X kasalligi (X virusi) nima? Belgilari qanday?

X kasalligi (X virusi) nima?

X kasalligi yuqumli tahdidlarga qarshi oldindan chora ko‘rish maqsadida ilgari surilgan atamadir. Bu tushunchaning asosiy maqsadi — kelajakda paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan, pandemiya yoki yirik epidemiya keltirib chiqarish salohiyatiga ega holatlarga nisbatan tezkor choralar ko‘rish va shu yo‘nalishdagi texnologiyalarni rivojlantirishdir.

X kasalligi hozircha aniq ta’rifga ham, aniq tashxis mezonlariga ham ega emas. Hali noma’lum bo‘lgan bu kasallik jiddiy mikrobiy tahdid manbai bo‘lishi mumkinligi taxmin qilinadi. Bundan tashqari, X kasalligi Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) tomonidan Og‘ir o‘tkir nafas olish sindromi (SARS) va ebola kabi xavfli viruslar qatorida ustuvor patogenlar ro‘yxatiga kiritilgan.

Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining amaldagi ro‘yxatida quyidagi virus turlari keltirilgan:

• Lassa isitmasi
• COVID-19
• Qrim–Kongo gemorragik isitmasi
• MERS va SARS
• Ebola virusli kasallik va Marburg virusli kasallik
• X kasalligi
• Rift vodiysi isitmasi
• Nipax va genipavirusli kasalliklar
• Zika

2018 yilda X kasalligi bo‘yicha olib borilgan ishlar COVID-19 virusining tashxis va davosini ancha osonlashtirgan. COVID-19 epidemiyasidan bir necha barobar o‘limga olib kelishi mumkin, deb faraz qilinayotgan X kasalligining belgilari haqida esa hozircha aniq ma’lumot mavjud emas.

X kasalligi yuzasidan Toronto universiteti (University of Toronto) sog‘liqni saqlash professori Kerri Bouman (Kerry Bowman) quyidagicha fikr bildiradi: X kasalligi COVID-19dan ancha kuchli va jiddiyroq kasallik paydo bo‘ladigan ssenariyni ifodalaydi. Aslida bu kasallik — tez tarqaladigan yangi kasallik yuzaga kelganda dunyo qanday munosabat bildirishini baholash uchun tuzilgan faraziy tayyorgarlik modeli hisoblanadi.

X kasalligi (X virusi) belgilari qanday?

Kasalliklarga qarshi oldindan tayyor turish ularning rivojlanishini jilovlash nuqtai nazaridan muhimdir. Biroq tayyorgarlik ko‘rish bilan birga, kasallikning o‘zini oldini olish uchun harakat qilish ham eng to‘g‘ri qadamlardan biridir.

So‘nggi vaqtlarda tez-tez tilga olinayotgan X kasalligining hayvonlarda paydo bo‘ladigan bir virustan kelib chiqishi aytilmoqda. Bugungi kunda odamlarni eng ko‘p qiziqtirayotgan savollardan yana biri — “X kasalligi o‘limga olib keladimi?” Bu haqda hozircha qat’iy va aniq ma’lumot yo‘q. Ushbu kasallik zoonoz (zoonotik) kasalliklarga misol bo‘la oladigan cho‘chqa grippi (H1N1) kabi yuqushi mumkin, deb hisoblanadi.

X kasalligining aniq belgilari hozircha noma’lum. Biroq u yuqori nafas yo‘llari viruslaridan biri sifatida paydo bo‘lishi ehtimoli bo‘lgani uchun, X kasalligi alomatlari ham yuqori nafas yo‘llari infeksiyasi belgilari bilan o‘xshash bo‘lishi mumkin.

Yuqori nafas yo‘llari infeksiyasi alomatlarini inobatga oladigan bo‘lsak, X kasalligida quyidagi belgilar kuzatilishi ehtimoli bor.

X kasalligi (X virusi) qanday yuqadi?

“X kasalligi qanday yuqadi?” degan savol so‘nggi kunlarda eng ko‘p qiziqilayotgan mavzulardan biridir. Hali juda oz o‘rganilgan ushbu kasallikning aynan qanday yo‘l bilan yuqishi borasida ham aniq va ishonchli ma’lumot yo‘q.

Bu kasallik cho‘chqa grippi kabi hayvonlardan odamlarga yuqishi mumkin bo‘lgan kasallik sifatida ko‘riladi. Biroq hozircha X kasalligining hayvonlardan insonlarga yuqishi haqida rasmiy tarzda e’lon qilingan aniq ma’lumot mavjud emas.

Ko‘p beriladigan savollar

X kasalligi (X virusi) qayerda aniqlangan?

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti tomonidan e’tibor qaratilishi kerak bo‘lgan kasallik sifatida ta’riflangan X kasalligi birinchi bor 2018 yilda tilga olingan. Ustuvor patogenlar qatoriga kiruvchi ushbu kasallikning aynan qaysi mamlakatda kuzatilgani haqida aniq va rasmiy bayonot yo‘q.

X kasalligi (X virusi) o‘limga olib keladimi?

Mavjudligi hali to‘liq isbotlanmagan X kasalligi “o‘ldiradimi?” degan savolga hozircha aniq javob berib bo‘lmaydi. Biroq boshqa virusli kasalliklarda bo‘lgani kabi, X virusida ham ehtimoliy nojo‘ya ta’sirlar va turli xavf omillari bo‘lishi mumkin.

X kasalligi (X virusi) Turkiyada bormi?

X kasalligi hozirgi paytda amalda mavjud va faol tarqalayotgan kasallik emas. Shuning uchun uning O’zbekistonda kuzatilgan-kuzatilmagani haqida ham aniq ma’lumot yo‘q.

X kasalligi qaysi mamlakatlarda bor?

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti choralar ko‘rilishi zarur deb hisoblaydigan X kasalligi hozircha faqat nazariy, ya’ni faraziy kasallik hisoblanadi. Shu sababli uni hozir biron-bir mamlakatda mavjud, deb aytib bo‘lmaydi. Biroq u kelajakda paydo bo‘lish ehtimoli bor xavfli kasallik ssenariysi sifatida ko‘riladi.

X virusi haqiqatan ham bormi?

X kasalligi faraziy (gipotetik) kasallikdir. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti e’tibor qaratayotgan bu tushuncha, ehtimoliy kelajak epidemiya holatlarida xavf tug‘dirishi mumkin bo‘lgan kasallikni ifodalaydi. Ammo hozircha uning real kasallik va aniq virus sifatida mavjudligi ilmiy jihatdan isbotlanmagan.