Raxit sababi, tasnifi va davolash haqida malumot

Raxit — bu asosan go’daklar va yosh bolalar kasalligi bo’lib, kasallik davomida suyak to’qimasi va tishlar hosil bo’lishi jarayoni buziladi, shuningdek suyak mineralizatsiyasi yetishmovchiligi rivojlanadi. Ko’p odamlar raxitni shunchaki D vitamini yetishmasligi (kaltsiferollar) deb o’ylashadi, ammo aslida raxitning sabablari faqat shu bilan tugamaydi. Raxit paydo bo’lishining asosiy sabablaridan biri faol rivojlanish jarayonida fosfor va kalsiy moddalarining ham yetishmasligidir. Dastlabki xarakterli o’zgarishlar uzun suyaklarning so’nggi qismlarini rentgenografiyasida aniqlanadi.

[block_link]

Raxit tasnifi

Bolalardagi D vitamini tanqisligi bo’lgan klassik raxit bir necha tasnif prinsiplariga ko’ra bo’linadi, ularning asosiylari quyidagilar:

Kasallik davri:

• boshlang’ich;
• kasallikning dolzarbligi;
• sog’ayish;
• qoldiq effektlar.

Patologik jarayonning og’irligi:

• birinchi bosqich — oson;
• ikkinchi bosqich — o’rtacha;
• uchinchi bosqich — og’ir.

Kasallikning tabiati:

• o’tkir;
• subo’tkir;
• takrorlanadigan.

Qon zardobida kaltsiy va fosfor konsentratsiyasining klinik variantlari:

• kalsiypenik;
• fosfopenik;
• qondagi elementlar darajasidagi aniq o’zgarishlarsiz.

Shuningdek, raxit tasnifida ikkilamchi raxit (malabsorbsiya sindromi, buyrak va o’t yo’llarining surunkali kasalliklari, metabolik kasalliklar, antikonvulsantlarni uzoq vaqt davomida qo’llash bilan rivojlanib borishi mumkin), D vitaminiga bog’liq raxit kabi turlari mavjud (D vitaminiga bog’liq raxit 2 turga bo’linadi).

Raxit etiologiyasi

Shifokorlar va olimlar bolalarda raxit rivojlanishining bir necha sabablarini aniqlaganlar, ularning asosiylari:

• tanadagi vitamin sintezi uchun zarur bo’lgan ultrabinafsha nurlarining kamligi, quyoshning kam ta’siri tufayli;
•  chaqaloqning tanasida oziq-ovqat bilan ta’minlanadigan D vitamini yetishmasligi (noto’g’ri ovqatlanish);
• erta tug’ilish;
• ushbu kasallikka genetik moyillik;
• D vitamini yutilishi va qayta ishlash bilan bog’liq muammolar (endogen sabablar).

Raxit hamma joyda uchraydi, ammo uning rivojlanishi uchun iqlimi eng qulay bo’lgan mintaqalar mavjud: atrof muhitning yuqori darajada ifloslanishi, changli havo va namlik raxit kabi tibbiy muammoni rivojlanishiga yordam beruvchi omillardir. Bundan tashqari, qish va kech kuz kasallik uchun eng xavfli fasllardir, chunki quyoshning faolligi minimal darajaga yetadi va bolalar, ko’pincha ob-havo tufayli uydan chiqmaslikka harakat qilishadi.

Shuningdek, yosh onalar buni yodda tutishlari kerak:  aralash va sun’iy oziqlangan bolalarga qaraganda emizikli bolalarda raxit bilan kasallanish ehtimoli kam (onaning tanasida sog’lom metabolik jarayonlar mavjud). Aralash va sun’iy oziqlangan bolalarda raxit rivojlanishi xavfi ancha yuqori. Ularda huningdek kasallikning kechishi ancha og’ir bo’ladi.

Raxit patogenezi

Raxitning patogenezi juda murakkab. Asosiy o’rin D vitamini gipovitaminoziga tegishli bo’lib, uning vazifasi kalsiy, fosforning ichakka singishi va suyak to’qimalarida cho’kishi, shuningdek buyrak tubulalarida kalsiy va fosfatning qayta so’rilishi jarayonlarini tartibga solishdan iborat.

Ushbu murakkab mexanizmda D vitamini o’zini terida ultrabinafsha nurlanish ta’sirida hosil bo’lgan yoki bola tanasiga oziq-ovqat bilan kiradigan birikma shaklida emas, balki konvertatsiya sodir bo’ladigan gidroksilaza kabi fermentlar ishtirokida jigar va buyraklarda faol metabolitlar shaklida namoyon bo’ladi. Tanadagi D vitamini ishlab chiqarilishining istalgan bosqichidagi buzilish mineral metabolizmning buzilishiga olib kelishi mumkin.

Shuni ham yodda tutish kerakki, raxitning patogenezi nafaqat minerallar almashinuvining buzilishi, balki metabolizmning boshqa turlarining patologik muammolari bilan xarakterlanadi, bu ko’plab organlar va tizimlarning funksional holatiga ko’p qirrali ta’sir ko’rsatadi. Bolalarda suyak tizimi shakllanishining tabiiy jarayonini buziladi.

Raxit belgilari

Raxitning alomatlariga quyidagilar kiradi:

• mushaklarning zaiflashishi;
• umurtqa pog’onasi egriligining o’zgarishi;
• bosh suyagining deformatsiyasi;
• qorin deformatsiyasi;
• suyaklardagi shishlar;
• suyaklar sinishi;
• liqildoq kerak bo’lganidan ancha sekin o’sadi;
• o’sishning kechikishi.

Har qanday alomatni kuzatish kerak. Agar skeletning deformatsiyasi sezilsa, bola mushaklarning kuchsizligi yoki suyak og’rig’idan shikoyat qiladi, bu holda mutaxassis bilan bog’lanib, tekshiruvdan o’tish kerak. Ammo, bitta yoki ikkita alomat yordamida raxitni aniqlash mumkin emasligini unutmang.

Shuningdek, raxitning o’ziga xos bo’lmagan alomatlari mavjud bo’lib, ular o’ziga xos kasallik sifatida faqat mutaxassis tomonidan talqin qilinishi mumkin, ular — nevrologik va vegetativ o’zgarishlar. Agar chaqalog’ingiz bezovtalanadigan, kayfiyatsiz, asabiylashadigan bo’lsa, yomon uxlasa va tez-tez uyg’onsa, baland tovushlar va yorqin chiroqlar uni qo’rqitsa, ovqatlanish muammolari paydo bo’lsa (ishtaha pasayadi, emizikli bola sust emadi yoki umuman emishni rad etadi va ich qotishi kuzatiladi), chaqaloq juda tez terlashni boshlaydi (ter o’tkir va nordon hidga ega bo’ladi) va boshqalar. Ushbu belgilar bilan shifokorga murojaat qilish zarur. Raxitning dastlabki davrida suyak o’zgarishi xarakterli emas. Har qanday kasallikka qarshi kurashish rivojlanishining dastlabki bosqichida yaxshiroqdir.

Agar siz o’z vaqtida va to’g’ri davolanishni olib boradigan bo’lsangiz, rekonvalesansiya (tiklanish) davrida raxitning barcha klinik va laborator belgilari yo’qoladi. Kasallikning rivojlangan bosqichida, skelet deformatsiyalari katta yoshgacha saqlanib qoladi.

Raxit asoratlari

Agar raxitni o’z vaqtida davolanishni boshlamasangiz, kasallik bir qator oqibatlarga olib kelishi mumkin:

• O’sish buzilishi;
• Skelet deformatsiyasi
• Tish nuqsonlari
• Konvulsiyalar
• Umurtqaning g’ayritabiiy egriligi

Raxitning asoratlari, masalan takroriy infeksiyalar paydo bo’lishi mumkin.

Shuningdek, bolalik davrida raxit kasalligiga chalingan ayollar tos suyagining torayishi kabi tibbiy muammoga duch kelishlari mumkin. Natijada, tug’ruq qiyin kechadi va kesarcha kesish talab qilinishi mumkin.

Raxit diagnostikasi

Raxit tashxisi, ma’lum bir yoshgacha, pediatrning tekshiruvlari paytida har bir bola uchun majburiydir. Mutaxassisga tashrif buyurganingizda, raxitning dastlabki belgilarini o’tkazib yubormaslik uchun fizik tekshiruv o’tkaziladi. Pediatr suyaklarga ozgina bosib, ularning yumshoqligini sinchkovlik bilan tekshiradi. Raxit tashxisi paytida pediatrlar quyidagi tana qismlariga alohida e’tibor bilan murojaat qilishadi:

Kasal bolalarda bosh suyagi bosilganda eziladi va liqildoq sog’lom bolalarga qaraganda ancha sekin yopiladi.

Sog’lom chaqaloqlarda oyoqlarning yengil egriligi bo’lishi mumkin, ammo raxit tashxisi qo’yilgan bolalarda sezilarli egriliklar mavjud yoki hatto og’ir deformatsiyalar paydo bo’ladi.

Ushbu tashxis qo’yilgan bolalarda ko’krak qafasi g’ayritabiiy shakllanadi (cho’kish yoki bo’rtish mavjud bo’ladi).

Shuningdek, shifokor kasallik paytida qalinlashishi mumkin bo’lgan bilak va to’piqlarni tekshirishi kerak. Raxitning birlamchi belgilari bo’lgan taqdirda, bola laboratoriyaga rentgen va umumiy tekshiruvlarga yuboriladi.

Raxitni davolash

Ko’pincha, raxit uchun maxsus davolash D vitamini yoki kalsiy qo’shimchalari bo’lgan dorilar bilan amalga oshiriladi. Ammo, esda tutish kerak: bu vitamin ko’p miqdorda zararli, shuning uchun shifokor ko’rsatmalariga diqqat bilan amal qiling. Dozani oshirib yuborish bolaning ahvolini yomonlashtirishi mumkin.

Raxitni davolash dorilarini tushlikkacha qabul qilish yaxshidir. Bola vitaminli terapiya va suyakning faol mineralizatsiyasidan so’ng asabiylashishi mumkin va uzoq vaqt uxlay olmasligi mumkin.

Shuningdek, davolanishda to’g’ri ovqatlanish, toza havoda yetarli darajada yurish, fizioterapiya, terapevtik massaj, fizioterapiya mashqlari, quyosh va tibbiy vannalar va boshqa tiklash usullari muhim ahamiyatga ega. Qiyin holatlarda jarroh yoki ortopedning yordami kerak bo’lishi mumkin. Raxitning oqibatlarini har doim ham D vitaminining zarbali dozasi bilan tuzatish mumkin emas. Ba’zida shifokorlar umurtqa pog’onasi va suyaklarning egriligini maxsus korsetlar, tibbiy poyabzal va jarrohlik yordamida tuzatadilar.

Kasallik prognozi

Odatda, klassik raxit bilan og’rigan bolalar uchun prognoz qulaydir. Ammo davolanish bo’lmasa, qaytarib bo’lmaydigan o’zgarishlar bo’lishi mumkin. Ular orasida suyak tuzilmalarining deformatsiyasi, safro yo’llarining diskineziyasi, buyraklar funksiyasining buzilishi, shuningdek, turli xil teri kasalliklari (xususan, psoriaz kasalligi) va yuqorida aytib o’tilgan boshqa asoratlar mavjud.

Raxit profilaktikasi

Raxitning oldini olish quyidagi muolajalarni o’z ichiga oladi:

• bo’lajak ona homiladorlik davrda o’z farzandining raxit kasalligini oldini olishni o’ziga xos bo’lmagan usullar bilan boshlashi kerak (shu jumladan, ovqatlanish muvozanatiga e’tibor bering — dieta sabzavot, tvorog, mevalar, go’shtni o’z ichiga olishi kerak);
• homiladorlik paytida anemiya va toksikozni o’z vaqtida davolash;
• homiladorlikda ko’proq vaqtni ochiq havoda o’tkazish;
• sizning asosiy vazifangiz — bola rejimini uning toza havoda yetarlicha yurishi, chiniqtirish, ratsional ovqatlanish, jismoniy faollikni rag’batlantirish, massaj va gimnastikani tashkil etish;
• D va B vitaminlari bilan profilaktik davolash (shifokor tavsiyasi va nazorati ostida);
• agar sizning farzandingiz uyqusirab, dori-darmonlarni qabul qilgandan keyin asabiy bo’lsa (agar tashxis qo’yilgan va tuzatilgan bo’lsa), tibbiyot mutaxassisi bilan suhbatlashing.

Raxitni qaysi shifokor davolaydi?

Agar bolada raxit kasalligiga shubha bo’lsa, davolanish bo’yicha maslahat olish uchun pediatr bilan bog’lanishingiz kerak. Shifokorga o’z vaqtida tashrif buyurish kasallikning dastlabki bosqichlarida, skelet tuzilishiga va bolaning rivojlanayotgan tanasining ishiga hali ta’sir qilmagan paytda aniqlanadi.

Tekshiruv davomida ota-onalarga bolaning umumiy salomatligi, ovqatlanish tartibi, irsiy kasalliklar va tanadagi o’zgarishlar to’g’risida savollar beriladi. Shundan so’ng, pediatr sizga tor mutaxassislarga — endokrinolog va ortopedga tashrif buyurishingizni maslahat berishi mumkin. Agar kattalar kasallansa (raxitning klassik bo’lmagan shakllari), ular terapevtga murojaat qilishlari kerak.

manba: medikom.ua