Sun’iy radioaktiv izotoplarning olinish usullari va qo‘llanish sohalari

Sun’iy radioaktiv izotoplarning olinish usullari va qo‘llanish sohalari

Sun’iy radioaktiv izotoplarning olinish usullari va qo‘llanish sohalari

Jadvalda sanoat, qishloq xo‘jaligi, tibbiyot, hamda, fan-texnikaning turli sohalarida keng miqiyosda qo‘llaniladigan radioaktiv izotoplarning ishlab chiqarish usullari, olinish reaksiyasi va uning asosiy qo‘llanish sohalari haqida ma’lumot keltirilgan.

Uchinchi ustundagi qavs ichidagi birinchi belgi (harf) — bombardimon qilinadigan zarrachani ifodalaydi: p — proton, d — deytron, n — neytron, α — alfa-zarra.

Element

nomi

Radioaktiv

izotop

belgisi

Izotopning olinish

reaksiyasi

Radioaktiv izotopning

olinish usuli

Yarim yemirilish

davri

Olinish energiyasining maksimal qiymati, MeV

Qo’llash sohasi

 

β

γ

 

Iridiy

192Ir

191Ir (n, γ ) 192Ir

Tabiiy iridiyni reaktorda nurlantirish

74 kun

0.67

0.61

Gamma defektoskopiya

 

Ittriy

90Y

 

 

64 soat

2.26

Qalinlikni o’lchash,

kimyoviy – radiatsion tadqiqotlar

 

Kaliy

42K

41K (n, γ ) 42K

Kaliy karbonatni (K2CO3) neytronlar bilan nurlantirish

12.4 soat

3.52

1.52

Tuproq va o’g’itlarning o’zaro ta’siri, o’simliklarning mineral o’g’itlardan iste’mol elementlarini o’zlashtirish jarayonlari tadqiqotlari

 

Kaltsiy

45Ca

44Ca (n, γ ) 45Ca

Reaktorda kaltsiyning tabiiy birikmalarini (CaO, CaCO3) neytronlar bilan nurlantirish

165 kun

0.25

Organizmda moddalar almashinuvi hamda o’simliklarda o’g’itlarning o’zlashtirilishini tadqiq qilish.

 

Temir

59Fe

58Fe (n, γ ) 59Fe

Metall temir yoki uning oksidlarini reaktorda nurlantirish.

45.6 kun

1.57

1.29

Temir va po’lat korroziyasini tekshirish, organizmlarda qon ketishi tezligini aniqlash, rudalarning erish jarayoni hamda, odam organizmidagi ichki sekretsiya bezlarining faoliyatini tadqiq qilish.

 

Yevropiy

152Eu

154Eu

151Eu (n, γ ) 152Eu

153Eu (n, γ ) 154Eu

Yevropiyning  tabiiy izotoplarini  reaktorda neytronlar  bilan  o’qqa tutish

12.7 yil

16 yil

1.49

1.85

1.41

1.25

Gamma defektoskopiya

 

Yod

131J

131Te Ž131J+

Tellurning tabiiy birikmalaridan izotoplarni ajratib olish va ularni neytronlar bilan nurlantirish

8 kun

0.81

0.72

Qalqonsimon bez hastaliklarini tashxis qilish va davolash.

 

davomi

Element

nomi

Radioaktiv

izotop

belgisi

Izotopning olinish

reaksiyasi

Radioaktiv izotopning

olinish usuli

Yarim yemirilish

davri

Olinish energiyasining maksimal qiymati, MeV

Qo’llash sohasi

β

γ

Kobalt

60Co

59Co (n, γ) 60Co

Reaktorda kobalt nishonlarini nurlantirish

5.26 yil

0.31

1.33

Gamma-defektoskopiya;

Materiallarning qalinligi va zichligini aniqlash; o’sma kasallikllari va yallig’lanish jarayonlarini davolash;

Qirquvchi asbob uskunalarning detallarini nazorat qilish.

Marganets

54Mn

56Fe (d,α) 54Mn

54Fe (n, p) 54Mn

Temirni deytronlar bilan nurlantirish;

Temir nishonlarini reaktorda neytronlar bilan nurlantirish

303 kun

0.83

Metallurgiya, tog’-kon sanoatida rudalarni o’rganishda.

Natriy

22Na

24Mg (d,α) 22Na

254Mg (p,α) 22Na

27Al(p,3p,3n) 22Na

Alyuminiyli yoki magniyli nishonlarni tsiklotronda nurlantirish

2.6 yil

1.82

0.51

Qattiq jism fizikasi sohasidagi tadqiqotlar; qon ketishi tezligini aniqlash; moddalar almashinuvini o’rganish; go’sht mahsulotlarini sifatini nazorat qilish.

Qalay

113Sn

112Sn (n, γ) 113Sn

113In (p, n) 113Sn

113In (d, 2n) 113Sn

Tabiiy qalayni reaktorda nurlantirish;

Indiyni protonlar yoki, deytronlar bilan nurlantirish

115 kun

0.26

Antifriktsion qotishmalarni o’rganish

Plutoniy

238Pu

237Np(n, γ) 238Pu

238NpŽ238Pu+

Neptuniyni neytronlar bilan uzoq vaqt davomida nurlantirish

86 yil

5.5

alfa-nurlanish

Izotopli termoelektrik generatorlar

Plutoniy

239Pu

238U(n, γ) 239U

239239Np+

239NpŽ239Pu+

Yoqilg’i sifatida tabiiy uran ishlatiladigan reaktorlarda ish jarayonida yig’ilib qoladi.

2.44∙104 yil

5.15

alfa-nurlanish

0.38

Yadro yoqilg’isi;

Havoda statik elektr zaryadlarini yo’qotish uchun ionizatsiyalash

davomi

Element

nomi

Radioaktiv

izotop

belgisi

Izotopning olinish

reaksiyasi

Radioaktiv izotopning

olinish usuli

Yarim yemirilish

davri

Olinish energiyasining maksimal qiymati, MeV

Qo’llash sohasi

β

γ

Selen

75Se

74Se (n, γ) 75Se

75As (d, 2n) 75Se

75As (p, n) 75Se

73Ge (α, 2n) 75Se

Tabiiy selenni reaktorda nurlantirish;

Mishyakni deytronlar yoki, protonlar bilan; Germaniyni alfa-zarralar bilan nurlantirish.

120 kun

0.40

Gamma defektoskopiya

Oltingugurt

35S

35Cl (n, p) 35S

Xlor birikmalarili (KCl) nishonni  neytronlar  bilan nurlantirish.

87.9 kun

0.17

Suyuqlik qatlamlari qalinligini aniqlash; oziq ovqat mahsulotlarini quritishda namlikning harakatlanish jarayonini kuzatish; qotishmalardan tayyorlangan podshipniklarning yedirilishini nazorat qilish.

Strontsiy

90Sr

Issiqlik ajratuvchi radioaktiv chiqindi moddalarning aralashmalaridan ajratib olinadi

27.7 yil

0.55

Qog’oz, polietilen, zarqog’oz

(folga) mahsulotlarining qalinligini aniqlash va nazorat qilish;

Havoni mahalliy ionizatsiyalash;

Ko’z kasalliklarini davolash;

Termoelektrik generatorlar.

Surma

124Sb

123Sb (n, γ) 124Sb

Surmaning tabiiy birikmalarini reaktorda nurlantirish.

61 kun

2.31

2.01

Texnologik nazorat asboblarini tayyorlash;

Podshipniklar tayyorlanadigan metallar qotishmalari tradqiqotlari.

Talliy

204Tl

203Te (n, γ) 204Tl

Tabiiy Talliyni reaktroda nurlantirish

3.81 yil

0.76

zarqog’oz

(folga) mahsulotlarining qalinligini aniqlash va nazorat qilish;

Detallarning eskirishini tekshirish

Tritiy

3H (T)

6Li (n, α) 3H

9Be (d, 2α) 3H

Tarkibida Litiy tutgan nishonlarni reaktorda nurlantirish.

12.26 yil

0.019

Payvandlash choklarining kristall tuzilishlarini nazorat qilish;

Havoni ionizatsiyalash.

davomi

Element

nomi

Radioaktiv

izotop

belgisi

Izotopning olinish

reaksiyasi

Radioaktiv izotopning

olinish usuli

Yarim yemirilish

davri

Olinish energiyasining maksimal qiymati, MeV

Qo’llash sohasi

β

γ

Tuliy

170Tm

169Tm (n, γ) 170Tm

Tabiiy Tuliyni reaktroda nurlantirish

130 kun

0.97

0.08

Gamma defektoskopiya;

Texnologik nazorat asboblari.

Uglerod

14C

14N (n, p) 14C

Azotning noorganik birikmalarini, masalan (Ca(NO3)2) , Be3N2 kabi, nishonlarni reaktorda nurlantirish.

5730 yil

0.16

Fotosintez va moddalar almashinuvi jarayonlarini tadqiq qilish;

Texnologik jarayonlarni nazorat asboblari

Fosfor

32P

31P(n, γ)32P

32S(n, p) 32P

Fosfor oksidi (V) ni reaktor nishonida nurlantirish

14 kun

1.71

O’simliklarning mineral o’g’itlardan iste’mol elementlarini o’zlashtirish jarayonlari va moddalar almashinuvining tadqiqotlari;

qon kasalliklarini davolash;

o’simliklarning ildiz tizimini kuzatish va tadqiq qilish.

Seziy

134Cs

 

133Cs (n, γ) 134Cs

 

Seziyning tabiiy birikmalarini reaktorda nurlantirish;

2 yil

0.66

1.36

Gamma defektoskopiya;

 

137Cs

Issiqlik ajratuvchi radioaktiv chiqindi moddalar aralashmalaridan ajratib olinadi

30 yil

1.18

0.66

Gamma defektoskopiya;

Termoelektrik generatorlar;

Gamm-nurlantirish uskunalarini o’rnatish.

Rux

65Zn

64Zn(n, γ) 65Zn

65Cu (d, 2n) 65Zn

Izotopni reaktorda tabiiy ruxni nurlantirish yoki, tsiklotronda misni deytronlar bilan bombardimon qilish orqali olinadi

245 kun

0.33

1.12

Mashina detallari – tirsakli vallar, ichki yonuv dvigatellarining porshenlari va ho kazolarning eskirishi (yedirilishi) ni tadqiq qilish.


Bizni ijtimoiy tarmoqlarda ham kuzatib boring:

Kimyo
Sun’iy radioaktiv izotoplarning olinish usullari va qo‘llanish sohalari

Manba:orbita.uz