Surunkali buyrak kasalligi – belgilari, sabablari, asoratlari va oldini olish
Surunkali buyrak yetishmovchiligi, buyrak funktsiyasining asta-sekin yo’qolishi hisoblanadi. Buyrak o’z vazifasini sekin astalik bilan bajarmaslikni boshlaydi. Sizning buyraklaringiz qoningizdagi chiqindilar va ortiqcha suyuqliklarni filtrlaydi, keyin ular siydik bilan chiqariladi. Surunkali buyrak kasalligi tanangizda xavfli suyuqlik, elektrolitlar va chiqindilarning to’planishiga olib keladi.
Surunkali buyrak kasalligining dastlabki bosqichlarida sizda bir nechta belgilar yoki alomatlar bo’lishi mumkin. Vaziyat rivojlanmaguncha siz buyrak kasalligi borligini sezmasligingiz mumkin.
Surunkali buyrak kasalligini davolash odatda, kasallikka sabab bo’luvchi omilni nazorat qilish orqali buyrak shikastlanishining rivojlanishini sekinlashtirishga qaratilgan. Ammo, hatto kasallikni nazorat qilish ham buyrak shikastlanishining rivojlanishiga to’sqinlik qila olmaydi. Surunkali buyrak kasalligi buyrak yetishmovchiligining so’nggi bosqichiga o’tganda, bu sun’iy filtrlash (dializ) yoki buyrak transplantatsiyasiga ham imkon qoldirmasdan, o’limga olib keladi.
Alomatlar va belgilari
Surunkali buyrak kasalligining belgilari va alomatlari vaqt o’tishi bilan rivojlanadi. Buyrak funktsiyasining yo’qolishi suyuqlik yoki tana chiqindilarining to’planishi yoki elektrolitlar bilan bog’liq muammolarga olib kelishi mumkin. Kasallikning og’irligiga qarab, buyrak funktsiyasining yo’qolish jarayonida quyidagilar yuzaga kelishi mumkin:
- Ko’ngil aynishi
- Qusish
- Ishtahaning yo’qolishi
- Charchoq va zaiflik
- Uyqu muammolari
- Ko’p yoki kamroq siydik chiqarish
- Aqliy o’tkirlikning pasayishi
- Mushak kramplari
- Oyoq va to’piqlarning shishishi
- Quruq, qichiydigan teri
- Boshqarish qiyin bo’lgan yuqori qon bosimi (gipertenziya).
- Agar o’pkada suyuqlik to’plansa, nafas qisilishi
- Ko’krak og’rig’i, agar suyuqlik yurakning shilliq qavati atrofida to’plansa
Buyrak kasalligining belgilari va alomatlari ko’pincha o’ziga xos emas. Bu ularning boshqa kasalliklardan ham kelib chiqishi mumkinligini anglatadi. Buyraklaringiz yo’qolgan funktsiyani to’ldirishga qodir bo’lganligi sababli, qaytarib bo’lmaydigan darajada shikastlanmaguncha, sizda belgilar va alomatlar paydo bo’lmasligi mumkin.
Qachon shifokorga murojaat qilish kerak?
Agar sizda buyrak kasalligi belgilari yoki alomatlari bo’lsa, shifokorga ko’rinishingiz kerak. Erta aniqlash buyrak kasalligining buyrak yetishmovchiligiga o’tishining oldini olishga yordam beradi.
Sabablari
Surunkali buyrak kasalligi odatda kasallik yoki holat buyrakning funktsiyasini buzganda yuzaga keladi, bu esa buyrakning shikastlanishiga bir necha oy yoki yillar davomida yomonlashishiga olib keladi.
Surunkali buyrak kasalligini keltirib chiqaradigan kasalliklar va holatlarga quyidagilar kiradi:
- 1-toifa yoki 2-toifa diabet;
- Yuqori qon bosimi;
- Glomerulonefrit, buyrak filtrlash birliklarining yallig’lanishi;
- Interstitsial nefrit, buyrak kanalchalari va uning atrofidagi tuzilmalarning yallig’lanishi;
- Polikistik buyrak kasalligi yoki boshqa irsiy buyrak kasalliklari;
- Siydik chiqarish yo’llarining uzoq muddatli obstruktsiyasi, masalan, prostata bezining kengayishi, buyrak toshlari va ba’zi saraton kasalliklari;
- Vesikoureteral reflyuks, siydikning buyraklaringizga to’planishiga olib keladigan holat;
- Pielonefrit deb ham ataladigan takroriy buyrak infektsiyasi;
Xavfli omillari
Surunkali buyrak kasalligi xavfini oshiradigan omillarga quyidagilar kiradi:
- Qandli diabet
- Yuqori qon bosimi
- Yurak (yurak-qon tomir) kasalligi
- Chekish
- Semirib ketish
- Qora, tubjoy amerikalik yoki osiyolik amerikalik bo’lish
- Oilada buyrak kasalligi tarixi
- Anormal buyrak tuzilishi
- Kattaroq yosh
- Buyraklarga zarar yetkazadigan dori-darmonlarni tez-tez ishlatish
Murakkabliklar
Surunkali buyrak kasalligi tanangizning deyarli barcha qismlariga ta’sir qilishi mumkin. Potentsial asoratlarga quyidagilar kiradi:
- Qo’l va oyoqlarda shish, yuqori qon bosimi yoki o’pkada suyuqlik (o’pka shishi) ga olib kelishi mumkin bo’lgan suyuqlikni ushlab turish.
- Qoningizda kaliy darajasining keskin ko’tarilishi (giperkalemiya), bu yurak faoliyatini buzishi va hayot uchun xavfli bo’lishi mumkin.
- Anemiya
- Yurak kasalligi
- Zaif suyaklar va suyak sinishi xavfi ortadi
- Jinsiy qiziqishning pasayishi, erektil disfunktsiya yoki tug’ilishning pasayishi
- Diqqatni jamlashda qiyinchiliklarga, shaxsiyatning o’zgarishiga yoki tutilishlarga olib kelishi mumkin bo’lgan markaziy asab tizimingizga zarar etkazish
- Immunitetning pasayishi, bu sizni infektsiyaga nisbatan zaifroq qiladi
- Perikardit, yurakni qoplaydigan qop pardasining yallig’lanishi (perikard)
- Ona va rivojlanayotgan homila uchun xavf tug’diradigan homiladorlik asoratlari
- Buyraklaringizning tuzatib bo’lmaydigan shikastlanishi (buyrak kasalligining oxirgi bosqichi), oxir-oqibat omon qolish uchun dializ yoki buyrak transplantatsiyasini talab qiladi.
Oldini olish
Buyrak kasalligi rivojlanish xavfini kamaytirish uchun:
- Retseptsiz dori-darmonlar bo’yicha ko’rsatmalarga rioya qiling. Aspirin, ibuprofen (Advil, Motrin IB va boshqalar) va asetaminofen (Tylenol va boshqalar) kabi retseptsiz og’riq qoldiruvchi vositalardan foydalanganda paketdagi ko’rsatmalarga amal qiling. Uzoq vaqt davomida juda ko’p og’riq qoldiruvchi vositalarni qabul qilish buyrak shikastlanishiga olib kelishi mumkin.
- Sog’lom vaznni saqlang. Agar siz sog’lom vaznga ega bo’lsangiz, uni haftaning ko’p kunlarida jismoniy faollik bilan saqlang. Agar siz vazn kamaytirishingiz kerak bo’lsa, shifokor bilan sog’lom vazn yo’qotish strategiyalari haqida gapiring.
- Chekmang. Sigaret chekish buyraklaringizga zarar etkazishi va mavjud buyraklarning shikastlanishini yomonlashtirishi mumkin. Agar siz chekuvchi bo’lsangiz, shifokor bilan chekishni tashlash strategiyasi haqida gaplashib oling. Yordam guruhlari, maslahatlar va dori-darmonlar sizni to’xtatishga yordam beradi.
- Shifokor yordami bilan tibbiy sharoitlaringizni boshqaring. Agar sizda buyrak kasalligi xavfini oshiradigan kasalliklar yoki sharoitlar mavjud bo’lsa, ularni nazorat qilish uchun shifokor bilan ishlang. Buyrak shikastlanishi belgilarini izlash uchun shifokordan testlar haqida so’rab boring.
Buyrak kasalliklari, Salomatlik sirlari
asoratlari va oldini olish, sabablari, Surunkali buyrak kasalligi – belgilari