Qabziyat sabablari, alomatlari, turlari, davolash va oldini olish haqida malumot

Qabziyat yoxud ich qotishi —  defekatsiya qiyinlashishi yoki defekatsiyaning kamdan-kam sodir bo’lishi, qattiq najas va ichaklarning to’liq bo’shalmaganligi hissi bilan tavsiflanadi.

Array
(
    [title] => 
    [pic] => 
    [list_link] => 
)

Ko’pchilik odamlar najas har kuni bo’lishi kerakligiga ishonadilar. Agar defekatsiya jarayoni kamroq amalga oshsa, ular ich qotishidan shikoyat qiladilar. Boshqalar najasning tashqi ko’rinishiga (hajmi, shakli, rangi) va zichlik darajasiga e’tibor berishadi. Ba’zida asosiy shikoyat — bu defekatsiyadan norozilik hissi, ichaklarning to’liq bo’shatilmaganligi hissi.

Bemorlar kunlik ichak faoliyatini yaxshilagach, barcha alomatlar hal bo’lmaydi. Asosiy kasallikni tuzatish va ichak faoliyatini yaxshilash choralari ham oqilona bo’lishi kerak.

Obsesiv-kompulsiv sindromda (nevroz) tanani har kuni to’plangan «nopok chiqindilar» dan tozalash zarurligini sezishingiz mumkin. Bunday bemorlar ko’p vaqtni hojatxonada o’tkazadilar yoki doimiy ravishda ich suradigan dorilardan foydalanadilar.

Qabziyat sabablari

Ko’p hollarda qabziyat yo’g’on ichakdagi tarkibning sekin harakatlanishi bilan bog’liq. Sekinlashish — dorilar, organik o’zgarishlar, ichak buzilishi yoki noto’g’ri ovqatlanish natijasida yuzaga keladigan muammolar sababli bo’lishi mumkin. Defekatsiya buzilishida ichakning qo’zg’aluvchan harakatlari, ichak-qov mushaklari bo’shashadi va / yoki tashqi anal sfinkter mushaklari faoliyatii buziladi. Asabiy ichak sindromida klinik alomatlar ifodalanadi (qorin og’rig’i / bezovtaligi, najasning buzilishi). Ammo, odatda ichak tranziti va anorektal funksiyalarning buzilishi kuzatilmaydi. Biroq, defekatsiya buzilishi asabiy ichak sindromida ham bo’lishi mumkin.

Ko’pincha tos osti qavatining buzilishi bilan bog’liq bo’lgan haddan tashqari kuchlanish anorektal qism kasalliklarini rivojlanishiga olib keladi (masalan, gemorroy, anal yoriqlar, rektal prolaps). Qabziyat sababi yoki natijasi sifatidagi najas to’planib qolishi ko’pincha keksa bemorlarda, ayniqsa uzoq vaqt yotoq rejimda bo’lgan bemorlarda va jismoniy faollikning pasayishida rivojlanadi. Bundan tashqari, bariy bilan olib borilgan tadqiqotlardan so’ng ham paydo bo’lishi mumkin.

Qabziyat — tashxislash

Qabziyatni aniqlashda turli usullardan foydalaniladi:

Qabziyat — Anamnez (kasallik tarixi)

Ushbu kasallik tarixi hayot davomidagi najasning tabiatini aniqlab olishga yordam beradi — chastotasi ,zichlik darajasi ,ichak harakatlari paytida qo’shimcha kuchlanish yoki qo’llab-quvvatlash usullariga ehtiyoj (masalan, chot qisimga, dumba qismiga yoki ichak-qin qismlariga bosim o’tkazish), axlatdan keyin qoniqish hissi; ich suradigan dorilar yoki klizmalarning chastotasi va davomiyligini baholash kerak. Ba’zi bemorlar ich qotishining mavjudligini inkor qiladilar, ammo so’roq paytida ular defekatsiya 15-20 daqiqa davom etishini tan olishadi. Najasda qon borligini, uning miqdori va gematoxeziya epizodlarining davomiyligini aniqlashtirish kerak. Turli tizimlarning holatini baholash asosiy kasallik belgilarini aniqlashga qaratilgan; masalan, najas diametri yoki qon aralashmasi pasayishi saraton kasalligini ko’rsatishi mumkin. Surunkali kasalliklarni ko’rsatadigan umumiy simptomlarga (masalan, vazn yo’qotish) e’tibor berish kerak.

O’tmishdagi kasalliklarning anamnezi mavjud kasalliklarning ko’rsatkichlarini, qorin bo’shlig’iga ilgari o’tkazilgan jarrohlik aralashuvlarni va metabolik (gipotireoz, qandli diabet) va asab kasalliklari (Parkinson kasalligi, skleroz, umurtqa shikastlanishi) belgilarini aniqlaydi. Shifokor tomonidan tavsiya etilgan va buyurilmagan dori-darmonlarni, ayniqsa antixolinergik va opioidlarni qabuli baholanadi.

Qabziyat — obyektiv tekshirish

Tizimli patologiya belgilarini, xususan, isitma, kaxeksiya mavjudligini aniqlash uchun bemorni umumiy tekshiruvi o’tkaziladi. Qorin bo’shlig’ini palpatsiya qilishda massalarning mavjudligiga e’tibor beriladi. Rektal tekshiruvi nafaqat yoriqlar, torayishlar, massalar (shu jumladan, najas tiqilishi), qon ajralishini istisno qiladi, balki anal kanaldagi tinchlanish bosimini (anal sfinkter bosilganda puborektal «ko’tarilish»), prolapsatsiya darajasini, simulyatsiya qilingan ichak harakatlari paytida chot pasayishi darajasi va ichakning sezgirligini baholaydi. Najasni buzilishi bilan anal kanalida tinchlanish bosimining oshishi (anismus), tanglik paytida tos suyagi prolapsasi darajasida pasayish ( 4 sm) ko’tarilishi va / yoki simulyatsiya qilingan defekatsiya paytida pubik-rektal mushakning paradoksal qisqarishi bo’lishi mumkin.

Qabziyat alomatlari

Ich qotishida ba’zi belgilar jiddiy patologiyaning mavjudligini ko’rsatishi mumkin:

• Qorin shishi, aniq timpanit;
• Qusish;
• Najasda qon aralashmasi;
• Vazn yo’qotish;
• Keksa yoshda yangi boshlangan yoki progressiv qabziyat.

Ich qotishining boshqa alomatlari

Ba’zi bir alomatlar (to’sqinlik hissi, ichak harakatlari paytida tiqilib qolish, uzoq yoki qiyin defekatsiya), ayniqsa, simulyatsiya qilingan ichak harakatlari paytida chot harakatidagi buzilishlar (tushish darajasining ko’tarilishi yoki pasayishi) bilan birlashganda, defekatsiya buzilishi haqida gap boradi. Timpanit bilan qorin bo’shlig’ining qattiq kengayishi, ayniqsa ko’ngil aynish va gijjalar bir vaqtning o’zida mavjudligi, mexanik obstruktsiya mumkinligini ko’rsatadi.

Asabiy ichak sindromida odatda qorin og’rig’i va najas buzilishi birga kuzatiladi. Surunkali ich qotishida qorin bo’shlig’idagi mo’tadil noqulaylik va uzoq vaqt ich suruvchi dorilarning qabuli kechiktirilgan tranzitli ich qotishining ko’rsatkichi bo’lishi mumkin. Xavotir alomatlari bo’lmagan taqdirda, ich qotib qolishi mumkin bo’lgan preparatni boshlash bilan bir vaqtda, o’tkir qabziyatning rivojlanishi, najas buzilishi dori ta’siriga bog’liqligini ko’rsatadi. Yaqinda boshlangan,rivojlanishining sabablari noqniq bo’lgan ich qotishi, bir necha hafta davom etadigan yoki vaqti-vaqti bilan kuzatiladigan xarakterga ega, ammo paydo bo’lish chastotasi va og’irligi oshishi bilan davom etsa, yo’g’on ichak o’smasi va Ichaklarning berkilib qolishininga boshqa sabablarini istisno qilish kerak. Haddan tashqari zo’riqish, o’ta uzoq muddatli ichak harakatlari, «qo’l yordamga» ehtiyoj sezilmagan yoki sezilgan holatdagi to’g’ri ichakning to’liq bo’shatilmaganligi hissi defekatsiya buzilishini ko’rsatadi. Najas to’plami paydo bo’lganda, bemorlarda og’riq paydo bo’lishi va najasni chetlab o’tgan holda suyuq shilimshiq kelishi, diareya haqida taassurot qoldirishi mumkin (paradoksal diareya) .

Qabziyatda ko’rikdan o’tish

Belgilangan etiologiyalik ich qotishini (tibbiy, travma bilan bog’liq, yotoq) qo’shimcha tekshiruvlarsiz simptomatik davolash mumkin. Ichaklarning berkilib qolgani belgilari mavjud bo’lganda, qorin bo’shlig’ining rentgenografiyasini vertikal va gorizontal holatlarda, ba’zi hollarda — jarayonning mohiyatini aniqlash uchun ichakni suvda eruvchan kontrast bilan to’ldirish bilan o’tkazish kerak; tomografiya va bariy bilan ingichka ichakning rentgenografiyasi ham kerak bo’lishi mumkin. Noma’lum etiologiya bilan ko’p hollarda kolonoskopiya va laboratoriya tekshiruvlari (qonning to’liq miqdori, qalqonsimon bezni stimulyatsiya qiluvchi gormon, och qoringa olinadigan glyukoza, elektrolitlar va kaltsiy) o’tkaziladi.

Boshqa tadqiqotlar odatda yuqoridagi tekshiruvlarda anormallik aniqlanganda, shuningdek simptomatik davolash samarasi bo’lmagan taqdirda amalga oshiriladi.

• Agar bemorning asosiy shikoyati kamdan-kam uchraydigan axlat bo’lsa, yo’g’on ichak tranzit vaqtini kontrast rentgen metkalar (Sitz markerlari) yoki sintigrafiya yordamida baholash maqsadga muvofiqdir.

• Agar asosiy shikoyat qiyin defekatsiya bo’lsa, anorektal manometriya va ballon ekspulsiya testini o’tkazish kerak.

• Surunkali ich qotishi bo’lgan bemorlarda gipokinetik konstipatsiyani (radioaktiv Sitz markeri bilan olib borilgan tadqiqotlar) tos bo’shlig’i mushaklarining buzilishini (markerlar faqat distal yo’g’on ichakda saqlanib qoladi) farqlash muhimdir.

Qabziyatni davolash

• Qabziyatga olib keluvchi dorilarnini bekor qilish tavsiya etiladi (iloji bo’lsa)
• Oziq-ovqat tolasini iste’mol qilishni ko’paytirish
• Osmotik ich suradigan dorilar bilan davolashning sinov kursini tayinlash mumkin

Ich suradigan dorilar tayinlashga oqilona yondashish kerak. Ulardan ba’zilari (masalan, fosfatlar, kepak, tsellyuloza preparatlari) dorilar bilan birikadi va ularning singishini o’zgartiradi. Oshqozon tarkib tranzitining tezlashishi dorilar va ozuqaviy moddalarni optimal singdirish joylaridan yuvishga olib keladi. Ich suradigan dorilarga qarshi ko’rsatmalar: kelib chiqishi noma’lum bo’lgan o’tkir qorin og’rig’i, ichakning yallig’lanish kasalligi, ichak tutilishi, oshqozon-ichakdan qon ketish va najas to’plamlarini o’z ichiga oladi.

Qabziyatda parhez va turmush tarzi

Oziq-ovqat tolalari qo’shimchalari odatdagi qabziyat uchun juda samarali, ammo kechiktirilgan tranzit qabziyati va defekatsiya buzilishida oz ta’sir qiladi. Ovqatlanishda najasning yetarli hajmiga erishish uchun yetarli miqdordagi tolalar (odatda 15-20 g / kuniga) bo’lishi kerak. Sabzavot tarkibidagi tolalar, asosan hazm bo’lmaydigan va so’rilmaydigan moddalar, najas hajmini oshiradi. O’simlik tolasining ba’zi tarkibiy qismlari suvni emadi, bu esa najasning mustahkamligini yumshatadi va harakatini osonlashtiradi. Meva va sabzavotlarni tolaga manbai sifatida va don mahsulotlarini kepakka manbai sifatida iste’mol qilish tavsiya etiladi.

To’g’ri odatlarni shakllantirish kerak. Bemorlar har kuni bir vaqtning o’zida, asosan nonushta qilgandan keyin 15-45 minut o’tgach, ichakni bo’shatishga harakat qilishlari kerak, chunki ovqat iste’mol qilish yo’g’on ichakning motor faolligini rag’batlantiradi. Dastlab, muntazam va majburiy bo’lmagan ichak harakatiga erishish uchun siz glitserinli shamlardan foydalanishingiz mumkin.

Bemorlar bilan tushuntirishli suhbatlar o’tkazish muhimdir, garchi obsesiv-kompulsiv buzuqligi bo’lgan bemorlarni defekatsiyaga bo’lgan munosabatini o’zgartirishga ishontirish qiyin bo’lsa ham. Shifokor kundalik najasni talab etilmasligini, ichaklarning mustaqil ravishda ishlay olishi kerakligini tushuntirishi kerak, tez-tez ich suradigan dorilar va klizmalardan foydalanish esa (3 kunda 1 marta) peristaltik faollikni pasaytiradi.

Ich suradigan dorilar

Katta miqdordagi ich suradigan dorilar (masalan, psillium, kaltsiy polikarbofil, metilsellyuloza) sekinroq va yumshoq ta’sir ko’rsatadi. Ular yo’g’on ichakni eng xavfsiz tozalash vositasi hisoblanadi. Tiqilishni oldini olish uchun asta-sekin o’sib boradigan dozada — kuniga 3-4 marta yetarli miqdordagi suyuqlik bilan (qo’shimcha ravishda — 500 ml / kun) yumshoqroq, katta hajmdagi najasga erishguncha yuborish kerak. Ovqat tolasining dozasini tavsiya etilgan dozaga bosqichma-bosqich kiritish yoki metilsellyuloza kabi sintetik tolalarga o’tish orqali qorin shishishini oldini olish mumkin.

Osmotik ich suradigan dorilar

Osmotik ich suradigan dorilarda yo’g’on ichakda saqlanib qolgadigan va osmotik bosimni oshiradigan, kam so’riladigan polivalentli ionlar (xususan, magniy, fosfat, sulfat), polimerlar (xususan, polietilen glikol) yoki uglevodlar (masalan, laktuloza, sorbitol) mavjud. Ichki oraliq yo’l hajmining oshishi peristaltikani rag’batlantiradi. Ushbu dorilar odatda 3 soat ichidagi ta’sirga ega.

Umuman olganda, osmotik ich suradigan dorilar muntazam ravishda qabul qilingan taqdirda ham juda xavfsizdir. Ammo natriy fosfat yo’g’on ichakni tozalash uchun maqsadga muvofiq emas. Chunki ba’zi hollarda ichakni tayyorlash uchun bir marta ishlatilgandan keyin ham ular o’tkir buyrak yetishmovchiligini keltirib chiqarishi mumkin. Bu ta’sirlar asosan keksa yoshdagi odamlarda kuzatiladi. Buyrak patologiyasi dastlab mavjud bo’lganda, dori-darmonlarni qabul qilish paytida buyrak funksiyasini buzishi mumkin (diuretiklar, ACE ingibitorleri, II tip angiotensin retseptorlari blokatorlari). Shuningdek, magniy va fosfat qisman so’riladi va ba’zi sharoitlarda toksik bo’lishi mumkin (masalan, buyrak yetishmovchiligi). Natriy (ba’zi dorilarda) yurak yetishmovchiligini kuchaytirishi mumkin. Ushbu vositalarni katta dozalarda yoki ko’pincha qabul qilishda suv va elektrolitlar balansining buzilishi mumkin. Diagnostika, jarrohlik va surunkali qabziyatni davolashdan oldin yo’g’on ichakni tozalashning yana bir usuli — muvozanatli osmotik ich suradigan dorilarni katta hajmda (masalan, polietilen glikol elektrolit eritmasi) og’iz orqali yoki nazogastrik naycha orqali yuborish.

Stimulyator ich suradigan dorilar

Sekretor yoki stimulyator ich suradigan dorilar (masalan, fenolftalein, bisakodil, antraxinonlar, kastor yog’i, antrakinonlar) ichak shilliq qavatini bezovta qiladi. Yoki mushaklararo bog’lamlarni va nerv uchlarini bevosita qo’zg’atadi. Fenolftalein AQShning farmatsevtika bozoridan olib tashlangan. Bisakodil surunkali ich qotishi uchun samarali tez ta’sir qiluvchi ich suradigan dori hisoblanadi. Antraxinon sennalar, itshumurt, aloe, rovoch — retseptsiz yuboriladigan ich suradigan dorilarning eng keng tarqalgan tarkibiy qismidir. Ular o’zgartirilgan shaklda yo’g’on ichakka o’tadi, u yerda bakteriyalar ta’sirida faol shakllarga aylanadi.

Klizmalar vodoprovod suvi yoki bozorda mavjud bo’lgan maxsus gipertonik eritmalar yordamida qo’llanilishi mumkin.

Yumshatuvchi moddalar najasning zichligini yumshatish va o’tishini osonlashtirish uchun kechiktirilgan holda harakat qiladi. Biroq, ular defekatsiyani kuchaytiruvchi ta’sirga ega emaslar. Dokuzat — najasda suvni ushlab turadigan, izchilligini yumshatadigan va hajmini oshiradigan sirt faol moddasi.

Najas to’plami

Najasni yo’q qilishning birinchi bosqichi — bu savdo suvida mavjud bo’lgan gipertonik eritmalarni kiritish bilan vodoprovod suvi bilan tozalovchi klizma, so’ngra kichik hajmli klizma (100 ml). Agar klizmalar samarasiz bo’lsa, parchalab, najasni qo’lda olib tashlash ko’rsatilgan. Ushbu muolaja og’riqli, shuning uchun mahalliy anestetiklar perektal yoki ichak yo’liga kiritish ko’rsatilgan. Ba’zi hollarda sedatsiya qo’llaniladi.

Katta yoshdagi odamlarda qabziyat

Katta yoshdagi odamlarda ich qotish odatda tolaning kam iste’mol qilinishi, jismoniy faollikning pasayishi va ichak faoliyatiga ta’sir qiluvchi dorilarni qo’llash tufayli yuzaga keladi. Ko’pgina keksa odamlarda ichakning normal harakatlanishi to’g’risida noto’g’ri tushunchalar mavjud. Ular doimiy ravishda  ich suradigan dorilarni qabul qilishadi. To’g’ri ichak sezgirligining oshishi va sezgirligining pasayishi ham keksa odamlarda ich qotib qolishga sabab bo’ladi.

Asosiy natijalar:

Dori sababli ich qotishlar tez-tez uchraydi.

O’tkir va uzoq muddatli konstipatsiya bo’lsa, yo’g’on ichakning mexanik obstruktsiyasidan shubha qilish kerak.

Xavotir alomatlari bo’lmasa va tos suyagi mushaklarining disfunktsiyasi chiqarib tashlansa, simptomatik vositalarni tayinlash oqlanadi.

Disheziya nima?

Disheziya — qiyin defekatsiyani anglatadi. Bemorlarda ichakni to’lgani va najasni chiqarish samarasiz istagi paydo bo’ladi. Disheziya tos suyagi mushaklari va anal sfinkterlarning muvofiqlashtirilgan faoliyatini buzish natijasida yuzaga keladi. Tashxisni tasdiqlash uchun anorektal funktsiya baholanadi. Davolash qiyin bo’lishi mumkin, biofidbek terapiyasi samarali ekanligini ko’rsatdi.

(evakuatsiya buzilishi; tos suyagi mushaklari yoki anal sfinkterlari disfunktsiyasi; defekatsiya funktsional buzilishlari; disinergiya)

Disheziya sababi

Odatda, defekatsiya paytida rektal bosimining ko’tarilishi bilan bir vaqtda tashqi anal sfinkter bo’shashadi. Yuqoridagi ko’rsatkichlarning mos kelmasligi har xil turdagi disfunksiyalarda kuzatiladi, sabablari noaniq. Defekatsiyaning funktsional buzilishlari har qanday yoshda bo’lishi mumkin. Aksincha, ingibitiv rektoanal refleks sodir bo’lmaydigan Girshprung kasalligi deyarli har doim go’daklik yoki bolalik davrida o’zini namoyon qiladi.

Disheziyaning klinik ko’rinishlari

To’g’ri ichak najasga to’lganlik hissi bo’lishi yoki bo’lmasligi mumkin. Uzoq muddatli zo’riqishlarga qaramay, evakuatsiya qilish qiyin yoki imkonsiz bo’ladi. Bu holat yumshoq najas konsistentsiyasi va klizma yuborilganda ham kuzatiladi. Bemorlar yo’g’on ichakdagi to’siq tuyg’usini tavsiflaydilar. Ba’zida najasni qo’lda olib tashlash yoki ichak harakatini yengillashtirish uchun chot yoki qin devoriga bosim o’tkazadilar. Defekatsiya chastotasi normal yoki kamaygan bo’lishi mumkin.

Disheziya — tashxislash

• Anorektal manometriya va rektal sharni olib tashlash

To’g’ri ichak va tos a’zolarini tekshirganda tos suyagi mushaklari va anal sfinkterlarining gipertonusini aniqlash mumkin. Kuchlanish paytida anus va chotning kutilgan bo’shashishi aniqlanmasligi mumkin. Anusning bo’shalishi buzilgan holda haddan tashqari kuchlanishda, qin ichidagi to’g’ri ichakning old devorining bo’rtib chiqishi kuzatiladi. Uzoq muddatli disheziya va tez-tez zo’riqish zarurati yolg’iz rektal yaraning shakllanishi, shilliq qavatning turli darajadagi prolapsi, chotning ortiqcha prolapsi va enterotsel bilan birga bo’lishi mumkin.

Tashxisni tasdiqlash uchun anorektal manometriya va balonni ichakdan ekspulsiya qilish testi o’tkaziladi. Ba’zi hollarda ushbu muolajalar magnit-rezonans tomografiya bilan to’ldiriladi.

Disheziyani davolash

Biologik teskari aloqa (Biofidbek)

Davolashga refrakter ich qotishi bo’lgan bemorlarda anorektal funksiyani baholash muhimdir. Chunki ularda ich suradigan dorilar kerakli ta’sirni keltirib chiqarmaydi. Biofidbek terapiyasi qorin bo’shlig’i mushaklarining kelishilgan qisqarishiga va ichak harakatlari paytida tos suyagi bo’shashishiga, ich qotish belgilarining regressiyasiga yordam beradi. Bemorni mutaxassislar guruhi boshqarishi kerak (fizioterapevt, ovqatlanish mutaxassisi, xulq-atvor terapevti, gastroenterolog).

manba: msdmanuals.com