Singa: Unutilgan kasallikning sabablari, belgilari va davosi

Insoniyat tarixida ko‘plab kasalliklar bo‘lgan, ularning ayrimlari butun jamiyatni larzaga solgan, ba’zilari esa ilm-fan taraqqiyoti bilan deyarli unutilgan. Shunday kasalliklardan biri bu singa kasalligidir. Singa, ilmiy nomi bilan «skorbut», uzoq yillar davomida dengizchilar, yurtdan uzoq safarga chiqqanlar va oziqlanish muvozanatini buzilgan odamlarda uchraydigan xavfli va og‘ir kasallik sifatida tanilgan. Garchi bugungi kunda bu kasallik kam uchraydigan bo‘lsa-da, uni o‘rganish va oldini olish muhim ahamiyatga ega.

Kasallikning kelib chiqishi

Singa kasalligi asosan organizmda C vitamini (askorbin kislotasi) yetishmovchiligi tufayli yuzaga keladi. Askorbin kislotasi inson organizmi tomonidan ishlab chiqilmaydi, shuning uchun uni oziq-ovqat mahsulotlari orqali qabul qilish zarur. C vitamini tanadagi ko‘plab muhim biologik jarayonlarda ishtirok etadi, xususan kollagen ishlab chiqarish, yaralarni bitirish, immun tizimini qo‘llab-quvvatlash va temir moddasi so‘rilishini yaxshilashda asosiy rol o‘ynaydi. Bu modda yetishmasa, organizm asta-sekin kuchsizlanadi, immunitet pasayadi va tanada qaytarilmas o‘zgarishlar yuzaga keladi.

Tarixda singa dengizchilarning kasalligi deb tanilgan. Chunki ular oylar davomida dengizda bo‘lishar, yangi sabzavot va mevalarni iste’mol qila olmas edilar. Aynan shu holat ularni C vitamini tanqisligiga olib kelar edi. Masalan, 15–18-asrlarda minglab dengizchilar aynan singa tufayli hayotdan ko‘z yumgan. Bu holat ilm-fan rivojlanguncha davom etgan va 18-asr oxiriga kelib, C vitamini yetishmovchiligi kasallik sababi ekanligi aniqlandi.

Belgilari va rivojlanish bosqichlari

Singa asta-sekin rivojlanadigan kasallik bo‘lib, uning dastlabki bosqichlarida alomatlar kam seziladi. Biroq vaqt o‘tishi bilan kasallik kuchayadi va jiddiy asoratlarga olib keladi. Singaning ilk belgilariga charchoq, holsizlik, ishtahaning pasayishi, uyqusizlik, tez-tez shamollash va immunitetning zaiflashuvi kiradi. Keyingi bosqichlarda esa tana mushaklarida og‘riq, oyoq-qo‘llarda shishlar, tish go‘shtining qonashi va yallig‘lanishi, tishlarning to‘kilib ketishi, terining ko‘kargan dog‘lar bilan qoplanishi kuzatiladi. Yaralar qiyin bitadi, odamda depressiya, ruhiy tushkunlik alomatlari paydo bo‘ladi. Qon tomirlar devori zaiflashadi, shuning uchun tananing turli qismlarida ko‘karishlar yuzaga keladi. Agar singa o‘z vaqtida davolanmasa, u o‘limga olib kelishi mumkin.

Diagnostika va davolash

Singa tashxisini qo‘yish, asosan, klinik belgilarga asoslanadi. Shifokor bemorning oziqlanish tarzini, tanadagi vizual o‘zgarishlarni, og‘zidagi holatni kuzatadi va kerakli laborator tahlillarni belgilaydi. Qon tahlilida askorbin kislotasi miqdori aniqlanadi. Ba’zan singa boshqa kasalliklar bilan adashtirilishi mumkin, shu bois aniqlik kiritish uchun maxsus testlar talab etiladi.

Singa davosi nisbatan oddiy bo‘lib, asosan C vitamini qabul qilishga asoslanadi. Kasallik erta bosqichida aniqlansa, bemor bir necha kun yoki hafta davomida askorbin kislotasi bilan to‘yintirilganda ijobiy natijalar seziladi. Bu vitaminni tabletka ko‘rinishida yoki tabiiy mahsulotlar – limon, apelsin, kivi, maydanoz, ismaloq, bulg‘or qalampiri, qulupnay kabi meva-sabzavotlar orqali olish mumkin. Qattiq holatlarda esa vena orqali C vitamini yuboriladi. Tish go‘shtini yallig‘lanishi va og‘riq holatlarida yallig‘lanishga qarshi preparatlar, vitamin-mineral komplekslari va og‘riq qoldiruvchilar ham tavsiya qilinadi.

Oldini olish choralari

Bugungi kunda singa kasalligi kamdan-kam uchraydi, chunki zamonaviy oziqlanish ratsioni odatda C vitamini bilan to‘yintirilgan bo‘ladi. Biroq ayrim hollarda, xususan, uzoq muddat parhez qiladiganlar, bir tomonlama ovqatlanadiganlar, giyohvand moddalarni iste’mol qiluvchilar, alkogolga ruju qo‘yganlar yoki og‘ir ijtimoiy ahvoldagi insonlarda bu kasallik qayd etilishi mumkin. Bundan tashqari, go‘daklar va qariyalar ham xavf ostida bo‘lishi mumkin.

Singa kasalligini oldini olish uchun kundalik ovqatlanishda C vitamini manbalariga e’tibor qaratish lozim. Yangi sabzavot va mevalarni muntazam iste’mol qilish, ayniqsa bahor va qishda tanani yetarli miqdorda foydali modda bilan ta’minlash muhim. Shuningdek, sog‘lom turmush tarziga rioya qilish, stressdan qochish, to‘g‘ri dam olish va jismoniy faollikni ta’minlash ham umumiy immunitetni mustahkamlab, kasallikka qarshi turishga yordam beradi.

Zamonamizda singaning ahamiyati

Garchi bu kasallik o‘tmish xotirasi kabi ko‘rinsa-da, zamonaviy dunyoda ham singaga e’tibor berish zarur. Dunyoning ayrim rivojlanmagan hududlarida, urush yoki ocharchilik girdobidagi mamlakatlarda hali-hanuz bu kasallik uchrab turadi. Shuningdek, C vitamini yetishmasligiga duchor bo‘lgan aholining zaif qatlamlari – bolalar, yolg‘iz keksalar, surunkali kasalliklarga chalingan bemorlar alohida nazoratga olinishi kerak.

Tibbiyot xodimlari, dietologlar va jamoat salomatligi bilan shug‘ullanuvchi mutaxassislar bu kasallik haqida xabardor bo‘lishi, uni erta bosqichda aniqlab, to‘g‘ri chora ko‘rishi lozim. Shu bilan birga, aholiga sog‘lom ovqatlanish madaniyatini o‘rgatish, vitaminlar haqida tushuncha berish va oddiy, ammo foydali odatlarni shakllantirish orqali singa singari kasalliklarning oldini olish mumkin.

Xulosa

Singa — bugungi kunda unutilayotgan, ammo tarixda muhim iz qoldirgan kasallikdir. Uning sababi oddiy, davosi ham murakkab emas. Biroq unga befarq qarash, uni jiddiy olmay, vaqtida oldini olmaslik inson salomatligi uchun katta xavf tug‘diradi. Yangi avlod sog‘lom va faol bo‘lishi uchun vitaminlarga boy, muvozanatli va tabiiy oziqlanishga rioya qilish lozim. C vitamini — oddiy, ammo hayot uchun muhim modda. Singa esa bizga shuni eslatib turadigan tarixiy saboqdir.