Serotonin nima? Serotonin nima qiladi

5-gidroksitriptamin (5-HT), shuningdek, serotonin gormoni sifatida ham tanilgan, inson tanasida ko’p funktsiyalarga ega bo’lgan kimyoviy sekretsiya garmon. U odamlar orasida baxt gormoni sifatida ham tanilgan, chunki u baxtni ta’minlashda muhim rol o’ynaydi. Ovqat hazm qilish tizimi, qon trombotsitlari va markaziy asab tizimida bo’lgan serotonin baxtni ta’minlash bilan birga boshqa funktsiyalarga ham ega. Ushbu maqolaning davomida siz serotonin haqida «serotonin nima», «baxt gormoni nima», «serotonin nima qiladi» kabi barcha savollaringizga javob topishingiz mumkin.

Serotonin nima

Inson tanasidagi ko’plab vazifalarda muhim rol o’ynaydigan serotonin aslida neyrotransmitterdir, lekin u gormon sifatida ham tanilgan, chunki u gormon sifatida ham ishlaydi. Serotonin miyadagi nerv hujayralari (markaziy asab tizimi) va tanadagi nerv hujayralari (periferik asab tizimi) o’rtasida transport vazifasini taminlaydi. 

Serotonin miya va ichaklarda ishlab chiqariladi. Ichaklarda ishlab chiqarilgan serotonin butun tanada ishlab chiqarilgan serotoninning 90% ni tashkil qiladi. Serotonin oshqozon-ichak traktini qoplaydigan hujayralarda (ovqat hazm qilish tizimi) mavjud. Bu yerdan serotonin qon aylanish tizimiga o’tadi va trombotsitlar tomonidan so’riladi.

Baxt gormonining foydalari

Tanadagi serotoninning 10% miyada ishlab chiqariladi. Serotonin qon-miya to’sig’ini kesib o’ta olmaydi, ya’ni ichakda ishlab chiqarilgan serotonin miyaga etib bormaydi. Shuning uchun miya o’ziga kerak bo’lgan serotoninni ishlab chiqarishi kerak. Miyadagi serotonin etishmovchiligi bilan bog’liq psixologik kasalliklarni davolashda ishlatiladigan dorilar tanaga serotoninni bevosita bermaydi, ular odatda serotonin darajasini oshirishi mumkin. 

Serotonin  muhim aminokislotalar  bo’lgan triptofandan hosil bo’ladi . Muhim aminokislotalar tanada ishlab chiqarilmaydi va ularni ovqatdan olish kerak. Shu sababli, organizmda serotonin ishlab chiqarish uchun triptofan o’z ichiga olgan ovqatlardan olinishi kerak. Triptofan odatda go’sht, sut mahsulotlari, tuxum va yong’oq kabi oziq-ovqatlarda mavjud.

Serotonin nima qiladi?

Serotonin organizmdagi ko’plab psixologik va fiziologik funktsiyalarni bajarishda muhim rol o’ynaydi. U uyqu, tiklanish va ovqat hazm qilish kabi fiziologik funktsiyalarga yordam beradi. Bu kayfiyatni tartibga solishda ham muhimdir. Serotonin muhim rol o’ynaydigan ba’zi psixologik va fiziologik funktsiyalar quyidagilardir:

• Kayfiyat :  Serotonin kayfiyatni barqarorlashtiruvchi vosita hisoblanadi. Baxt va tashvish kabi his-tuyg’ularni tartibga solishda muhim rol o’ynaydi. Shu sababli, baxt gormoni sifatida ma’lum bo’lgan serotonin normal darajada bo’lsa, odam o’zini ko’proq diqqat markazida, hissiy jihatdan muvozanatli, baxtli va xotirjam his qiladi. Serotonin etishmovchiligi depressiya, tashvish va boshqa ruhiy kasalliklar bilan bog’liq bo’lishi mumkin. Bunday ruhiy muammolarni davolashda ishlatiladigan ko’plab dorilar odatda miyadagi serotonin darajasini oshirishga qaratilgan. 
• Ovqat hazm qilish va ichak harakatlari:  Serotonin, shuningdek, ichaklarning harakatlarini va funktsiyalarini, tananing eng ko’p ishlab chiqariladigan qismini boshqarishga yordam beradi. U ichakni himoya qilish, shuningdek, ichak faoliyatini nazorat qilishda rol o’ynashi mumkin. Serotonin ishtahani kamaytirishi mumkin.
• Suyak metabolizmi va salomatligi:  Serotonin darajasi suyak sog’lig’ida rol o’ynashi mumkin. Agar ichaklarda ishlab chiqarilgan serotonin juda yuqori bo’lsa, suyaklar zaiflashishi mumkin. Suyaklarning zaiflashishi bilan suyak sinishi va  osteoporoz  paydo bo’lishi mumkin.
• Uyqu sifati:  uyqu bir guruh neyrotransmitterlar, jumladan serotonin tomonidan boshqariladi. Serotonin boshqa neyrotransmitter dopamin bilan birgalikda uyqu sifatida muhim rol o’ynaydi. Boshqacha qilib aytganda, sizning uyqu davomiyligi va uyqudan olingan samaradorlik ushbu ikkita neyrotransmitter moddalar tomonidan tartibga solinishi mumkin.  Miya , shuningdek, uyqu gormoni sifatida ham tanilgan  melatonin ishlab chiqarishda serotoninga muhtoj.
• Ko’ngil aynishi:  ko’ngil aynishi ichaklarda hazm bo’ladiganidan ko’proq serotonin ishlab chiqarilganda paydo bo’lishi mumkin.
• Qon ivishi va yarani davolash:  Serotonin qondagi trombotsitlarda saqlanadi. Bu serotonin tanadagi har qanday jarohatlar sodir bo’lganda trombotsitlar tomonidan chiqariladi. Trombotsitlardan ajralib chiqadigan serotonin qon tomirlarini toraytirib, qon oqimini sekinlashtiradi. Shu nuqtai nazardan, serotonin qon koagulyatsiyasi va yaralarni davolashda rol o’ynashi mumkin.

Serotoninning past darajasi

Tadqiqotlar serotoninning past darajasi ko’plab kasalliklar bilan bog’liqligini ko’rsatgan bo’lsada, serotoninning roli hali ham to’liq tushunilmagan. Qondagi serotonin darajasini o’lchash mumkin, ammo qonda aylanib yuradigan serotonin miyadan emas, balki ovqat hazm qilish tizimidan olinganligi sababli, uning past darajasi diagnostika maqsadida ishlatilmaydi. 

Shu sababli, shifokorlar serotonin etishmovchiligini aniqlash uchun laboratoriya ma’lumotlaridan emas, balki bemorda mavjud bo’lgan alomatlardan foydalanishlari mumkin. Serotonin etishmovchiligini tashxislashda yordam berishi mumkin bo’lgan, serotonin etishmovchiligining ba’zi belgilari:

• Kayfiyat o’zgarishi, tashvish, depressiya, bezovtalik buzilishi
• Vahima hujumi
• Uyqu muammolari
• Xotira muammolari
• O’z joniga qasd qilish harakati
• Surunkali og’riq
• Ovqat hazm qilish va metabolizm bilan bog’liq muammolar
• Harakat muammolari
• Qon ivishi va jarohatni davolash bilan bog’liq muammolar.

Serotoninning pastligi sabablari

Mutaxassislar past serotonin darajasining aniq sababini bilishmaydi. Biroq, uning fikricha, ba’zi omillar serotonin darajasining pastligiga olib kelishi mumkin. Past serotonin darajasi bilan bog’liq bo’lishi mumkin bo’lgan ba’zi omillar quyidagilardir:

• Surunkali stress
• Oziqlanish bilan bog’liq muammolar
• Ovqat hazm qilish muammolari
• Tabiiy yorug’lik va quyosh nuriga kamroq ta’sir qilish
• Genetik omillar
• Gormonlar o’zgarishi
• Ba’zi dorilar istemol qilish
• Yoshga bog’liq salomatlik va miya o’zgarishlari
• Jismoniy faoliyatning etishmasligi
• Serotonin retseptorlari past yoki kamaygan
• Serotoninning hazm qilish yoki so’rilishi bilan bog’liq muammolar

Yuqori serotonin darajasi va serotonin sindromi

Serotonin sindromi jiddiy reaktsiya bo’lib, u organizmda juda ko’p serotonin to’planganda, odatda dori-darmonlar yoki qo’shimchalar bilan yuzaga keladi. Serotonin sindromi yoki serotonin toksikligi sifatida ham tanilgan.

Tanada to’plangan ortiqcha serotonin turli xil engil yoki og’ir alomatlarga olib kelishi mumkin. Ushbu alomatlar miya, mushaklar va tananing boshqa qismlariga ta’sir qilishi mumkin. Ba’zi hollarda serotoninning ko’pligi hatto o’limga olib kelishi mumkin. Shu sababli, agar sizda serotoninning ko’pligi belgilari paydo bo’lsa, darhol tibbiy yordam ko’rsatuvchi provayderga murojaat qilishingiz kerak.