Xalqaro Huquq. Mas Ul Muharrir A. X. Saidov. Ma Ruzalar Kursi.

“Xalqaro huquq” atamasi ba’zida “ommaviy” va “xususiy” xalqaro huquqlarga bo’linadi, ayniqsa, Rim an’analariga rioya qilishga intilgan fuqarolik huquqi olimlari. [6] Rim advokatlari bundan keyin ham ajralib turishi mumkin edi jus gentium, xalqlar qonuni va jus inter gentes, xalqlar o’rtasidagi kelishuvlar. Shu nuqtai nazardan, “ommaviy” xalqaro huquq milliy davlatlar o’rtasidagi munosabatlarni qamrab oladi va kabi sohalarni o’z ichiga oladi shartnoma qonun , dengiz qonuni, xalqaro jinoyat huquqi, urush qonunlari yoki xalqaro gumanitar huquq, xalqaro inson huquqlari qonuni va qochqinlar to’g’risidagi qonun. Aksincha, keng tarqalgan “xususiy” xalqaro huquq “qarama-qarshi qonunlar “, mamlakatlar sudlari chet el elementi bilan ishlarni yurisdiktsiyaga da’vo qiladimi yoki yo’qmi va qaysi mamlakat qonuni amal qiladi. [7]

Zamonaviy (ommaviy) xalqaro huquq tizimi so’nggi o’rta asr an’analaridan kelib chiqqan holda rivojlanganda ius gentium, deb nomlangan millatlar qonuni, kontseptsiyaning to’g’ridan-to’g’ri tarjimasi ius gentium ishlatilgan tomonidan Ugo Grotius va droits des gens ning Emer de Vattel. Zamonaviy atama xalqaro huquq tomonidan ixtiro qilingan Jeremi Bentham 1789 yilda va 19-asrda o’zini tanitdi. [8]

So’nggi kontseptsiya “millatlararo qonun “bu mintaqaviy kelishuvlarga taalluqli bo’lib, unda davlatlar qonunlari, millat mavjud bo’lgan millatlararo huquqiy tizimga zid kelganda qo’llanilishi mumkin emas. shartnoma majburiyat. [9] Tizimlari millatparvar qonun xalqlar umumiy sudga ma’lum sud qarorlarini qabul qilish huquqini aniq topshirganda paydo bo’ladi. [10] Umumiy sudning qarorlari har bir partiyada, millatda to’g’ridan-to’g’ri kuchga ega va milliy sudlar tomonidan qabul qilingan qarorlardan ustun turadi. [11] The Yevropa Ittifoqi bilan ulkan millataro qonunchilik bazasini amalga oshiradigan xalqaro shartnomaviy tashkilotning eng yorqin namunasidir Evropa Adliya sudi masalalarida barcha a’zo davlat sudlaridan ustunlikka ega bo’lish Evropa Ittifoqi qonuni.

“Transmilliy qonun” atamasi ba’zan milliy davlatdan ustun bo’lgan qoidalar majmuasida qo’llaniladi. [12]

Tarix

Asosiy maqola: Xalqaro huquq tarixi
Ning Hitit versiyasi Kadesh shartnomasi, xalqaro shartnomaning dastlabki namunalari orasida.

Xalqaro huquqning kelib chiqish manbalaridan kelib chiqish mumkin qadimiylik. Dastlabki misollar orasida tinchlik shartnomalari mavjud Mesopotamiya shahar-shtatlari Lagash va Umma (taxminan miloddan avvalgi 2100 yil) va shartnoma Misr fir’avni o’rtasida Ramses II va Xet podshohi, Hattusilis III Miloddan avvalgi 1258 yilda tuzilgan. Turli xil davlatlararo paktlar va bitimlar ham muhokama qilindi va tuzildi siyosatlar butun dunyo bo’ylab, sharqiy O’rta dengizdan Sharqiy Osiyoga qadar.

Qadimgi Yunoniston boshqaruv va xalqaro munosabatlarning asosiy tushunchalarini ishlab chiqqan, xalqaro huquq tizimining shakllanishiga hissa qo’shgan; ko’plari eng qadimgi tinchlik shartnomalari Yunoniston shaharlari yoki qo’shni davlatlar o’rtasida qayd qilingan. The Rim imperiyasi xalqaro huquqning dastlabki kontseptual asoslarini yaratdi, jus gentium (“millatlar qonuni”), bu Rimda yashovchi chet elliklarning maqomini va chet elliklar o’rtasidagi munosabatlarni tartibga soladi Rim fuqarolari. Yunoncha kontseptsiyani qabul qilish tabiiy qonun, Rimliklarga homilador bo’lgan jus gentiumas universal sifatida. Biroq, zamonaviy xalqaro huquqdan farqli o’laroq, Rim xalqlari huquqi davlatlar kabi siyosiy birliklar orasida emas, balki chet el shaxslari bilan va ular o’rtasidagi munosabatlarda qo’llanilgan.

Bilan boshlanadi Bahor va kuz davri miloddan avvalgi VIII asrda Xitoy ko’p qismlarga bo’lingan etnik xan ko’pincha bir-biri bilan urushib turgan davlatlar. Keyinchalik, diplomatiya va shartnomalar tuzish qoidalari paydo bo’ldi, jumladan urush uchun adolatli asoslar, neytral tomonlarning huquqlari va davlatlarning birlashishi va bo’linishi haqidagi tushunchalar; bu tushunchalar ba’zan munosabatlarga nisbatan qo’llanilgan Xan bo’lmagan Xitoyning g’arbiy periferiyasi bo’ylab “barbarlar”. [13] Keyingi Urushayotgan davlatlar davri ikkita asosiy maktabning rivojlanishini ko’rdi, Konfutsiylik va Qonuniylik, ikkalasi ham ichki va xalqaro huquqiy sohalar bir-biri bilan chambarchas bog’liq va tashqi aloqalarni boshqarish uchun raqobatdosh me’yoriy tamoyillarni o’rnatishga intilgan. Xuddi shunday, Hindiston qit’asi vaqt o’tishi bilan betaraflik, shartnoma huquqi va xalqaro xulq-atvor qoidalarini ishlab chiqadigan davlatlarning doimiy o’zgaruvchan panoplyasi bilan ajralib turardi. Diplomatik munosabatlarni davom ettirish uchun davlatlar o’rtasida vaqtinchalik va doimiy elchixonalar tashkil etildi va uzoq Evropa va Sharqiy Osiyodagi davlatlar bilan aloqalar o’rnatildi. [14]

Keyingi g’arbiy Rim imperiyasining qulashi milodning beshinchi asrida Evropa keyingi besh asrning ko’p qismida ko’plab urushib turgan davlatlarga bo’linib ketdi. Siyosiy hokimiyat bir qator mavjudotlarga, shu jumladan Cherkov, merkantiliya shaharlari va qirolliklari, ularning aksariyati yurisdiksiyalari bir-birining ustiga chiqadigan va o’zgaruvchan edi. Xitoy va Hindistonda bo’lgani kabi, bu bo’linishlar barqaror va bashorat qilinadigan munosabatlarni ta’minlashga qaratilgan qoidalarni ishlab chiqishga undadi. Dastlabki misollarga quyidagilar kiradi kanon qonuni, boshqaradigan cherkov butun Evropadagi muassasalar va ruhoniylar; The leks merkatoriya savdo va tijorat bilan bog’liq bo’lgan (“savdogar qonuni”); va turli xil kodlari dengiz qonunchiligi kabi Oléron to’plamlari – qadimgi Rimdan olingan narsa Lex Rodiya -va Visbi qonunlari (Visby), reklama roliklarida qabul qilingan Hanseatic League shimoliy Evropa va Boltiqbo’yi mintaqasi. [15]

Shu bilan birga, Islom olami, tashqi aloqalar dunyoni uch toifaga bo’linishi asosida boshqarilardi: The dar al-Islom (Islom hududi), bu erda Islom qonunlari ustun bo’lgan; dar al-sulh (shartnoma hududi), musulmon hukumati bilan sulh tuzgan islomiy bo’lmagan sohalar; va dar al-harb (urush hududi), hukmdorlari Islomni qabul qilishga chaqirilgan islomiy bo’lmagan erlar. [16] [17] Erta ostida Xalifalik milodning ettinchi asrida, Islomiy huquqiy tamoyillar haqida harbiy yurish-turish va davolash harbiy asirlar zamonaviy kashshoflar sifatida xizmat qilgan xalqaro gumanitar huquq. Ushbu davrda islom qonuni harbiy harakatlarga oid gumanitar cheklovlarni, shu jumladan urush zo’ravonligini cheklashga urinishlarni, jangovar harakatlarni to’xtatish, tinch aholi va jangchilarni ajratib ko’rsatish, keraksiz qirg’inlarning oldini olish va kasallarga va yaradorlarga g’amxo’rlik qilishni tashkil etdi. [18] Harbiy asirlarga qanday munosabatda bo’lish kerakligi haqidagi ko’plab talablarga boshpana, oziq-ovqat va kiyim-kechak bilan ta’minlash, ularning madaniyatini hurmat qilish va qatl, zo’rlash yoki qasos harakatlarining oldini olish kiradi. Ushbu tamoyillarning ba’zilari kodlashtirilmagan G’arbiy zamonaviy zamongacha xalqaro huquq. [19]

Evropa davrida O’rta yosh, xalqaro huquq, avvalo, urushning maqsadi va qonuniyligi bilan bog’liq bo’lib, nimani tashkil etishini aniqlashga intildi “faqat urush “. Masalan, sulh nazariyasi, asossiz urushga sabab bo’lgan millatni o’sha paytda qonuniy bo’lgan sovrinlarni olish yoki zabt etish huquqidan foydalana olmagan deb hisoblaydi. [20] Yunon-rim tabiiy huquq tushunchasi yahudiy faylasufi tomonidan diniy tamoyillar bilan birlashtirildi Muso Maymonides (1135–1204) va nasroniy dinshunos Tomas Akvinskiy (1225–1274) “millatlar qonuni” ning yangi intizomini yaratish uchun yaratdi, bu uning nomli Rim o’tmishdoshidan farqli o’laroq davlatlar o’rtasidagi munosabatlarga tabiiy huquqni qo’llagan. Islomda shunga o’xshash asos ishlab chiqilgan bo’lib, unda millatlar qonuni qisman musulmon bo’lmaganlar bilan tuzilgan shartnomalarda belgilangan printsiplar va qoidalardan kelib chiqqan. [21]

Zamonaviy xalqaro huquqning paydo bo’lishi

XV asr xalqaro huquqning amaldagi doirasiga jadal rivojlanishiga yordam beradigan omillarning to’qnashuviga guvoh bo’ldi. Ning oqimi Yunon olimlari dan qulab tushayotgan Vizantiya imperiyasi, joriy etish bilan birga bosmaxona, turtki berdi ilm-fan, insonparvarlik va shaxs huquqlari tushunchalarini rivojlantirish. Kattalashtirilgan navigatsiya va razvedka evropaliklar tomonidan olimlarni turli xalqlar va madaniyatlar bilan munosabatlarning kontseptual asoslarini ishlab chiqishga chaqirishdi. Ispaniya va Frantsiya kabi markazlashgan davlatlarning shakllanishi ko’proq boylik, shuhratparastlik va savdo-sotiqni keltirib chiqardi, bu esa o’z navbatida tobora takomillashgan qoidalar va qoidalarni talab qildi.

Murakkab va tez-tez ziddiyatli munosabatlarga ega bo’lgan turli shahar davlatlari o’rtasida bo’lingan Italiya yarim oroli keyinchalik xalqaro huquq nazariyasining dastlabki inkubatori bo’ldi. Yurist va huquq professori Bartolus da Saxoferrato (1313-1357), Rim va Vizantiya qonunlarini yaxshi bilgan, tobora dolzarb bo’lgan sohaga hissa qo’shgan “qonunchilik qarama-qarshiliklari “, bu turli xil suveren yurisdiktsiyalardagi jismoniy shaxslar va sub’ektlar o’rtasidagi nizolarga tegishli; u shunday qilib u asoschisi hisoblanadi xalqaro xususiy huquq. Yana bir italiyalik huquqshunos va huquqshunos professor, Baldus de Ubaldis (1327–1400), Rim, cherkov va feodal qonunlari Shunday qilib, turli millatlar murojaat qilishi mumkin bo’lgan uyushgan qonun manbasini yaratish. Mintaqaning eng taniqli ishtirokchisi, Alberiko Gentili (1552-1608), xalqaro huquqning asoschisi, ushbu mavzu bo’yicha eng dastlabki asarlardan birini muallifi, De Legationibus Libri Tres, 1585 yilda. U xalqaro huquqning turli masalalariga bag’ishlangan yana bir qancha kitoblar, xususan De jure belli libri tres (Urush qonuni to’g’risida uchta kitob), urush va shartnomalar qonunlariga har tomonlama sharh bergan,

Ugo Grotius De jure belli ac pacis, xalqaro huquqning asos matnlaridan biri hisoblanadi. (Rasmda 1631 yil ikkinchi nashrining sarlavha sahifasi ko’rsatilgan).

Ispaniya, kimning global imperiya qo’zg’atilgan oltin asr XVI-XVII asrlarda iqtisodiy va intellektual rivojlanish, xalqaro huquqqa katta hissa qo’shgan. Fransisko de Vitoriya (1486–1546), Ispaniyaning mahalliy xalqlarga munosabati bilan shug’ullangan, millatlar qonunini ularning tug’ma qadr-qimmati va huquqlari uchun asos qilib, xalqlar o’rtasidagi suveren tenglikning dastlabki versiyasini bayon qilgan. Fransisko Suares (1548–1617) xalqaro huquq tabiat qonuniga asoslanganligini ta’kidlagan.

Gollandiyalik huquqshunos Ugo Grotius (1583–1645) xalqaro huquqning eng muhim figurasi sifatida keng tan olingan bo’lib, birinchilardan bo’lib boshqarilmagan “davlatlar jamiyati” dan iborat bo’lgan xalqaro tartibni bayon qilgan olimlardan biri hisoblanadi. kuch yoki urush ammo amaldagi qonunlar, o’zaro kelishuvlar va urf-odatlar bo’yicha. [22] Grotius xalqaro huquqni dunyoviylashtirdi va uni keng qamrovli tizimga aylantirdi; uning 1625 yilgi ishi, De Jure Belli va Pacis (Urush va tinchlik qonuni to’g’risida) tizimini yaratdi tabiiy huquq tamoyillari mahalliy urf-odat yoki qonunlardan qat’i nazar, barcha xalqlarni bog’laydigan. U shuningdek ta’kidladi ochiq dengiz erkinligi, bu nafaqat dunyoni kashf etayotgan va mustamlaka qilayotgan Evropa davlatlari sonining ko’payishi bilan bog’liq edi, balki bugungi kunda xalqaro huquqning asosi bo’lib qolmoqda. Xalqaro huquqni zamonaviy o’rganish 19-asrning boshlariga qadar boshlanmasa ham, XVI asr olimlari Gentili, Vitoriya va Grotsiylar poydevor qo’yishdi va keng miqyosda “xalqaro huquqning otalari” sifatida qaralmoqdalar. [23]

Grotius yangi paydo bo’lgan xalqaro huquq maktablarini, tabiatshunoslar va pozitivistlarni ilhomlantirdi. Oldingi lagerda nemis huquqshunosi bo’lgan Samuel fon Pufendorf (1632-94), tabiat qonunining davlatlardan ustunligini ta’kidlagan. Uning 1672 yilgi ishi, De iure naturae et gentium, Grotiy nazariyalariga asoslangan va tabiiy qonunlarga asoslangan sabab va dunyoviy dunyo, bu faqat davlatlarning tashqi harakatlarini tartibga soladi, deb ta’kidlaydi. Pufendorf sudga qarshi chiqdi Hobbesian tushunchasi tabiatning holati urush va to’qnashuvlardan iborat bo’lib, dunyoning tabiiy holati aslida tinch, ammo kuchsiz va xalqlar qonunlariga rioya qilmasdan noaniqdir. Davlatning harakatlari ushbu davlat tarkibidagi shaxslar yig’indisidan boshqa hech narsadan iborat emas, shu bilan davlatdan tabiiy huquqning asosi bo’lgan aqlning asosiy qonunini qo’llashni talab qiladi. U xalqaro huquqni Evropaning nasroniy xalqlari doirasidan tashqarida kengaytirib, uni umumiy insonparvarlik asosida barcha xalqlar orasida qo’llash va tan olishni qo’llab-quvvatlagan birinchi olimlardan biri edi.

Aksincha, pozitivist yozuvchilar, masalan Richard Zouch (1590–1661) Angliyada va Cornelis van Bynkershoek (1673–1743) Gollandiyada xalqaro huquq xristian yoki yunon-rim manbalaridan ko’ra davlatlarning amaldagi amaliyotidan kelib chiqishi kerak degan fikrni ilgari surdi. Xalqaro huquqni o’rganish urush qonuniga oid asosiy tashvishlardan voz kechib, dengiz qonuni va tijorat shartnomalari kabi sohalarga o’tdi. Pozitivistik maktab yangi ilmiy uslubdan foydalandi va shu nuqtai nazardan Evropada qabul qilinadigan falsafaga empirik va induktiv yondashuvga mos keldi.

“Vestfal tizimining” tashkil etilishi

Ser Alberiko Gentili xalqaro huquqning Otasi sifatida qaraladi. [24]

XVII asrdagi o’zgarishlar “nihoyasiga etganida”Vestfaliya tinchligi “1648 yilda, bu xalqaro huquqda muhim voqea deb hisoblanadi. Natijada”Vestfaliya suvereniteti “mustaqil suveren sub’ektlar tomonidan tavsiflangan amaldagi xalqaro huquqiy tartibotni o’rnatdi”.millat davlatlari “birinchi navbatda chegaralarning daxlsizligi va suveren davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik bilan belgilanadi. Bu taxmin qilinadigan, keng tarqalgan qoidalar va ko’rsatmalar talab qiladigan murakkab munosabatlarni rivojlantirish millatchilik, unda odamlar o’zlarini o’ziga xos milliy o’ziga xos xususiyatga ega bo’lgan ma’lum bir guruhning fuqarolari sifatida ko’rishni boshladilar, milliy davlatlarning kontseptsiyasi va shakllanishini yanada mustahkamladilar.

Tabiatshunoslik va pozitivistik maktablarning elementlari, xususan, nemis faylasufi tomonidan sintez qilindi Xristian Volf (1679–1754) va shveytsariyalik huquqshunos Emerich de Vattel (1714-67), ikkalasi ham xalqaro huquqda o’rta darajadagi yondashuvni izladilar. XVIII asr davomida tabiiy huquqlar kontseptsiyasi xalqaro siyosatda, xususan AQSh va Frantsiyaning respublika inqiloblari orqali ta’sirchan bo’lib qolgan bo’lsa-da, pozitivistik an’analar yanada kengroq qabul qilindi. Faqatgina 20-asrga qadar tabiiy huquqlar xalqaro huquqda yanada kengroq tan olinishi mumkin emas edi.

Yilda ishlab chiqilgan bir nechta huquqiy tizimlar Evropa sifatida tanilgan qit’a Evropa davlatlarining kodlangan tizimlarini o’z ichiga oladi fuqarolik qonuni va Ingliz umumiy huquqi bu sudya qarorlari asosida yozilgan kodlar asosida emas. Dunyo bo’ylab boshqa sohalar turli xil huquqiy tizimlarni rivojlantirdilar, xitoylik huquqiy an’analar to’rt ming yildan oshiqroq tarixga ega edi, garchi 19-asrning oxirlarida Xitoyda fuqarolik protsesslari uchun yozma kod yo’q edi. [25]

19-asrning o’rtalariga qadar davlatlar o’rtasidagi munosabatlar asosan shartnomalar, davlatlar o’rtasidagi kelishuvlar, o’zlarini tutish sharti bilan, majburan, majburiy va majburiy bo’lmagan holatlar bilan belgilab qo’yilgan. Zamonaviy xalqaro huquqning dastlabki hujjatlaridan biri Liber kodeksi davomida AQSh kuchlarining xatti-harakatlarini boshqaradigan 1863 y AQSh fuqarolar urushi, va barcha tsivilizatsiyalashgan xalqlar rioya qilgan urush qoidalari va moddalarini birinchi yozma ravishda o’qish deb hisoblanadi. Bu harbiy jinoyatlar uchun birinchi prokuratura boshlanishiga olib keldi, unda Konfederatsiya komendanti harbiy asirlarni shafqatsiz va buzuq sharoitda ushlab turish uchun sudlangan va osilgan. Andersonvill, Gruziya. Keyingi yillarda boshqa davlatlar o’zlarining xatti-harakatlaridagi cheklovlarga rioya qilishdi va davlatlarning bir-biriga nisbatan munosabatini tartibga solish uchun ko’plab boshqa shartnomalar va organlar, shu jumladan, Doimiy Arbitraj sudi 1899 yilda va Gaaga va Jeneva konvensiyalari, ulardan birinchisi 1864 yilda qabul qilingan.

The Birinchi Jeneva konventsiyasi (1864) xalqaro huquqning dastlabki formulalaridan biridir

Suverenitet kontseptsiyasi deyarli har bir jamiyat ustidan mustamlakalar va ta’sir doiralarini o’rnatgan Evropa kuchlari tomonidan butun dunyoga tarqaldi. Pozitivizm o’zining eng yuqori cho’qqisiga 19-asr oxirida erishdi va uning ta’siri misli ko’rilmagan qon to’kilishidan keyin susay boshladi. Birinchi jahon urushi kabi xalqaro tashkilotlar yaratilishiga turtki bergan Millatlar Ligasi, tinchlik va xavfsizlikni himoya qilish uchun 1919 yilda tashkil etilgan. Kabi xalqaro huquq ko’proq tabiatshunoslik tushunchalarini o’zlashtira boshladi o’z taqdirini belgilash va inson huquqlari. The Ikkinchi jahon urushi tashkil topishiga olib keladigan ushbu rivojlanishni tezlashtirdi Birlashgan Millatlar, kimning Nizom tajovuz qilmaslik, aralashmaslik va jamoaviy xavfsizlik kabi mustahkamlangan printsiplar. Kabi institutlar tomonidan qo’llab-quvvatlangan yanada mustahkam xalqaro huquqiy tartibot amal qildi Xalqaro sud va Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xavfsizlik Kengashi kabi ko’p tomonlama shartnomalar bilan Genotsid konvensiyasi. The Xalqaro huquq komissiyasi (ILC) xalqaro huquqni rivojlantirish, kodlashtirish va mustahkamlashga yordam berish uchun 1947 yilda tashkil etilgan

Evropa qudratlarining mustamlaka kengayishi orqali geografik jihatdan xalqaro bo’lib, xalqaro huquq 1960 va 70-yillarda, tezkorlik bilan haqiqatan ham xalqaro bo’ldi. dekolonizatsiya butun dunyo bo’ylab ko’plab yangi mustaqil davlatlarning tashkil topishiga olib keldi. Ushbu davlatlarning turlicha siyosiy va iqtisodiy manfaatlari va ehtiyojlari, ularning xilma-xil madaniy kelib chiqishi bilan birga, shu paytgacha Evropada hukmronlik qilgan xalqaro huquq tamoyillari va amaliyotlarini yangi ta’sirlar bilan to’ldirdi. Dan boshlab turli xil muassasalar Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti uchun Jahon savdo tashkiloti, deyarli har bir domenni tartibga soluvchi qoidalar bilan barqaror, bashorat qilinadigan huquqiy tartibotni rivojlantirishga yordam berdi. Ning hodisasi globallashuv dunyoning iqtisodiy, siyosiy va hattoki madaniy nuqtai nazardan tezkor integratsiyasiga olib kelgan, haqiqatan ham xalqaro huquqiy tizimni yaratish uchun eng katta muammolardan birini keltirib chiqaradi.

Xalqaro huquq manbalari

Asosiy maqolalar: Xalqaro huquq manbalari va ICJ holatlari ro’yxati

Xalqaro huquq manbalariga bir qator siyosiy va huquqiy nazariyalar ta’sir ko’rsatgan. 20-asr davomida u qonuniy tomonidan tan olingan pozitivistlar bu a suveren davlat shartnoma printsipiga muvofiq kelishuvga rozilik berish orqali harakat qilish vakolatlarini cheklashi mumkin pacta sunt servanda. Xalqaro huquqning ushbu kelishuv nuqtai nazari 1920 yilgi Xalqaro Adolat Doimiy Sudining Nizomida aks etgan va ICJ Nizomining 7-moddasida saqlanib qolgan. [26] The xalqaro huquq manbalari millatlar hamjamiyati tomonidan qo’llaniladigan, 38-moddasi ostida sanab o’tilgan Xalqaro sudning nizomi, bu borada vakolatli hisoblanadi:

Xalqaro shartnomalar va konventsiyalar;
Davlatlarning “umumiy amaliyoti” dan kelib chiqqan holda xalqaro urf-odat; va
“Sivilizatsiyalashgan xalqlar tomonidan tan olingan” umumiy huquqiy tamoyillar.

Bundan tashqari, sud qarorlari va taniqli xalqaro huquqshunoslarning ta’limotlari “huquq normalarini aniqlashning yordamchi vositasi” sifatida qo’llanilishi mumkin.

Ko’pgina olimlarning fikriga ko’ra, manbalar ketma-ket joylashtirilganligi manbalarning yopiq iyerarxiyasini taklif qiladi. [27] Biroq, 38-moddaning tilida bunday ierarxiya aniq ko’rsatilmagan va xalqaro sudlar va tribunallarning qarorlari bunday qat’iy ierarxiyani qo’llab-quvvatlamaydi. Aksincha, 21-moddasi Xalqaro jinoiy sudning Rim to’g’risidagi nizomi amaldagi qonunlar (yoki xalqaro huquq manbalari) iyerarxiyasini aniq belgilaydi.

Shartnomalar

Xalqaro shartnoma qonunchiligi o’zaro davlatlar tomonidan aniq va ixtiyoriy ravishda qabul qilingan majburiyatlarni o’z ichiga oladi shartnomalar. The Shartnomalar huquqi to’g’risidagi Vena konventsiyasi shartnomani quyidagicha belgilaydi

“Shartnoma” davlatlar o’rtasida yozma shaklda tuzilgan va xalqaro qonunchilik bilan tartibga solinadigan, bitta hujjatda yoki ikki yoki undan ortiq tegishli hujjatlarda ifodalangan yoki uning alohida belgilashidan qat’iy nazar xalqaro shartnomani anglatadi “ [28]

Ushbu ta’rif sud amaliyotini shartnomani quyidagi mezonlarga javob beradigan xalqaro shartnoma sifatida belgilashga olib keldi:

1-mezon: Shartnomani talab qilish, vasiyatnomalar uchrashuvlari (concours de volonté)
2-mezon: Xalqaro huquq sub’ektlari o’rtasida tuziladigan talab: ushbu mezon davlatlar va xususiy korporatsiyalar o’rtasida imzolangan shartnomalar, masalan, Mahsulotlarni taqsimlash to’g’risidagi shartnomalar. 1952 yilda Birlashgan Qirollik – Eron ishda, ICJ ushbu nizo bo’yicha sud vakolatiga ega emas edi Angliya-Eron neft kompaniyasi nizo xususiy kompaniya va davlat o’rtasida tuzilgan shartnomani buzilishi natijasida kelib chiqqanligi sababli milliylashtirildi.
3-mezon: Xalqaro huquq bilan tartibga solinadigan talab: har qanday ichki qonun bilan tartibga solinadigan har qanday kelishuv shartnoma deb hisoblanmaydi.
4-mezon: Hujjat talab qilinmaydi: Shartnoma bitta asbobda yoki ikki yoki undan ortiq tegishli asboblarda aks ettirilishi mumkin. Bu xatlarni almashtirishda eng yaxshi misoldir – (échange de lettres). Misol uchun, agar Frantsiya AQShga Shimoliy Atlantika alyansining byudjetidagi hissasini oshirishi haqida xat yuborgan bo’lsa va AQSh bu majburiyatni qabul qilsa, bu bitim bitimdan chiqqan deb aytish mumkin.
5-mezon: Belgilashga hojat yo’q: shartnomani belgilash, xoh “konvensiya” bo’lsin, xoh “bitim” bo’lsin, xoh “bitim” bo’lsin, ushbu bitimning shartnoma sifatida sifatiga ta’sir qilmaydi.
Yozilmagan mezon: kelishuvning qonuniy ta’sir ko’rsatishi uchun talab: ushbu yozilmagan mezon yuqorida sanab o’tilgan shartlarni bajaradigan shartnomalarni chiqarib tashlashni nazarda tutadi, ammo qonuniy effektlarni ishlab chiqarishni nazarda tutmaydi, masalan. O’zaro anglashuv memorandumlari.

Milliy qonunlarning aniq ma’nosi va qo’llanilishi to’g’risida tortishuvlar mavjud bo’lganda, qonunlar nimani anglatishini hal qilish sudlarning vazifasidir. Xalqaro huquqda talqin manfaatdor davlatlarning vakolat doirasidadir, lekin shartnomalar shartlari yoki tomonlarning roziligi bilan Xalqaro sud kabi sud organlariga ham berilishi mumkin. Shunday qilib, qonunlarni o’zlari uchun sharhlash, odatda, davlatlarning zimmasiga yuklansa-da, diplomatiya jarayonlari va milliy suddan tashqari sud organlari bu maqsadga doimiy ravishda yordam berishadi.

The Shartnomalar huquqi to’g’risidagi Vena konventsiyasi Shartnomani talqin qilishning bir necha asosiy tamoyillarini kodlashtirgan holda, shartnoma “deb izohlanadi yaxshi niyat shartnoma shartlariga ularning mazmuni va maqsadi va maqsadi nuqtai nazaridan berilishi kerak bo’lgan odatiy ma’noga muvofiq. “Bu uch xil talqin nazariyalari o’rtasidagi murosani anglatadi:

The matnli yondashuv, matnning “oddiy ma’nosiga” qaraydigan, haqiqiy matnga katta vazn belgilaydigan cheklovchi talqin.
The sub’ektiv yondashuvBu shartnoma asosidagi g’oyalar, shartnomani yaratish konteksti va loyiha tuzuvchilar nimani ko’zlaganligi kabi omillarni hisobga oladi.
The samarali yondashuv, bu shartnomani “maqsadi va maqsadi nuqtai nazaridan” talqin qiladigan, ya’ni shartnoma maqsadiga eng mos keladigan narsaga asoslangan.

Yuqorida keltirilganlar umumiy talqin qoidalari bo’lib, xalqaro huquqning ayrim sohalari uchun aniq qoidalarni qo’llashga to’sqinlik qilmaydi.

Gretsiya – Buyuk Britaniya [1952] ICJ 1, ICJ Buyuk Britaniya hukumati va xususiy yunon ishbilarmonlari o’rtasida kelishuv shartlariga binoan nizoni eshitish huquqiga ega emas edi.
Birlashgan Qirollik – Eron [1952] ICJ 2, ICJ ushbu nizo bo’yicha yurisdiktsiyaga ega emas edi Angliya-Eron neft kompaniyasi milliylashtirilmoqda.
Yog ‘platformalari ishi (Eron Islom Respublikasi va Amerika Qo’shma Shtatlari) [2003] ICJ 4, minaga urilgan kemalarga etkazilgan zarar to’g’risidagi nizoni rad etdi.

Xalqaro odat

Xalqaro odatiy huquq davlatlar hamrohligidagi izchil amaliyotidan kelib chiqadi Fikr huquqi, ya’ni davlatlarning doimiy amaliyot qonuniy majburiyat bilan talab qilinishiga ishonchi. Xalqaro sudlarning hukmlari va ilmiy asarlari an’anaviy ravishda davlatning xulq-atvorining bevosita dalillaridan tashqari, odat uchun ishonarli manbalar sifatida qaraldi. Ikkinchi Jahon Urushidan keyin BMT shafeligida Xalqaro Huquq Komissiyasi (XMK) tashkil topishi bilan xalqaro odatiy huquqni kodlashtirishga urinishlar avj oldi. Kodifikatsiyalangan odat huquqi shartnoma asosida kelishuv asosida asosiy urf-odatlarning majburiy talqini qilinadi. Bunday shartnomalarning ishtirokchisi bo’lmagan davlatlar uchun AKM ishi ushbu davlatlarga nisbatan odatdagidek qabul qilinishi mumkin. Huquqning umumiy tamoyillari bu dunyoning asosiy huquqiy tizimlari tomonidan odatda tan olingan printsiplardir. Xalqaro huquqning ayrim normalari majburiy kuchga erishadi huquq normalari (jus cogens) hech qanday yo’l qo’yiladigan kamsitishsiz barcha davlatlarni o’z ichiga oladi. [29]

Kolumbiya – Peru (1950), odatni xalqaro huquqning manbai deb tan olgan, ammo boshpana berish amaliyoti uning bir qismi emas edi. [30]
Belgiya – Ispaniya (1970), faqat korporatsiya tarkibiga kirgan davlat (uning yirik aktsiyadorlari istiqomat qiladigan joyda emas) iqtisodiy zarar uchun etkazilgan zararni qoplash uchun sudga murojaat qilishi kerakligini aniqladi.

Davlatchilik va javobgarlik

Shuningdek qarang: Xalqaro huquqdagi monizm va dualizm

Xalqaro huquq identifikatsiya qilish asoslari va mezonlarini belgilaydi davlatlar xalqaro huquqiy tizimning asosiy sub’ektlari sifatida. Shtatning mavjudligi nazoratni nazarda tutadi va yurisdiktsiya hudud bo’yicha xalqaro huquq hududni olish bilan bog’liq, davlat immuniteti va davlatlarning o’zaro munosabatda bo’lgan yuridik javobgarligi. Xalqaro huquq xuddi shunday davlat chegaralarida shaxslarga nisbatan munosabat bilan bog’liq. Shunday qilib, guruh huquqlari, muomala bilan bog’liq keng qamrovli rejim mavjud musofirlar, huquqlari qochqinlar, xalqaro jinoyatlar, millati muammolar va inson huquqlari umuman. Shuningdek, u xalqaro tinchlik va xavfsizlikni ta’minlash, qurol nazorati, nizolarni tinch yo’l bilan hal etish va kuch ishlatish xalqaro munosabatlarda. Qonun urush boshlanishini to’xtata olmasa ham, u urush harakatlarini boshqarish va unga nisbatan muomala qoidalarini ishlab chiqdi. mahbuslar. Xalqaro huquq global atrof-muhit, masalan, global umumiylik bilan bog’liq masalalarni boshqarish uchun ham qo’llaniladi xalqaro suvlar va kosmik fazo, global aloqa va jahon savdosi.

Nazariyada barcha davlatlar mavjud suveren va teng. Suverenitet tushunchasi natijasida xalqaro huquqning qiymati va vakolati davlatlarning uni shakllantirish, unga rioya qilish va ijro etishda ixtiyoriy ishtirokiga bog’liqdir. Istisno holatlar bo’lishi mumkin bo’lsa-da, ko’plab xalqaro akademiklarning fikriga ko’ra, aksariyat davlatlar boshqa davlatlar bilan qonuniy majburiyatlarni qabul qilishadi. shaxsiy manfaatdorlik o’zlarining qonunlaridan yuqori bo’lgan qonunlarga rioya qilishdan ko’ra. Sifatida D. V. Greig “xalqaro huquq sohada faoliyat ko’rsatadigan siyosiy omillardan ajralib turishi mumkin emas xalqaro munosabatlar “. [31]

An’anaga ko’ra, suveren davlatlar va Muqaddas qarang xalqaro huquqning yagona sub’ektlari bo’lgan. Ning tarqalishi bilan xalqaro tashkilotlar o’tgan asrda ular ba’zi hollarda tegishli tomonlar sifatida ham tan olingan. Ning so’nggi talqinlari xalqaro inson huquqlari qonuni, xalqaro gumanitar huquq va xalqaro savdo qonunchiligi (masalan, Shimoliy Amerika erkin savdo shartnomasi (NAFTA) 11-bobdagi harakatlar) korporatsiyalarni va hatto ayrim shaxslarni qamrab olgan.

Xalqaro huquq va milliy suverenitet o’rtasidagi ziddiyat akademiya, diplomatiya va siyosatda kuchli munozaralarga va tortishuvlarga sabab bo’ladi. Shubhasiz, davlatning ichki harakatlarini xalqaro huquq va standartlar asosida baholash tendentsiyasi o’sib bormoqda. Hozirgi kunda ko’p odamlar milliy davlatni xalqaro ishlarning asosiy birligi deb bilishadi va faqatgina davlatlar o’z ixtiyori bilan xalqaro huquq bo’yicha majburiyatlarni qabul qilishni tanlashi mumkin va ularning sharhiga kelsak, ular o’z maslahatlariga amal qilish huquqiga ega deb hisoblaydilar. majburiyatlar. Ba’zi olimlar [ JSSV? ] va siyosiy rahbarlar ushbu zamonaviy o’zgarishlar davlatlarning hukumatlaridan hokimiyatni tortib olib, uni BMT va Jahon banki kabi xalqaro tashkilotlarga topshirish orqali davlatlarga xavf tug’diradi, deb hisoblaydilar, xalqaro huquq shunchaki rozilikdan alohida mavjud bo’ladigan darajada rivojlangan deb ta’kidlaydilar. davlatlarning xalqaro qonunchiligiga binoan, qonunlar va sud jarayonlarini xalqaro huquq bilan ajrata oladi. Bu, ayniqsa, davlatlar barcha tsivilizatsiyalashgan davlatlar tomonidan tutilgan xulq-atvor standartlarini buzganda yoki undan chetga chiqqanda sodir bo’ladi.

Bir qator davlatlar hududiy suverenitet tamoyiliga ahamiyat berishadi, shu bilan davlatlarni o’zlarining ichki ishlarida erkinlik bor deb bilishadi. Boshqa davlatlar bu fikrga qarshi. Ushbu nuqtai nazarning bir guruh muxoliflari, shu jumladan ko’pchilik Evropa millatlar, barcha tsivilizatsiyalashgan xalqlarning ulardan kutilgan xulq-atvor me’yorlariga, shu jumladan taqiqlanishiga rioya qilishlarini ta’minlash genotsid, qullik va qul savdosi, bosqinchilik urushlari, qiynoq va qaroqchilik va ushbu umumbashariy me’yorlarning buzilishi nafaqat jabrlanganlarga, balki butun insoniyatga qarshi jinoyatni anglatadi. Ushbu fikrga obuna bo’lgan davlatlar va shaxslar, xalqaro huquqni buzganlik uchun javobgar shaxsga nisbatan, u “xuddi shunday qaroqchi va qul savdogari uning oldida, hostis humani generis, butun insoniyatning dushmani “, [32] va shu tariqa har qanday printsipial adolatli sud oldida adolatli sud jarayonida ayblovni amalga oshirish orqali universal yurisdiktsiya.

Evropa demokratiyalari xalqaro huquqning keng, universalistik talqinlarini qo’llab-quvvatlashga moyil bo’lishiga qaramay, boshqa ko’plab demokratik davlatlar xalqaro huquqga nisbatan turlicha qarashlarga ega. Bir nechta demokratik davlatlar, shu jumladan Hindiston, Isroil va Qo’shma Shtatlar, moslashuvchan, eklektik yondashuvni qo’llang, xalqaro huquqning hududiy huquqlar kabi jihatlarini universal deb tan oling, boshqa jihatlariga ko’ra shartnoma yoki urf-odatlardan kelib chiqadigan narsalarni ko’rib chiqing va ba’zi jihatlarni umuman xalqaro huquq sub’ekti emas deb hisoblang. Rivojlanayotgan dunyodagi demokratik davlatlar, o’zlarining mustamlakachilik tarixi tufayli ko’pincha o’zlarining ichki ishlariga, xususan inson huquqlari standartlariga yoki o’ziga xos institutlariga aralashmaslikni talab qilishadi, lekin ko’pincha xalqaro huquqni ikki tomonlama va ko’p tomonlama darajalarda, masalan, Birlashgan Millatlar Tashkiloti va ayniqsa, kuch ishlatish, qurolsizlanish majburiyatlari va BMT Nizomining shartlari to’g’risida.

Tehronda AQSh diplomatik va konsullik xodimlariga oid ish [1980] ICJ 1
Kongo Demokratik Respublikasi va Belgiya [2002] ICJ 1

Hudud va dengiz

Asosiy maqola: Dengiz qonuni

Dengiz huquqi – bu davlatlar va boshqa sub’ektlar dengiz masalalarida o’zaro aloqada bo’lish tamoyillari va qoidalariga oid xalqaro huquq sohasidir. [33] U navigatsiya huquqi, dengiz minerallari huquqi va qirg’oq suvlari yurisdiksiyasi kabi sohalarni va masalalarni qamrab oladi. Dengiz qonuni farq qiladi admiraltiya qonuni (shuningdek, nomi bilan tanilgan dengiz qonunchiligi), bu xususiy sub’ektlar tomonidan dengizdagi munosabatlar va xatti-harakatlarga tegishli.

The Birlashgan Millatlar Tashkilotining Dengiz huquqi to’g’risidagi konvensiyasi (UNCLOS), 1982 yilda tuzilgan va 1994 yilda kuchga kirgan, odatda dengizning xalqaro xalqaro huquqining kodifikatsiyasi sifatida qabul qilinadi.

Hududiy nizo
Liviya va Chad [1994] ICJ 1
Birlashgan Qirollik – Norvegiya [1951] ICJ 3, Baliqchilik ishi, Norvegiyaning qo’shni suvlar ustidan yurisdiksiyasi chegaralari to’g’risida
Peru – Chili (2014) xalqaro suvlar to’g’risidagi nizo.
Bakassi ish [2002] ICJ 2, Nigeriya va Kamerun o’rtasida
Burkina-Faso-Niger chegarasi bo’yicha nizo ishi (2013)
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Dengiz huquqi to’g’risidagi konvensiyasi
Korfu kanali ishi [1949] ICJ 1, Buyuk Britaniya Albaniyani xalqaro suvlarda kemalarga etkazilgan zarar uchun sudga beradi. Birinchi ICJ qarori.
Frantsiya – Buyuk Britaniya [1953] ICJ 3
Germaniya – Daniya va Gollandiya [1969] ICJ 1, Germaniya tomonidan Shimoliy dengiz kontinental shelfining katta qismini olish uchun muvaffaqiyatli da’vo. ICJ bu masalani qat’iy qonun qoidalariga ko’ra emas, balki adolatli tamoyillarni qo’llash orqali hal qilish kerak, deb hisoblaydi.
Qora dengizdagi dengiz delimitatsiyasi bilan bog’liq ish (Ruminiya va Ukraina) [2009] ICJ 3

Xalqaro tashkilotlar

Asosiy maqolalar: Hukumatlararo tashkilot va Global ma’muriy huquq

Birlashgan Millatlar
Jahon savdo tashkiloti
Xalqaro mehnat tashkiloti
NATO
Yevropa Ittifoqi
G7 va G20
OPEK
Islom konferentsiyasini tashkil etish
Oziq-ovqat va qishloq xo’jaligi tashkiloti
Jahon Sog’liqni saqlash tashkiloti

Ijtimoiy va iqtisodiy siyosat

Shuningdek qarang: Qonunlarning ziddiyatlari

Gollandiya – Shvetsiya [1958] ICJ 8, Shvetsiya o’z vasiylik siyosati bo’yicha yurisdiktsiyaga ega edi, ya’ni uning qonunlari Gollandiyaning qarama-qarshi homiylik tartibini bekor qildi.
Lixtenshteyn – Gvatemala [1955] ICJ 1 diplomatik himoya bilan bog’liq janob Nottebomning fuqaroligini tan olish.
Italiya – Frantsiya, Buyuk Britaniya va AQSh [1954] ICJ 2

Inson huquqlari

Asosiy maqolalar: Xalqaro inson huquqlari qonuni va Inson huquqlari

Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi
Xorvatiya-Serbiya genotsid ishi (2014) genotsid bo’yicha doimiy da’volar.
Bosniya va Gertsegovina – Serbiya va Chernogoriya [2007] ICJ 2
Barcelona Traction, Light, and Power Company, Ltd bilan bog’liq ish [1970] ICJ 1

Kafedra «Xalqaro ommaviy huquq va tarix»

Mamlakatimizda barcha sohalar kabi transport tizimida ham keng ko’lamli islohotlar bo’lmoqda. Xususan, 2020 yilga kelib mamlakatda transport sohasi uchun malakali kadrlar tayyorlash samaradorligini oshirish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Transport sohasida kadrlar tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida” 2020 yil 4 maydagi PQ-4703-sonli qaroriga ko’ra Toshkent davlat transport universiteti tashkil etilganligi va ushbu qarorning davomiy ijrosini ta’minlash uchun mamlakatning yagona transport tizimi sifatida turli transport turlari faoliyatini, jumladan Transport huquqi normalari asosida transport korxonalari va ularning mijozlari o’rtasidagi tovarlar, yo’lovchilar, yuklarni tashish uchun keng qamrovli hududiy va xalqaro transport munosabatlarini huquqiy tartibga solish shuningdek transport qonunchiligini yanada takomillashtirish maqsadida transport sohasiga huquqiy bilim va malakaga ega bo’lgan zamonaviy kadrlarni tayyorlash vazifasi bilan TDTrU rektorining 2022 y 5233 sonli buyrug’i asosida “Xalqaro ommaviy huquq” kafedrasi tashkil etildi.

Shuningdek kafedra ushbu ma’suliyatli vazifani amalga oshirishda o‘quv, ilmiy-metodik, ilmiy-tadqiqot, tashkiliy-metodik, ma‘naviy-axloqiy va tarbiyaviy ishlar bilan birgalikda talabalarga milliy va xalqaro huquqiy hujjatlarni mazmunini aniqlash, ularda mustaqil fikrlash, milliy normativ-huquqiy hujjatlar normalarini talqin qilishga oid ko‘nikmalarni shakllantirishdan iborat.

Shu bilan birga hozirgi kunda transport tizimi uchun malakali kadrlar tayyorlash jarayonida talabalarning huquqiy, ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy-ahloqiy dunyoqarashlarini shakllantirish ishi bilan kafedraning salohiyatli professor-o’qituvchilari jumladan:

fan doktorlari – A.A.Dadasheva, R.O.Nosirov,
fan nomzodi vadotsentlar – B.E.Yuldashev, N.Yu.Jo’raboev, N.Sh.Yunusova, N.X.Egamberdieva, M.M.Inagamova
katta o’qituvchilar – I.B.Mirzaev, S.V. Temirova, B.Q.Malikovlar

samarali ravishda faoliyat ko’rsatmoqdalar.

Yuqorida ko’rsatib o’tilgan fanlar kesimida o’qituvchilarimiz tomonidan Hemis va elektron modul` platformasiga ham ma’lumotlar joylashtirilgan bo’lib, talabalar offline va online shakllarda bilim va malakalarga ega bo’lib kelmoqda. Bu fanlarni TDTrU Ilmiy kengashi tomonidan tasdiqlangan va tavsiya etilgan namunaviy dastur va innovatsion talablar darajasida o’qitish ishi bilan kafedraning barcha o’qituvchilari fidokorona mehnat qilmoqda.

Kafedradagi fanlar ikki tilda, o’zbek va rus tillarida olib boriladi. Har ikki tildagi fan bo’yicha barcha me’yoriy hujjatlar o’zaro mosligi ta’minlangan. O’tkazilgan ma’ruza va seminar mashg’ulotlarining sifat va saviyasi doimo kafedra majlislarida muhokama qilib boriladi, yutuq va ilg’or tajribalar rivojlantirilib, nuqson va kamchiliklarni bartaraf etish chora-tadbirlari ishlab chiqiladi.

Kafedra tomonidan nazariya bilan amaliyotni uygʻunlashtirish maqsadida Oʻzbekiston Respublikasi Adliya vazirligi, O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi, Inson huquqlari bo`yicha O`zbekiston Respublikasi milliy markazi, Oʻzbekiston Respublikasi Oliy sudi, Oʻzbekiston Respublikasi Bosh prokraturasi Akademiyasi, Oʻzbekiston Respublikasi Advokatlar Palatasi, Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti, Oʻzbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi Akademiyasi va boshqa oliy taʼlim muassasalari bilan hamkorlik ishlari yoʻlga qoʻyilgan.

Kafedra faoliyatida o’qituvchilarning malakasini oshirish doimo muhim ahamiyat kasb etib kelgan, zero hozirgi davrda ijtimoiy ongni yangilash, fanlarni zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalar talablari asosida o’qitish har bir o’qituvchidan juda katta mahorat talab qiladi. Ta’lim va tarbiyaning samaradorligi esa ana shu mahorat va malakaning darajasiga bevosita bog’liqdir.

Kafedra jamoasi o’zlarining ilmiy, ilmiy-uslubiy va pedagogik faoliyatining asosiy yo’nalishini-Yangilanayotgan O’zbekistonda jamiyatni demokratlashtirish, uning ma’naviyatini yanada yuksaltirish, qolaversa, “Inson qadrini ulug’lash” degan da’vatkor g’oyaning mazmun-mohiyatini talabalar ongi va qalbiga singdirishga qaratgan.

Kafedra professor-o’qituvchilari o’z bilim va pedagogik mahoratlarini muttasil ravishda oshirib ta’lim-tarbiya samaradorligini ta’minlash borasida doimiy izlanishlarni olib bormoqdalar. Bu esa barkamol avlodni shakllantirish, ularning maslak va e’tiqodini mustahkamlash, qolaversa, Yangilanayotgan O’zbekistonimizga munosib kadrlar yetishtirishda muhim ahamiyat kasb etadi.

Qiziqarli malumotlar
Xalqaro huquq. Mas ul muharrir A. X. Saidov. Ma ruzalar kursi. – T