Vitamin B1 nima – Tiamin haqida

B guruhi vitaminlaridan biri bo’lgan tiamin organizm uchun muhim funktsiyalarga ega. Tiamin yetishmovchiligi natijasida eng keng tarqalgan kasallik beriberi hisoblanadi. Tiamin yetishmovchiligini oldini olish uchun B1 vitamini mahsulotlarini har kuni ratsionga qo’shish va iste’mol qilish kerak.

B1 vitamini o’sish va rivojlanishni qo’llab-quvvatlaydigan va hujayralar funktsiyasi uchun javobgar vitamin hisoblanadi. Uning asosiy vazifasi iste’mol qilingan oziq-ovqatlarni tanadagi energiyaga aylantirishdir. Boshqa B guruhi vitaminlari va  S vitamini singari  , u suvda eriydigan vitamindir. Issiq haroratga chidamli . 

Organizmda tiamin zaxirasi yo’qligi sababli uni har kunilik mahsulotlardan olish kerak. Kundalik qabul qilinadigan tiamin miqdori erkaklar uchun 1,2 mg va ayollar uchun 1,1 mg. 

B1 vitamini nima qiladi?

Ovqat bilan qabul qilingan tiamin ichaklarda so’riladi. Tanadagi to’qimalarda tiaminni saqlash darajasi juda past. Tiamin eng ko’p jigar, yurak va buyraklarda to’planadi. Bu to’qimalardan keyin skelet mushaklari va miya to’qimalari joylashgan. Tiamin organizm tomonidan kerakli nuqtalarda ishlatilgandan so’ng, foydalanilmagan qismi siydik bilan chiqariladi.

Bizning tanamizdagi B1 vitaminining eng muhim vazifasi ovqatni energiyaga aylantirishga yordam berishdir. Tiaminning funktsiyalarini quyidagicha sanab o’tish mumkin:

• Tiamin organizmdagi ba’zi metabolik sikllar uchun yordamchi ferment sifatida ishlaydi. U asosan uglevod almashinuvida ishtirok etadi. U uglevodlarning parchalanishini va ularning organizmda ishlatilishini ta’minlaydi. 
• Infektsiyalarga qarshi kurashda samarali. 
• Kayfiyatni muvozanatlashda samarali. Depressiya alomatlarini yengillashtirishi mumkin .
• Qandli diabetda yuqori qon shakarini kamaytirish va insulin darajasini normallashtirishga ta’sir ko’rsatdi.
• U konsentratsiyani ta’minlash va diqqatni jamlashni osonlashtirish funktsiyasiga ega. Miya sog’lig’iga ta’siri tufayli u ruhiy vitamin sifatida ham tanilgan.
• Yurak salomatligi va asab tizimini qo’llab-quvvatlaydi. Bu yurakning to’g’ri ishlashini ta’minlaydi. Nevrologik tizimda mushaklar va nervlar o’rtasidagi aloqani o’rnatishga yordam beradi.

B1 vitamini (tiamin) yetishmovchiligi

Tiamin yetishmovchiligida odatda organizmda asab va ovqat hazm qilish tizimining buzilishi kuzatiladi. Bunday alomatlarga misollar:

• Ishtahaning pasayishi: Tiaminning miyadagi ochlik va to’yinganlik gormonlarini tartibga solishga ta’siri borligi taxmin qilinadi. Shuning uchun, agar tiamin yetarli miqdorda qabul qilinmasa, odamlar to’qlikni his qilishadi va kamroq ovqat iste’mol qilishlari mumkin. Natijada, vazn yo’qotish kuzatilishi mumkin.
• Charchoq: Tiaminning energiya almashinuvidagi o’rni tufayli, to’liq qabul qilinmasa, charchoq va zaiflik paydo bo’lishi mumkin. Agar odam yetarli miqdorda oziq-ovqat iste’mol qilsa ham, oziq-ovqatning energiyaga aylanishi qiyin bo’ladi, chunki tanada tiamin yo’q. Bu tiamin yetishmovchiligining eng aniq belgilaridan biridir.
• Asabiylik: B1 vitamini yetishmovchiligi kayfiyatning o’zgarishiga olib kelishi mumkin. Kayfiyatning eng aniq o’zgarishi – bu g’azabni nazorat qilishda qiyinchilik. 
• Qo’l va oyoqlarda holsizlik: Tiamin yetishmovchiligi ekstremitalarda uyqusizlik bilan ham namoyon bo’lishi mumkin. Bu tiaminning asab tizimidagi funktsiyasi bilan bog’liq. Agar tanada tiamin yetishmasa, asab o’tkazuvchanligi buzilishi mumkin. Agar davolanmasa, u yanada jiddiy zarar etkazishi mumkin.
• Ko’rish muammolari: B1 vitamini ko’rishni ta’minlaydigan optik nervlarning to’g’ri ishlashi uchun zarurdir. Polipedema deb nomlanuvchi ko’zning shikastlanishi ham paydo bo’lishi mumkin.
• Ko’ngil aynishi va qayt qilish: tiamin yetishmovchiligida eng ko’p uchraydigan alomatlar ovqat hazm qilish tizimida. Ko’ngil aynishi yoki qayt qilish ayniqsa tez-tez uchraydi.
• Beriberi kasalligi: Uzoq muddatli tiamin yetishmasligi bilan oziqlanish beriberi kasalligiga olib kelishi mumkin. Uning belgilari asosan asab tizimida. Bundan tashqari, bo’g’imlarda shish va og’riq, reflekslarni nazorat qilishda qiyinchilik, muvozanatni yo’qotish, yurak bilan bog’liq muammolar kuzatilishi mumkin. Agar tiamin o’z vaqtida berilmasa, beriberi o’limga olib kelishi mumkin. 
• Wernicke-Korsakoff  sindromi: jiddiy tiamin yetishmovchiligida paydo bo’lishi mumkin,  beriberi kabi, uning ta’siri asab tizimiga ko’proq bog’liq. Ongning xiralashishi, gallyutsinatsiyalar, xotiraning yo’qolishi kuzatiladi.

Vitamin B1 (tiamin) qaysi mahsulotlarda uchraydi?

Tiamin asosan o’simliklarda uchraydi. Uning eng boy resurslari:

• bug’doy,
• bug’doy uni,
• bulg’orda,
• non,
• nohot, loviya, yasmiq kabi dukkaklilar,
• yong’oq, bodomlarda uchraydi.

Xamirturush tarkibida tiamin ham mavjud. Shuning uchun xamirturushli non xamirturushsiz nonga qaraganda ko’proq tiaminni o’z ichiga oladi

B1 vitamini (tiamin) yetishmovchiligini tashxislash

Tiamin yetishmovchiligi odatda laboratoriya testlariborqali aniqlanadi. Siydik va qon testlari tiamin yetishmovchiligini ko’rsatishda noto’g’ri bo’lishi mumkin. Shu sababli, transketolaza deb ataladigan ferment odatda qonda tekshiriladi. Transketolaza uchun tiamin kerak. Agar tanada tiamin yetishmovchiligi mavjud bo’lsa, transketolaza faolligi ham past bo’ladi.

B1 vitamini (tiamin) yetishmovchiligini davolash

B1 vitaminini davolash uchun yagona yechim tiamin qo’shimchasi hisoblanadi. Alomatlar jiddiy bo’lmasa, muammoni dietologlar tomonidan tashkil etilgan sog’lom va yetarli ovqatlanish ratsioni bilan hal qilish mumkin. Ammo, agar asab tizimiga o’tgan jiddiy alomatlar mavjud bo’lsa, tiaminni tabletka yoki in’ektsiya bilan qo’shish talab qilinadi. Bunday davolanish shifokorlar tomonidan amalga oshiriladi. Agar erta tashxis qo’yilgan bo’lsa, alomatlar osonlikcha hal qilinadi. Bemorni kuzatib borish va tiamin darajasini muntazam ravishda tekshirish juda muhimdir. B guruhi vitaminlarini o’z ichiga olgan multivitaminlar tiamin yetishmovchiligida ham qo’llanilishi mumkin.