Qoqshol nima va uning belgilari qanday? Qoqsholga qarshi emlashni qachon qilish kerak?

Qoqshol nima?

Qoqshol(Tetanoz) – bu Clostridium tetani bakteriyalari keltirib chiqaradigan jiddiy infeksiya. Bu bakteriya ko’pincha tuproqda, go’ngda va hayvonlarning najasida uchraydi. Qoqshol bakteriyalari tanaga, odatda, kesiklar, yaralar yoki teshilgan teri orqali kiradi va markaziy asab tizimiga ta’sir qiluvchi kuchli toksin (tetanospazmin) ishlab chiqaradi, bu esa mushaklarning spazmlarini keltirib chiqaradi. Qoqshol emlash orqali oldini olish mumkin bo’lgan kasallik bo’lsa-da, emlanmagan yoki to’liq emlanmagan odamlarda o’limga olib kelishi mumkin.

Qoqsholning belgilari qanday?

Qoqshol belgilari odatda bakteriyalar tanaga kirgandan keyin 3-21 kun o’tgach paydo bo’ladi. Alomatlari va ularning paydo bo’lish muddati tanaga kiradigan bakteriyalarning joylashuvi va miqdoriga qarab farq qilishi mumkin. Eng ko’p uchraydigan alomatlar:

1. Mushaklarning qattiqlashishi va spazmlari: Qoqsholning eng aniq belgisi jag’ mushaklarining qotib qolishi va qisqarishi bo’lib, bu holat «trismus» yoki «jag’ning qulflanishi» deb ataladi. Vaqt o’tishi bilan bo’yin, orqa va qorin mushaklarida qattiqlik va spazmlar ham paydo bo’lishi mumkin.
2. Isitma va terlash: infeksiya tarqalishi bilan isitma, terlash va umumiy noqulaylik paydo bo’lishi mumkin.
3. Bosh og’rig’i va yutishda qiyinchilik: Tomoq mushaklarining qattiqligi tufayli bosh og’rig’i va yutishda qiyinchilik paydo bo’lishi mumkin.
4. Mushaklarning umumiy spazmlari: tananing turli qismlarida og’riqli va nazorat qilib bo’lmaydigan mushak spazmlari paydo bo’lishi mumkin.
5. Qon bosimi va tez yurak urishidagi o‘zgarishlar: vegetativ nerv sistemasi ta’sir qilishi mumkin, bu yurak urishining tartibsizlanishiga va qon bosimining keskin o‘zgarishiga olib keladi.

Qoqshol belgilari, agar davolanmasa, nafas olish mushaklarining falaji va nafas olish etishmovchiligi kabi hayot uchun xavfli asoratlarni keltirib chiqarishi mumkin.

Qoqsholga qarshi emlashni qachon qilish kerak?

Qoqshol – bu emlash orqali samarali tarzda oldini olish mumkin bo’lgan kasallik. Qoqsholga qarshi emlash odatda difteriya va ko’k yo’tal vaktsinalari bilan birgalikda beriladi va bu kombinatsiya DTaP yoki Tdap vaktsinalari deb ataladi. Tetanozga qarshi emlash bolalarda ham, kattalarda ham ma’lum bir jadvalga muvofiq amalga oshirilishi kerak:

1. Bolalarda qoqsholga qarshi emlash:

• DTaP vaktsinasi: 2, 4, 6 va 15-18 oyliklarda, so’ngra 4-6 yoshda jami besh dozada qo’llaniladi.
• Tdap vaktsinasi: 11-12 yoshda kuchaytiruvchi doza sifatida beriladi.

1. Kattalarda qoqsholga qarshi emlash:

• Tdap vaktsinasi: Bir martalik doza Tdap vaktsinasini ilgari hech qachon olmagan kattalarga qo’llaniladi.
• Td vaktsinasi: Tdap vaktsinasidan keyin har 10 yilda bir kuchaytiruvchi doza sifatida beriladi.

1. Homiladorlik davrida qoqsholga qarshi emlash:

• Homiladorlik davrida qoqsholga qarshi emlash onaning ham, tug’ilmagan chaqaloqning ham himoyasi uchun muhimdir. Barcha homilador ayollarga, ayniqsa homiladorlikning 27-36 xaftalari orasida tavsiya etiladi. Haftalar orasida Tdap vaktsinasini berish tavsiya etiladi.

1. Jarohatlangan taqdirda qoqsholga qarshi emlash:

• Agar odamda chuqur yoki iflos yara bo’lsa va qoqsholga qarshi oxirgi emlashdan keyin 5 yildan ortiq vaqt o’tgan bo’lsa, qoqsholga qarshi emlash kerak. Bu qoqsholbakteriyalarining tanaga kirish xavfini kamaytirish uchun muhimdir.

Qoqsholning oldini olish va davolash

Qoqsholga qarshi emlash kasallikning oldini olishning eng samarali usuli hisoblanadi. Qoqsholning oldini olishda emlashdan tashqari, jarohatni parvarish qilish ham katta ahamiyatga ega. Qoqshol bakteriyalarining kirib kelishiga yo’l qo’ymaslik uchun yaralarni toza saqlash, dezinfektsiyalash va iloji bo’lsa, tezda yopish kerak.

Agar odamda qoqshol bo’lsa, darhol tibbiy yordam talab qilinadi. Davolash odatda shifoxonaning intensiv terapiya bo’limida amalga oshiriladi va quyidagilarni o’z ichiga olishi mumkin:

• Antitoksin bilan davolash: qoqshol toksinini zararsizlantirish uchun qoqshol immun globulini (TIG) kiritiladi.
• Antibiotiklar: Antibiotiklar infeksiya tarqalishining oldini olish uchun beriladi.
• Yordamchi parvarish: nafas olishni qo’llab-quvvatlash, suyuqlik va ozuqaviy qo’shimchalar kabi hayotni qo’llab-quvvatlovchi muolajalar qo’llaniladi.

Xulosa

Qoqshol jiddiy va potentsial o’limga olib keladigan kasallikdir, ammo to’g’ri emlash bilan uni butunlay oldini olish mumkin. Qoqsholga qarshi o’z vaqtida emlash inson va jamiyat salomatligini himoya qilish uchun juda muhimdir. Bundan tashqari, jarohatlar bo’lsa, jarohatni o’z vaqtida va to’g’ri parvarish qilish qoqshol xavfini sezilarli darajada kamaytirishi mumkin. Vaktsinatsiya taqvimiga va muntazam kuchaytiruvchi dozalarga rioya qilish qoqsholni samarali nazorat ostida ushlab turishni ta’minlaydi.