Yosh bolalarda tug’ma yurak kasalliklari haqida

Nima uchun bolalarda tug’ma yurak kasalliklari paydo bo’ladi?

Tug’ma yurak nuqsonlari irsiy sabablar va atrof-muhit omillari ta’sirida yuzaga keladi, deb hisoblanadi. Daun sindromi kabi ba’zi xromosoma kasalliklari tug’ma yurak kasalliklari xavfini oshiradi. Onaning metabolik kasalliklari, masalan, qandli diabet, fenilketonuriya, homiladorlikning dastlabki 3 oyida qizilcha kabi ba’zi virusli infektsiyalar, ishlatiladigan dorilar va radiatsiya chaqaloqda yurak xastaligi rivojlanish xavfini oshiradigan  sabablardir.

Tug’ma yurak kasalliklari qanchalik tez-tez uchraydi?

Tug’ma yurak kasalliklari 100 bolalardan 1 tasida uchraydi. Agar onada tug’ma yurak kasalligi bo’lsa, chaqaloqdagi kasallikning rivojlanish xavfi 10 foizgacha bo’lishi mumkin. Agar aka-ukalardan birida tug‘ma yurak xastaligi bo‘lsa, uni boshqa yaqinlarida ko‘rish xavfi 3-4 barobar ortadi.

Bolalarda eng ko’p uchraydigan tug’ma yurak kasalliklari qanday?

Ushbu kasalliklar juda xilma-xil bo’lsada, ularning ko’pchiligi yurak kameralarini ajratib turadigan devorlardagi teshiklar, yurak klapanlari va qon tomirlarida stenozdir. Fallot tetralogiyasi eng keng tarqalgan siyanotik konjenital yurak kasalligi. Ko’karishlar, hushidan ketish va o’sishda kechikishlar bilan og’rigan bunday bemorlarda shunt odatda yurakning o’ngdan chap tomoniga o’tadi va o’pkaga qon oqimi kamayadi. Yurakdagi kamera, qopqoq yoki venaning rivojlanmaganligi yoki tomirlarning teskari joylashishi kabi jiddiyroq va shoshilinch aralashuvni talab qiladigan kasalliklarga duch kelish ehtimoli kamroq.

Konjenital yurak kasalliklarida qanday belgilar mavjud?

Tug’ma yurak kasalliklari anomaliya turiga qarab turli xil simptomlarni beradi. Og’ir yurak anomaliyalari bo’lgan yangi tug’ilgan chaqaloqlarda ko’karishlar, ovqatlantirishda qiyinchiliklar, emizish paytida terlash va charchoq, tez-tez yoki qiyin nafas olish, yurak urishi bo’lishi mumkin. Og’ir yurak anomaliyalari bo’lgan ba’zi chaqaloqlar tug’ilishda hech qanday alomat ko’rsatmaydi. Biroq, 1-2 hafta o’tgach, u sekin yurak urishi  va shoshilinch aralashuvni talab qiladigan shok bilan namoyon bo’lishi mumkin. 

Yurakda katta teshik bo’lgan chaqaloqlarda birinchi oylarda og’irlik qilmaslik yoki tez-tez nafas olish yo’llari infektsiyalari, ko’karishlar va hushidan ketish kabi shikoyatlar bo’lishi mumkin. Kattaroq bolalarda charchoq, harakat qobiliyatining pasayishi, yurak urishida nuqsonlar, ko’krak qafasidagi og’riqlar va hushidan ketish mumkin. Ba’zi bolalarda hech qanday alomat yo’q va tekshiruv vaqtida faqat shovqin bilan kasalxonaga keltiriladi.

Bolalarda yurak kasalliklarini tashxislashda qanday usullar qo’llaniladi?

Tug’ma yurak nuqsonlari bor deb hisoblangan bemorlardan kasallik ma’lumotlarini olish va batafsil kardiologik tekshiruvdan o’tish kerak. Bemorning klinik ko’rinishini hisobga olgan holda, ba’zi laboratoriya tekshiruvlarini o’tkazish kerak.

• Kislorod bilan to’yinganlik: ko’kargan bemorlar barmoq puls oksimetri bilan tekshiriladi.

• Ko’krak qafasi rentgenogrammasi: o’pka tomirlari va yurak kengayishi baholanadi.

• Elektrokardiografiya: yurak urish tezligi va ritm buzilishlari baholanadi.

• Ekokardiyografiya: Bu oson, ishonchli, zararsiz va batafsil usul. Ushbu tekshiruv bilan yurak kameralari va klapanlari, yurakdan chiqib, yurakka keladigan tomirlar, ularning o’lchamlari, bosimlari va yurak mushaklarining qisqarishi baholanishi mumkin. Bugungi kunda bemorlarning ko’pchiligida diagnostika uchun ekokardiyografiyadan tashqari qo’shimcha tekshiruvga ehtiyoj yo’q.

• 24 soatlik holter monitoringi: Bu usul yordamida bemorga holter moslamasini ulash orqali 24 soatlik EKG namunalarini tekshirish va oddiy kundalik faoliyatni amalga oshirishda ritm buzilishlarini baholash mumkin.

• Jismoniy mashqlar testi: Bu bola yugurish yo’lakchasida tez sur’atda yurgan vaqtda doimiy yurak elektrokardiogrammasi sifatida amalga oshiriladi.

• Yurak kateterizatsiyasi va angiokardiografiya: Bu invaziv tekshiruvdir. Bugungi kunda u asosan interventsion usullar bilan davolash uchun amalga oshiriladi.

• Yurak MRI va KT: Ushbu tasvirlash usullari yurak kasalliklarini tashxislash va davolash uchun ko’proq qo’llaniladi.

Bachadondagi chaqaloqda yurak anomaliyasini aniqlash mumkinmi?

Xomilaning ekokardiyografiyasini o’tkazish orqali ona qornidagi chaqaloqning yuragi homiladorlikning 18-haftasidan boshlab tekshirilishi mumkin. Tekshiruv qiyin va tajriba talab qilganligi sababli, ushbu sohaga ixtisoslashgan markazlarda va eng yaxshisi bolalar kardiologi tomonidan o’tkazilishi tavsiya etiladi. Bu usul bachadondagi chaqaloqqa va onaga zarar keltirmaydigan tekshiruvdir.

Xomilaning ekokardiyografiyasini o’tkazish orqali dunyoga keladigan chaqaloqning yuragi butunlay normal ekanligini bilish oilalar uchun juda muhim. Biroq, ekokardiyografiya natijasida shoshilinch davolanishni talab qiladigan yurak anomaliyasi aniqlansa, tug’ilish uchun tadbirlar tuziladi va u tug’adigan markaz aniqlanadi. Agar homilada tug’ilgandan keyin omon qolish imkoniyati bo’lmagan juda og’ir yurak anomaliyasi mavjud bo’lsa, oila bilan chaqaloqning kelajagi haqida batafsil muhokamalar o’tkaziladi va ulardan taqdim etilgan tavsiyalarni muhokama qilib bir qarorga kelish talab etiladi.

Tug’ma bo’lmagan yurak kasalliklarini bolalikda ham ko’rish mumkinmi?

Ha. Go’daklik yoki bolalik davrida ba’zi metabolik kasalliklar, biriktiruvchi to’qimalar kasalliklari, irsiy sindromlar, buyrak yoki nevrologik kasalliklar va gipertenziyada yurakning aralashuvi paydo bo’lishi mumkin. Saraton kasalligiga chalingan bolalarda qo’llaniladigan kimyoterapiya va radiatsiya terapiyasi natijasida yurak shikastlanishi mumkin. Bundan tashqari, virusli yoki bakterial infektsiyalar yurak mushaklari, koronar arteriyalar yoki perikardga ta’sir qilishi mumkin. 

Ayrim mamlakatlarda tonzillitga olib keladigan beta-gemolitik streptokokk infektsiyalari ayniqsa maktab o’quvchilarida keng tarqalgan bo’lib, bu infektsiyalarning ba’zilari yurak qopqog’iga ta’sir qiladi. Ayniqsa, triglitseridlar va xolesterin darajasi juda yuqori bo’lgan oilalarning semiz bolalari yurak xastaligiga chalingan bo’lishi mumkin. Ritm buzilishlari har qanday yoshda ham yurakka ta’sir qiladi.

Farzandlarining yurak sog’lig’ini himoya qilishni xohlaydigan oilalarga qanday tavsiyalar berish mumkin?

Yangi tug’ilgan chaqaloqlar tug’ilgandan keyin bir kun o’tgach, kasalxonadan chiqarilishidan oldin ularda kislorod bilan to’yinganligini puls oksimetriya bilan tekshirish kerak va darajasi past bo’lganlarni shoshilinch pediatriya kardiologiga ko’rsatishni so’rash kerak. Tug’ma yurak kasalligi tashxisi qo’yilgan bolalar operatsiyadan oldin va keyin pediatr kardiolog tomonidan muntazam ravishda kuzatilishi kerak.

 Tug‘ma yurak nuqsoni bo‘lgan bolalarda yurakni infektsiyadan himoya qilish maqsadida tish parvarishi va ayrim maxsus aralashuvlarni talab qiladigan hollarda bolaga antibiotiklardan foydalanish tavsiya etiladi va oilalarga “Infektsion endokarditning oldini olish bo‘yicha qo‘llanma” beriladi.

Tug’ma yurak kasalligi bo’lgan bolalarning aksariyati faoliyatni cheklashga muhtoj emas. Aksincha, bolani psixologik qo’llab-quvvatlash va yurak faoliyatini yaxshilash uchun sport va tadbirlarni qo’llab-quvvatlash kerak. Biroq, to’satdan o’limga olib kelishi mumkin bo’lgan ba’zi jiddiy kasalliklarda bolaning «raqobat» kabi haddan tashqari kuch talab qiladigan faoliyat bilan shug’ullanishini taqiqlash kerak. Ba’zi bemorlarda maktabda zinapoyaga chiqmaslik yoki jismoniy tarbiya mashg’ulotlariga bormaslik kabi ehtiyot choralarini ko’rish mumkin.

Og’ir gripp infektsiyalaridan keyin yurak urishi va ko’krak qafasidagi og’riqlar, tez-tez tonzillit yoki bo’g’imlarda og’riqlar bo’lgan bolalar pediatr kardiolog tomonidan baholanishi kerak. Bolalarning yurak sog‘lig‘ini asrash maqsadida oilalarga o‘z vaqtida to‘g‘ri ovqatlanish va emlash tavsiya etiladi. Yaqin oila a’zolarida yurak bilan bogliq nuqsonlar bo’lgan bolalar pediatr kardiolog tomonidan baholanishi kerak. Maktablarda sport mashg’ulotlarida qatnashadigan bolalarga bolalar kardiologi tomonidan baholangandan so’ng sport ishtiroki haqida hisobot berish tavsiya etilishi kerak.