Qorin tifi — ich terlama kasalligi belgilari, tashxislash va davolash haqida malumot

Qorin tifi — gram-manfiy Salmonella enterica serotype Typhi (S. Typhi) bakteriyasi keltirib chiqaradigan tizimli kasallik. Qorin tifida yuqori isitma, umumiy og’ir zaiflik, qorin og’rig’i va pushti toshma paydo bo’ladi. Tashxis xarakterli klinik ko’rinishga asoslanadi va posev orqali tasdiqlanadi. Davolash seftriakson, siprofloksatsin yoki azitromitsin bilan amalga oshiriladi.

Array
(
    [title] => 
    [pic] => 
    [list_link] => 
)

Qorin tifini qanday yuqtirish mumkin?

Odamlar va suv omborlari ich terlama kasalligi mezbonidir.

Infeksiya najas bilan ifloslangan oziq-ovqat yoki suvni ite’mol qilish yo’li bilan yuqadi. Tif tayoqchasi alomatsiz tashuvchilar yoki bemorlarning najasida va siydigida aniqlanadi.

Sanitariya holati umuman talabga javob bermaydigan endemik hududlarda S. Typhi oziq-ovqatdan ko’ra ko’proq suv orqali yuqadi. Rivojlangan mamlakatlarda esa infeksiya asosan oziq-ovqat orqali sodir bo’ladi. Chivinlar mikroorganizmni najasdan oziq-ovqatga yetkazishi mumkin.

To’g’ridan-to’g’ri tasodifiy yuqish bolalarda o’yin paytida va kattalarda jinsiy aloqa jarayonida sodir bo’lishi mumkin. Kamdan kam hollarda, agar gigiena qoidalariga rioya qilinmasa, masalan, choyshabni almashtirishda ham yuqtirishi mumkin.

Mikroorganizm organizmga oshqozon-ichak trakti orqali kiradi va limfa yo’li orqali qon oqimiga kiradi. Og’ir holatlarda ichakdan qon ketishi, oshqozon yarasi va teshik paydo bo’lishi mumkin.

Salmonella infeksiyasini tashish

Davolanmagan bemorlarning taxminan 3% qorin tifi surunkali tashuvchisi hisoblanadi. Tashuvchilarning o’t pufagida patogenlar to’planadi va ular najasda kamida 1 yil davomida kuzatiladi. Ba’zi tashuvchilar kasallik tarixida kasallikning klinik tashxisiga ega emaslar.

Qorin tifi alomatlari

Tif isitmasi uchun inkubatsiya davri (odatda 8-14 kun) tanadagi mikroorganizmlar soniga teskari proportsionaldir.

Kasallik odatda isitma, bosh og’rig’i, artralgiya, faringit, ich qotish, anoreksiya va qorin og’rig’i bilan boshlanadi. Kamroq uchraydigan alomatlarga dizuriya, yo’tal va burundan qon ketish kiradi.

Qorin tifi qanday kechadi?

Davolashsiz harorat 2-3 kun ichida asta-sekin ko’tarilib, yana 10-14 kun davomida ko’tariladi (odatda 39.4-40). 3-haftaning oxirida asta-sekin pasayishni boshlaydi va 4-1hafta orasida normal darajaga yetadi. Uzoq muddatli isitma ko’pincha nisbiy bradikardiya va kuchli zaiflik bilan kechadi. Alahlash, garanglik va koma kabi alomatlar markaziy asab tizimining shikastlanishida kuzatiladi. Bemorlarning taxminan 10-20 foizida ko’krak va qorin qismida pushti rangpar dog’lar paydo bo’ladi. Toshma 2-hafta ichida paydo bo’lib, paydo bo’lganidan keyin 2-5 kun o’tgach yo’qoladi.

Splenomegaliya, leykopeniya, anemiya, g’ayritabiiy jigar funksiyasi, proteinuriya va yengil iste’mol koagulopatiyasi ham uchrashi mumkin. O’tkir xoletsistit va gepatit belgilari kuzatilishi mumkin.

Kasallikning so’nggi bosqichida, ichak shikastlanishi aniq bo’lganida, najasda qon aralashmasi bo’lishi mumkin (bemorlarning 20 foizida yashirin shakl, 10 foizida ochiq). Bemorlarning taxminan 2% 3 — haftada og’ir qon ketishini kuzatadi, o’lim darajasi esa taxminan 25% ni tashkil qiladi. 3 — xaftada o’tkir qorin og’rig’i va leykositoz ichak teshilishini ko’rsatishi mumkin, odatda distal yonbosh ichak ta’sirlanadi va bemorlarning 1-2 foizida uchraydi.

Pnevmoniya 2 — yoki 3 — xaftalarda rivojlanishi mumkin va ikkilamchi pnevmokokk infektsiyasi bilan bog’liq bo’lishi mumkin, ammo S. Typhi o’zi ham pnevmoniyani keltirib chiqarishi mumkin. Bakteremiya ba’zida osteomiyelit, endokardit, meningit, yumshoq to’qimalarning xo’ppozi, glomerulonefrit yoki siydik yo’llarining shikastlanishi kabi fokal infeksiyalarga olib keladi.

Qorin tifining atipik ko’rinishlari, masalan pnevmoniya, faqat isitma yoki juda kamdan-kam hollarda faqat siydik yo’li infeksiyasi belgilari tashxisni qiyinlashtirishi mumkin.

Qayta tiklanish bir necha oy davom etadi.

Qorin tifi bilan davolanmagan bemorlarning 8-10 foizida dastlabki klinik sindromga o’xshash alomatlar isitma pasaygandan keyin taxminan 2 hafta o’tgach takrorlanadi. Noma’lum sabablarga ko’ra dastlabki kasallik paytida antibiotiklarni davolash isitmaning qaytalanish tezligini 15-20% gacha oshiradi. Agar retsidiv paytida yana antibiotiklar berilsa, isitma tezda tugaydi, asosiy kasallik paytida paydo bo’ladigan isitma esa sekin pasayadi.

Qorin tifini tashxislash

Qorin tif kabi ko’rinishni keltirib chiqaradigan boshqa infeksiyalarga: boshqa salmonella infeksiyalari, rikketsioz, leptospiroz, tarqalgan sil, bezgak, brusellyoz, tularemiya, yuqumli gepatit, psittakoz, Yersinia enterokolitica infektsiyasi va limfoma kiradi.

Ich terlamani boshq kasalliklardan ajratish uchun Qon, najas va siydik posevlarini olish kerak. Dori-darmonlarga chidamliligi keng tarqalganligi sababli, sezgirlikni ham sinovdan o’tkazish zarur. Nalidiksik kislota orqali sezgirlikni tekshirish endi tavsiya etilmaydi, chunki u hozirda siprofloksatsinning sezuvchanligini to’g’ri aniqlay olmaydi. Qon madaniyati odatda kasallikning dastlabki 2 xaftaligida, najas madaniyati esa odatda 3-5 xafta davomida ijobiy bo’ladi. Agar bu madaniyatlar salbiy bo’lsa, lekin qorin tifi ehtimoli mavjud bo’lsa, unda suyak iligi madaniyati patogenni aniqlab berishi mumkin.

Qorin tifi prognozi

Bemorlarning taxminan 12% antibiotiksiz vafot etadi. O’z vaqtida davolanishda o’lim darajasi 1% ni tashkil qiladi. O’limning ko’pi to’yib ovqatlanmagan odamlar, chaqaloqlar va qariyalarga to’g’ri keladi.

Karaxtlik, koma yoki shok kabi alomatlar og’ir kasallik va yomon prognozni ko’rsatadi.

Asoratlar asosan davolanmagan yoki davolanishni juda kech boshlagan bemorlarda uchraydi.

Qorin tifini davolash

• Seftriakson
• Ba’zan ftorxinolonlar yoki azitromitsin

Ayniqsa endemik hududlarda antibiotiklarga qarshilik ko’paymoqda, shuning uchun dori tanlash sezuvchanlik testi bilan boshqarilishi kerak.

Umuman olganda, foydalanish uchun eng maqbul bo’lgan antibiotiklar quyidagilar:

• Seftriakson 1 g mushak ichiga yoki tomir ichiga har 12 soatda (bolalarda 25 dan 37,5 mg / kg gacha) 14 kun davomida
• Turli xil ftorxinolonlar (masalan, siprofloksatsin kuniga 2 marta 10-14 kun davomida, levofloksatsin 500 mg dan kuniga bir marta 14 kun davomida, moksifloksatsin 400 mg dan kuniga bir marta 14 kun davomida og’zaki yoki vena ichiga)
• Xloramfenikol 500 mg dan har 6 soatda og’iz orqali yoki tomir orqali hali ham keng qo’llaniladi, ammo qarshilik kuchaymoqda.

Ftorxinolonlarni bolalarga berish mumkin, ammo ehtiyot bo’lish kerak. 

Kortikosteroidlar kuchli zaharlanishda antibiotiklarga qo’shilishi mumkin.

Tez-tez ovqatlanish kerak. Isitma paytida bemorlarga odatda yotoqli rejim buyuriladi. Salitsilatlardan (gipotermiya va gipotoniyani keltirib chiqarishi mumkin), shuningdek laksatiflar va klizmalardan saqlanish kerak. Diareyani oson hazm bo’ladigan parhez yordamida kamaytirish mumkin; ba’zi hollarda parenteral ovqatlanish talab qilinishi mumkin. Suyuqlik va elektrolitlar o’rnini bosadigan suyuqlik bilan davolash va qon quyish kerak bo’lishi mumkin.

Ichak teshilishi va unga aloqador peritonit, grammusbat bakteriyalarga va Bacteroides fragilisga qarshi keng ko’lamli dorilarni va operatsiyani talab qiladi.

Qayta tiklanish asosiy kasallik bilan bir xilda davolanadi, ammo antibiotiklarni davolash muddati kamdan-kam hollarda 5 kundan kam bo’ladi.

Bemorlar haqida mahalliy sog’liqni saqlash bo’limiga xabar berish kerak va tanadan mikroorganizmlarning chiqarilishi tugamaguncha ovqat tayyorlash bilan shug’ullanmaslik kerak. Tashuvchi bo’lmagan bemorlarda tif tayoqchasi o’tkir kasallikdan 3-12 oy o’tgach ham aniqlanishi mumkin. Shuning uchun, kasallik tashishni istisno qilish uchun, har 3 oy oralig’ida najas posevi natijalari salbiy bo’lishi kerak.

Qorin tifi tashuvchilarini davolash

O’t yo’llari ta’sirlanmagan tashuvchilarga antibiotiklar berilishi kerak. Boshqa holatlar individual ravishda ko’rib chiqiladi, operatsiya buyurilishi ham mumkin.

Qorin tifini oldini olish

Ichimlik suvini tozalash va kanalizatsiya gigiena qoidalariga rioya qilingan tarzda bo’lishi kerak.

Surunkali tashuvchilar (davolanishi isbotlangunga qadar) bemorlarga yoki yosh bolalarga oziq-ovqat bilan ishlov berish yoki ularga g’amxo’rlik qilish bilan bog’liq harakatlarni amalga oshirmasligi kerak; Bemorni talab qilinadigan darajada ajratish — bu zarur choralar. Oziq-ovqat xavfsizligi choralariga alohida e’tibor berilishi kerak.

Endemik hududlarga sayohatchilar qayta ishlanmagan bargli sabzavotlarni, xona haroratida saqlanadigan boshqa ovqatlar va xom suvni iste’mol qilishdan saqlanishlari kerak. Agar suv xavfsiz ekanligi aniq ma’lum bo’lmasa, uni ichishdan oldin uni qaynatish yoki xlorlash kerak.

Qorin tifiga qarshi emlash

Endemik mintaqalarga sayohatchilar uchun ishlatiladigan va taxminan 70% samarali bo’lgan tirik, susaytirilgan (Ty21a shtammli) tif vaksinasi mavjud. Shuningdek, tashuvchi bilan yaqin aloqada bo’lgan odamlarni emlash uchun ishlatishni ko’rib chiqish mumkin.

Ty21a vaksinasi har kuni jami 4 dozaga erishilgunga qadar og’iz orqali yuboriladi, uni sayohatdan 1 hafta oldin qilish kerak. Xavf ostidagi odamlar uchun qayta emlash 5 yildan keyin amalga oshirilishi kerak. Agar bemorlar biron bir antibiotik qabul qilsalar, vaksinadan foydalanish 72 soatga kechiktirilishi va bezgakka qarshi meflokin preparati bilan ishlatilmasligi kerak. Vaksinada tirik S. typhi mikroorganizmlari bo’lganligi sababli, immunitet tanqisligi bo’lgan bemorlarda qo’llanilishi mumkin emas. AQShda 6 yoshgacha bo’lgan bolalar uchun emlash qo’llanilmaydi.

Muqobil variant — bu rejalashtirilgan sayohatdan kamida 2 hafta oldin kapsulali Vi polisaharid bilan mushak ichiga bir martalik vaksinani kiritish. Ushbu emlash 64-72% samarali, ammo 2 yoshgacha bo’lgan bolalarda qo’llanilmaydi. Xavf ostida bo’lganlar uchun qayta emlash 2 yildan keyin amalga oshirilishi kerak.

Qorin tifi kasalligi to’g’risida xulosalar

• Tif qorinda tarqalib, isitmani va boshqa umumiy alomatlarni keltirib chiqaradi (masalan, bosh og’rig’i, bo’g’imlarda og’riq, anoreksiya, qorin og’rig’i va qorinni paypaslashda sezgirlik); kasallik o’sib borishi bilan ba’zi bemorlarda og’ir, ba’zida qonli diareya va / yoki o’ziga xos toshma paydo bo’ladi (pushti dog’lar).
• Bakteremiya ba’zida fokal infeksiyaga olib keladi (masalan, osteomiyelit, endokardit, meningit, yumshoq to’qimalarning xo’ppozi, glomerulonefrit).
• Surunkali tashish davolanmagan bemorlarning taxminan 3 foizida rivojlanadi; mikroorganizmlar ushbu bemorlarning o’t pufagida saqlanib qoladi va 1 yil davomida najas bilan ajralib chiqadi.
• Tashxis qon va najas posevi orqali aniqlanadi, doriga chidamliligi keng tarqalganligi sababli sezuvchanlik testi katta ahamiyatga ega.
• Seftriakson, ftorxinolonlar yoki azitromitsin bilan davolash mumkin, og’ir simptomlarni yo’qotish uchun kortikosteroidlardan foydalanish mumkin.
• Tashuvchilarga uzoq muddatli antibiotiklar kursi buyuriladi, ba’zan xoletsistektomiya talab qilinadi.
• Bemorlar haqida mahalliy sog’liqni saqlash bo’limiga xabar berish kerak va patogen chiqarilishi tugamaguncha ovqat tayyorlash bilan shug’ullanmaslik kerak.
• Emlash endemik hududlarga sayohatchilar uchun mos bo’lishi mumkin.

manba: msdmanuals.com