Yod nima va nima uchun kerak?

Yod — bu inson organizmi uchun zarur bo‘lgan, ammo tananing o‘zi ishlab chiqa olmaydigan muhim mineral hisoblanadi. U asosan qalqonsimon bezining faoliyatini qo‘llab-quvvatlashda ishtirok etadi. Qalqonsimon bezi tomonidan ishlab chiqariladigan gormonlar — tiroksin (T4) va triiodotironin (T3) — organizmning energiya almashinuvi, o‘sish, nerv tizimi va boshqa ko‘plab hayotiy jarayonlarda muhim rol o‘ynaydi. Yodning yetarli miqdorda qabul qilinmasligi bu gormonlarning ishlab chiqarilishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, bu esa turli salomatlik muammolariga olib kelishi mumkin.

Yod organizmda qanday vazifalarni bajaradi?

Yodning asosiy vazifasi — tiroid gormonlarining sintezida ishtirok etishidir. Bu gormonlar organizmning energiya ishlab chiqarish, tana haroratini saqlash, yurak, mushaklar va boshqa organlarning normal faoliyatini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, yod homiladorlik davrida homilaning miya va suyak rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan gormonlarning ishlab chiqarilishida ham muhim rol o‘ynaydi. Yod yetishmovchiligi, ayniqsa, homiladorlik davrida bolaning aqliy va jismoniy rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

Kunlik yod ehtiyoji

Inson organizmi uchun zarur bo‘lgan kunlik yod miqdori yoshga va fiziologik holatga qarab farqlanadi. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (WHO) tomonidan tavsiya etilgan kunlik yod ehtiyoji quyidagicha:

• 0–5 yoshdagi bolalar: 90 mikrogram
• 6–12 yoshdagi bolalar: 120 mikrogram
• 12 yoshdan katta bolalar va kattalar: 150 mikrogram
• Homilador va emizikli ayollar: 250 mikrogram

Bu miqdorlar organizmning normal faoliyatini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan minimal ehtiyojni ifodalaydi. Yod yetishmovchiligi xavfini kamaytirish uchun bu miqdorlarga rioya qilish muhimdir.

Yodning foydalari

Yod organizm uchun bir qator foydali ta’sirlarga ega. U tiroid bezining sog‘lom faoliyatini ta’minlaydi, bu esa metabolizmning normal ishlashiga yordam beradi. Yod yetarli miqdorda qabul qilinganda, organizm energiyani samarali ishlab chiqaradi, tana harorati me’yorda saqlanadi va asab tizimi normal faoliyat ko‘rsatadi. Shuningdek, yod immun tizimini mustahkamlashda, soch va teri salomatligini saqlashda, ruhiy holatni barqarorlashtirishda ham muhim rol o‘ynaydi. Ba’zi tadqiqotlar yodning ayrim saraton turlarining oldini olishda ham foydali bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatmoqda.

Yod yetishmovchiligi va uning salbiy oqibatlari

Yod yetishmovchiligi organizmda turli salbiy o‘zgarishlarga olib kelishi mumkin. Eng ko‘p uchraydigan muammo — bu Qalqonsimon beziining kattalashishi, ya’ni buqoq. Bu holatda Qalqonsimon bezi gormon ishlab chiqarishni ko‘paytirish uchun ko‘proq ishlaydi, bu esa uning hajmining oshishiga olib keladi. Yod yetishmovchiligi shuningdek, gipotiroidizm — tiroid gormonlarining yetarli darajada ishlab chiqarilmasligi holatiga olib kelishi mumkin. Bu esa organizmning metabolik faoliyatining sekinlashishiga, charchoq, sovuqqa sezuvchanlik, soch to‘kilishi, terining qurishi, kayfiyatning tushishi kabi belgilar bilan namoyon bo‘ladi. Homilador ayollarda yod yetishmovchiligi homilaning aqliy va jismoniy rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

Yod yetishmovchiligi belgilari

Yod yetishmovchiligi quyidagi belgilar bilan namoyon bo‘lishi mumkin:

• Bo‘yin old qismida shish (buqoq)
• Soch to‘kilishi
• Terining qurishi
• Diqqatni jamlay olmaslik
• Ruhiy tushkunlik
• Ayollarda hayz siklining buzilishi
• Vazn ortishi
• Holsizlik
• Tirnoqlarning mo‘rtlashuvi

Bu belgilar tiroid gormonlarining yetishmovchiligi bilan bog‘liq bo‘lib, organizmning umumiy faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

Yod qayerda mavjud?

Yod asosan dengiz mahsulotlarida, masalan, baliq, qisqichbaqa, dengiz suvi o‘tlari kabi oziq-ovqatlarda mavjud. Shuningdek, sut mahsulotlari, tuxum, go‘sht va ba’zi don mahsulotlarida ham yod mavjud. Ko‘pgina mamlakatlarda yod yetishmovchiligining oldini olish uchun oddiy osh tuziga yod qo‘shiladi. Yodli tuz iste’mol qilish yod yetishmovchiligining oldini olishda samarali usul hisoblanadi.

Yod yetishmovchiligining oldini olish

Yod yetishmovchiligining oldini olish uchun quyidagi choralarni ko‘rish tavsiya etiladi:

• Yodli tuz iste’mol qilish
• Yodga boy oziq-ovqat mahsulotlarini, masalan, dengiz mahsulotlari, sut mahsulotlari, tuxum va go‘shtni muntazam iste’mol qilish
• Homilador va emizikli ayollar uchun shifokor tavsiyasiga binoan yod qo‘shimchalarini qabul qilish

Bu choralar organizmning yodga bo‘lgan ehtiyojini qondirishga yordam beradi va yod yetishmovchiligi bilan bog‘liq salomatlik muammolarining oldini oladi.

Xulosa

Yod — bu inson organizmi uchun zarur bo‘lgan muhim mineral bo‘lib, asosan tiroid gormonlarining sintezida ishtirok etadi. Yod yetishmovchiligi organizmda turli salbiy o‘zgarishlarga, jumladan, buqoq, gipotiroidizm, aqliy va jismoniy rivojlanishning sekinlashishiga olib kelishi mumkin. Yodga boy oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qilish, yodli tuzdan foydalanish va zarur hollarda shifokor tavsiyasiga binoan qo‘shimcha yod qabul qilish orqali yod yetishmovchiligining oldini olish mumkin. Salomatlikni saqlash va turli kasalliklarning oldini olish uchun organizmning yodga bo‘lgan ehtiyojini qondirish muhim ahamiyatga ega.