Ur, to’qmoq haqida to’liq ma’lumot oling

Bir bor ekan, bir yo’q ekan, bir kampir bilan bir chol bor ekan. Ular ovchilik bilan kun o’tkazar ekanlar. Bir kun chol tuzoq poylab o’tirgan ekan, tuzoqqa katta bir laylak tushibdi. Yugurib borib laylakni tuzoqdan chiqaribdi, laylak odamdek so’zlamoqqa boshlabdi:

— Chol, men laylaklarning boshlig’iman, meni qo’yib yubor, nima tilasang shuni beraman. Mening makonim shu qarshidagi tog’ning orqasida. «Laylakvoyning uyi qaerda», desang, hamma aytib beradi, — debdi.

Chol laylakni qo’yib yuboribdi. Ertasiga ertalab turib, Laylakvoyning sovg’asini olib kelish uchun yo’lga tushibdi. Yurib, yurib bir joyga borib etibdi. Qo’y boqib yurgan cho’ponlardan:

— Bu qo’ylar kimning qo’yi? — deb so’rabdi.

— Bu qo’ylar Laylakvoyning qo’yi, — deb cho’pon cholni yo’lga solib yuboribdi. Bir joyga borib yilqi haydab yurgan yilqichidan:

— Bu yilqilar kimniki? — deb so’rabdi chol. Yilqichi:

— Laylakvoyniki, — debdi.

— Laylakvoy menga sovg’a va’da qilib edi, nima so’ray? — degan ekan, yilqichi bunday debdi:

— Laylakvoyning bir xumchasi bor, «qayna, xumcha» desa, tilla qaynab chiqadi, shu xumchani so’ra, — debdi.

Chol oz yurib, ko’p yurib, ko’p yursa ham cho’l yurib, etti kecha-yu, etti kunduz deganda Laylakvoyning uyiga borib etibdi. Eshikdan kirib:

— Assalomu alaykum, — debdi. Laylakvoy:

— Hap saloming bo’lmasa, ta’ziringni berardim. Sen sovg’a uchun kelgan bo’lsang kerak, qani, nima so’raysan? — debdi.

— Men sizdan: «Qayna, xumcha»ni so’rayman, — debdi chol. Laylakvoy o’ylab qolibdi:

— Chol, senga bir tilla tovoq beray, — desa ham chol ko’nmabdi. Axir «Qayna, xumcha»ni berishga rozi bo’libdi. Chol «Qayna, xumcha»ni olib jo’nabdi. Yo’l yurib, cho’l yurib, bir joyga etibdi. Dam olish uchun o’tiribdi. Qishloqning bolalariga qarab: «O’g’illarim, mana bu xumchaga qarab turinglar. Men bir oz mizg’ib olay, faqat «qayna, xumcham», demanglar», deb tayinlabdi.

Bolalar: «Qayna, xumcham», deb baqirishgan ekan, xumdan tilla qaynab chiqibdi, shoshib-pishib, bolalar tillalarni yig’ib olishibdi-da, xumni uylariga olib kirib bekitib qo’yibdilar. «Qayna xumcha»ning o’rniga boshqa bir xumchani olib kelib o’tiribdilar. Chol uyqudan turib xumchani olib jo’nabdi. Etti kecha-etti kunduz yo’l yurib, uyiga etib kelibdi. U:

— Qani, kampir, dasturxonni yoz, hozir tillaga boy bo’lamiz, — debdi.

Kampir dasturxonni yozibdi, dasturxonning o’rtasiga xumchani qo’yib, chol bor kuchi bilan: «Qayna, xumcham», deb baqiribdi. Xumchada tilla qaynab chiqmabdi, chol yana baqiribdi, tilla qaynamabdi. Cholning jahli chiqib: «Ha, padaringga la’nat, Laylakvoy, aldab boshqa xumcha beribdi. Ertaga borib boshqa sovg’a so’rayman», deb qo’yibdi.

Ertasi saharlab chol yo’lga chiqibdi. Yilqichining oldiga borib:

— Laylakvoy meni aldadi, endi nima sovg’a so’ray? — debdi.

Yilqichi o’ylab turib:

— «Ochil, dasturxon»ni so’rang, dasturxonni yozib, «Ochil, dasturxon», desangiz har xil taomlar tayyor bo’ladi, — debdi.

Chol Laylakvoyning eshigidan kirib:

— Assalomu alaykum, — debdi.

Laylakvoy:

— Hap saloming bo’lmasa, ta’ziringni berardim. O’tgan gal senga «Qayna, xumcha»ni berib edim, ko’ngling to’lmadimi? — debdi. Chol hamma voqeani aytib:

— Meni aldading, «Qayna, xumcha»ning o’rniga boshqa xumcha beribsan, endi sendan «Ochil, dasturxon»ni so’ragani keldim, — debdi.

Laylakvoy o’ylab qolibdi. «Ochil, dasturxon»ni cholga sovg’a qilibdi.

Chol yo’lga tushibdi. Oz yurib, ko’p yurib, o’tgan gal dam olgan qishloqqa borib etib, o’zi tanish bo’lgan bolalarni ko’ribdi.

— O’g’illarim, mana shu dasturxonni olib o’tiringlar. Men bir oz mizg’ib olay, faqat «ochil, dasturxon», demanglar, — deb ularga tayinlabdi. U ketgandan so’ng bolalar: «Ochil, dasturxon», deb baqirgan ekanlar, etti xil taom tayyor bo’libdi. Bolalar taomlarni o’rab, dasturxonni uylariga olib kirib, o’rniga boshqa dasturxon olib chiqib o’tiribdilar. Chol qaytib kelib dasturxonni olibdi, yo’lga tushibdi. Uyiga kelib:

— Kampir, nima taom desang, hozir tayyor bo’ladi, — deb dasturxonni yozibdi. «Ochil, dasturxon», degan ekan, hech qanday taom chiqmabdi. Cholning joni chiqib:— Laylakvoy meni ikkinchi marta aldadi, ertaga borib boshqa bir sovg’a so’ray, — debdi.

Ertasi saharlab chol yo’lga chiqibdi. Yilqichining oldiga borib:

— Endi Laylakvoydan nima so’ray? — debdi.

— Endi Laylakvoydan «Ur, to’qmoq»ni so’rang, dushmaningiz ko’pga o’xshaydi, agar «Ur, to’qmoq», desangiz oldingizda kim bo’lsa, urib tashlaydi, — debdi yilqichi.

Chol yo’lga tushibdi, eshikdan:

— Assalomu alaykum, — deb kiribdi. Laylakvoy:

— Hap saloming bo’lmasa, ta’ziringni berardim. Yana pima uchun kelding? «Qayna, xumcha»ni olding, «Ochil, dasturxon»ni olding, yana nima kerak? — debdi.

— Meni bu gal ham aldading, Laylakvoy. «Ochil, dasturxon» o’rniga boshqa bir dasturxon beribsan. Endi sendan bir narsa so’rayman, menga «Ur, to’qmoq»ni ber, — debdi. Laylakvoy cholga «Ur, to’qmoq»ni hadya qilibdi.

Chol «Ur, to’qmoq»ni olib yo’lga tushibdi. Oz yurib, ko’p yurib avvalgi o’zi bilgan qishloqqa borib etibdi. Tanish bolalarni chaqiribdi:

— O’g’illarim, mana bu to’qmoqni ushlab turinglar, men bir oz mizg’ib olay, faqat «Ur, to’qmoq», deb gapirmanglar, — debdi.

U ketgandan so’ng bolalar qiziqib: «Ur to’qmoq», deb baqirishgan ekan, to’qmoq hammasini ura boshlabdi. Bolalarning baqirgani uchun chol yugurib kelibdi. Bolalar bo’lsa, yig’lashib:

— Jon ota, to’qmoqni to’xtating, biz sizning xumchangizni, dasturxoningizni olib, o’rniga boshqa xumcha, boshqa dasturxon qo’ygan edik, tavba qildik, ota, to’qmoqni to’xtating, — deyishibdi.

Chol: «Tur, to’qmoq» deb baqirgan ekan, to’qmoq urishdan to’xtabdi. Bolalar yugurib borib uylaridan «Qayna, xumcha» bilan «Ochil, dasturxon»ni chiqarib beribdilar, chol yo’lga tushibdi. Oz yurib, ko’p yurib, ko’p yursa ham mo’l yurib, ko’l demay, cho’l demay etti kecha-etti kunduzda uyiga borib etibdi.

«Qayna, xumcha» degan ekan, xumchadan tilla qaynab chiqibdi. «Ochil, dasturxon», degan ekan, har xil taomlar muhayyo bo’libdi. Umrilarida ko’rmagan taomlarni eb, chol bilan kampir xursand bo’libdilar.

Tillalarga chol yaxshi uy soldiribdi va xonni uyiga mehmondorchilikka chaqirgan ekan, xon: «Men xon bo’lsamu, o’sha kambag’al, qashshoq cholning uyiga mehmondorchilikka boramanmi», deb bormabdi.

Cholning jahli chiqib xonni urushga chaqiribdi. Ertasiga xon etti ming askarni tayyorlab, cholning uyi oldiga tizib:

— Qani, chol, joning bo’lsa urushga chiq! — debdi. Chol eshikdan chiqib to’qmoqqa qarab:

— Ur, to’qmoq! — deb baqirgan ekan, to’qmoq hamma askarlarni bittadan urib yotqizib qo’yibdi, oxirida to’qmoq xonni ura boshlabdi.

Xon:

— Chol, to’qmog’ingni to’xtat, sen engding, meni o’limdan olib qol, yurtga sen hokim bo’la qol, — debdi.

Chol to’qmoqni to’xtatibdi. O’zi yurtga hokim bo’libdi. Murodi maqsadiga etibdi.