Temir taqisligi anemiyasi (TTA) — sabablari va davolash haqida malumot

Temir tanqisligi anemiyasi (TTA) — bu qizil qon tanachalari va qon gemoglobin sonining kamayishi bilan tavsiflanadigan patologik sindrom. Bunday holat to’qimalar va organlarning asosiy gipoksiyasiga sabab bo’ladi, chunki natijada hujayralarga ozgina kislorod yetkazib beriladi. Bu holat ayniqsa miya uchun juda xavflidir. Gipoksiya paytida asab hujayralari o’ladi.

Kasallikning dastlabki bosqichlarida odam doimiy charchoqni his qiladi va ish faoliyatini pasaytiradi. Agar ushbu alomatlarda laboratoriya qon tekshiruvi o’tkazilsa, u gemoglobin va qizil qon tanachalari darajasining pasayishini aniqlashi mumkin. Temir tanqisligi anemiyasi kattalar va bolalarda uchraydigan juda keng tarqalgan kasallikdir. U bir necha sabablarga ko’ra rivojlanishi mumkin va davolanishi kerak bo’lgan jiddiy tibbiy holat. Aks holda, anemiya sog’likka katta zarar yetkazishi mumkin.

Temir tanqisligi anemiyasini keltirib chiqaradigan omillar

Temir tanqisligining har qanday varianti butun organizmning gemoglobin va kislorod sintezining pasayishiga olib keladi

Tana uchun mineralni nafaqat oziq-ovqat bilan iste’mol qilish (temir tanada o’z-o’zidan hosil bo’lmaydi), balki uni o’zlashtirish va ko’chirishning to’g’ri jarayoni ham muhimdir. O’n ikki barmoqli ichakdan temir molekulalarining emishi uchun maxsus oqsil (transferrin) javob beradi. U temirni suyak iligiga yetkazib beradi, bu yerda qizil qon tanachalari sintezlanadi.

Haddan tashqari ko’p mineral moddalarning chiqarilishi siydik, najas, ter bezlari orqali sodir bo’ladi. O’smirlikdan to klimaksgacha yoshdagi ayollarda hayzdan qon ketish usuli hali ham mavjud. Kuniga odam organizmidan taxminan 2g temir ajralib chiqadi, ya’ni uni o’rnini to’ldirish uchun oziq-ovqat bilan kam bo’lmagan miqdorda temirni iste’mol qilish kerak. To’qimalarning nafas olishini ta’minlash uchun zarur bo’lgan muvozanatni saqlash ushbu mexanizmning to’g’ri ishlashiga bog’liq.

Temir tanqisligi sabablari

Temir tanqisligi quyidagi sabablarga ko’ra kelib chiqadi:

• Surunkali qon yo’qotish (kunlik qon yo’qotish 5-10 ml) — burundan tez-tez qon ketish; oshqozon va ichakdan qon ketish; ko’p miqdorda hayz ko’rish; xarakterli gematuriyali buyrak patologiyasi.
• O’tkir qon yo’qotish — travma, katta kuyishlar; nazoratsiz donorlik; patologik qon ketish (masalan, onkopatologiyada bachadondan qon ketish va boshqalar).
• Kam miqdorda temirni iste’mol qilish — parhez va ochlik; muvozanatsiz ovqatlanish; vegetarianlik.
• Temirning emilishini buzilishi — oshqozon-ichak kasalliklari, gijjalar; qarilik va chaqaloq yoshi.
• Kerakli temir darajasining ortishi — faol o’sish (1-2 yosh va o’spirinlik); homiladorlik, laktatsiya davri (temirga bo’lgan ehtiyoj ikki baravar ko’payib, kuniga 30 mg); hayz davrining shakllanishi; jismoniy tarbiya, sport; tez-tez yallig’lanish (Gripp va boshqalar).
• Bolalarda tug’ma anemiya — erta homiladorlik; homilador ayolda kamqonlik.

Temir yetishmasligi darajalari:

Yengil — gemoglobin ko’rsatkichlari 110 — 90 g/l oralig’ida;

O’rta — gemoglobin darajasi 90 dan 70 g/l gacha;

Og’ir — gemoglobin darajasi 70 g/l dan pastroq bo’lishi.

Temir tanqisligi anemiyasi alomatlari

Alomatlar kasallikning rivojlanish darajasiga bog’liq. Kasallikning boshlanishida quyidagi alomatlar vujudga keladi: 

• diqqat konsentratsiyasining pasayishi; 
• charchoq; 
• xotira buzilishi; 
• ishtahaning pasayishi; 
• bosh aylanishi; 
• ishlashning pasayishi; 
• sustlik; 
• asabiylashish;
• tirnoqlarning mo’rtligi;
• teri quriydi. 

Anemiya holati yomonlashganda, bu alomatlar yanada aniqroq bo’ladi. 

Yashirin bosqichda bemorlarda quyidagi subyektiv alomatlar vujudga keladi: 

• tilning quruq shilliq qavati; 
• tildagi og’riqlar; 
• ta’mning o’zgarishi — bemorlar sho’r, nordon va achchiq ovqatlarni ko’proq tanovul qilishadi;
• yutish qiyinligi; 
• yutayotganda tomoqdagi begona jism hissi; 
• tez yurak urishi. 

Tekshiruvda shifokor shuningdek anemiyaning birinchi obyektiv belgilarini qayd etadi: 

• tilning so’rg’ichlari atrofiyasi; 
• ayollarda temir tanqisligi anemiyasida vulvada qichishish va yonish hissi bo’ladi; 
• xeylit (lablar oqarishi va yorilishi).

Temir tanqisligida tana o’zgarishi

Shifokorlar alomatlarning og’irligi nafaqat anemiya darajasiga, balki bemorning yoshiga va kasallik davomiyligiga bog’liqligini ta’kidlashadi. Alomatlar vaqt o’tishi bilan ko’payib boradi. Quyidagi o’zgarishlar qayd etildi:

Ø Teri o’zgaradi. Teri o’ziga xos yashil rangga ega bo’ladi, rangpar bo’ladi. Yonoqlarda qizarish tezda paydo bo’ladi, terining elastikligi yo’qoladi, ajinlar paydo bo’ladi va yorilib ketadi.

Ø Sochlar o’zgaradi. Sochlar quruq, mo’rt bo’lib, kulrang rangga ega bo’ladi va yorqinligini yo’qotadi, ingichka bo’lib, tezda oqarib ketadi.

Ø Tirnoqlar o’zgaradi. Tirnoq plastinalari ingichka bo’lib, yorqinligini yo’qotadi, tekis bo’lib qoladi va anemiyaning og’irroq shakllarida tirnoqlar botiq shaklga keladi.

Ø Mushaklar tizimi o’zgaradi. Mushaklarning zaifligi — bu temir tanqisligi tufayli yuzaga keladigan kamqonlikka xos bo’lgan alomatdir.

Ø Shilliq pardalar o’zgaradi. Ovqat hazm qilish traktining membranalari, nafas olish va jinsiy a’zolar atrofiyasi.

Ø Hissiyot organlari o’zgaradi. Kasallikning og’ir shakllarida hid sezgisi o’zgaradi, bemor noodatiy narsalarni, masalan, bo’r, muz, ohak, xom don va hokazolarni iste’mol qila boshlaydi.

 Temir preparatlari yordamida yetarli davolanish natijasida, bu alomatlar tezda yo’qoladi.

Temir tanqisligi anemiyasini tashxislash

Avvalo, anemiya turini to’g’ri aniqlash juda muhimdir, chunki anemiyaning barcha turlari uchun belgilar umumiy bo’ladi. Bu bemorni to’liq laboratoriya diagnostikasini talab qiladi. U quyidagi tadbirlarni o’z ichiga oladi: qon tekshiruvi (umumiy va biokimyoviy), suyak iligi punksiyasi. Shuningdek ayollar ginekologga ham yuborilishi mumkin, chunki ko’pincha anemiya sababi bachadon yoki uning qo’shimchalari kasalliklari bo’ladi. Erkaklar urolog va proktologga yuboriladi, chunki erkaklardagi anemiya gemmoroy yoki prostata kasalliklari fonida rivojlanishi mumkin. Faqat yakuniy tashxis qo’yilgandan va anemiya sabablari aniqlangandan keyingina, shifokor individual davolash sxemasini tuzadi.

Temir tanqisligi anemiyasini davolash

Temir tanqisligi anemiyasini davolash faqat temir preparatlarini o’rtacha dozalarda uzoq vaqt qabul qilish yo’li bilan amalga oshiriladi va umumiy holat yaxshilanishidan farqli o’laroq, gemoglobin miqdori faqat 4-6 xaftadan so’ng oshadi. Dorilarni dozasini tayinlash va hisoblash davolovchi shifokorga bog’liq. Terapevtik dozalar gemoglobin darajasi normallashguncha buyuriladi, so’ngra bemor profilaktik dozalarga o’tkaziladi.

Temir tanqisligida parhez

Kuchli anemiya bilan og’rigan bemorlar asosiy davolashga qo’shimcha sifatida ixtisoslashgan parhezdan foydalanishlari kerak. Temir tanqisligi anemiyasi uchun terapevtik ovqatlanishning asosiy prinsiplari o’simlik va hayvonot manbalaridan yog’larni iste’mol qilishni keskin cheklash, shuningdek ko’p miqdordagi oqsilni o’z ichiga olgan oziq-ovqat bilan boyitishdir. Uglevodlar organizm tomonidan temirning singishiga hech qanday ta’sir ko’rsatmasligi isbotlangan, shuning uchun ularni iste’mol qilish cheklanmasa bo’ladi.

Oddiy qon hosil bo’lishi uchun zarur bo’lgan temir miqdorini to’ldirish uchun bemorning dietasiga temir moddasi (jigar, mol tili, yog’siz kurka go’shti, qizil dengiz baliqlari, grechka va tariq yormasi, rezavorlar va shaftoli). Temirning katta foizi, shuningdek, ko’katlar, mol go’shti va tuxumlarning barcha turlarida uchraydi. Mevalar orasida xurmo, behi va olmaga xom yoki pishgan holda afzallik berish kerak. Temir tanqisligi anemiyasi bilan og’rigan bemorlarning ratsionidan sut mahsulotlari va qora choyni butunlay chiqarib tashlash tavsiya etiladi, chunki ular tarkibida temirning emishini oldini oluvchi moddalar mavjud. Tarkibida temir moddasi bo’lgan oziq-ovqat mahsulotlarni yaxshi singishi uchun ular bilan birga tarkibida C vitamini mavjud oziq-ovqatlarni iste’mol qilish kerak (shovul, smorodina, tuzlangan karam, yangi siqilgan meva sharbatlari va sitrus sharbatlari).

Temir tanqisligini oldini olish

Temir tanqisligi anemiyasi tarqalishini kamaytirishga qaratilgan profilaktika choralarining asosiy qoidalari quyidagilar: 

• osonlik bilan o’zlashtiriladigan temir shakli bilan boyitilgan ovqatni iste’mol qilish; 
• temirning emishini yaxshilaydigan vositalardan foydalanish; 
• infeksiyalarning surunkali o’choqlarini davolash. 

Bundan tashqari, temir tanqisligi anemiyasining oldini olish birlamchi, ikkilamchi va shunga mos ravishda uchinchi darajaga bo’linadi. Birlamchi maqsad — bu organizmning qonsizlanishiga olib keladigan asosiy omilni yo’q qilish, ikkilamchi maqsad — bu belgilarni o’z vaqtida aniqlash, kasallikni o’z vaqtida to’g’ri tashxislash va davolash. Uchinchi darajali profilaktikaning maqsadi mumkin bo’lgan asoratlarni minimallashtirishdir.

Aksariyat hollarda temir tanqisligi anemiyasi muvaffaqiyatli tuzatiladi, anemiya belgilari va alomatlari pasayadi. Ammo, davolanmasa, asoratlar rivojlanib, kasallik avj oladi. Agar odamda gemoglobin darajasi past bo’lsa, unda to’liq klinik va laborator tekshiruvdan o’tish va anemiya sababini aniqlash kerak. To’g’ri tashxis muvaffaqiyatli davolanishning kalitidir.

manba: krdgp3.ru