chiqqan).

Yurak ishemik kasalligi sabablari

Qon tomirlari torayishining eng keng tarqalgan sababi bu qon tomirlari devorlariga yog’ birikmasi tufayli hosil bo’lgan aterosklerotik blyashkalarning paydo bo’lishidir. Shuning uchun, xavf guruhiga qon tomirlarida xolesterin to’planishi uchun ko’plab sharotlarga ega bo’lgan insonlar kiradi: chekuvchilar, spirtli ichimliklarni suiste’mol qiluvchilar, diabet va semirish bilan og’riganlar, giperlipidemiyaga genetik moyilligi bo’lganlar.

Yurak ishemiya kasalligining alomatlari

Yurak ishemiyasi kasalligining birinchi alomatlari:

• Nafas qisilishi. Bunday holat tez yurish yoki zinadan ko’tarilish paytida ham, tinch harakatlar paytida ham yuz berishi mumkin.
• Aritmiya. Yurak ishidagi uzilishlar, tezkor yurak urishi.
• Gipertenziya. Qon bosimidagi keskin sakrashlar va ko’tarilishlar.
• Bosimli stenokardiya. Ko’krak qafasi orqasida joylashgan bosimli og’riqlarni, bo’yin va chap yelkaga o’tishi.
• Miokard infarkti. Bu stenokardiya hurujiga o’xshaydi, ammo dorilar tomonidan nazorat qilinmaydi. Yurak qismda kuchli og’riq bilan birga keladi. Yurak tomirlari kasalligining rivojlanishidan dalolat beradi. O’z-o’zidan yurak mushagining buzilishi tufayli hayot uchun xavfli hisoblanadi.

Ishemiya kasalligi yurak-qon tomir kasalliklari rivojlanishi uchun aniq omillari bo’lmagan odamlarda ham kasallik o’zini namoyon qilishi mumkin. Shuning uchun koronar arteriya kasalligining belgilari haqida bilish muhim. Qon aylanishining buzilishi qanchalik tez aniqlansa, muvaffaqiyatli davolanish ehtimoli shuncha yuqori bo’ladi.

Shu bilan birga, yurak ishemiya kasalligining rivojlanishi ko’pincha sekin tarzda o’tadi va dastlabki bosqichlarda deyarli alomatsiz bo’ladi (kamdan-kam odam yurak sohasidagi og’riqlarga va ozgina nafas qisilishiga e’tibor beradi). Dastlabki bosqichda kasallikni aniqlash uchun kardiolog va terapevt tomonidan muntazam ravishda profilaktik tekshiruvdan o’tish kerak.

Eslatma!

Agar to’liq qon tekshiruvi xolesterin yoki shakar miqdori ko’tarilganini ko’rsatsa, bu koronar tomirlarning torayishi jarayonini va ishemiya kasalligi xavfini ko’rsatishi mumkin

Yurak ishemiya kasalligining turlari

Davolash ishemik kasallik turiga bog’liq. Tashxis qo’yish paytida aniqlash kerak bo’lgan yurak ishemiya kasalligining bir nechta shakllari mavjud.

Ishemik kasallikning klinik shakllari:

To’satdan koronar o’lim

Miokard infarkti tufayli emas, balki miokardning elektr beqarorligi tufayli yuzaga kelgan birlamchi yurak to’xtashi. Lekin, bunday holat har doim ham o’limga olib kelmaydi, ba’zida muvaffaqiyatli reanimatsiya choralarini ko’rish mumkin.

Stenokardiya

Stenokardiya o’z navbatida, bir nechta kichik turlarga bo’linadi: barqaror va beqaror stenokardiya (yangi boshlangan, infarktning dastlabki bosqichidagi yoki progressiv), vazoplastik va koronar sindrom X.

Miokard infarkti

Yurak xuruji jarayonida qon ta’minoti yetarli emasligi yoki yo’qligi sababli yurak to’qimalarining nekrozi paydo bo’ladi. Yurak to’xtashiga olib kelishi mumkin.

Postinfarktli kardioskleroz

Yurak mushagining nekrotik tolalari biriktiruvchi to’qima bilan almashtirilganda, miokard infarkti natijasida rivojlanadi. Shu bilan birga, to’qima qisqarish qobiliyatiga ega emas, bu esa surunkali yurak yetishmovchiligiga olib keladi.

Yurak ritmining buzilishi

Qon tomirlari torayishi va to’lqinli ravishda qon o’tishi tufayli paydo bo’ladi. Bu holat stenokardiya rivojlanishini va hatto miokard infarktini rivojini ko’rsatadigan ishemik yurak kasalligining bir shakli.

Yurak yetishmovchiligi yoki qon aylanish yetishmovchiligi

Kasallik nomi o’zi uchun gapiradi — bu shakl koronar arteriyalar yetarli darajada kislorodli qon olmasligini ko’rsatadi.

Qaytarib o’tamiz, yurak ishemiya kasalligini aniqlashda kasallik shaklini aniq tashxislash juda muhimdir. Chunki terapiyani tanlash kasallikka bog’liq.

Yurak ishemiyasini tashxislash

Agar yurak ishemiya kasalligidan shubha bo’lsa, shifokor qon bosimi monitoringi, qon va siydik tahlilini tayinlaydi. Stress testi ham o’tkazilishi mumkin.

Elektrokardiogramma (EKG) stenokardiyani (va uni yurakdagi boshqa shunga o’xshash og’riqlardan ajratishga), aritmiya va miokard infarktini aniqlashga yordam beradi. Natija to’liq bo’lishi uchun bemorga dam olish paytida ham, yuk bilan ham, Xolter nazorati ostida ham (kun davomida yurakning elektr faoliyatini kuzatib borish) EKG buyurilishi mumkin.

Ekokardiograf yoki yurakning ultratovush tekshiruvi yurak mushagi holatini, klapanlarning ishlashini vizual ravishda baholash va yurak xuruji joylarini ko’rish imkonini beradi.

Koronar arteriya kasalligini aniqlashning eng informatsion va zamonaviy tashxis usuli koronar angiografiya deb hisoblanadi. Bunda zond yordamida yurak tomirlariga kontrastli vosita yuboriladi va rentgen tekshiruvi o’tkaziladi. Shunday qilib, tomirlar torayishi, torayish darajasi va xolesterin blyashkalarinig joylashishi haqida ma’lumot olinadi.

Diagnostika usullarining butun majmuasi bemorning ahvolini yaxshilash uchun jarrohlik aralashuvga muhtojligini aniqlash, dori-darmon buyurish va terapiyani tayinlash uchun mo’ljallangan. Afsuski, yurak ishemiya kasalligi hali to’liq davolanmaydi. Ammo davolash, bemorning sog’lig’ini sezilarli darajada yaxshilash imkoniyatini beradi.

Yurak ishemiyasi kasalligini davolash: asosiy yondashuvlar va usullar

Hozirgi vaqtda yurak ishemiya kasalligini davolashning bir necha usullari mavjud. Odatda shifokor tashxisga asoslanib, bitta emas, balki terapevtik tadbirlarning to’plamini buyuradi.

Yurak ishemiya kasalliklarini davolashda asosiy yondashuvlar:

Yurak ishemiyasida jismoniy faoliyatni cheklash

Nafas qisilishi, ko’krak qafasidagi og’riqlar, bir so’z bilan aytganda, stenokardiya, yurak ritmining buzilishi va yurak xurujining dastlabki belgilari aniqlanganda, bemorga jismoniy mashqlar (faol va kuchli sport turlari) dan bosh tortish tavsiya etiladi. Zinadan ko’tarilish paytida va yurish tezligini o’rtacha darajada ushlab turish va umumiy holatini kuzatish kerak. Shu bilan birga, yurak ishemiyasi kasalliklarining og’irligi kichik bo’lsa, intensiv bo’lmagan yuklar jismoniya harakatlar tomirlarini kuchaytirishga yordam beradi: suzish, velosipedda yurish, tinch yurish.

Yurak ishemiyasida parhez

Yuqorida aytib o’tganimizdek, Yurak ishemiyasi koronar tomirlarda yog’li blyashkalar hosil bo’lishi tufayli yuzaga keladi va nosog’lom ovqatlanish tarzi tanadagi xolesterinni to’plashda muhim rol o’ynaydi: fast fudlar, alkogol va yog’li ovqatlarga bo’lgan ehtiros. Shu sababli, ovqatlanishni yaxshilash yurak ishemik kasalligiga qarshi kurashishning to’laqonli usuli deb hisoblanishi mumkin: bemor o’z ovqatlanishini qat’iy nazorat qilishi, zararli yog’larni o’z ichiga olmaydigan qon tomirlarining kengayishi va mustahkamlanishiga hissa qo’shadigan ovqatlarni iste’mol qilishi kerak. Ratsionga tolaga va oqsillarga boy oziq-ovqat mahsulotlaridan tashqari, asal, yong’oq, anor, baqlajon, sitrus mevalar, laminariya (dengiz karami) qo’shishkerak.

Yurak ishemiyasini dorilarsiz davolash

Yurak ishemiya kasalligini davolashning ko’plab qo’shimcha usullari mavjud. Masalan: zarba to’lqini terapiya va gidroterapiya, massaj, xalq tabobati. Biroq, bu usullardan foydalanish har doim shifokor bilan kelishilgan bo’lishi kerak.

Yurak ishemiyasi — dori terapiyasi

Dori-darmonlarni faqat shifokor tayinlashi va ularning tavsiyalari bo’yicha qat’iyan qabul qilinishi kerakl. Ishemik kasallik bilan qon bosimini pasaytirish uchun beta-blokatorlar buyurilishi mumkin; koronar tomirlarni kengaytiradigan nitrogliserin; Qon oqimini yaxshilaydigan ACE ingibitorlari; qondagi xolesterin miqdorini moslashtiradigan statinga asoslangan dorilar; trombozning oldini olish vositasi sifatida aspirin.

Yurak ishemiyasida diagnostik koronar angiografiya

Diagnostik koronar angiografiya — bu yurak tomirlarini maxsus suyuqlik — rentgen kontrast modda bilan to’ldirganda raqamli tasvirini olish muolajasi. Tekshiruv uchun maxsus qurilma (introdyuser) o’rnatiladi, uning yordamida kateterlar yurak qismiga kiritilib, rentgen kontrast modda yetkazib beriladi. Koronar angiografiya yurak tomirlarining barcha segmentlarini batafsil o’rganish uchun bir nechta proektsiyalarda tasvirni olishga imkon beradi. Bu shifokorga kasallikning sababini ko’rish va tomirlarning torayish darajasini aniqlashga imkon beradi. Agar bemorning hayotiga xavf tug’ilsa — shifokorlar bu torayishni to’g’ridan-to’g’ri rentgen operatsiya xonasida yo’q qilishlari kerak.

Yurak ishemiyasida koronar angioplastika

Koronar angioplastika — bu toraygan tomirlarning o’tkazuvchanligini kengaytirishga imkon beradigan minimal invaziv usul. U ingichka kateterning son yoki yelka arteriyasi orqali kiritilishdan iborat bo’lib, uning oxirida ballon mustahkamlanadi. Rentgenologik nazorat ostida kateter arteriya toraygan joyga ko’tariladi va unga yetib borgach, shar asta-sekin shishiriladi. Shu bilan birga, xolesterin blyashkasi tomir devoriga «bosiladi» va o’tkazuvchanlik kengayadi. Keyin kateter olib tashlanadi. Koronar angioplastika hozirda alohida ishlatilmaydi (chunki stentlash o’nlab marta samaraliroq). Uni stentlashdan oldin ham, stent implantatsiyasiga shikastlanish joyini tayyorlash uchun va undan keyin ham — arteriyaning anatomik xususiyatlari mavjud bo’lganda stentni tomir devoriga yaqinroq qilib qo’yish uchun ishlatish mumkin.

Yurak ishemiyasida koronar arteriyani stentlash

Koronar arteriyani stentlash — bu miokardni ta’minlovchi tomirlarning torayishi yoki to’liq tiqilib qolishi natijasida yuzaga keladigan barqaror va beqaror stenokardiya, miokard infarkti kabi yurak ishemik kasalligining turli shakllarini davolashning minimal invaziv (kam shikastli) usuli. Bu usul ingichka balon kateterining arteriyasi orqali kiritilishdan iborat bo’lib, uning oxirida silindrsimon ramka (stent) mustahkamlanadi — elastik metall yoki plastmassali konstruktsiya. Jarayon angioplastikaga o’xshaydi, bitta farq bilan — ballon kengayishi natijasida stent idishning ichki devoriga mahkam yopishadi, stent u yerda ballon bilan kateter chiqarilgandan keyin ham qoladi. Stentlash rejalashtirilgan ham va favqulodda holatlarda ham bo’lishi mumkin.

Yurak ishemiyasi — jarrohlik

Agar jarrohlik manipulyatsiyasi zarur bo’lsa, masalan, koronar tomirlarni payvand qilish (jarroh yurakka yangi tomir tikib qo’yadi — shant deb ataladi va shu bilan yurak mushagining yetishmovchiligini yo’q qiladi) va o’ta og’ir holatlarda — yurak transplantatsiyasi bajariladi.

Yurak kasalliklarini oldini olish

Har kim biladiki, har qanday kasallikni davolashdan ko’ra uni oldini olish osonroq. Shuning uchun qon tomirlari va tomirlarning sog’lig’ini saqlash uchun profilaktika choralarini e’tiborsiz qoldirmaslik kerak. Avvalo, odam yurak tomirlari kasalligi uchun aniq bo’lgan xavf omillarini yo’q qilishi kerak: chekishni tashlash, spirtli ichimliklar iste’molini minimal darajagacha kamaytirish, yog’li ovqatlar va xolesterin miqdori yuqori bo’lgan ovqatlardan voz kechish. Shuningdek, jismoniy faoliyatga e’tibor berish kerak (ayniqsa, kardio mashg’ulotlari — yurish, velosiped, raqs, suzish). Bu nafaqat vaznni kamaytirishga, balki qon tomirlari devorlarini mustahkamlashga ham yordam beradi. Har olti oyda shakar va xolesterin miqdorini nazorat qilish uchun qon tekshiruvidan o’tishingiz kerak.

Yurak ishemik kasalligi hali ham eng keng tarqalgan kasalliklardan biri bo’lib, afsuski, to’liq davolanmaydi.

manba: kp.ru