Tarix darslik pdf

h’afta avval berilib, rejasi, adabietlari ko’rsatiladi. O’quvchilarda qobiliyat bo’lmasgina

Tarix o’qitishning muzey va saexatlar usullaridan foydalanish

2. Muzey eksponatlaridan va saexat natijalaridan foydalanish usullari.

1. Sadıkova N.O. Madaniy edgorliklar xazinasi K.1981

2. Sadıkova N.S. O’zbekistonda muzey ishi.T.,1977

3. Nabiev A. Tarixiy o’lkashunoslik.T.,1996

4. O’zbekiston tarixi davlat muzeyi.T.,1994

5. Gosudarstvennıy kraevedcheskiy muzey Karakalpakistana.N.,1992

Tarix o’qitishda muzey va saxatlar ussularini foydalanish tarixiy bilimni

mustah’kamlashda ah’amiyatga ega. Eng qulay tomoni bu maktabda muzey tashkil qilish va

eksponatlardan tarix darsida foydalanish. O’lkani va unda mavjud bo’lgan tarix va madaniyat

edgorliklarini muh’ofaza qilish, o’rganish va ulardan foydalanish h’ar bir fuqoraning

muqaddas burchidir. Tarixchilarga bu qonun muqaddas dasturilamon bo’lib xizmat qiladi. Biz

eshlarni tarixiy edgorliklarni avaylab saqlashga tarixiy obidalarga meh’r-muh’abbat bilan

qarashga o’rganib, bu edgorliklar faqat o’tmishni o’rganish uchungina emas, shu bilan birga

ilm-fanni, xalq moarifi va madaniyatini yanada rivojlantirish uchun h’am bebah’o durdona

ekanligini singdirish ruh’ida tarbiyalashimiz kerak.

Maktab muzeyi eshlar oldiga qo’yidagi vazifalarni: birinchidan, jamiyat h’aeti va xalq

turmushidagi eng muh’im tarixiy voqealarni, davlat va h’arbiy arboblarning, xalq

qah’ramonlarining h’aeti va faoliyati bilan bog’lik bo’lgan binolar, inshoatlar, esdalik joylarni

o’z o’lkasiga bog’la0b o’rganishni, ikkinchidan, arxeologiya edgorliklari: ko’h’na shah’arlar,

qo’ronlar, qalalar, qadimiy manzilgoh’lar, isteh’komlar, korxonalar, kanallar, yo’llarning

qoldiqlari, qadimiy dafn joylar-mozoratlarni, tosh h’aykallar, qoyalardagi tasvirlarni, qadimiy

buyumlarni o’z joyiga bog’lab o’rganishni, uchinchidan, memorchilik obidalari tarixiy

markazlar, kvartallar, maydonlar, kuchalar, shah’ar va boshqa ah’oli yashaydigan

manzillarning qadimiy tuzilishi, qurilishi va qoldiqlarini, sanat diniy, h’arbiy, xalq

meemorchiligi inshoatlarini, tabiat landshaftlarini o’z xududiga moslab o’rganishni,

t:rtinchidan, sanat edgorliklari- monumental, tasviriy, amaliy-dekorativ va boshqa turdagi

sanat asarlarini, beshinchidan, edgorlik h’ujjatlari-davlat h’okitiyat organlari va davlat

boshqaruv organlarining aktlari, boshqa ezma va grafik h’ujjatlar, kinofoto h’ujjatlar va

tovush ezuvlari, shuningdek, qadimiy va boshqa qulezmalar h’amda arxivlar, filmlar va

musiqa ezuvlar shu kabi nozir materiallarni izlab topish, o’rganish va umumlashtirish

Hozirgi vaqtda maktab muzeyi tashkil qilingan maktablarda o’quvchilarini ijtimoiy

fanlardan olaetgan bilimlari, mustaqil ishga va meh’natga, o’tmish tarixi va madaniyatiga

qiziqishlari o’sib boraetganligi aniqlanmoqda. Shuningdek, yuqori sinf o’quvchilarining bilim

doirasi kun sayin kengayib, dastlabki ilmiy-tadqiqot ishlariga bulgan qiziqish sezilarli

darajada o’smoqda. Ayniqsa davlat muzeylari bo’lmagan rayonlarda maktab muzeyining

Tarix o’qitishda maktab muzeyidan tashqari davlat muzeylariga, tarixiy joylarga

saexatlar uyushtirish mumkin.

Tarix o’qitishda muzey eksponatlaridan foydalanish uchun avvalo muzey fondini

yaxshi bilish kerak. Maktab muzey fondi qo’iydagicha bo’limlarga bo’lib qo’ilsa maqsadga

muvofiq bo’ladi. Masalan, birinchi bo’limi. İbtidoiy jamoa va quldorlik jamiyati” deb

nomlash mumkin. Bu bo’limga asosan o’z o’lkasidan eki urganilaetgan xududidan (agar

shunday manbalar bo’lsa) topilgan arxeologiyaga oid materiallar, masalan, Teshiktosh

g’orining yasama ko’rinishi, M.M.Gerasimov tomonidan rekonstruktsiya qilingan i-9 yashar

neandertal bolaning darslikdagi h’aykalining tasviri, ”İbdidoiy odam-sinotrop ovda” degan

rasmdan ko’chirma eki yasama ko’rinishi, arxeologiyaga oid qazilmalar natijasida topilgan

tosh davriga oid turli xil meh’nat qurollari, sopol idishlarning siniqlari, xullas aaleolit, neolit,

eneolit, mis, bronza va temir davriga oid qurollardan namunalar. sal nusxalar bo’lmagan

h’olda ularning yasalma ko’rinishlarini eki ko’chirma nusxalar qo’yish mumkin.

İkkinchi bo’limni ”Feodalizm davri” deb nomlash va bu bo’limga feodalizm davrida

yaratilgan tarixiy va madaniyat edgorliklaridan Samarqand, Buxoro va Xivadagi memorchilik

edgorliklarini aks ettiruvchi fotosuratlar va Bolaliktepa (V-VI asr), Panjakent, Varaxsha,

Afrosieb, Dalvarzin va Axsikentlardan topilgan arxeologiyaga oid h’ar xil topilmalar va sopol

idish-tovoqlar, usha davrga doir tanga-chaqa pullardan namunalar qo’yish mumkin. Uchinchi

bo’lini ”O’lkamiz chor Rossiyasi qaramligida” deb nomlash mumkin. Bunda chor Rossiyasi

zulmidan mah’alliy omma va jafokosh, tutqinlikda h’uquqsiz kun kechirgan xalqimizga

talluqli materiallardan qo’yilsa, Buxoro amiri Xiva xonligi, Quqon xonliklari o’rniga kelgan

chor h’ukumati zulmidan quvillab qolgan qishloqlar h’aqidagi malumotlar muzey

materiallarida aks ettirilsa o’quvchilar ko’z o’ngida utmish aniq tasvirlanadi va chorizm

siesatiga nisbatan qah’r-g’azab, meh’natkash ommaga nisbatan meh’r-muh’abbat uyg’otadi.

To’rtinchi bo’lim ”Hozirgi davrda jonajon :lkam” deb nomlansa va bu bo’limda

O’zbekistonning 20- yillardagi to shu kungacha, yani mustaqil jumxuriyatlar tashkil

topaetgan, shuningdek O’zbekiston h’am mustaqillikni qo’lga kiritib, unda yashaetgan xalqlar

o’z tarixi, madaniyati, o’zligini anglaetgan, xorijiy davlatlar bilan h’am iqtisodiy, h’am

madaniy aloh’alar kun sayin yaxshilanaetgan h’ozirgi davrgacha bo’lgan ulkasining iqtisodiy,

siesiy va madaniy h’aetini isbotlovchi dalillar muzey eksponatlari qatoridan joy olsa, muzey

o’shandagina maktabning h’aqiqiy muzeyiga aylanadi va uning malim tarbiya ishlariga

qushaetgan xissasi yanda oshadi.

Muzey eksponatlari va saexat natijalaridan malum darslarda foydalanish mumkin.

O’qituvchi agar maktab muzeiy bor bo’lsa, malum darsda muzey xonalaridan foydalansa

bo’ladi. Shuningdek dars oldidan mavzu o’quvchilarga tanishtirilib, davlat o’lkashunoslik

muzeyiga, eki tarixiy o’rinlarga saexat uyushtirish mumkin. Natijalari esa dari paytida qo’l

keladi.Misollar keltirish mumkin. Qoraqalpog’iston tarixi darsida, masalan ё4

Qoraqalpog’iston xududidagi quldorlik davlati” degan mavzu oldidan davlat ulkashunoslik

muzeyi eksponatlari bilan tonishishga bo’ladi. Muzeydagi Qo’yqirilgan qala, Tuproqqala

xaroblaridan topilgan topilmalar, ularning maketlarini va boshqa edgorliklarni ko’zi bilan

kurib qobil qilgan o’quvchilar olgan tasavvur va bilimlarini og’zaki eki ezma tarzda ifodalab

Tarix darsi, uning turlari va tuzilishi

1. Dars-o’qitishning elementi va asosiy formasi sifatida.

2. Dars tuzilishi.

3. Tarix darsiga qo’yiladigan talablar. Darsni klassifikatsiya qilish.

4. O’qituvchining darsga tayergarligi.

1. Drevs U., Furman E. Organizatsiya uroka.M., 1984

2. Sadiev A. Maktabda tarix o’qitish metodikasi T.,1988

3. Sadiev A. O’zbekiston xalqlari tarixini o’qitish.T.,1993

4. Kirshner L.A. Formirovanie poznovatelnıx vozmojnostey uchashixsya..M.,1982

5. Axmedov D. O’zbekiston xalqlari tarixi manbalari.T.,1991

6. Toshpulatov T, G’afforov Ya. Tarix o’qitish metodikasi.T.,1999

Dars -bu o’quv jaraenining ajralmas bo’lagi. Har bir darsda o’qituvchining ratsional

tanlagan o’qitishning metodik uslublari orqali maktab tarix kursining talim-tarbiyaviy va

rivojlandiruvchi vazifalari amalga oshiriladi.

Muammoli-xronologik printsipda qurilgan maktab kursi tizimida tarix darsi uning

mazmunining bir bo’limini quraydi. Voqealar va h’odisalar malum bir davrlar bo’yicha

beriladi. O’qituvchi boshchiligida iqtisodiy, ijtimoiy-siesiy, tarixiy-madaniy muammolar va

mazmunning boshqa aspektlari (yo’nalish) bo’yicha jaraen va qonuniyatlarining

bog’lanishlari darsdan darsga o’rnatilib boriladi.

Mavzu, bo’lim, kurslar h’am bir-biriga bog’lanishli bo’lish kerak, ularni ikkinchi

mavzuga, eki bo’limga o’tilganda mazmun bog’laydi.

Masalan: o’rta maktabning VI-sinf o’quvchilari uchun O’zbekiston tarixi darsligining

I bo’limi: ”O’rta Osieda feodal jamiyatning o’rnatilishi” deb nomlanib, 1- mavzu: ”O’rta Osie

xududida ilk feodalizm jamiyati (V-IX asrlar); g’-mavzu: ”O’rta Osie xalqlari Turk h’oxonligi

tarkibida (V-VIII asr boshlari”, q-mavzu: ”O’rta Osiening Arab xalifaligi tomonidan istilo

qilinishi va mustamlakaga qarshi kurash” deb nomlangan. Bu mavzular tarixiy voqealarni,

jaraenlarni xronologik va mazmun jih’atidan bog’lap turadi. Har mavzudan ikkinchisiga

o’tishda mazmun tuliqib boradi. Darslikning II bo’limi esa ”Rivojlangan feodalizm davridagi

O’rta Osie (IX-XV asrlar”) deb nomlanadi. Demak bo’limlar orasidagi bog’liqni ko’rish

murakkab emas. Hattoki kurslar h’am mazmun bilan bog’lanishgan. Masalan: VI sinf

”O’zbekiston tarixi” kursi V asrdan XVI asrning boshlarigacha bo’lgan davr tarixini so’z

etadigan bo’lsa, VII sinf kursi XVI sar XIX asrning I-yarmini o’z ichia oladigan davrni

Demak mazmun jih’atidan bir-biriga bog’liq bo’lgan h’ar bir yangi mavzu tarix

darsida, utilgan darsdagi mavzu bilan umumiylashtiriladi. Oldingi mavzu o’quvchilarning

eslariga tushirilib, ular bilan frontal suh’bat o’tkaziladi. Keyin yangi mavzu elon qilinadi.

Tarixchi o’qituvchi sinf doskasidan yaxshi foydalanishi kerak. Mavzu, zarur asosiy va

tayanch sanalar, terminlar, tarixiy shaxs ismlarini ezib qo’ish tavsiya qilinadi. Bu sanalar

kalendar delinadi. Bu o’quvchilarning ularni yaxshi o’zlashtirishiga imkoniyat beradi.

Darslarning yaxshi eki emon chiqishida h’ar xil omillar tasir qiladi. O’quvchining, ayniqsa

o’qituvchining darsga kechikib kelishi eki o’qituvchining tarixiy karta eki ezuv kartinasini

ilib qo’yishni unutish h’am darsning samoradorligini tushirishi mumkin. Faqat o’qitish emas,

balki o’qituvchi tarbiyalaydi h’am. Shu sababli h’am o’qituvchi buni o’zidan boshlagan

Har bir dars o’z tuzilishiga (struktura) ega. Ananaviy uning elementlari: a’) mantiqiy

jih’atdan yangi dars mazmuni bilan bog’langan oldingi o’quv material bo’yicha bilimni

tekshirish; g’) yangi materialga o’tish (umumiylashtirish); q) yangi materialni o’rganish; n’)

mustaqkamlash; o’) uy vazifasini berish. Bu tuzilish elementlerining h’ammasi ko’pchilik

darslarda birgalikda amalga oshiriladi. Shuningdek, bu elementlarning bazi birlari dars

tuzimidan olinib qolinishi va boshqasining kuproq o’rin olishi mumkin. Masalan: Darsning

tuzilish elementlari arakatchan bo’ladi: bilimni tekshirish (o’quvchilardan so’rash) yangi

materialni tushuntirishdan avval, tushundirish jaraenida eki malum darslarda umuman

bo’lmasligi mumkin. Masalan yuqorida ko’rsatilgan misolda h’am mavzular bog’likligi

aytilgandi. Endi o’rta asrlar tarixidan ”V-XI- asrlardagi “arbiy va Markaziy Evropa” mavzusi

bo’yicha 10 darsdan 9 darsi o’z-aro bog’liq bo’lib, “arbiy Evropada feodal tuzimning

o’rnatilishi va rivojlanish g’oyalari bog’lanishli ochib beriladi. Har bir keyingi dars mazmuni

faqat oldingi materialni puxta o’zlashtirishga bog’liq. Shu sababli bu mavzuning barcha

darslarini so’rashdan boshlash to’g’ri bo’ladi. Masalan XI sinfda ”Jng yangi tarix” kursi

bo’yicha II jah’on urushi mavzulari h’am urush arakatlarining izchiligini taminlashni talab

qiladi., Bazi bir darsda o’qitish jaraenining barcha zvenolari yangi materialni o’rganishga

qaratiladi. O’nda dars boshida so’rash o’tkazilmaydi. Masalan: XI sinflar uchun ”O’zbekiston

tarixi bo’yicha ё32. O’zbekistonning bozor iqtisodietiga o’tish yo’li” mavzusidagi darsda

ushbu yangi materialni o’rganishga etobor qilinib, O’z.R. prezidenti İ.A.Karimovning qator

asarlaridan parchalar olib, kengroq manoda darsni tashkil qilish mumkin. Oldingi ё31 ”Milliy

h’avfsizlik va mamlakat mudofaa qobiliyatining mustah’kamlanishi” mavzusi bo’yicha

so’rash boshqa tekshirish formalari orqali amalga oshirilishi mumkin. (ezma ish, frontal talqin

qilish va h’.) Uslubiy adabietlarda (Didaktika sredney shkolı.M.,1982 s. 228-229)

o’qitishning tuzilish elementlarining mufassal ro’yxati beriladi: O’lar maqsad qo’yishdan

boshlanadi (a), undan keyin yangi materialni o’rganish (b), uni qayta tiklash (v),

o’zlashtirilganni yangi situatsiyalarda ijodiy qo’llanish (g), o’zlashtirilganni bor bo’lgan bilim

tizimiga kirgizish (e), o’qitish natijasini nazorat qilish tekshirish (j).,

mustah’kamlash yangisini o’rganish jaraenida h’am, dars oxirida h’am bo’lishi mumkin. Dars

to’lig’i bilan takrorlashga eki o’tilganni umumiylashtirishga bag’lanishi mumkin.

Har bir darsning tuzilishi uning mazmuniga, asosiy vazifasi, maqsadi, tipiga bog’liqli

Tarix darsi bir qator talablarga javob berishi kerak: 1) uning tarix fanining rivojlanish

darajasiga tug’ri kelishi nazarda tutiladi. 2) Talim, tarbiya va rivojlandiruvchi vazifalarinng

ajralmas birligida darsning maqsadining aniqligi. O’qituvchi sinfning bilimi va ko’nikmasini

h’isobga olib, faqat bir aspekstga emas, balki darsning boshqa aspektlariga h’am diqqatni jalb

3) Har bir darsga tan bo’lgan, uning muh’im tomonini aniqlash. U sifn o’quvchilariga

tushunarli etib ishlanadi.

4) Darsning h’ar bir bo’lagi uchun maqsadga muvofiq ravishda usul va uslubiy

endashuvlarni tanlab olish.

5) O’quvchilarning faol bilish h’arakatini tashkil qilish. Buda o’qituvchi va o’quvchi

faoliyatlarining mantiqiy birligi bilan darsning bir butunligi taminlanadi.

Har bir dars o’qitish jaraenining va kurs mazmuni tizimining elementi sifatida malum

darslar guruh’iga (tipik) kiradi. Tarix darslarini turlarga bo’lib o’tish muammosi tarix o’qitish

metodikasi tarqqietining turli bosqichlarida metodistlar tomonidan turlicha h’al etib kelingan.

Darslarni turlarga bo’lish masalasida dastlab ikki asosiy yo’nalish mavjud edi: birinchi

yo’nalish tarafdorlari o’qitish jaraenining qonuniyatlariga asoslanib darslarni turlarga

ajratadilar. Ularning fikricha, darslarni turlarga ajratishda ularga xarakteristika berishga

ko’proq tarix kursi mazmunini o’zlashtirish jaraenining u eki bu zvenosiga asoslaniladi.

Darslarni turlarga bo’lishning bu asosini S.V.İvanov birmuncha to’la ishlab chiqqan edi.

(”Tipı v strukture urokov.M., 1950)

İkkinchi yo’nalishning vakillaridan biri İ.N.Kazantsevdir. (”Urok v shkole.M.,1956).

Ular dars turlari klassifikatsiyasiga asosan darsni utkazish usullarini asos qilib oladilar.

Tarix o’qitish uslubi soh’asida prof.V.N.Bernadskiy h’am tarix darslari tuzilishiga

metodik usullarni asos qilib oladi va tarix darslarini bir nechta turlarga bo’ladi; maktab

maruzasi, h’ikoya qilib berish darsi, tarixiy h’ujjatlarni tah’lil qilish, badiiy adabietlardan

foydalanish darsi, o’quvchilarning maruzalariga asoslangan dars, kino darsi, ekskursiya va

muzey materiallari asosida o’tkazilgan darslar va h’okozo. Shuningdek V.N.Bernadskiy turli

usullar erdamida o’tkaziladigan umumlashtiruvchi takrorlash darslarini h’am aloh’ida

guruh’larga bo’ladi. Biroq, A.A.Vagin ”Metodik prepodavaniya istorii v sredney shkole” (M.,

a’9:h’) asarida asosli rvishda takidlaganidek dars turlari tuzilishiga, dars o’tkazishning

metodik usullarini asos qilib olib bo’lmaydi. Chunki dars o’tkazish metodi h’am, dars turlari

h’am uning mazmuni va talim qonuniyatlari bilan belgilanadi, tanlangan o’qitish metodi va

dars tipi o’z navbatida uning g’oyaviy mazmuni, talim-tarbiya vazifalarini ado qilishga

xizmat qiladi. Shunga qaramay V.N.Bernadskiy tomonidan tavsiya qilingan dars turlari, o’sha

davr uchun juda ah’amiyatli bo’ldi, negaki tarix darslarini xilma-xil tuzilishda o’tkazish

mumkinligini ko’rsatib berdi,-degan fikrni A.Sadiev tomonidan ko’ramiz. (T., 1988, 197-bet).

Uslubi P.S.Leybengrub talimning asosiy tashkiliy formasi bo’lgan dars tuzilishi

jih’atidan tor tuzimiga, qatiy bir qolipga tushib qolganligi tarix o’qitish oldiga quygan

vazifalarni muvaffaqiyatli amalga oshirishni qiyinlashtiraetganini, ayni vaqtda bu h’ol

o’qitishda h’ar xil metod va usullardan foydalanishga to’sqinlik qilaetganini, o’quvchilarning

darsga qiziqishini h’am pasaytiraetganini tug’ri ko’rsatib bergan. U tarix darsining 4 ta tipini

1) Talim jaraenining barcha elementlarini o’z ichiga olgan, aralash dars;

2) tuliq eki qisman yangi mavzuni o’rganishga bag’ishlangan dars;

3) umumlashtiruvchi-takrorlash darsi.

4) bilimlarni tekshirish va h’isobga olish darsi.

Ko’pchilik uslubchilar shu klassifikatsiyani maqullaidilar. Lekin o’nda o’qitishning

rivojlandiruvchi dars aloh’ida tip sifatida berilmaydi. A.Vagin karta bilan ishlash, kontur

kartalarni to’liqtirish, darslik bilan ishlash, yangi ezuv usullari va shunga uxshash ishlarni

o’rgatish uchun malum maktab kursini o’rganishda malum vaqtda 25-30 minut ajratishni

tavsiya qiladi. Darslar moh’iyatiga qarab turlarga ajratiladi. Tarix darslarining moh’iyatini

talim jaraenining obektiv qonuniyatlariga asoslanib, tarix darslarini turlarga bulish masalasini

tug’ri h’al qilish mumkin. Darsning h’ar xil turlariga tavsif berishda o’quvchilrni tarixiy

voqealarni idrok qilishga tayerlash, materialni tah’lil qilishga, asosiy tarixiy faktlar,

tushunchalar va qonuniyatlarni anglab olishga, umumlashtirishga, olgan bilimlaridan zarur

paytda foydalanishga o’rgatish kabi talim jaraenlari etiborga olinadi.

1. Talim jaraenining h’amma

elementlarini o’z ichiga olgan

2. Hikoya formasidagi baen

3. Takrorlash darsi.

1. Talim jaraenining h’amma

elementlarini o’z ichiga olgan

qilish, h’ikoya, kino,

4. Yakunlovchi dars

5. Tah’lil qilish darsi

6.Kunikma va malakalar

h’osil qilish darsi

1. Mavzuga kirish darsi

2. Yangi materialni baen

3. Tah’lil qilish darsi

4. Mavzuni yakunlovchi dars

8. Ko’nikma va malakalar

h’osil qilish darsi

9. Bilimlarni qo’llan-ish darsi

10. Talim jaraenining h’amma

o’z ichiga olgan dars.

(A.Sadiev. Maktabda tarix o’qitish metodikasi.T., 1988/199-bet).

O’quv materialining g’oyaviy mazmuni, o’ning o’ziga xos xususiyati, sinf

o’quvchilarning umumiy tayergarligi dars turini, uning tuzilishi va usullarini tanlashda asos

bo’lib xizmat qiladi, tanlab olingan dars turi va usuli esa uning g’oyaviy mazmunini

muvaffaqiyatli amalga oshirishga erdam beradi.

Xulosaga kelib qo’iydagicha dars tiplarini ko’rsatish mumkin: a’) yangi materialni

o’rganish darsi; g’) uyda mustaqil darslk bo’yicha tayerlangan yangi materialni tah’lil qilish

darsi. Bu tip akademik M.V.Nechkina tomonidan tavsiya qilingan. O’nda o’quvchilar o’zlari

mayerlanib kelib o’qituvchining bevosita qatnashida tah’lil qilinadi va birgalikda xulosaga

kelishadi; 3) aralash dars; 4) bilimlarni qo’llanish va ko’nikma va malakalarni h’osil qilish

darsi. O’larni seminar-dars deb h’am ataydi; 5) umumiylashtirish eki takrorlash

umumiylashtirish darsi; 6) takrorlash, bilimni va moh’irliklarini tekshirish darsi.

Dars tiplarini tanlashda o’qituvchi o’rganiladigan o’quv materialining mazmuni,

ko’lami va o’quvchilarning esh xususiyatlarini boqchilikka oladi. Agar o’quv materiali

tarbiyaviy yo’nalishda muh’im bo’lsa, V-VI sinflarda aralash dars tipi, VII-VIII-IX-sinflar

uchun yangi materialni baenlash darsi tipini tanlaydi. Masalan: ”İskandar Zulqarnainga qarshi

Spitamen quzg’oloni” mavzusi katta tarbiyaviy ah’amiyatga ega. O’rta Osie xalqlariga gue

qul kabi qarashda bo’lgan, bu xalq faqat qulchilik qiladi degan fikrda bo’lgan İskandar ushbu

qo’zg’olondan keyin, h’atto u malubiyatga uchrasa h’am, o’zining avvalgi qarashlarini,

siesatini o’zgartirishga majbur bo’ladi. U mah’alliy ah’oli vakllarini mamlakat ishlariga

tortadi, ularning dinini, urf-odatlarini o’rganadi. İskandar Turon zamin xalqining

zabardastligini, vatan uchun jon fido qilishga qodir insonlar ekanligining shoh’idi bo’lgan edi

va bunga ton beradi. Bu mavzu o’quvchilarni milliy fah’r, vatanparvarlik ruh’ida

tarbiyalashda h’issa qo’shadi. Bu mavzu (V sinf) o’qituvchining h’ikoya qilish metodi bilan

Yangi materialni urganish ko’pincha o’qituvchining baeni, suh’bat, o’qutuvchilarning

matn va ko’rsata malumotlar bilan ishlashlari bilan birgalikda olib boriladi. Har bir metodik

usullar qo’llanilib, muamoli masalalar echiladi. Buni biz IX- sinf). O’zbekistonning yangi

iqtisodiy siesat (NEP) ga o’tishi mavzusidagi ”Harbiy kommunizm” ning manosini h’aqiqiy

ochib berish, yangi iqtisodiy siesat nima uchun kerak bo’lganligi ochib beriladi.

O’quvchilarning qobiliyatlarini rivojlantirish o’qituvchining yil mobaynida maqsadga

yo’naltirilgan ish olib borishini talab qiladi.

Tarix o’qitish tarixiy voqealarni baen qilib berish va navbatdagi darsni so’rashdan

iborat emas. O’qituvchi o’quvchilarni tarixiy voqealar ustida mustaqil fikrlashga, o’rganilgan

tarixiy materiallardan tegishli xulosalar chiqarib olishga, uni umumlashtirishga, mavzular va

umuman bosqichning asosiy masalasini puxta o’zlashtirib olishga, turli matnlar, xaritalar

bilan mustaqil ishlay bilishga reja, ko’chirma (konspekt), xronologik jadvallar tuzishga,

maruza va referatlar mayerlashga o’rganish lozim.

O’rtacha sinflarda darsning keng tarqalgan turi aralash tip h’isoblanadi. Uy vazifasini

surash orqali tarixiy fakt oydinlashdi, bilim chuqurlashtiriladi. Karta, jadvallardan foydalanish

tekshiriladi. So’rashda aralash darsda 20 minutgacha vaqt beriladi. O’quv materiallari IX-X

sinfga kelib ko’payib ketadi. Shu sababli 20-25 minut ichida o’larni o’rganish mumkin

emas.Buning uchun yuqori sinflarda maruza va seminar darslarini o’tish, suh’batlanishi,

konsultatsiyalar erdam beradi.

Seminar dars tipi quvchilarning mustaqil tayerlanishlariga qaratilgan. O’nda

o’qituvchi kirish va yakunlovchi so’z bilan gina qatnashishi mumkin.Seminar mavzusi bir

h’afta avval berilib, rejasi, adabietlari ko’rsatiladi. O’quvchilarda qobiliyat bo’lmasgina

seminar darslar yaxshi chiqadi.

Umumlashtirish darsining vazifasi qo’iydagicha: 1) Nom, sana, faktlarni bilishni

mustah’kamlash; 2) ko’nikma va malakalarni mstah’kamlash; 3) oldin bo’limlar bo’yicha

o’rganilgan voqea, jaraenning bir butunligini tuzish; 4) bilimni umumiylashtirish va tizimga

solish; 5) o’rganilgan davr voqealarining, jaraenlarning muh’im tomonini, boshli h’arakat

etuvchi shaxslarni bo’lib ko’rsatish; 6) yangi bog’lanishlarni va malum faktlarni qarash; 7)

avval o’tilgan murakkab tushunchalarni chuqur tushuntirib berish; 8) O’quvchilarning

Umumiylashtirish darslari h’am bo’lim, paragraflar bilan belgilangan. Ular uchun

dasturda soatlar ajratilgan.

Takrorlash darsi, tekshirish, bilimni h’isobga olish darsi qo’yidagicha strukturaga ega

bo’ladi: 1) Takrorlonadigan va tekshiriladigan mavzu va dars h’aqida o’qituvchining qisqacha

so’zi; 2) Og’zaki tekshirish, retsenziya qilish, frontal suh’bat, sinf doskasiga chizilgan sxema,

xronologik tablitsa va h’. bilan olib borish; 3) Uy fazifasi.

4. O’qituvchi darsga tayerlana o’tirib, tematik reja tuzadi. Buni qo’yidagicha tablitsa

turida ko’rsatish mumkin.

Tarix darslik pdf

Dağlıq Qarabağ (1988-1993)
Xankəndi (18.09.1988)
Əskəran (19.10.1991)
Hadrut (19.11.1991)
Xocalı (26.02.1992)
Şuşa (08.05.1992)
Laçın (17.05.1992)
Xocavənd (02.10.1992)
Kəlbəcər (3-4.04.1993)
Ağdərə (07.07.1993)
Ağdam (23.07.1993)
Cəbrayıl (23.08.1993)
Füzuli (23.08.1993)
Qubadlı (31.08.1993)
Zəngilan (30.10.1993)

Azərbaycanda milli azadlıq hərəkatı XX əsrin əvvəllərində(1900-1907)

Müəllif:	Джаваншир Гусейнов
Çap olunub:	2001
Səhifələrin sayı:	256
Dili:	rus
Yüklənilib:	17312

Yüklə (.pdf | 1.546 MB)

Hakimiyyət və insanlar – 1945-1953

Müəllif:	Эльдар Исмаилов
Çap olunub:	2003
Səhifələrin sayı:	344
Dili:	rus
Yüklənilib:	9574

Yüklə (.pdf | 1.345 MB)

“Alban tarixi” Musa Kalankatulu mənbə kimi

Müəllif:	Маммедова,Ф.
Çap olunub:	1977
Səhifələrin sayı:	198
Dili:	rus
Yüklənilib:	20572

Yüklə (.pdf | 1.274 MB)

1905-1906-cı illərdə erməni müsəlman davası

Müəllif:	Mir Möhsün Nəvvab
Çap olunub:	1993
Səhifələrin sayı:	128
Dili:	azərbaycan
Yüklənilib:	10502

Yüklə (.pdf | 1.089 MB)

1918-ci il Şamaxı soyqırımı

Müəllif:	Seyfəddin Qəniyev
Çap olunub:	2003
Səhifələrin sayı:	170
Dili:	azərbaycan
Yüklənilib:	9057

Yüklə (.pdf | 1.573 MB)

1918-ci il qırğınları

Müəllif:	Vaqif Arzumanlı
Çap olunub:	1995
Səhifələrin sayı:	92
Dili:	azərbaycan
Yüklənilib:	5722

Yüklə (.pdf | 0.544 MB)

1918-ci il qırğınları. Tarixi araşdırmalar

Müəllif:	V. Arzumanlı, V. Həbiboğlu, K. Muxtarov
Çap olunub:	1995
Səhifələrin sayı:	90
Dili:	azərbaycan
Yüklənilib:	6864

Yüklə (.pdf | 0.603 MB)

1918-ci ilin martı. Bakı

Müəllif:	С.Рустамова
Çap olunub:	2009
Səhifələrin sayı:	864
Dili:	rus
Yüklənilib:	10360

Yüklə (.pdf | 3.941 MB)

1918. İstiqlal yürüşü

Müəllif:	Yusif Ağayev
Çap olunub:	2009
Səhifələrin sayı:	416
Dili:	azərbaycan
Yüklənilib:	8916

Yüklə (.pdf | 4.888 MB)

1920-ci ildə Qarabağ döyüşləri

Müəllif:	Şəmistan Nəzirli
Çap olunub:	2009
Səhifələrin sayı:	480
Dili:	azərbaycan
Yüklənilib:	7889

Yüklə (.pdf | 2.279 MB)

31 mart soyqırımı: 1918-1920-cı illər mətbuatında

Müəllif:	Akif Aşırlı
Çap olunub:	2011
Səhifələrin sayı:	100
Dili:	azərbaycan
Yüklənilib:	5803

Yüklə (.pdf | 3.252 MB)

Abbas Mirzə və Azərbaycan

Müəllif:	Əminə Pakrəvan
Çap olunub:	2010
Səhifələrin sayı:	336
Dili:	azərbaycan
Yüklənilib:	9629

Yüklə (.pdf | 1.436 MB)

Ağa Musa Nağıyev

Müəllif:	Manaf Süleymanov
Çap olunub:	1994
Səhifələrin sayı:	40
Dili:	azərbaycan
Yüklənilib:	8531

Yüklə (.pdf | 0.567 MB)

Ağqoyunlu – Osmanlı müharibəsi (1472 – 1473-cü illər)

Müəllif:	Агаев Юсиф, Ахмедов Сабухи
Çap olunub:	2006
Səhifələrin sayı:	127 стр
Dili:	rus
Yüklənilib:	10603

Yüklə (.pdf | 1.113 MB)

Ağqoyunlu və Səfəvi Dövlətləri ilə Qərbi Avropa ölkələrinin əlaqələri

Müəllif:	Махмудов Я. М.
Çap olunub:	1991
Səhifələrin sayı:	180
Dili:	rus
Yüklənilib:	18807

Yüklə (.pdf | 1.782 MB)