QARAIM TILI

QARAIM TILI — turkiy tillarning qipchoq guruhiga mansub til. Litvaning Vilnyus shahri atrofida, asosan, Trakay va Panevejis shahrilarida, Ukraina jan. idagi Lusk va Galich shahrilari atrofida, Qrimda, qisman Polsha, Rossiya Federatsiyasi va boshqalar hududlarda tarqalgan.

Qaraim tili adabiy til sifatida shakllanmagan, hoz. ogʻzaki soʻzlashuv tili esa qaraimlarning asosiy yashash joylariga mos tarzda nomlangan uch lahjaga: trakay (shim.), galich (jan.) va qrim lahjalariga ega. Ular oʻzaro fonetik va leksik jihatdan farqlanadi: trakay va qrim lahjalarida 8 ta, galich lahjasida esa 6 ta unli fonema bor; qrim va trakay lahjalarida soʻz boshida va oxirida «ch» qoʻllansa, galich lahjasida ayni oʻrinlarda «s» ishlatiladi (chach — sas «soch»); qrim va trakay lahjalarida soʻz oxiridagi «sh» galich lahjasida «s» talaffuz etiladi (bash — bas «bosh»). Qrim lahjasi qrimtatar tiliga yaqin boʻlsa, trakay va galich lahjalari sintaksisiga slavyan tillari kuchli taʼsir koʻrsatgan. Leksikasida koʻplab turkiy soʻzlar bilan bir qatorda rus, polyak, ukrain, belorus, litva, grek va italyan tillaridan oʻzlashgan soʻzlar ham uchraydi. Qaraimlar qadimiy yahudiy, lotin va rus alifbolaridan foydalanganlar. Litvadagi qaraimlar oʻz ogʻzaki ona tillari bilan bir qatorda, litva va rus adabiy tillaridan ham foydalanadilar.

Ad.: Musayev K. M., Grammatika karaimskogo yaznka, M., 1964; Baskakov N. A., Vvedeniye vizucheniye tyurskix yazmkov, 2izd., M„ 1969.