Tish shifokoridan qo‘rquvni qanday yengish mumkin?

Odamlar og‘iz va tish salomatligini tekshirish yoki davolash uchun muntazam ravishda tish shifokoriga boradi. Biroq ayrimlar uchun oldingi salbiy tajribalar yoki boshqa sabablar tufayli bu jarayon juda og‘ir kechishi mumkin. Tish shifokori qabulini eshitganda paydo bo‘ladigan bu kuchli xavotir holati dentofobiya (dentophobia), ya’ni “tish qo‘rquvi” deb ataladi.

Tish qo‘rquvi tufayli bemorlar tekshiruv va davolashdan cho‘chib, ularni kechiktirib yuborishi mumkin. Bu esa og‘iz va tish salomatligiga oid jiddiy muammolarga olib keladi. Shuning uchun dentofobiyani bartaraf etish muhimdir.

Dentofobiya nimadan kelib chiqadi?

Dentofobiya turli omillar ta’sirida shakllanishi mumkin. Eng ko‘p uchraydigan sabablar: og‘riqli yoki travmatik davolash tajribasi, ijtimoiy-atrof muhit ta’siri, oilaviy hikoyalar, tish shifokori bilan yetarli va ishonchli muloqot o‘rnatilmagan bo‘lishi. Ba’zan odam og‘riq bo‘lmasa ham, og‘riq paydo bo‘lib qolishidan xavotirlanib, davolanishdan butunlay qochadi. Ko‘pincha boshqa odamlardan eshitilgan voqealar, ayniqsa bolalikda eshitilgan “tish shifokordan qo‘rqitish” gaplari ham bu qo‘rquvni kuchaytiradi.

Dentofobiya sabablari

Ba’zi genetik ( genetika ) va shaxsiy xususiyatlar tish qo‘rquviga moyillikni oshirishi mumkin. Bundan tashqari, quyidagi omillar ham dentofobiyani keltirib chiqarishi mumkin:

• Nazoratni yo‘qotib qo‘ygandek his qilish.
• Tish shifokori bilan salbiy muloqot.
• Bolalikda kattalarning tish shifokori bilan qo‘rqitishi.
• Davolashda kuchli og‘riq bo‘lishidan xavotir.
• Oldingi salbiy davolash tajribalari.
• Plomba apparatlari yoki asbob-uskunalar chiqargan tovushlar.
• Ignadan qo‘rqish (inyeksiya fobiyasi).

Dentofobiya alomatlari

Qo‘rquv va xavotir kuchiga qarab turlicha namoyon bo‘ladi. Ko‘p uchraydigan belgilar:

• Tish shifokoriga borish fikridan keyin yig‘lab yuborish.
• Xavotir buzilishi.
• Uxlay olmaslik, uyqu buzilishi.
• Qaltirash.
• Bosh aylanishi yoki hushdan ketish.
• Haddan tashqari terlash.
• Yurak urishining tezlashishi.
• Ko‘ngil aynishi.
• Nafas olishda qiyinchilik.
• Hazmsizlik kabi me’da-ichak shikoyatlari.

Xavotir juda kuchli bo‘lsa, odamlar og‘iz va tish muammolarini inkor etishi yoki doimiy ravishda kechiktirishi mumkin. Bunday holatni tish shifokori yoki boshqa sog‘liq xodimlari payqashi va kerak bo‘lsa, psixolog yoki ruhiy salomatlik bo‘yicha mutaxassisga yo‘naltirishi mumkin. Muammoning kundalik hayot va sog‘liqqa ta’siri, shikoyatlar hamda alomatlar baholanadi.

Dentofobiya qanday yengish mumkin

Dentofobiya ko‘plar uchun stressli jarayondir. Qo‘rquv sababli davoni kechiktirish tishlar chirishi, tish yo‘qotishlari, milk kasalliklari, og‘iz bo‘shlig‘i muammolari va ulardan kelib chiqadigan boshqa kasalliklar, estetik muammolar hamda chidab bo‘lmas og‘riqlarga olib kelishi mumkin.

Quyidagi amaliy usullar ko‘p hollarda yengillik beradi:

• Tish shifokorini to‘g‘ri tanlash. Tushunadigan, empatik shifokor xavotirni kamaytiradi.
• Ma’lumot olish. Jarayon haqida savollar bering; nima bo‘lishini bilish nazorat hissini oshiradi.
• Nafas mashqlari. Qabul oldidan chuqur nafas olib bo‘shashish xavotirni kamaytiradi.
• Bosqichma-bosqich yaqinlashish (maruz qolish). Avval oddiy ko‘rikdan boshlang, keyin murakkabroq muolajalarga qadam-baqadam o‘ting; bu jarayonda shifokor bilan hamkorlik muhim.
• Tinchlantiruvchi mashg‘ulotlar. Musiqa tinglash yoki yaqinlaringiz bilan suhbatlashish asabni tinchlantiradi.

Dentofobiyani davolash

“Tishchi qo‘rquvini qanday yengaman?” degan savol ko‘pchilikni qiziqtiradi. Davolash usullari bir nechta bo‘lishi mumkin va har bir inson uchun ehtiyoj boshqacha. Alomatlar yengil bo‘lsa va kundalik hayotga ta’sir qilmasa, yuqoridagi usullar yetarli bo‘lishi mumkin. Ammo qo‘rquv sababli davoni doimiy kechiktirish yoki alomatlar kuchli bo‘lsa, ruhiy salomatlik bo‘yicha mutaxassis — psixolog yoki psixiatr bilan maslahatlashish maqsadga muvofiq.

Ko‘p qo‘llanadigan psixoterapevtik yondashuvlar:

• Ekspozitsion terapiya (exposure therapy). Qo‘rquvni qo‘zg‘atadigan omillarga xavfsiz va nazorat ostidagi sharoitda bosqichma-bosqich duch kelish usuli. Masalan, tish davolashiga oid rasmga diqqatni qaratish yoki qabul paytida sezilgan hislarni tasvirlab berishdan boshlanadi va asta-sekin murakkabroq bosqichlarga o‘tiladi. Bu yo‘l bilan fiziologik-psixologik javoblar sekin-asta o‘zgaradi, bemor bo‘shashish va vaziyatga bardosh berish usullarini o‘rganadi.
• Kognitiv-xulq-atvor terapiyasi (Cognitive Behavioral Therapy, CBT ). Yakka tartibda yoki ekspozitsion terapiya bilan birga o‘tkazilishi mumkin. Seanslar tish shifokoriga bog‘liq salbiy fikr va hislarni aniqlash hamda o‘zgartirishga qaratiladi.

Tez-tez so‘raladigan savol

Dentofobiya uchun qaysi bo‘limga murojaat qilish kerak?
Agar bu holat yaqinda paydo bo‘lgan bo‘lsa, ishonchli tish shifokori bilan ochiq gaplashish yaxshi boshlanish bo‘ladi. Shuningdek, dentofobiya tashvish (anksiyete) turiga kirgani uchun psixiatr yoki psixolog bilan uchrashish ham ma’qul.